Defekty- punkt. rozm wielk 1 atomu- wakanse, atom w poz miedzywęzł, efekt Schotki'edo, Frenkla. Oba def. powod narusz równo dl między atom, są przycz zniekszt str kryształu i pow wzr energii. Obce atomy w str kryszt to podst teor stopów. Wad o wtórnym chartka obraz przem atom w str kryształu- defekt Sch i Fr.

Def liniowe- dyslokacje. dysl krawędz- dodatk lub brak części płaszcz krystal w str kryszt ułatw odkszt plast. dysl kraw char się tym że wektor Burgera jest prost do lini kraw dysl. dysl śrubowe char wekt B. jest równo do kraw dysj a dysl przem się pod wpł napr w kier prost do wekt B. Dysl mieszane- wekt B. nie jest ani prost ani równ do kier dział napr i przem się dysl. Def powierzchn zal się 2 wym def str krystal, gran ziaren, gran międzyfaz, błedy ułożenia. Wytrz rzeczyw metali zmn się wraz ze zwiększ liczby dysl i innych def sieci, tylko do pewnej gran po osiągn min wart tzw. kryt gęst dysl zaczyna pon wzr. War podwyższ wytrz met jest całk usun z niego wszyst nieprawidł budowy krystal albo zwiększ oporu ruchu dysl przez wytw w nim odpow liczby dysl i innych def.

Odkszt plast- 1 na zimno poniżej temp rekryst 2 na gor pow temp rekryst. Odksz plast jest zw z wyst w met defektów bud kryst i zachodzi przez poślizg lub bliźniakowanie. Pośl wywoł napręż jest zw z przem się jednej cz kryszt wzgl drugiej w wyn migracji dysl w płasz pośl. Bliźn mechaniczne powst wsk odkszt plast mają koherentną gran z nieodkszt osnową. B. wyżarzania utw podcz wyżarz rekryst wykaz półkoh gran z nieodkszt osnową. B. nigdy nie przecinają gran ziarn. W wyn odksz plast nast. wydł ziaren w kier płyn mat, tym większe i w. gniot.Duż gnioty pow utw str pasmowej lub włókn. Odksz plast pow wzr gęst def. Pon temp rekr odkszt plast zachodzi przez pośl lub bliźn. Pow temp rekr przez nisko napr pełzanie, pośl, peł dyfuz lub pośl po gran ziarn. Pełz dysl: pełz spow pośl dysl, pełz wyw pośl i wspinainiem dysl, pełz Harpera-Dorna. Pełz dysl ma dużeznacz w odksz plast. przy o.p.na gor zach aktywow ciepln dynam proc zdrowienia i reksyst. oba proc pow częśc lub całk usun umocn odkształceniowego. Rekryst dynam- zach przy dużych stop odkszt przekr gniot kryt rekr dynam w met o małej ener błędu ułożenia. Kryt wielk odkszt zal od rodz mat, temp wielk odkszt i przeszł technol mater.Migrujące gran ziarn powod powst nowych ziarn i w wyn dlasz odkszt powst nowe dysl. Rekryst metadynamiczna wyst tylko gdy podczas odkszt plast zost zapocz rekryst dynam. Pol na wzr zarodków rekryst powst podczas rekr dynam. Szybk rekr metadyn jest znacznie mn niż szybk zdrow statycznego, lecz udział w usuw umocn większy niż rekr stat. Pełz dyfuzyjne zach w temp wyż od 0,4 Tt i mał napr. W pełz dyfuz w zależn od war odksz może zachodzić samodyf obj, samodyf po gran ziarn lub oba. Prędk pełz zależy od wielk ziarn- im mniejsze tym większ prędk. Pośl po gran ziarn- zach w war odkszt zbliż do war charakt dla pełz dyf. Pośl zachodzi w wyniku przyłącz dysl do granic ziarn i ich dysocjacji w tych granicach. Ruch zdysycjonowanych dysl w gran ziarn pow przem się gran ziarna oraz pośl dysl po gran.

