Ludność i jej struktury

Czynniki decydujące o rozmieszczeniu ludności

Podstawowymi czynnikami determinującymi rozmieszczenia ludności są:

Czynniki przyrodniczo-geograficzne:

Klimat

Rodzaj gleby

Ukształtowanie terenu

Zasoby mineralne i energetyczne

Czynniki społeczno ekonomiczne

Stopień rozwoju społeczno-ekonomicznego

Formy społecznej organizacji

Rozwój techniki

Cele gospodarcze realizowane za pomocą określonej polityki

Czynniki demograficzne

Zróżnicowanie rodności i umieralności na różnych obszarach

Migracje

Za czasów Chrystusa, na początku naszej ery w okresie Imperium Rzymskiego populacja ludności wynosiła ok. 200 mln

Liczba ludności w roku 1000 nie przekraczała 270 mln

W roku 1700 osiągnęła poziom 600 mln, a ok. roku 1820 przekroczyła miliard.

Potem zajęło zaledwie dwa wieki do podwojenia, a zaledwie 40 lat do osiągnięcia 3 mld

Obecnie przyrost zwolnił i całkowita liczba ludności wynosi ok. 6,5 mld

W roku 2030 ludzi będzie 8,2 mld, a w 2050 roku niewiele ponad 9 mld

Dodatkowe 2,5 mld ludzi którzy przybędą do 2050 roku urodzi się w krajach rozwijających się, a zwłaszcza w Afryce i na Bliskim Wschodzie.

Największy spadek wystąpi w Japonii, która rozpoczęła już tę drogę, krajach wschodniej Europy w tym niestety w Polsce która ma najniższy wskaźnik rozrodczości kobiet w UE na równi z Litwą i Słowacją, a także w Rosji, Niemczech i Włoszech.

Rozmieszczenie ludności na świecie:

Azja – 3800 milionów

Europa – 726 milionów

Afryka – 861 milionów

Ameryka Północna i Środkowa – 507 milionów

Ameryka Południowa – 362 miliony

Oceania – 32 miliony

Liczba ludności świata w latach 1800-2150. Szacunki i projekcje wg ONZ

Seria 1 – niski przyrost - zakłada, że w roku 2150 liczba ludności wyniesie 4,3 mld.

Seria 2 – średni przyrost - zakłada, że w roku 2150 liczba ludności wyniesie 11,5 mld.

Seria 3 – wysoki przyrost – zakłada, że w roku 2150 liczba ludności wyniesie 28 mld – przy założeniu, że nie zmniejszy się dzietność w Azji i Afryce.

Można wyróżnić 4 wyjątkowo gęsto zaludnione rejony świata:

Chiny Wschodnie, Korea, Japonia, Indochiny, Filipiny (800 mln osób zamieszkuje ten region)

Dolina Gangesu, Indie Południowe, Cejlon (400 mln)

Europa bez rzadko zamieszkałych obszarów północnych i wschodnich obszarów Rosji (450 mln)

Północno-Wschodnia część USA (100 mln)

Kraje o największej liczbie ludności

Chiny – 1266,8 mln osób

Indie – 956,8 mln osób

USA – 273,1 mln osób

Rosja – 147,2 mln osób

Piramida wieku - Progresywna struktura wieku

Wysokie współczynniki dzietności

Duży udział populacji poniżej

15 roku życia

Wysokie współczynniki zgonów

Wysoka dzietność kompensuje wysoką umieralność

Struktura typowa dla krajów rozwijających się

Struktura wieku charakterystyczna dla młodych populacji. Nie ma sytuacji starzenia się społeczeństwa

Piramida wieku - Zastojowa struktura wieku

Umiarkowane współczynniki dzietności

Udział populacji poniżej

15 roku życia jest podobny do udziału populacji powyżej 60 roku życia

Umiarkowany poziom współczynniki zgonów

Dzietność równoważy umieralność – brak wzrostu populacji

Struktura typowa dla krajów rozwiniętych

Udział „młodych” równoważy udział „starych” członków społeczeństwa, więc nie ma sytuacji starzenia się społeczeństwa

Piramida wieku - Regresywna struktura wieku

Niskie współczynniki dzietności

Udział populacji poniżej

15 roku życia dużo mniejszy niż udział osób powyżej 60 roku życia

Niskie współczynniki zgonów. Duża długość życia.

