Demografia
formalna	opisowa
analiza mat.-statystyczna zjawisk, zdarzeń i procesów demograficznych	wszelkie uwarunkowania procesów demograficznych

DEMOGRAFIA

• nauka społeczna

• problematyka ludnościowa

• stan i struktura* ludności w określonych warunkach hist.-gosp.

• 
  opis + analiza oceny + prognozy

* rozkład określonej cechy wśród populacji

POPULACJA
CECHY BIOLOGICZNE	CECHY NIEBIOLOGICZNE
płeć	miejsce zamieszkania
wiek	cechy społ.-zawodowe (zawód, wykształcenie, powiązania rodzinne)

LUDNOŚĆ logicznie wyodrębniona zbiorowość zamieszkująca dane terytorium

RUCHY NATURALNE urodzenia, zgony, formowanie rodziny, rozpad małżeństwa, etc.

RUCHY MECHANICZNE (wędrówkowe) migracje

POPULACJE OTWARTE ich wielkość zmienia się ze względu na ruch nat. i mech.

LUDNOŚĆ ZASTOJOWA taki sam przebieg urodzeń/zgonów przy uchyleniu migracji

GOSPODARSTWO DOMOWE zespół osób wspólnie mieszkających i utrzymujących się

demografia a socjologia

• zainteresowanie zbiorowością (socjolog pyta o więź społ., demograf odnotuje statystyczny wynik tych więzi)

• metoda badawcza (socjolog przejmuje od demografa metody pomiaru statystycznego)

• cel badań (teorie łączące argumenty socjologiczne i demograficzne)

• terminologia (zazębia się)

historia myśli demograficznej (myślenie o demografii uwarunkowane ideologicznie)

KONCEPCJE DEMOGRAFICZNE
NURT NORMATYWNY			NURT ANALITYCZNY (pozytywistyczny)
populacjonizm	antypopulacjonizm (XVIII/XIX w.) T. Malthus kompleksowa koncepcja ludnościowa związana z mechanizmem reprodukcji (1803 - wersja poprawiona) {wcześniej Batero zestawia stałą płodnośc ludzką z wyczerpalnością zasobów żywieniowych} wg Malhusa ludność pomnaża się szybciej niż wzrastają zasoby żywieniowe	optimum ludności - stan liczebny ludności odniesiony do pewnych zasobów uznanych za cenne społecznie kryteria optimum ludności ekonomiczne (wydajność pracy, wielkość dochodu, wzrost gospodarczy) militarne (kiedy budują się imperia) demograficzne (wiek, płeć, przyrost nat.) społeczne (zaspokojenie potrzeb: ochrona zdrowia, edukacja, ubezpieczenie) genetyczne (np. III Rzesza) ekologiczne (zasobność środowiska i możliwości odnawiania przyrody) Konfucjusz, Platon, Arystoteles optimum ludności Cannon wzrost liczby ludności ma być proporcjonalny do zamierzonej wydajności pracy Liga Narodów próbuje obliczyć optima dla poszczególnych krajów podczas `baby-boom' postulat optimum ludonści	teoria przejścia demograficznego

TEORIA PRZEJŚCIA DEMOGRAFICZNEGO

{Tomphson, Landry, Notenstein} 3 reżimy odtwarzania stanu i struktury ludności: tradycyjny, przejściowy, nowoczesny

zgony/ur. urodzenia

zgony

Reżim tradycyjny przejściowy nowoczesny czas

SPIS POWSZECHNY - pełne badanie stanu i struktury ludności na danym terenie i w określonym czasie, dane są imienne i uzyskiwane bezpośrednio od badanych, obowiązuje tajemnica statystyczna, dane zostają zagregowane

Historia spisu pow. w Polsce:

Co powinien zawierać spis?

MINIMUM DEMOGRAFICZNE = płeć + wiek + stan cywilny

cechy geograficzne, ekonomiczne, wykształcenie, cechy zespołowe (pyt. o rodzinę i gospodarstwo domowe)

stan ludności de facto (nie de jure)

moment krytyczny spisu - dzień i godzina spisu są umowne (bo procedura spisywania rozciągnięta w czasie)

MIKROSPISY - badania prowadzone w okresach międzyspisowych, dotyczą określonych dziedzin życia, np.: budżety gospodarstw domowych, badania aktywności ekonomicznej ludności (BAEL)

BADANIA MONOGRAFICZNE - obserwowanie ze szczególną uwagą wybranych społeczności typowych lub nietypowych (dla Polski Łódź)