Fazy- cześć ukł o stałym skł chem odrębn str i właść oddziel od reszty ukł gran międzyfaz. Wyr 3 gr faz: 1. pierw skł stop (ABC) 2. Roztw stałe (αβγ) 3. fazy międzymet (AnBnσεθ) Stop jako mat polikryst może mieć str jednofaz gdy zaw ziarna tylko 1 fazy. Roztw st j jedno fazą o wiąz met i str kryst zapewn jej właść metal. Sieć krystal roztw st obs jest atom przyn dwóch pier skł stopu. Metal kt atomy w str są w nadmiarze j rozpuszczaln a pozost to pierw rozpuszczone. Fazy międzymet- f. stop o bud i właść pośrednich między roztw st a zw chem o wiąz jon lub kowalencyjnym. Podst cechy faz międzymet: 1. Odrębn str kryst w por ze str składn 2. Uporz rozm atomów pierw rozpuszczonego 3. Odstępstwo od klas wartościowości pierw mimo przypis im wzor stechiometr 4. Przyn część udział wiąz metal zapewn im metal char przewodn.

Przem faz w st stał: dyfuz i bezdyfuz. W przem dyf Kon jest przem atomów na duże odl potrzeba temp i dużo czasu. przem zach przez zarodkowanie i wzrost zarodków. 4 podst przem: 1. p dyf pod nagrz(austenityzow) 2. p dyf w czas chłodz(wyżarz) 3. p bezdyf pod chłodz(hartow) 4. p dyf martenz(odpuszcz) Przem P w A po nagrza do temp pow Ac1 nast. przem P w A. Zarodkow A nast. heterogen na gran międzyfaz F-C. W str stali oprócz P jest wolny F lub C.Fazy te rozp się po nagra pow temp Ac3 lub Accm. Bezpośr po zak przem w czasie nagra otrz drobne ziarno A. Chłodz stal z tej temp uzysk się rozdrobn ziarn. Podw temp i zw czasu austin sprzyja rozr ziarna. Przem dyfuz A-P. W stali po przechył A pon temp Ar1 powst różn energii. Tworzący się P skł się w 87,5% z F zaw. 0,02 %C i w 12,5% z Fe3C. Zarodki P tworzą się heterogen na gran ziarn A nie rozpuszcz lub utworz w wyn fluktuacji skł chem cząst F lub C. Rozrost ziarn nast. w wyn wzrostu boczn i czołow. Przem bezdyf A- przem martenz podcz chł stali z duż szybk uniemożl dokon się przem dyfuz zach przem bezdyf, naz przem martenz. oprócz szybk chł war rozp przem mart jest przechł A poniżej określ temp pocz przem Ms. War postępu przem jest obniż temp do osiągn temp końca przem Mf. W mikrostr pozost część nieprzemien A nazyw A szczątk. A szcz zw odp na ścier, wytrz zmęcz, odp na kruche pękanie, zmn wytrz, tward, pękn szlif. Przem bainit zach w stali węgl w temp pon zakr najmn trwał A. Na skutek znaczn przechł na gran ziarn A tworz się zarodki przesyc węgl F, z któr nast. wydziel się b drobn cząst węglików:początk Fe3C a pon temp 300st węgl zaw nawet 8,4%C- Fe2,4C. Przy większ przechł A tylko część przem się w bainit. reszta A przem się w martenzyt.Przem dyf mart- odpuszcz. Nagrz uprzednio zahart st do temp niżej od temp przem A1 i wytrz przez odp czas prow do rozpadu mart na miesz faz F i węglików. Otrzym w wyn rozp mart str kulkowe mają nacznie lepsze wł mechan niż str płytkowe otrz podcz przem dyfuz A.

