Dynamika pozytywizmu
pierwsza faza - optymizm poznawczy oraz praktyczny przedstawicieli formacji; przekonanie, że świat jest poznawalny, że można go zmieniać (idee pracy organicznej pojawiły się w latach 40. w zaborze pruskim), krytyka romantyzmu
*wydźwięk - powstają powieści o charakterze tendencyjnym, publicystyka, nowelistyka, powieści, specyficzna liryka.
druga faza - ok. 1880 zaostrza się kryzys światopoglądowy epoki, przełom antypozytywistyczny, książka P. Chmielowskiego Zarys literatury polskiej z ostatnich lat szesnastu (podsumowanie I fazy epoki). Okazało się, że dotychczasowego programu nie można zrealizować, jego konsekwencje mogą doprowadzić do zaprzeczenia początkowo przyjętych idei (np. panowanie scjentyzmu wiedzie do poglądu o niewystarczalności nauki jako sposobu poznania rzeczywistości - takie przekonanie wyraża A. Świętochowski w artykule Dumania pesymisty w 1876 r.)
*wydźwięk:
A. tendencje idealistyczne i metafizyczne w poznaniu, zainteresowanie mediumizmem czy spirytyzmem (np. J. Ochorowicz - scjentysta i „magnetyzer”, powieść B. Prusa Emancypatki),
B. monizm przyrodniczy (dawał podstawy do sformułowania praw rządzących rzeczywistością społeczną) stał się przyczyną spostrzeżenia, zgodnie z którym życie człowieka jest zdeterminowane przez czynniki biologiczne, a więc nie jest on istotą wolną
C. organicystyczna wizja społeczeństwa, związana z koncepcją jego ewolucyjnego rozwoju, stała się powodem rozczarowania pozytywistów, obserwujących pogłębiające się antagonizmy społeczne („walka o byt”), z drugiej natomiast strony prowadziła ku świadomości dekadenckiej (organizm rozwija się, ale i umiera, posiada fazę narodzin, rozkwitu i schyłku)
D. utylitaryzm ewoluujący ku egoizmowi, praca u podstaw nie przyniosła spodziewanych efektów
Powstają dzieła tzw. realizmu krytycznego (po 1880 r.) np. Lalka. ♥ Charakterystyczne przy tym, że ustąpienie pokolenia pozytywistów było raczej ich przejściem na drugi plan procesu literackiego, w którym prym wiedli moderniści, nie wiązało się z jakąś walką obozów literackich i światopoglądowych (choć kolejni „młodzi” wystąpili programowo przeciw poprzednikom); wielu pozytywistów pisało swój najznakomitsze dzieła już w czasach kolejnej epoki. Stopniowo pojawiają się w literaturze elementy autobiograficzne, wątki autotematyczne, problematyka związana z uczuciami i erotyką, kwestia indywidualizmu, tematyka historyczna, poetyckość, przemianie ulegnie poetyka powieści.
Bibliografia: [red. M. Hanczakowski] Epoki literackie Od antyku do współczesności, [tu:] Dynamika epoki, s. 239-241.
Data umowna, poszczególni pozytywiści dochodzili w różnym czasie do zaprzeczenia początkowo przyjętych idei (stąd data końcowa epoki jest umowna)
Mediumizm - wywoływanie zjawisk paranormalnych za pośrednictwem mediów - osób podatnych na sugestię i hipnozę, zdolnych do odczuwania zjawisk telepatycznych, "wywoływania duchów" itp. (wikipedia)
by mcfly9