Dzietność niższa niż umieralność – spadek liczby ludności

Struktura typowa dla krajów rozwiniętych i przechodzących transformację demograficzną (Polska po 1989 r.)

Nadwyżka osób starszych nad młodymi. Problem starzenia się społeczeństwa. Niedobór siły roboczej. Problem z systemem emerytalnym. Wysokie koszty opieki nad osobami starszymi.

Metody analizy w demografii

Metoda w nauce to kanon postępowania w celu realizacji procesu poznawczego, czyli uzyskania wiedzy naukowej – zakłada istnienie w danej nauce uniwersalnych procedur badania naukowego.

Jego cechą jest systematyczność i stabilność badania naukowego.

Podstawowym instrumentem analizy demograficznej jest zbiór technik statystycznych.

Analiza demograficzna to sposób statystycznego opisu i wnioskowania o zjawiskach ludnościowych na gruncie demografii.

Typowa procedura w demografii to opis statystyczny

Procedura badania

Cel badania → pytania badawcze i hipotezy

Wybór miernika badanego zjawiska

Obserwację tego zjawiska i pomiar

Identyfikacja cech strukturalnych zjawiska

Porównania między różnymi zbiorowościami

Poziom zjawiska przedstawia się w ujęciu absolutnym jak i względnym

Ujecie względne uzyskuje się za pomocą miar natężenia zwanych współczynnikami

Definicja przedmiotu analizy demograficznej

stan w danym punkcie czasu lub w okresie

dynamika, czyli zmiany w czasie

Analiza przestrzenna, dynamiki i czasowo-przestrzenna

Parametry opisowe i konstrukcje teoretyczne

Parametry opisowe – wskaźniki i współczynniki

Konstrukcje teoretyczne – modele i np. tablice wymieralności

Zasady budowy podstawowych współczynników demograficznych

Współczynnik demograficzny to miernik natężenia – stosunek liczby interesujących nas faktów (F) do liczby określającej wielkość badanej zbiorowości statystycznej (L)

Współczynniki surowe i standaryzowane

Średni stan ludności z roku lub stan ludności ze środka roku

Wyznaczenie wielkości współczynnika w stosunku rocznym na podstawie informacji z okresów będących częścią roku

Współczynniki demograficzne ogólne i cząstkowe

Współczynniki ogólny – np. współczynnik rodności, czyli stosunek liczby urodzeń do liczby ludności w badanym okresie

Współczynniki cząstkowy – ze względu na płeć czy wiek

Inny przykład – współczynnik płodności, czyli liczba urodzeń w stosunku do liczby kobiet w wieku rozrodczym (15 – 49 lat)

Cząstkowe współczynniki płodności – ze względu na wiek (okresy pięcioletnie)

Wyznaczając współczynniki cząstkowe należy pamiętać, że kryteria grupowania powinny być zasadne

Współczynniki wyodrębnione ze względu na stopień „narażenia” na ryzyko doznania określonego zdarzenia: pierwszej i drugiej kategorii

Współczynnik drugiej kategorii to stosunek zdarzeń demograficznych do populacji zasobów demograficznych biorących i nie biorących udziału w generowaniu tych zdarzeń.

Dlaczego korzystamy ze współczynników?