Cynk jest pierw. met., krystalizującym,o temp. top.= 419°C, gęs.= 7,1 g/cm³i odp. na kor. Jako czysty metal jest wyko­rz. głównie do zabezp. stali przed kor. W stopach cynku głów. dodatk: -Al(do 30%)-poprawia właś. odlewnicze i wytrz. stopu na rozciąg, rozpuszcz. się w cynku,-Cu(do 5%) - zwiększa wytrz. na rozciąg, tward. i po­prawia odp. na kor; w niewielkiej ilości rozpusz się w roztw. stałych oraz tworzy fazy międzymet. Zaniecz. w stopach cynku są(Pb,Fe,As,Zn)..Znale (Zn-Al), znale (Zn-Al-Cu) są mało odp. na kor. Znale obrabia się cieplnie poddając je wyż. ujednorodniającemu,odprężają­cemu. Znale to głównie stopy odlewnicze stos. do wyrobu korpusów, pokryw, matryc, gaźników, części maszyn do pisania, aparatury pomiarowej oraz dźwigni. Na łoż. ślizg. są stosow stopy o większej zawart dodatków stopowych. Ich wadą jest konieczność dokładnego przygotowania powierzchni, możliwość pracy jedynie w niekorozyjnym środow. do temp. 70°C. Magnez jest pierw. met.,o temp. top.= 650°C, gęst.= 1,75 g/cm³, mało plast, o niewielkiej wytrz. Char. się małą odp. na kor. W postaci czystej znajd zast. w metalurgii jako odtleniacz i składnik stopowy.W zależ. od kształt. wyrobów stopy Mg dzielą się na odlew i do przer plast. Dodat. stopowymi są najczęściej:-Al 3-11% - zwiększa wytrz, a następnie zmniej. pla­st. poprawia lejność, . Zn < 5,5% - poprawia wytrz i plast, ale tylko w obecności Al lub Mn ,Mn (< 2,5%) - zwięk wytrz i poprawia odp na ko­r Właśc.. stopów silnie zależą od rodzaju formy . Mają dobre właśc. odlewnicze ,dobrą lej. i mały skurcz odlewni­czy. Głów. dodat. w stopach odlewniczych są (Al,Sn,Mn,Cu).Stopy odlewnicze poddaje się wyż. ujednorodniaj, rekrystalizuj.Wyż. ujed. powoduje niewielki wzrost wy­trz. i plast. oraz odp. na obciąż dyn. Celem wyż rekr.. jest zrekrystalizowanie ziarna i koagulacja cząsteczek faz wydzieleniowych, w wyniku czego następuje polep­szenie plast. i zmniej wytrz. na rozciąganie.Zastos znajdują również stopy Mg do przeróbki plast. Głównymi dod. stopowymi są w nich: Mn, Al,Zr,Ca. Stopy te są poddawane przeróbce plast. na gorą­co w temp. 250-450°C oraz rzadziej na zimno. Naj­częściej stos. stopami Mg przerabianymi plast. są tzw. elek­trony zaw.Al,Zn,Mn.

Beryl należy do lekkich met. ziem alkalicznych.Temp. top. = 1778°C, gęs= 1,845 g/cm³. Be jest mało plast., na wytrz. RM= 240-300 MPa przy tłoczeniu na gorąco 500-700 MPa przy wycisk. na gorąco, twar. 90-120 HB. Ma dużą wytrz. i wys. temp. top.Wady Be to duża toks, małe właśc. plast, utlenia się w wilgotn. powiet. i ma małą odp. na dział. kwasów. Zaniecz. zmniej. właśc. mech. Be, zwięk. jego kruch. Czysty Be jest stos. do bud. lamp rentgenow. i cyklotronów, w technice jądrowej oraz jako dodat. w stopach (Cu,Ni,Al,Fe) Otrzym. stopów Be jest trudne ze względu na znikomo małą roz­pusz. pierw. stopowych w Be, którymi najczęściej są:-miedź (4-5%) zwiększ. wytrz. przez zmniej. anizotropii właśc. me­ch. -alumin. (20-35%) zwiększ. właśc. mech.i gęstości. Cyna i ołów są met. niskotop., plast., nie umacniającymi się przez gniot, odp. na korozję, posiadającymi małe właśc.. wy­trzym.Cyna jest pierw. alotropowym. Zanieczyszcz. cyny są (As,Fe,Cu,Pb).Czysta cyna znajd. zastos. do zabezp. antykorozyjnego stopów Fe, w elektrotech. oraz jako składnik stopów, głównie Cu i lutów miękkich. Ołów jest pierw. met., krystalizującym w struk. Al, o temp. top.=327,4°C i gęs.= 11,3 g/ cm³. Zaniecz. ołowiu są (Ag,As,Fe,Bi) Ołów jest stos. na osłony kabli elektrycz. , inne zabezpieczenia przed korozją, do bud. aparatury chem., na śrut myśliwski oraz jako składnik stopowy w metalurgii. Grupy stopów cyny i ołowiu:• stopy łoż. dobre właśc.cierne, dobre właśc.odlewnicze, do­bra przewodność cieplna, tward, wytrzy. statyczna i zmęcze­niowa -babbity cynowe (Sn-Sb(7.5-11%)Cu(3,6%)- babbity ołowiowo-cynowe (Pb-Sn(5-15%)-Sb(5-15%)-Cu(3-6%) -stopy B - (Pb-Na-Li-Ca) Stopy specjalne -drukarskie Pb-Sb(ll-26%)-Sn(3-12%) - wymagana dobra lejność, niska temp. top. (240-330°C),