METODA SZACUNKOWA - znając dane początkowe i końcowe oraz terndy szacujemy brakujące dane demograficzne

ANALIZA WZDŁUŻNA (KOHORTOWA)	ANALIZA POPRZECZNA
KOHORTA - zbiór jednostek wyodrębniony na podstawie zdarzenia demograficznego (urodzenie, małżeństwo, pierwsze dziecko, etc.) doświadczonego w tym samym czasie; np.: generacja = osoby urodzone w tym samym roku Analiza polega na śledzeniu losów kohorty (badanie długotrwałe)	Analiza polega na badaniu jakiegoś konkretnego wydarzenia, w którym mogą brać udział ludzie z wielu różnych kohort; np.: badanie zgonów w 1995 r. Stosowana częściej niż a. kohortowa, wyniki otrzymujemy szybko i pomijamy indywidualne biografie

instrumenty stosowane przy tych ananlizach -

służy analizie kohortowej

(lata jednostki) * współczynnik surowy L = cała populacja

oś wieku kohorta

linie wieku

oś czasu

(lata kalendarzowe)

linie obserwacji

dla kohort rzeczywistych i abstrakcyjnych

głownie tablice wymieralności (pierwsza taka tablica - XVII w. Wrocław, Huley)

struktura wg wieku: ----------------przewaga młodych-------XVIII w. --------w różnym tempie wszystkie populacje dążą do przewagi starych

struktura wg płci:--------------------równowaga płci-------------XIX w. --------feminizacja populacji

struktura wg miejsca zam.: 1900 r 10% w miastach

1999 r. 50% w miastach (w tym 20% w aglomeracjach)

2004 r. 80% w krajach słabo rozwiniętych (tam też 20% produkcji)

AZJA	61%	AM. POŁUDNIOWA	5,7%
AFRYKA	13,2%	AM. PÓŁNOCNA	5,2%
EUROPA	11,8%	AUSTRALIA I OCEANIA	0,5%
AM. ŁAC.	8,6%

REPRODUKACJA LUDNOŚCI - odtwarzanie stanu i struktury populacji pod wpływem ruchu naturalnego oraz procesów migracyjnych

współczynnik przyrostu naturalnego = narodzenia - zgony/ średnia liczba ludności x 1000

w Polsce = 0,6 (maleje!!!)

współczynnik reprodukcji netto => w jakim stopniu pokolenie matek jest zastępowane przez pokolenie córek przy założeniu, że nie zmieniają się rozrodczość i poziom umieralności

TYPY REPRODUKCJI
	WYMUSZONA	SPONTANICZNA
regulator	umieralność	płodność
reżim	tradycyjny	nowoczesny
gdy za dużo ludzi	zgony nadzwyczajne (epidemie, wojny, głód)	spada liczba urodzeń
gdy za mało ludzi	częstotliwość zgonów spada	wzrasta liczba urodzeń

Jak regulować płodność?
PIRAMIDY WIEKU koniec XIX w. Sundbärg MODELE STRUKTUR LUDNOŚCI

współczynnik obciążeń demograficznych

relacja sumy ludzi w wieku przed- i poprodukcyjnym do ludzi w wieku produkcyjnym

jeśli W=7% ok.

jeśli W>7% obciażenie

piramida progresywna piramida zastojowa piramida regresywna

reżim tradycyjny po I przejściu demograficznym po II przejsciu demograficznym

TYP POPULACJI	ODSETEK OSÓB > 65 LAT	MEDIANA WIEKU
Bardzo młoda	poniżej 5	15 - 19
Młoda	5 - 9	20 - 24
Starzejąca się	10 - 14	25 - 29
Zaawansowane starzenie	15 - 19	30 - 34
Bardzo stara	> 20	> 35

współczynnik feminizacji (w Polsce =106/100) współczynnik maskulinizacji

MAŁŻEŃSKOŚĆ zawiązywanie małżeństw i ich rozpad (śmierć, rozwód, separacja) surowy współczynnik współczynnik I kategorii

bilans roczny = relacja małżeństw zawartych do rozwiązanych

czynniki wpływające na małżeńskość
wymierne	niewymierne
liczebność populacji	kultura społeczeństwa
liczba kawalerów/panien	religijność
liczba zgonów/urodzeń	dobrobyt
migracja miastowieś	polityka społeczna

Polska

1989 r. - 255 tys. małżeństw;