Stanowią syntetyczne mierniki podstawowych procesów demograficznej

Umożliwiają ocenę rzeczywistej skali zjawiska (w odniesieniu do zasobów demograficznych)

Umożliwiają porównania w czasie i przestrzeni

W niektórych przypadkach ich dekompozycja niesie informacje na temat mechanizmów zmian wartości współczynników

Średni stan ludności – średnia arytmetyczna stanu liczebnego ludności z początku i końca badanego okresu

Standaryzacja współczynników demograficznych

Porównania zjawiska w czasie lub przestrzeni

Problem – na poziom ogólnych współczynników demograficznych wpływa struktura ludności wg wieku oraz natężenie badanych procesów w poszczególnych grupach wieku

Trzy sytuacje:

Różne struktury ludności wg wieku i różne poziomy zjawisk w poszczególnych grupach wieku

Takie same struktury ludności wg wieku i różne natężenie zjawiska w poszczególnych klasach wieku

Różne struktury ludności wg wieku i takie samo natężenie zjawiska w poszczególnych grupach wieku

Siatka demograficzna (siatka Lexisa) – służy do jednoczesnego wyznaczania daty urodzenia, daty zgonu i wieku poszczególnych osób

Jest ona ważnym narzędziem analizy kohortowej (wzdłużnej) polegającej na śledzeniu zmian zachodzących w czasie w wybranych zbiorowościach ludzi (ze względu na rok urodzenia lub wiek) oraz analizy przekrojowej (poprzecznej), gdzie grupuje się ludzi według okresów, lat kalendarzowych.

Oś X – to oś czasu; Oś Y to oś wieku

Linie poziome to linie wieku; Linie pionowe to linie obserwacji

Linie skośne (przekątne powstałych kwadratów) to linie życia – obrazują długość życia poszczególnych jednostek badanej zbiorowości od momentu urodzenia do momentu zgonu

Zbiorowości zasobów:

Zasoby I rodzaju – osoby, które dożyły wieku x ukończonych lat – kohorty (osoby urodzone w określonym okresie np. roku)

Zasoby II rodzaju – osoby żyjące w pewnym momencie czasu – grupy osób według roku kalendarzowego

Zbiorowość zdarzeń:

Zdarzenia, które zaszły dla kohorty urodzonej w danym roku kalendarzowym (np. proporcja kobiet, które urodziły dziecko)

Zdarzenia, które zaistniały w określonym okresie, np. roku kalendarzowym (dla wszystkich żyjących w danym roku kalendarzowym i wystawionych na ryzyko zaistnienia zdarzenia).

Współczynniki okresowe:

Powszechnie stosowane

Łatwe do obliczenia na podstawie danych z roczników

Informują syntetycznie o zjawiskach demograficznych w danym roku kalendarzowym i latach wcześniejszych

Miary hipotetyczne

Współczynniki kohortowe:

Trudniejsze do obliczenia niż miary okresowe

Opisują faktyczne zachowania kohort urodzonych w kolejnych latach kalendarzowych

Trudniej uzyskać informacje o bieżących wydarzeniach

Zagadnienia analizy demograficznej

Demografia:

to nauka o prawidłowościach rozwoju ludności w konkretnych warunkach gospodarczych i społecznych badanego terytorium,

zajmuje się ona opisem stanu i struktury ludności oraz badaniem i oceną ich zmian wynikających z dotychczasowego i przewidywanego ruchu naturalnego i wędrówkowego.

Słowo ‘demografia’ użyte zostało po raz pierwszy przez A. Guillarda (1855r.) – powstało z dwóch greckich słów – ‘demos’ (lud) i ‘graphea’ (opis)

Subdyscypliny demografii

Demografia ogólna – przedmiotem jej jest rozwiązywanie problemów teoretycznych dotyczących pomiaru i opisu struktur oraz procesów demograficznych

Demometria – to nauka o metodach pomiaru i predykcji procesów demograficznych za pomocą aparatu matematyczno-statystycznego

Demografia opisowa – zajmuje się opisem struktur i procesów demograficznych

Demografia historyczna – zajmuje się opracowaniem metod oraz opisu struktur i procesów demograficznych w minionych okresach (wyniki badań publikowane są w kwartalniku „Przeszłość demograficzna”)

Demografia potencjalna – stworzyła własny system pomiaru i oceny procesów demograficznych nadając każdemu człowiekowi wagę zależną od jego płci, wieku i innych cech

Demografia społeczna – zajmuje się społecznymi uwarunkowaniami i konsekwencjami procesów demograficznych

Demografia ekonomiczna – zajmuje się ekonomicznymi uwarunkowaniami i konsekwencjami procesów demograficznych

Doktryny demograficzne – zajmujące się formułowaniem teorii rozwoju ludzkości

Demografię charakteryzuje interdyscyplinarność – korzysta z dorobku innych dziedzin nauki.