-niskotopliwe Pb-Sn-Bi-Zn-Cd-Sb - temp top < 230°C, zastos: bezpieczniki termiczne, sprzęt lekarski i ortopedyczny, mierniki elektryczne, -luty miękkie (T_T < 400°C): Pb-Sn(3-90%)-Sb(l-6%). Służą do łączenia części z metali i stopów. Charakterystyczną ich cechą jest mała wy­trzymałość na rozciąganie i ścinanie.

Mangan - stosowany jest w st. maszynowych do ok. 3-4%, natomiast w innych grupach nawet do 20%. Jest tanim, łatwym do wprowadzenia pierw. Perlitotwórczym podwyższa wytrzymałość i twardość ferrytu. W umiarkowany sposób podwyższa hartowność, ale obniżając temp. Przemiany martenzytycznej i eutektoidalnej zwiększa ilość austenitu cząstkowego. Zwiększa wrażliwość stali na kruchość, zwiększa gruboziarnistość stali, podwyższa granice sprężystości i odporności na ścieranie. Jest pierw. Węglikotwórczym, ale w stalach nie tworzy węglików. Może zastępować częściowo deficytowo nikiel. Nikiel - w stalach maszynowych w ilości od 1- 5%, w innych grupach stali nawet do 20-30%. Oddziaływuje w podobny sposób jak Mn. Hamuje nawet austenit, zwiększa segregacje pierw. podczas krzepnięcia. Jest węglikotwórczy, ale w stalach nie tworzy węglików. W niskowęglowych stalach o strukturze ferrytycznej i ferrytyczno-perlitycznej. Najkorzystniej ze wszystkich pierw. wpływa na podwyższenie wytrzymałości, twardości przy zachowaniu wysokiej udarności stali. Podwyższa hartowność, obniża próg kruchości. Kobalt - jako jedyny pierw. obniża hartowność (zwiększa krytyczną szybkość chłodzenia). Nie tworzy węglików, zwiększa skłonność do grafityzacji cementytu (nie występuje w typowych stalach maszynowych). Jest bardzo deficytowym pierw. Chrom - stosunkowo tani, uniwersalny składnik stali, w stalach maszynowych występuje w ilości do ok. 5% w innych grupach stali nawet 30-35%, bardzo silnie oddziaływuje na hartowność stali, ale podwyższa temp. przemiany eutektoidalnej. Jest węgliko i azotko twórczy, przez co zwiększa twardość i odporność na ścieranie. Opóźnia proces rozpadu martenzytu. Przy zawartości powyżej 12% zwiększa potencjał elektrochemiczny stali, przez co zwiększa odporność na korozje. Azot - zwiększa skłonność do starzenia stali. Bor - dodawany w ilościach do ok.0,005% przy tych zawartościach silnie zwiększa hartowność stali, węgliko twórczy, najbardziej intensywny wpływ boru uwidacznia się po hartowaniu i niskim odpuszczaniu. Powoduje przy większych ilościach gruboziarnistość, obniża wytrzymałość stali.