2002 r. - 191 tys. małżeństw; bilans roczny ujemny: -14,6 tys; związki nieformalne = 1,9% populacji

współczynnik małżeństw pierwszych - ile osób powyżej 15 roku życia kiedykolwiek wstąpiło w związek małżeński (w Polsce +- 90%, dużo w skali Europy)

50% małżeństw w Polsce różnica wieku mniejsza niż 2 lata i niewielkie różnice w wykształceniu

BADANIA OPINII PUBLICZNEJ 1/ Społeczna waga małżeństwa wyraz poważnego traktowania (79%) ważny dla statusu dziecka (64%) nakaz tradycji (50%) ważna romantyczna uroczystość (42%) względy finansowe (15%) 2/ Związek nieformalny akceptowany, jeżeli partnerzy się na to zgodzą (50%) całkowicie niedopuszczalny (15%) dopuszczalny na krótko przed ślubem (12%) 3/ Rozwody ze wzrostem rozwodów należy walczyć (80%) rozwód to coś pozytywnego (2%) 4/ Spadek zawieranych małżeństw negatywnie ocenia 54% 5/ Wzrost liczby nieformalnych par negatywnie ocenia 42%

przeszkody w zawarciu małżeństwa

Polska, deklarowany wybór: 90% małżeństwa; 2% związki nieformalne; 2% więzi seksualne bez żadnego związku; 4% mieszkanie samotnie; 1% komuna

ROZPAD MAŁŻEŃSTWA (80% śmierć małżonka, 20% rozwód)

DEMOGRAFICZNE KORELATY ROZWODU - cechy jednostek, które statystycznie wpływają na rozpad małżeństwa przez rozwód (zwód, wiek, posiadanie dzieci, przeżycia osobiste)

EFEKT DOCHODOWY - wyższe dochody mniej rozwodów (sic!) EFEKT NIEZALEŻNOŚCI - kobieta zarabiająca dużo jest bardziej skłonna wystąpić ze związku, który nie satysfakcjonuje WIEK - im wcześniej zawierane małżeństwo, tym częściej kończy się rozwodem DZIECI - najmniej stabilne związki z 1 dzieckiem (następnie z 2 i 3 dzieci) ROZWÓD RODZICÓW - zwiększa prawdopodobienstwo rozwodu

Rozwód w Polsce: po II WŚ w sytuacjach dramatycznych, obecnie orzekanie o rozwodach w sądach wyższej instancji + wysokie opłaty rozwodowe, co powoduje tymczasowy spadek liczby rozwodów

staż małżeński rozwodzących się par
5-9 lat	22%
10-14 lat	18%
> 20 lat	22%

2/3 rozwodzących się par ma dzieci w wieku szkolnym; w 2002 r. rodzice ok. 42 tys. dzieci rozwiedli się

SEPARACJA (w Polsce od 1999 r.) najczęściej wśród młodych w miastach; w 2002 r ponad 2,5 tys. separacji; powody także: brak porozumienia w sprawach finansowych

ROZDRODCZOŚĆ - strumień urodzeń w danej jednostce czasu w danej populacji

ponowoczesny wzorzec płodności współczynnik dzietności = 1,5

płodność naturalna współczynnik dzietności =10

Wyże demograficzne w Polsce

1946-49 r. tzw. kompensata wojenna

1949-65 r. I wyż demograficzny (W dzietności > 3)

1975-83 r. II wyż demograficzny (W dzietności > 2)

lata '90

spadek liczby urodzeń;

47% urodzeń = ur. pierwsze;

wzrasta liczba urodzeń pozamałżeńskich

ZACHOWANIA I POSTAWY PROKREACYJNE

badania osób 18 - 50 lat: czy planuje pan/pani posiadanie (jeszcze) dzieci? nie 57% (w tym 90% spełniło już swoje plany prokreacyjne) nie wiem 23% tak 20% kobiety chcą mieć więcej dzieci niż mężczyźni osoby z wyższym wykształceniem chcą mieć 1 lub 3 dzieci dzietność deklarowana (2,25) wyższa niż dzietność rzeczywista (1,7)

Dlaczego w Polsce spada liczba urodzeń?