GŁÓWNE NURTY TEORETYCZNEW DEMOGRAFII

Populacjonizm

Antypopulacjonizm

Optimum zaludnienia

Teoria ludności Malthusa

Neomaltuzjanizm

Teoria przejścia demograficznego

Teorie płodności

Teorie umieralności

Teorie migracji

Specyfika demografii - jej dorobek teoretyczny stanowi zbiorowe dzieło badaczy wywodzących się z wielu dyscyplin nauki, posługujących się właściwym dla nich aparatem pojęciowym i analitycznym

Główne nurty teoretyczne w demografii stanowią w pewnym sensie „produkt uboczny” badań, których głównym przedmiotem nie są zjawiska ani procesy ludnościowe

Analizując główne nurty teoretyczne w demografii wydaje się, że niemal wszyscy teoretycy rozwoju ludności byli przeświadczeni o wielkim znaczeniu procesów demograficznych dla przetrwania biologicznego, rozwoju cywilizacyjnego, funkcjonowania państwa czy dobrobytu ekonomicznego

Uformowanie głównych teorii demograficznych było silnie związane z treścią wczesnych doktryn religijnych i moralnych. Zwłaszcza doktryny religijne opowiadały się za wysoką prokreacją i liczną populacją

Zrodziło to jeden z głównych prądów teoretycznych w demografii zwany POPULACJONIZMEM

Główne założenia populacjonizmu

Koncepcja „silnie” wartościująco-nakazująca. To zespół teorii zapoczątkowanych w czasach nowożytnych przez francuskiego pisarza politycznego J. Bodina (1576) i merkantylistów (XVI i XVII w.)

Twórcy populacjonizmu wysunęli tezę, że ludność jest źródłem bogactwa i siły państwa. Od liczby mieszkańców (jak również liczby rodzin, gospodarstw domowych) zależy bowiem wprost wielkość podatków i potęga militarna.

Zwracali również uwagę na swego rodzaju ekonomiczny „efekt skali” związany z systematycznym wzrostem demograficznym, takie np. jak wzrost obrotów handlowych i wynikających stąd korzyści.

Niektórzy teoretycy populacjonizmu, jak np. J.Graunt powątpiewał w pożytki polityczne i militarne dużej ludności. Jego główne argumenty dotyczyły głównie korzystnego wpływu wzrostu demograficznego na rozwój społecznego podziału pracy i produkcji przemysłowej.

Koncepcja:

przyrost liczby ludności => wzrost popytu na żywność => zmiany technik produkcji, zastosowanie wynalazków => wzrost produkcji rolnej => większy popyt na pracę => rośnie produkcja żywności, co może być przyczyną dalszego przyrostu demograficznego itd.

Populacjoniści byli również zwolennikami zmiany społecznej. Twierdzili, że wzrost ludności i pobudzany przezeń rozwój społecznego podziału pracy prowadzi do transformacji społeczeństwa rozczłonkowanego i zdezintegrowanego w spójny organizm społeczny.

Główne założenia antypopulacjonizmu

Jest to prąd myślowy w demografii przeciwstawny populacjonizmowi. Wskazujący na niekorzystne strony wzrostu ludności i zalecający jego zahamowanie.

Wiązany jest z nazwiskiem Malthusa i jego teorią ludnościową (1798 r.). Dowodził on, że zdolność rozrodcza człowieka jest stała, nie zmieniła się od tysiąca lat i że gdyby nie było przeszkód, wzrost ludności byłby nieskończony. Sugerował, że potrzebne są ograniczenia tego wzrostu. Jeśli bowiem, liczba ludności wzrasta bez końca, to musi przekroczyć zdolność Ziemi do utrzymania ich, zaś zbliżanie do tego pułapu nieuchronnie wywoła wojny i zarazy.