Molibden - Bardzo drogi, bardzo deficytowy pierw. w stalach maszynowych dodawany do ok.0,5% węgliko twórczy, opóźniając przemianę perlityczna, umożliwia hartowanie bainityczne nawet na powietrzu. Bardzo silnie zwiększa hartowność stali, ale również zwiększa ilość austenitu szczątkowego, zwiększa twardość wtórną, opóźnia procesy odpuszczania, a co najważniejsze przeciwdziała kruchości stali. Uodparnia stal na przegrzania (na rozrost austenitu). Stosowany w stalach o podwyższonych temp. Wolfram - węgliko twórczy wywołuje twardość wtórną. Bardzo silnie podwyższa temp. przemiany eutektoidalnej (temp. austenityzowania), co ogranicza jego zastosowanie w stalach maszynowych. Zwiększa hartowność, ale w stopniu mniejszym od Ch, Ni, Mo, zapewnia drobnoziarnistość stali. Wanad - dodawany w ilościach do ok. 1,5% silnie węgliko twórczy, azotko twórczy, intensywnie zwiększa hartowność, ale wymaga wysokiej temp. Austenityzowania. Opóźnia procesy odpuszczania, zapewniając wysoką twardość martenzytu. Tytan - stosowany w ilości do 0.5% zwiększa hartowność, ale wymaga wysokiej temp. Austenityzowania, ze względu na trwałe węgliki wywołuje twardość wtórną. Niob - dodawany w ilości do ok. 2% silnie zwiększa hartowność, ale dopiero po rozpuszczeniu w austenicie. W szerokim zakresie temp. Od 300-700^oC tworzy węgliki wtórne. Krzem - dodawany jest w stalach konstrukcyjnych w ilości od 5-7% jest pierw. ferrytotwórczym, grafitotwórczym, bardzo silnie umacnia ferryt. Zwiększa hartowność, opóźnia procesy odpuszczania w zakresie średnich temp. Od 300-500 podwyższa granice plastyczności, a szczególnie granice sprężystości. Podwyższa odporność na powierzchniowe odtlenianie. Aluminium - dodawane w ilości do ok. 1%. Tworzy bardzo twarde azotki, umacnia ferryt, w mniejszym stopniu wpływa na hartowność stali. Miedź - jest pierw. grafitotwórczym nie wpływa na hartowność stali, jest perlitotwórcza podwyższa odporność na korozje, ale wywołuje kruchość stali na gorąco.

Ukł równ faz st 2 skł: 1. Ukł z nieogr rozp skł w st ciekł i nieogr rozp w st stał. Podczas kryst st skł rozp się w st stałym i tworzy się jednofaz str roztw stał.(rys) 2. Przy nieogr rozp w st ciekł i braku rozp w st stałym st krzypnie w nast. sposób. Przy ściśle okr stęż skł bezpośr z roztw ciekł w stałej temp kryst miesz skł stopu nazywamy miesz eutektyczną a temp w kt krzepnie temp eutektyki. W st podeutekt najp z roztw ciekł wydz się skł A co zmienia stęż roztw ciekł aż do osiągn skł eutekt i wówczas krzepnie on w stał temp jako eutektyka. St nad eutekt najpierw B i tak samo j.w. 3. Przy całk rozp w st ciekł i ogr rozp w st stał tw się ukł A z eutekt, roztw gran B z perytekt roztw gran, co zal od różn temp kryst skł. 4. Przem dok się w st stał mogą mieć tożsamy char jak przem na gran roztw ciekły-stan stały. Jeden pierw alotropowy. Przem w st stał nazywa się eutektoidalna. Ukł równ Fe-Fe3C 1. skł Fe-Fe3c 2. Roztwory C-Feα-Ferr C-Feγ-Aust C-Few- Ferr wys temp 3. Miesz miesz eutekty A I Fe3C- Ledeb, miesz eutektoid F i C- Perlit 4. Przem A0 magnet Fe3C 210st, A1 eutekto A-P 0,77%C 727st A2 magnet Fe 770st A3 alotropowa Feα-Feγ 912st A4 alotrop Feγ-Feαw 1394st, eutekt r.c.-ledeb 1148st 4,3%C, perytekt 1495st. Przem w st stał A0-A4

Str krystaliczne: reg 1,2,3, tetrag 1-4, romb1,2, heksag 1-4, romboetr 1, jednosk, trójsk. Możliw obsadz jon, atmo, cząst poszcz ukł kryst. 1. wył w naroż- sieć prymit 2. w nar i przek gł ukł- s przestrz centr 3. nar i przek wsz ścian- ściennie centr 4. nar i przek podst- centr na podst. Ukł krystal po obsadzeniu atom- sieci krystal. jest tylo 14 typów sieci kryst- s Bravaisa- bo symetria przestrz. Str opar na prymit s. ukł reg -A0, str na ścienn centr ukł reg- A1, na przestrz centr ukł reg- A2, ukł hesk str złoż- A3. Str A1-str miedzi-14 atomów. 1 kom śr 4 atomy, odl a pierw2/2, gęst wypełn 74% l koordynac12. Str A2- str tantalu- 9 atomów, na 1 kom 2 at, gęst 68% odl a pierw 3/2, l koord 8. Str A3- str Zn, Mg-17at na 1 kom 6at, odl 2/3 a pier 6, gęst 74%, l koord 12.