1. PARADYGMAT TRANSFORMACYJNY niepewność jutra obniża liczbę małżeństw i urodzeń

2. WYJAŚNIENIE W NURCIE II PRZEJŚCIA DEMOGRAFICZNEGO zmienia się system wartości i to powoduje obniżenie liczby małżeństw i urodzeń

ŚRODKI PAŃSTWA W URAWIANIU POLITYKI LUDNOŚCIOWEJ

1. PRAWO wiek zawierania związku małżeńskiego, przywileje socjalne, etc.

2. EKONOMIA zasiłki, ulgi podatkowe, usługi (np.: bezpłatna edukacja) etc.

3. INFRASTRUKTURA SPOŁ. placówki opiekuńcze, wychowawcze, ochrony zdrowia

4. KADRA kwalifikacje osób spełniających usługi socjalne

5. ŚRODKI INFORMACYJNE dostarczanie inf. w sposób sformalizowany (np. edukacja seksualna) i niesformalizowany (media)

PODMIOTY POLITYKI LUDNOSCIOWEJ
RZĄDOWA RADA LUDNOŚCIOWA	SAMORZĄDY	NGO
organ opiniodawczy i doradczy dla rządu analiza procesów ludnościowych reprezentacja Polski na spotkaniach międzynarodowych inicjuje różne projekty i spotkania, np. Kongres Demograficzny w 2002 r.	lokalna realizacja części zadań należących do polityki ludnościowej	wykonywanie pewnych usług w społecznościach lokalnych pośredniczenie między ludźmi a prawem (akcje, programy edukacyjne, etc.)

Oczekiwania społeczne od polityki ludnościowej w Polsce
	pełna odpowiedzialność państwa	w dużej mierze odpowiedzialność państwa
ochrona zdrowia	40%	20%
pomoc młodym w znalezieniu pracy	30%	25%
zapewnienie opieki starszym	20%	32%
aktywizacja zawodowa kobiet	18%	28%
stworzenie kobietom warunków do łączenia pracy z macierzyństwem	16%	28%
zapewnienie godziwych warunków mieszkaniowych	15%	30%
stworzenie mężczyznom warunków do łączenia pracy z macierzyństwem	10%	20%

Opinia, że państwo nie powinno prowadzić polityki pronatalistycznej jest wyrażana przez 2/3 społeczeństwa (osoby z niskim wykształceniem, starsze, ubogie, z małych miasteczek i wsi) badania CEBOS-u 2000 r.

UMIERALNOŚĆ strumień zgonów w populacji w danej jednostce czasu; determinuje strukturę ludności wg wieku i płci oraz przyrost naturalny populacji.

ZGON nieodwracalny zanik funkcji życiowych jednostki;

zgon endogeniczny (powodowany przyczynami wew. w organizmie, wady wrodzone lub starzenie się, najczęściej u niemowląt i starszych)

zgon egzogeniczny (powodowany przyczynami zew. jak choroba nabyta, urazy, etc.)

ŚMIERTELNOŚĆ zgon w wyniku pewnej choroby

WZORY UMIERALNOŚCI
TRADYCYJNY	NOWOCZESNY
niska długość trwania życia (+- 35 lat) kumulacja zgonów nadzwyczajnych (epidemie, wojny, głód) wysoka umieralność (u niemowląt do 30%) choroby pasożytnicze i zakaźne / urazy	przeciętne trwanie życia +- 70 lat niska i stabilna umieralność choroby cywilizacyjne (nowotwory, układ krążenia, wypadki)

Dowodem na to, że teoria ma wiele luk, jest nagły wzrost umieralności mężczyzn w demoludach w latach '60 (teoria nie uwzględnia np. tego, że przestaje działać selekcja naturalna)

MAREK OKÓLSKI (lata '70) zmiana społeczna zgony ZAGROŻENIA KORZYŚCI (lub neutralizacja zagrożeń) środowiskowe (nasze otoczenie, miejsce pracy) system ochrony zdrowia + oświata zdrowotna behawioralne (zła dieta, używki, etc.) ochrona prawna (np. zakaz zatrudniania dzieci)

W Polsce spada współczynnik umieralności niemowląt oraz surowy współczynnik zgonów = 7,5‰ (w 2008 7‰)

przyczyny zgonów choroby układów krążenia 47% nowotwory (głównie tytoniozależne) 23% urazy/śmierć gwałtowna 7%

przeciętne trwanie życia: K = 78,8 M = 70,4 (amplituda rośnie, jest większa niż w Europie)

DALE - metoda szacowania przeciętnego trwania życia ludzkiego (uwzględnia ryzyko zachorowań na choroby przewlekłe i nieuleczalne)

przeciętna długość życia Polaka obliczona metodą DALE = 66 lat

spada liczba zgonów pozawałowych (obecnie = 2%), rośnie zachorowalność na choroby psychiczne, przybywa osób niepełnosprawnych biologicznie (14% populacji)