Prawo malejącej produkcyjności Ziemi i prawo wzrostu ludności w postępie geometrycznym (w sytuacji braku wszelkich ograniczeń wzrostu); WNIOSEK: postulat ograniczania praw do tworzenia rodziny przez osoby ubogie i odmawianie im pomocy (pracy i żywności)

Teoria optimum zaludnienia

Skoro istnieje stan przeludnienia i niedoludnienia to musi też istnieć stan optymalny

Optimum zaludnienia to liczba ludności, przy której względna wielkość zasobu, traktowanego jako kryterium, osiąga wartość ekstremalną, przy czym zasobem może być dobrostan lub jakość życia, dobrobyt, stan przyrody, a nawet produkcyjność pracy ludzkiej lub nadwyżka na cele rozwojowe

Teoria ludności Malthusa

To najgłośniejsza ze wszystkich doktryn ludnościowych, należy do nurtu antypopulacjonistycznego w demografii, w której do niedawna była swoistym paradygmatem.

Ogólne przesłanie - nieuchronność ograniczania wzrostu demograficznego, wynikająca z tezy, iż ludność wzrasta nieuchronnie zawsze, gdy zwiększają się środki utrzymania. Jednak wzrost demograficzny zmierza do granicy wyznaczonej przez wielkość dostępnych środków utrzymania.

Malthus uważał, że liczba ludności, jeżeli nie napotyka przeszkód, powiększa się zgodnie z postępem geometrycznym; ściśle, rośnie w tempie 3% rocznie i podwaja się co 25 lat. Ponieważ podaż żywności w najlepszym razie rośnie zgodnie z postępem arytmetycznym, co powoduje, że z upływem czasu (mniej więcej po 50 latach) nieunikniona staje się dysproporcja między przyrostem ludności i produkcją żywności.

Neomaltuzjanizm

Neomaltuzjanizm narodził się w okresie międzywojennym XX wieku, a rozwinął w pierwszych kilkunastu latach po II wojnie światowej. Było to związane z tzw. eksplozją ludnościową w krajach kolonialnych i wyzwalających się; obawiano się wówczas, że „nadmierny” wzrost liczby ludności zagraża możliwości przetrwania nie tylko społeczności krajów rozwijających się, ale całej ludzkości, oraz udaremnia wysiłki podejmowane w tych krajach w celu wydostania się z tzw. zaklętego kręgu ubóstwa.

W latach 60. w krajach Zachodu oraz na forum międzynarodowym lansowano tezę, że pomoc zagraniczna na cele rozwojowe udzielana krajom rozwijającym się powinna być w znacznej mierze przeznaczana na działania zmierzające do osłabienia dynamiki ludnościowej. Głównym instrumentem była popularyzacja i subsydiowanie antykoncepcji, a niekiedy sterylizacji.

TEORIA PRZEJŚCIA DEMOGRAFICZNEGO

Przedmiotem teorii przejścia demograficznego jest zmiana reprodukcji ludności z rozrzutnej na oszczędną (z tradycyjnej na nowoczesną), czyli proces historyczny nazywany przejściem demograficznym.

Teoria przejścia demograficznego opisuje podstawowe zjawiska ludnościowe składające się na tę przemianę. Zgodnie z tym opisem, przejście jest elementem lub fazą zamkniętego cyklu demograficznego.

Początkową fazą tego cyklu jest równowaga charakterystyczna dla społeczeństwa tradycyjnego, przednowoczesnego. Reprodukcja ludności, charakteryzująca się wysokimi wartościami współczynnika urodzeń i zgonów jest wówczas zasadniczo niestabilna, choć zasoby demograficzne w długim okresie pozostają w zasadzie stałe, równowagę zapewniają zaś okresowe katastrofy umieralności.

Populacje znajdujące się w tej fazie cyklu różnią się demograficznie w niewielkim stopniu. Mają podobne wzorce umieralności i rozrodczości oraz strukturę według wieku.

Druga faza to właśnie przejście demograficzne z podstawowymi przejawami jakimi są: systematyczny spadek umieralności i podążający za nim (z pewnym opóźnieniem) spadek rozrodczości.