NARZĘDZ: Stal narz niestopowa: (C od 0,5-1,3%), hart. w wodzie lub oleju w temp 760-840⁰C, niskie odpuszcz. Właściw: wysoka jakość, ale mała hart. - śred. kryt. 5-10 mm. Zastos: narzędzia ręczne i narzędzia do obr. mech. miękkich mater. Stal narz stopowa: (C 0,3-2%)Wymag: duża twardość- większ od Obr mat, odpow hart do zapewn narz nieb grub warstwy Zapart i odpow wytrz rdzenia, dobra odp na ścier zapewn trwałość narz w war tarcia, odp na dział podwyższ temp. 1) do pracy na zimno (stosow. na narzędzia, które mogą się nagrz. do ok. 150-200⁰C, duza hart, wytrzym na skrec, scier i zginanie, dobra ciagliwosc. dzieli się na średniowęgl (0,4-0,55%C) i wyswęgl (0,55-2,1%C), OC hatrow (nadeutekt 30-60st pow Ac1, ledeburytyczne pow Acm) i odpuszcz 150-260st. 2) do pracy na gorąco (stosow na narzędzia, które pracują w temp 200-700st, mając styczność z gorącymi metalami np. narzędzia kuźnicze i walcownicze. Duza wytrz, tw, odpor na scier w podw temp. zaw 0.3- 0,6%C, zmęczenie cieplne. OC hart i wys odpu 300-600st, temp austen 840-1140st, przed pracą nagrz do temp 200-300st.. Szybkotnąca- stos na wieloostrz narz skraw z dużą prędk oraz narz pomiar. duża tward i odp na ścier w temp do 650st. Właśc duża hart, efekt tward wtórnej. OC- hart z temp bliskiej solidusu(1200-1270st) i wys odpuszcz. Mikrostr: martenzyt listkowy, aust szczątk i nierozp węgl pierw..

Ukł równ faz st 2 skł: 1. Ukł z nieogr rozp skł w st ciekł i nieogr rozp w st stał. Podczas kryst st skł rozp się w st stałym i tworzy się jednofaz str roztw stał.(rys) 2. Przy nieogr rozp w st ciekł i braku rozp w st stałym st krzypnie w nast. sposób. Przy ściśle okr stęż skł bezpośr z roztw ciekł w stałej temp kryst miesz skł stopu nazywamy miesz eutektyczną a temp w kt krzepnie temp eutektyki. W st podeutekt najp z roztw ciekł wydz się skł A co zmienia stęż roztw ciekł aż do osiągn skł eutekt i wówczas krzepnie on w stał temp jako eutektyka. St nad eutekt najpierw B i tak samo j.w. 3. Przy całk rozp w st ciekł i ogr rozp w st stał tw się ukł A z eutekt, roztw gran B z perytekt roztw gran, co zal od różn temp kryst skł. 4. Przem dok się w st stał mogą mieć tożsamy char jak przem na gran roztw ciekły-stan stały. Jeden pierw alotropowy. Przem w st stał nazywa się eutektoidalna. Reg faz Gibbsa- z=n-f+c (z- st swob, n- liczb skł stopu, f- il faz, c- il skł zewn)jeż cieśn. j stałe z=n-f+1. przy z=0 ukł niezm, bez narusz równ między fazami niemożna zm ani temp ani stęż żadn fazy. z=1 lub z=2 Ukł równ Fe-Fe3C 1. skł Fe-Fe3c 2. Roztwory C-Feα-Ferr C-Feγ-Aust C-Few- Ferr wys temp 3. Miesz miesz eutekty A I Fe3C- Ledeb, miesz eutektoid F i C- Perlit 4. Przem A0 magnet Fe3C 210st, A1 eutekto A-P 0,77%C 727st A2 magnet Fe 770st A3 alotropowa Feα-Feγ 912st A4 alotrop Feγ-Feαw 1394st, eutekt r.c.-ledeb 1148st 4,3%C, perytekt 1495st.