STAROŚĆ

Hayflick (badacz starości): „nie istnieje próg starości”

wiek emerytalny prawnym wyznacznikiem starości (K-60 lat, M-65 lat)

starość w świadomości społecznej: USA 75 lat; Polska 61 lat

SPOŁECZNE SPOJRZENIA NA STAROŚĆ
TEORIA WYCOFANIA	TEORIA AKTYWNOŚCI	TEORIA KONTYNUACJI
Wycofanie się ludzi starych z aktywności jest korzystne ze względu na zmianę pokoleniową i służy samym osobom starym (nie musza się narażać na stres; wycofanie się nie oznacza nieudanej starości	Warunkiem udanej starości jest podejmowanie wszelkich form aktywności	Udana starość (na którą pracuje się całe życie) polega na indywidualnej adaptacji do nowych warunków; ta faza życia powinna wynikać z poprzednich

osoby stare w Polsce

75% osób starszych to osoby samodzielne, 20% ludzi starszych mieszka z kimś, a 0,6% w domach opieki;

co 5 gospodarstwo prowadzone przez osobę starszą (w tym 20% to gospodarstwa 1-osobowe)

konsekwencje starzenia się społeczeństwa:

1. gospodarcze

emerytury i opieka zdrowotna obciążają budżet państwa mniej osób aktywnych na rynku pracy produkcja musi się przeformować pod kątem osób starych

2. społeczne

przeważają małe rodziny (więzy wertykalne), opieka nad starszymi spoczywa na dzieciach, nie rozkłada się na rodzeństwo i kuzynów (jak było kiedyś)

3. konsekwencje dla osób starszych

potrzeba bycia aktywnym długi czas (to kłóci się z obrazem lansowanym w mediach)

ageism - zjawisko dyskryminowania osób starszych

strategie osób starszych wobec dyskryminacji w społeczeństwie: wycofanie się; odmładzanie się; próba zmiany wizerunku starości

MIGRACJE przemieszczanie się jednostek w przestrzeni połączone ze względnie trwałą zmianą miejsca zamieszkania (dobrowolne lub nie, legalne lub nie)

zewnętrzne wewnętrzne

międzyregionalne wewnątrz regionu

typy migracji:

okresowe - np. na studia sezonowe - np. na wakacje wahadłowe - np. ktoś w weekendy mieszka w Łodzi a w tygodniu pracuje w Warszawie

Zeliński (1971 r.) KONCEPCJA PRZEJŚCIA MOBILNEGO od XVII do XIX w. w Europie

reżim tradycyjny społeczeństwo mobilne (XIX w.)

przemieszczenia grupowe i przymusowe (bądź jednostkowe na małą odległość)

F(x) migracji: redystrybucja ludności w przestrzeni; zmiana układu cech strukturalnych populacji (zmiana gęstości i rodzaju ludności na danym terenie, zmiana proporcji liczebnej ludności miejskiej i wiejskiej, przesunięcia między małymi a dużymi miastami, rozwój przedmieść)

Kto podejmuje wędrówki K 20-29 lat M 30 - 39 lat (motyw: praca, nauka, założenie rodziny)

Migracje zagraniczne Polaków

• 1 poł. XIX w. do I Wojny Światowej: migracje polityczne i gospodarcze (3 mln.)

• po I Wojnie Światowej: migracje zarobkowe (też sezonowe) do Francji, Belgii, USA, Palestyny i Ameryki Płd.

• II Wojna Światowa: przymusowe przesiedlenie (2-5 mln.)

• do lat '70: początkowo ruchy powojenne, potem ustają legalne migracje zagraniczne (wyjątek - migracje sezonowe, np. do NRD)

• lata '80 - '90: migracje polityczne (na stałe wyjeżdża ok. 1 mln.)

• lata '90: otwarcie granic (migruje dużo kobiet, wykształcenie migrantów wyższe od średniej krajowej, głównie mieszkańcy Małopolski, Opolskiego, Śląskiego, Podkarpackiego)

Migracje wewnętrzne w Polsce

• 
  
  na dużą skalę po II WŚ; apogeum lata '50 (zasiedlanie ziem płn. i zach.) oraz lata '70 (praca)

• 60% Polaków żyje w miejscu zamieszkania (jesteśmy zasiedziali )