W tej fazie systematyczny wzrost wykazuje liczebność populacji, o ile nie następuje silna emigracja netto. Występuje natomiast duża zmienność w czasie wzorców umieralności i rozrodczości oraz struktury ludności według wieku, a także duże zróżnicowanie między populacjami.

Trzecia faza cyklu demograficznego, faza jego równowagi finalnej charakteryzuje się niskimi współczynnikami urodzeń i zgonów, wykazującymi przy tym stosunkowo niewielkie wahania w czasie.

TEORIE PŁODNOŚCI

Teorie płodności w demografii zmierzają do objaśnienia poziomu, zróżnicowania i zmian płodności w populacjach ludzkich. Wykształciły się trzy podstawowe nurty teoretyczne dotyczące płodności: biologiczny, socjologiczny, ekonomiczny.

Nurt biologiczny akcentował prawidłowości procesu rozrodczego, determinowane przez naturalne cechy organizmu ludzkiego i podejmował zagadnienia związane z ich wpływem na płodność.

Nurt socjologiczny obejmował dociekania nad kwestią zróżnicowania społeczno‑ekonomicznego płodności.

Charakterystyczne dla nurtu ekonomicznego było natomiast poszukiwanie związku między zamożnością rodziców i kosztami utrzymania dziecka i ich liczbą.

Teorie umieralności

Przez długi czas uważano umieralność za zjawisko niemal całkowicie zależne od „sił natury”.

Halley, Süssmilch (wiek 17 i 18): gdy nie występowały szczególne okoliczności wywołujące katastrofy umieralności, natężenie zgonów było zdeterminowane przez uniwersalne i naturalne prawa wymierania, zaś cykliczne wzrosty natężenia zgonów pełniły funkcję regulacyjną (przywracania równowagi między liczbą ludności a zasobami przyrody)

Mosley zaproponował pierwszą uporządkowaną koncepcję umieralności (1983-84) jako zjawiska kształtującego się pod wpływem synergicznego oddziaływania determinant społeczno- ekonomicznych na zbiór czynników biologicznych (analogiczny do zbioru zmiennych pośredniczących w koncepcji płodności Blake’a i Davisa), które z kolei wyznaczają poziom ryzyka wystąpienia określonych chorób i związanych z nimi zgonów.

Mosley ograniczył się do modelu umieralności niemowląt. Wyodrębnił zmienne społeczno-ekonomiczne determinujące 15 zmiennych pośredniczących umieralności niemowląt:

charakterystyki macierzyństwa i płodności

charakterystyki środowiska naturalnego i higieny

charakterystyki dietetyczne

charakterystyki środowiska społecznego związane z ryzykiem urazów

charakterystyki postaw i zachowań związanych z chorobą

Teorie migracji

Pierwsze prace nad migracjami na podstawie analizy danych pochodzących z urzędowych źródeł statystycznych zapoczątkował E. Ravenstein formułując zbiór „praw migracji” w 1885r.:

odwrotna zależność między wielkością strumienia migracji a odległością pokonywaną przez osoby migrujące

dodatni związek między intensywnością migracji a tempem rozwoju przemysłu (gł. transportu)

przemieszczanie się podzielone na krótsze lub dłuższe pobyty migrantów w miejscowościach o „średniej” atrakcyjności (położonych między początkowym a ostatecznym etapem wędrówki)

selektywność migracji ze względu na cechy indywidualne migrantów (np. zróżnicowana skłonność do wędrówki ludzi młodszych niż starszych czy mężczyzn niż kobiet)

Metody objaśnienia migracji na gruncie ekonomii: 2 podejścia:

makroekonomiczna teoria migracji: źródłem migracji są niedoskonałości mechanizmu rynkowego, co może prowadzić na niektórych rynkach pracy do nadwyżki popytu nad podażą siły roboczej, co powoduje jej przepływ. W tym wypadku migracja poprawia alokację czynnika produkcji i przyczynia się do wzrostu ogólnego dobrobytu.

neoklasyczna teoria migracji (na poziomie mikroanalizy): siła robocza postępując racjonalnie i dążąc do maksymalizacji indywidualnej funkcji użyteczności, kieruje się w poszukiwaniu pracy kryterium płacy (indywidualny rachunek korzyści i strat; korzyść netto stanowią różnicę między oczekiwanymi zarobkami w miejscu docelowym i miejscu pochodzenia w pewnym czasie (np. w pozostałym okresie aktywności zawodowej, pomniejszoną o koszt migracji).

