by mcfly9

Dynamika pozytywizmu

1. pierwsza faza

– optymizm poznawczy oraz praktyczny przedstawicieli formacji; przekonanie, że świat

jest poznawalny, że można go zmieniać (idee pracy organicznej pojawiły się w latach 40. w zaborze
pruskim), krytyka romantyzmu

*wydźwięk – powstają powieści o charakterze tendencyjnym, publicystyka, nowelistyka, powieści,
specyficzna liryka.

2. druga faza

– ok. 1880

1

zaostrza się kryzys światopoglądowy epoki, przełom antypozytywistyczny,

książka P. Chmielowskiego Zarys literatury polskiej z ostatnich lat szesnastu (podsumowanie I fazy
epoki). O

kazało się, że dotychczasowego programu nie można zrealizować, jego konsekwencje mogą

doprowadzić do zaprzeczenia początkowo przyjętych idei (np. panowanie scjentyzmu wiedzie do
poglądu o niewystarczalności nauki jako sposobu poznania rzeczywistości – takie przekonanie
wyraża A. Świętochowski w artykule Dumania pesymisty w 1876 r.)

*

wydźwięk:

A. tendencje idealistyczne i metafizyczne w poznaniu, zainteresowanie mediumizmem

2

czy spirytyzmem

(np. J. Ochorowicz

– scjentysta i „magnetyzer”, powieść B. Prusa Emancypatki),

B. monizm przyrodniczy (

dawał podstawy do sformułowania praw rządzących rzeczywistością społeczną)

stał się przyczyną spostrzeżenia, zgodnie z którym życie człowieka jest zdeterminowane przez czynniki
biologic

zne, a więc nie jest on istotą wolną

C. organicystyczna

wizja społeczeństwa, związana z koncepcją jego ewolucyjnego rozwoju, stała się

powodem

rozczarowania pozytywistów, obserwujących pogłębiające się antagonizmy społeczne („walka

o byt

”), z drugiej natomiast strony prowadziła ku świadomości dekadenckiej (organizm rozwija się, ale

i

umiera, posiada fazę narodzin, rozkwitu i schyłku)

D. utylitaryzm ewoluujący ku egoizmowi, praca u podstaw nie przyniosła spodziewanych efektów

Powstają dzieła tzw. realizmu krytycznego (po 1880 r.) np. Lalka. ♥ Charakterystyczne przy tym, że ustąpienie
pokolenia

pozytywistów było raczej ich przejściem na drugi plan procesu literackiego, w którym prym wiedli

moder

niści, nie wiązało się z jakąś walką obozów literackich i światopoglądowych (choć kolejni „młodzi”

wystąpili programowo przeciw poprzednikom); wielu pozytywistów pisało swój najznakomitsze dzieła już
w czasach kolejnej epoki.

Stopniowo pojawiają się w literaturze elementy autobiograficzne, wątki

autotematyczne, problematyka

związana z uczuciami i erotyką, kwestia indywidualizmu, tematyka

historyczna, poetyckość, przemianie ulegnie poetyka powieści.

Bibliografia: [red. M. Hanczakowski] Epoki literackie Od antyku do

współczesności, [tu:] Dynamika epoki,

s. 239-241.

1

Data umowna, poszczególni pozytywiści dochodzili w różnym czasie do zaprzeczenia początkowo przyjętych idei (stąd

data końcowa epoki jest umowna)

2

Mediumizm

– wywoływanie zjawisk paranormalnych za pośrednictwem mediów – osób podatnych na sugestię

i

hipnozę, zdolnych do odczuwania zjawisk telepatycznych, "wywoływania duchów" itp. (wikipedia)