• ¾ migracji wew. to przemieszczenia wewnątrzwojewódzkie

• duża ruchliwość na liniach: Warmińsko-mazurskie Warszawa oraz Śląsk Kraków

• do lat '90 dominuje kierunek wieśmiasto oraz miastomiasto

• obecnie 26% miasto wieś 32% miastomiasto 42% wieśmiasto

PROGNOZY

projekcja - ukazuje przyszły przebieg procesów przy określonych założeniach dotyczących zmian składników dynamiki ludnościowej

prognoza - najbardziej prawdopodobna projekcja

{płodność i umieralność = prognoza biologiczna; prognoza biologiczna uwzględniająca migracje = prognoza pomigracyjna}

krótka historia prognozowania:

• lata '70 raporty zaproponowane przez Klub Rzymski (m. in. zwrócenie uwagi na negatywne skutki postępu, np.: dewastacja środowiska)

• lata '80 podważenie funkcjonalności prognoz ...ale '89 r. zaskoczenie rozpadem bloku wschodniego i powrót do prognozowania

• polskie instytucje prognozujące: Komitet Nauk Demograficznych PAN, Komitet Polska 2000+, GUS

PROGNOZA ONZ z 2000 r. na rok 2050

• liczba ludności 9 mld 300 mln

• spadek ludności w Europie o 124 mln

• rejony w Azji Wsch. notują ubytki

• w Afryce zaludnienie 3,5 x większe

• 50% ludności globu w 6 krajach

(Indie, Chiny, Pakistan, Indonezja, Nigeria, Bangladesz)

• nowe potentaty ludnościowe: Rep. Kongo, Etiopia

• liczba ludności 0-14 lat spadnie z 30% do 20%

• liczba ludności >60 lat wzrośnie z 10% do 20%

• 2 mld ludzi zamieszka w miastach

17

DEMOGRAFIA SPOŁECZNA, np. demografia rodzin

KONFUCJUSZ

postulat harmonii między ludnością a żywnością (np.: zmiana ceny ceremonii ślubnej)

PLATON

postulat optymalnej liczby obywateli w państwie (5040)

ARYSTOTELES

krytyka niekontrolowanego przyrostu demograficznego

RZYM

poparcie dla gwałtownego wzrostu liczby ludności (np.: sankcje dla starych kawalerów)

GB XVII/XVIII w.

MERKANTYLIZM

nastawienie na samowystarczalność,

przyrost naturalny pozytywny

FRANCJA XVIII w.

FIZJOKRATYZM

zbyt szybki wzrost demograficzny niszczy plan dobrego eksploatowania ziemi

Obowiązuje do lat '40 XX w.

postęp geometryczny

postep arytmetyczny

zahamowanie wzrostu liczby ludności

1. późniejsze zawieranie związków małżeńskich

2. wskazane są czynniki prewencyjne (antykoncepcja)

3. czynniki pozytywne = zwiększają śmiertelność populacji (wojny, epidemie, głód, zła higiena, ciężka praca)

biedni nie stosują czynników prewencyjnych, co powoduje dziedziczenie biedy (ze szkodą dla państwa)

przewidywania Malthusa nie sprawdziły się:

• rewolucja agrarna i przemysłowa

• powszechna antykoncepcja

• wojny światowe

• bogacenie się społeczeństwa zach.

• zmiana pozycji dziecka

eksplozja demograficzna,

II poł. XIX w.

modernizacja służby zdrowia

instytucje zabezpieczające byt jednostce

zmiana pozycji dziecka

implozja

Blacker wprowadza kolejną fazę, gdzie przy utrzymującej się liczbie zgonów spada liczba urodzeń (IMPLOZJA)

dyskusja na temat II PRZEJŚCIA DEMOGRAFICZNEGO

II PRZEJSCIE DEMOGRAFICZNE

D. van de Kaa, R. Laesthaghe

teoria dotyczy Europy Zach. i Płn.

od lat 60 notowany gwałtowny spadek urodzeń, nie będzie się utrzymywał stały minimalny przyrost nat.

teoria dotyczy głównie modelów formowania rodzin

alternatywne formy życia rodzinnego:

• LAT (living together-apart)

• DINK (duble income - no kids)

• samotne macierzyństwo

• pary homoseksualne

ZBIERANIE FAKTÓW DEMOGRAFICZNYCH

1789 r. pierwszy spis nowożytny

spis sumaryczny (ile ludności zamieszkuje wieś/miasto?)

(postanowienie Sejmu Wielkiego)

1921 r. spis pow. II RP

pyt. o analfabetyzm

1931 r.

1946 r.

pyt. o sieroctwo

1978 r.

1970 r.

1960 r.

2002 r.

1950 r.

1988 r.

spisano ponad milion `martwych dusz”

1. dyskusja nad pytaniami

3. nabór na rachmistrzów i szkolenie

2. kiedy, gdzie, kto?