Str krystaliczne: reg 1,2,3, tetrag 1-4, romb1,2, heksag 1-4, romboetr 1, jednosk, trójsk. Możliw obsadz jon, atmo, cząst poszcz ukł kryst. 1. wył w naroż- sieć prymit 2. w nar i przek gł ukł- s przestrz centr 3. nar i przek wsz ścian- ściennie centr 4. nar i przek podst- centr na podst. Ukł krystal po obsadzeniu atom- sieci krystal. jest tylo 14 typów sieci kryst- s Bravaisa- bo symetria przestrz. Str opar na prymit s. ukł reg -A0, str na ścienn centr ukł reg- A1, na przestrz centr ukł reg- A2, ukł hesk str złoż- A3. Str A1-str miedzi-14 atomów. 1 kom śr 4 atomy, odl a pierw2/2, gęst wypełn 74% l koordynac12. Str A2- str tantalu- 9 atomów, na 1 kom 2 at, gęst 68% odl a pierw 3/2, l koord 8. Str A3- str Zn, Mg-17at na 1 kom 6at, odl 2/3 a pier 6, gęst 74%, l koord 12.

ODLEW STOPY AL: a) stopy Al-Si - siluminy, b) stopy Al-Mg (AG), c) stopy Al-Cu (AM), d) stopy Al-Zn. Stopy Al-Si (AK) Si do 35% Posiad iglaste wydziel Si, niewiel właściw. mech. Silum podeutek i eutekt charak. się dobr właściw. odlew. Stosow. są na korp siln, pomp. Silum nadeutekt charak. się małym współcz. rozszerzal. ciepl., dużą odporn. na ścier, dobr właściw. w podwyższ. temp, są trudnoobrabialne. OC to wyżarz odpręż w temp 280˚C w 6-12h i utwardz dysper; przesyc 3-6 h w temp500˚C i 24h starz w temp ok180˚C. Wzrost wytrzym. silum. (6-8% Si) uzyskuje się przez dodanie Zn (3-5%), stosow. w przem motoryz. Stopy Al-Mg(AG)- 9÷11% Mg. Charak. się bd odporn. na korozję i małą gęst. Jednak mają gorszą od silum lejność. Stopy AG stosow. są na armaturę morską i chem. OC pol na wyżarz ujedno 450÷480˚C (10-15h), wyżarz odpręż 120÷150˚C (15-20h) i utwardz dyspr: przesyc450˚C (15-20h) z chłodz w wodzie80˚C i starz 150˚C ok. 24h. Stopy Al-Cu(AM) Charak. się więk. wytrzym. ale są trudn technolo z powodu mikropęknięć. W praktyce stosow. są 2 stopy: AM4 i AM5. OC. to przesyc z temp515˚C w wodzie o temp80˚C. starz się samorzutnie w ciągu 4-5 dni wyżarz odpręż.80˚-120˚C. DO PRZER PLAST: Pod wzgl skł chem dziel na: a) Al-Mn, b) Al-Mg c) Al-Mg-Cu, d) Al-Cu-Mg-Zn. Stopy AlMn (1,5% Mn) Charak. się wyż. od czystego Al odporn na korozje i wyż. wytrzym. Gruboziarn i skłonność do mikropęknięć tych st zapobiega się przez dod Ta, Zr, B. Szkodl zanieczyszcz jest Fe. OC.: wyżarz ujedno, a po przeróbce plast wyżarz rekrystal. Stosw jest również utwardz dyspr. Stopy Al-Mg (6% Mg) Dobra odpor na korozję, są dobre spawalne, podatne do głębok tłoczenia. Mogą zawierać Mn, Cr które zwięk wytrzym. Ti i V - rozdrabn ziarno. OC.: wyżarz ujedno500÷520˚C (ok. 10h), wyżarz rekrystal 280÷300˚C (5h) oraz utwardz dyper. Stosow. w przem spoż, chem i okrętowym. Stopy AlCuMg (2÷5% Cu, do 2,5% Mg i do 1% Mn)- DURALI. Posiad złoż, wielofaz struk. Fe, Si, Ti, Ni, zwiększ wytrzym. OC.: wyżarz ujedno480˚÷530˚C, wyżarz rekrystal390˚-400˚C (5-6h) i utwardz dyspr: przesyc w temp495˚÷500˚C w wodzie, starzenie durali może być samorzutne (kilka dni), przyspiesz80˚-120˚C. Durale charak się małą odporn na korozję. Zabezp się je przez platerowanie czystym Al, lakierowanie proszkowe czy utlenianie powierzch. Wytrzym durali cynk można zw przez OC: przesyc 460˚-520˚C i starz120˚-170˚C.