5. etap agregacji danych

4. etap gromadzenia danych

WARUNEK:

Ludzie muszą chcieć być spisani

WSPÓŁCZYNNIKI

DEMOGRAFICZNE

W = F/L x C

Współczynnik = Fakty/Średnia liczba ludności* x Stała

3 WARUNKI SENSOWNOŚCI WSPÓŁCZYNNIKÓW

1/ ZGODNOŚĆ CZASU ZBIERANIA DANYCH

2/ FAKTY I LUDNOŚĆ NA TYM SAMYM TERENIE

3/ LUDNOŚĆ MUSI GENEROWAĆ FAKTY DEMOGRAFICZNE

(np.: urodzenie dziecka nie może być odniesione do grupy mężczyzn)

SIATKA DEMOGRAFICZNA

diagram Lexisa

XIX w.

TABLICE ELIMINACJI

rozkład populacji światowej

N - Z

W = x C

L

<	1	<
reprodukcja zaniżona	prosta zastępowalność pokoleń	reprodukcja zawyżona

MECHANIZMY REPRODUKCJI LUDNOŚCI

1/ populacje adaptują się do warunków zewnętrznych

2/ populacje dążą do równowagi liczebnej miedzy poszczególnymi grupami wiekowymi (w perspektywie czasowej)

sposób malthusiański

wstrzemięźliwość

odpowiedni dobór partnerów do reprodukcji

sposób neomalthusiański

skuteczna antykoncepcja

MEDIANA - punkt centralny, który dzieli populacje (ze względu na wartość danej cechy) na pół

Przed + Po

W = x C

Produkcyjni

K

W = x C

M

M

W = x C

K

Stan cywilny:

wolny (kawaler, panna, wdowcy, rozwodnicy, osoby w separacji)

nie wolny (małżonkowie formalni i nieformalni)

małżeństwa

W = x C

ogół

w Polsce przez ostatnie 20 lat spadł o 36%

M

W = x C

osoby `podatne' na małżeństwo

niskie

dochody

87%

bezrobocie

95%

brak stabilnej pracy

80%

problemy

mieszkaniowe

94%

związki seksualne bez małżeństwa

32%

wzrost akceptacji konkubinatu

36%

wydłużony czas nauki

20%

utrata

niezależności

52%

za duża odpowiedzialność

50%

małżeństwo jest

przestarzałe

46%

im wyższe wykształcenie tym większe umiejętności negocjacji i tym wyższe dochody, ale też częściej efekt niezależności

3 główne powody rozwodów:

niewierność, alkoholizm, niezgodność charakterów

48% par rozwodzących się -staż małżeński < 5 lat

RODNOŚĆ

urodzenia

W = x C

L

PŁODNOŚĆ

urodzenia

W = x C

K 15-49 lat

WSPÓŁCZYNNIK DZIETNOŚCI ile dzieci przypada na 1 kobietę w wieku rozrodczym

zjawisko sezonowości urodzeń:

Europa Płn. max kwiecień/maj Azja max październik/listopad

Europa Śr. i Zach. max luty/kwiecień Am. Płd. różnie

Europa Płd. max styczeń/luty Afryka różnie

Am. Łac. max grudzień/styczeń Polska max czerwiec/lipiec

POLSKA

współczynnik rodności:

1980 19, 6

1990 14,4

2000 9,8

gwałtowny spadek

współczynnik dzietności = 1,28

tzw. LINIA HAJMALA

oddziela 2 wzorce tworzenia rodzin: zachodni (późne małżeństwo i macierzyństwo, alternatywne formy rodziny) i wschodni

w latach '60 linia St. Petersburg - Dniestr

2003 r. rekonstrukcja Filipowa: St. Petersburg - Dubrownik

Dlaczego spada liczba urodzeń w Polsce?

1. posiadanie już zaplanowanej liczby dzieci

2. stan zdrowia

3. wiek osoby badanej

4. brak stałego partnera

5. wysokie koszty dziecka (tak odpowiedziało 77% respondentów w wieku 25-29 lat)

6. obawa o przyszłość dzieci

G. BECKER

„inwestowanie w dziecko”

„dobra jakość dziecka”

ESTERLIN (cykle koniunkturalne)

Pokolenie ludzi wychowanych w dobie recesji

większa dzietność

Pokolenie ludzi wychowanych w okresie stabilizacji większa dzietność

(teza sprawdza się w USA)

POLITYKA LUDNOŚCIOWA

celowe działanie państwa nastawione na wpływanie na stan i strukturę ludności

PRONATALISTYCZNA

domena państw totalitarnych, wraca się do niej w latach `80

ANTYNATALISTYCZNA

np.: Chiny, kraje Trzeciego Świata

NEUTRALNA (tzw. pasywna polityka ludnościowa, trudno określić ją jako politykę ludnościową)

założenie, że procesy demograficzne same dostosują się do warunków społ. - gosp.