ODLEW STOPY AL: a) stopy Al-Si - siluminy, b) stopy Al-Mg (AG), c) stopy Al-Cu (AM), d) stopy Al-Zn. Stopy Al-Si (AK) Si do 35% Posiad iglaste wydziel Si, niewiel właściw. mech. Silum podeutek i eutekt charak. się dobr właściw. odlew. Stosow. są na korp siln, pomp. Silum nadeutekt charak. się małym współcz. rozszerzal. ciepl., dużą odporn. na ścier, dobr właściw. w podwyższ. temp, są trudnoobrabialne. OC to wyżarz odpręż w temp 280˚C w 6-12h i utwardz dysper; przesyc 3-6 h w temp500˚C i 24h starz w temp ok180˚C. Wzrost wytrzym. silum. (6-8% Si) uzyskuje się przez dodanie Zn (3-5%), stosow. w przem motoryz. Stopy Al-Mg(AG)- 9÷11% Mg. Charak. się bd odporn. na korozję i małą gęst. Jednak mają gorszą od silum lejność. Stopy AG stosow. są na armaturę morską i chem. OC pol na wyżarz ujedno 450÷480˚C (10-15h), wyżarz odpręż 120÷150˚C (15-20h) i utwardz dyspr: przesyc450˚C (15-20h) z chłodz w wodzie80˚C i starz 150˚C ok. 24h. Stopy Al-Cu(AM) Charak. się więk. wytrzym. ale są trudn technolo z powodu mikropęknięć. W praktyce stosow. są 2 stopy: AM4 i AM5. OC. to przesyc z temp515˚C w wodzie o temp80˚C. starz się samorzutnie w ciągu 4-5 dni wyżarz odpręż.80˚-120˚C. DO PRZER PLAST: Pod wzgl skł chem dziel na: a) Al-Mn, b) Al-Mg c) Al-Mg-Cu, d) Al-Cu-Mg-Zn. Stopy AlMn (1,5% Mn) Charak. się wyż. od czystego Al odporn na korozje i wyż. wytrzym. Gruboziarn i skłonność do mikropęknięć tych st zapobiega się przez dod Ta, Zr, B. Szkodl zanieczyszcz jest Fe. OC.: wyżarz ujedno, a po przeróbce plast wyżarz rekrystal. Stosw jest również utwardz dyspr. Stopy Al-Mg (6% Mg) Dobra odpor na korozję, są dobre spawalne, podatne do głębok tłoczenia. Mogą zawierać Mn, Cr które zwięk wytrzym. Ti i V - rozdrabn ziarno. OC.: wyżarz ujedno500÷520˚C (ok. 10h), wyżarz rekrystal 280÷300˚C (5h) oraz utwardz dyper. Stosow. w przem spoż, chem i okrętowym. Stopy AlCuMg (2÷5% Cu, do 2,5% Mg i do 1% Mn)- DURALI. Posiad złoż, wielofaz struk. Fe, Si, Ti, Ni, zwiększ wytrzym. OC.: wyżarz ujedno480˚÷530˚C, wyżarz rekrystal390˚-400˚C (5-6h) i utwardz dyspr: przesyc w temp495˚÷500˚C w wodzie, starzenie durali może być samorzutne (kilka dni), przyspiesz80˚-120˚C. Durale charak się małą odporn na korozję. Zabezp się je przez platerowanie czystym Al, lakierowanie proszkowe czy utlenianie powierzch. Wytrzym durali cynk można zw przez OC: przesyc 460˚-520˚C i starz120˚-170˚C.

---