Zasiłki działają, ale na krótko,

lepiej inwestować w usługi !!! (np. Dania)

UMIERALNOŚĆ

zgony

W = x C

L

UMIERALNOŚĆ NIEMOWLĄT

zgony dzieci < 1 rok życia

W = x C

liczba żywo urodzonych dzieci

Teoria przejścia od tradycyjnego wzorca umieralności do nowoczesnego

KONCEPCJA PRZEJŚCIA EPIDEMIOLOGICZNEGO, Onram (lata '70)

częstość zgonów a choroby powodujące zgony

1. ERA PLAG do 1650 r. (w Europie)

2. ERA CHORÓB ZAKAŹNYCH do połowy XIX w.

3. ERA CHORÓB ZWYRODNIENIOWYCH oraz chorób wynikających ze złych przyzwyczajeń człowieka

Olshansky dodaje 4 etap:

4. ERA POGŁĘBIENIA SIĘ CHORÓB ZWYRODNIENIOWYCH

5. ERA CHORÓB WYWOLANYCH PODESZŁYM WIEKIEM

„magiczny prostokąt Olshansky'ego”

hipotetyczna stała populacja

0 lat 100 lat

5 etap

2 3 4

1

przypadki wyleczonych nowotworów:

POLSKA 30%

EUROPA 40%

USA 50%

spożycie alkoholu spadło od 10 l. na głowę w ciągu roku w latach '80 do 7 l. w roku 2000

w latach '90 w Polsce ok. 60 tys. narkomanów

opinie ludzi 18 - 25 lat:

30 lat = koniec młodości

57 lat = starość

opinie ludzi > 25 lat:

37 lat = koniec młodości

65 lat = starość

uchodźca

zmienia miejsce zamieszkania z powodu prześladowań na różnym tle

azylant /wysiedleniec/

powodem zmiany zamieszkania jest wojna w kraju rodzinnym

krótko-okresowe 3 - 12 miesięcy

długo-okresowe > 12 miesięcy

pobyty stałe

NAPŁYW

osoby napływające

W= x C

L

ODPŁYW

osoby odpływające

W= x C

L

PRZYROST WĘDRÓWKOWY

Wn - Wo

W = x C

L

1. faza eksplozji mobilności (kolonizacja, migracja wieś miasto

2. faza implozji (1 poł. XIX w. stabilizacja migracji)

3. społeczeństwo nowoczesne migracje między miastami

też krótkie migracje lub ich unikanie (np. interesy przez Internet )

Gdzie migrują?

USA, Kanada, Rosja, Indie, Arabia Saudyjska

Skąd migrują?

Meksyk, Bangladesz, Afganistan, Kazachstan, Filipiny

sieć emigracyjna - rodzina lub znajomi, którzy pomagają migrantowi

kierunki emigracji z Polski

NIEMCY 37%

USA 20%

GB 3%

REEMIGRACJA

(motywy powrotu)

resentyment

kalkulacja zysków/strat

różne

WARUNKI UDANEJ PROGNOZY

• jakość danych wyjściowych

• właściwe rozpoznanie kierunku zmian

• metoda obliczania

• im krótsza prognoza tym trafniejsza

• im większa populacja wzięta pod uwagę tym łatwiej prognozować

ETAPY PROGNOZY

• ustalanie właściwych struktur (wg wieku, płci, zamieszkania)

• uwzględnienie migracji

• procedura postarzania ludności (o tyle lat ile obejmuje prognoza)

• przewidywanie przyszłej liczby urodzeń

• ustalenie współczynników

GUS - PROGNOZA z 2003 r. na rok 2030

• spadek współczynnika dzietności do 1,2

• przeciętna długość życia: K 83,6 M 77,6

• ujemny przyrost naturalny

• zwiększone saldo migracji (24 tys. osób)

• populacja kraju: 35,5 mln.

• o 3 mln. mniej młodzieży

• odsetek osób > 85 lat wzrośnie o 50% (będzie ich 0,5 mln.)

• potentatem ludnościowym będzie Turcja (liczba ludności wzrośnie tu z 63 do 80 mln)

---