Ruch naturalny ludności

Ruch naturalny ludności to:

zawieranie i rozwiązywanie związków małżeńskich

urodzenia i zgony

Analiza procesów demograficznych nie może opierać się jedynie na ocenie zmian poziomu ogólnych współczynników – należy brać pod uwagę czynniki wpływające na przebieg badanego procesu.

W przypadku analizy urodzeń i zgonów można wyróżnić wśród czynników bezpośrednich czynniki wymierne (mierzalne) oraz czynniki niewymierne (niemierzalne)

Czynniki wymierne:

W zakresie poziomu i natężenia urodzeń

- liczba i struktura kobiet w wieku rozrodczym,

- liczba zawieranych małżeństw i struktura nowożeńców według wieku,

- liczba i struktura według wieku migrantek ze wsi do miast

- wzorzec płodności,

W zakresie poziomu i natężenia zgonów

- liczba i struktura ludności według płci i wieku,

- wzorzec umieralności według płci i wieku,

- wzorzec umieralności według przyczyn zgonów,

- wzorzec umieralności niemowlęcej i dziecięcej

Czynniki niewymierne:

W zakresie poziomu i natężenia urodzeń

- polityka zatrudnienia (stopień aktywizacji zawodowej kobiet),

- poziom wykształcenia społeczeństwa,

- perspektywy wychowania i wykształcenia potomstwa,

- system płac i innych bodźców ekonomicznych,

- warunki mieszkaniowe,

- dostępność środków antykoncepcyjnych,

- przepisy prawne dotyczące aborcji,

- wierzenia religijne,

W zakresie poziomu i natężenia zgonów

- zmiany w poziomie życia ludności,

- zasięg oddziaływania służby zdrowia,

- postęp medycyny,

Małżeństwo (w Polsce) to związek między dwiema osobami płci odmiennej, pociągający za sobą wzajemne prawa i obowiązki współmałżonków, ustalone w przepisach prawnych i zwyczajach.

Związki kohabitacyjne (konkubinackie) – noszą znamiona związków małżeńskich jednak nie są rejestrowane w USC, a więc wymykają się spawozdawczości bieżącej

Rozwód to rozwiązanie związku małżeńskiego przez odpowiedni sąd w formie przypisanej prawnie.

Problemy:

Coraz więcej związków nieformalnych (badanych jedynie w czasie spisów powszechnych lub w ramach specjalnych badań)

Rozkład pożycia małżeńskiego nie jest jednakowy z datą rozwodu,

Nieporównywalność definicji małżeństwa w perspektywie miedzynarodowej

Żywe urodzenia – całkowite wydalenie lub wydobycie z ustroju matki noworodka, niezależnie od czasu trwania ciąży, który po takim wydaleniu lub wydobyciu oddycha lub wykazuje jakiekolwiek oznaki życia.

Dla celów statystycznych w dokumentacji medycznej ujmuje się wszystkie płody i noworodki, które w chwili urodzenia ważyły co najmniej 500 g lub gdy nie jest znana masa urodzeniowa, ale zostały wydalone lub wydobyte z organizmu matki po co najmniej 22 tygodniach trwania ciąży lub gdy mierzą co najmniej 25 cm

Martwe urodzenia – jest to zgon następujący przed całkowitym wydaleniem lub wydobyciem dziecka z ustroju matki niezależnie od czasu trwania ciąży.

Urodzenia małżeńskie – urodzenie dziecka w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem 300 dni od jego ustania lub unieważnienia. Wtedy domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki.

Urodzenia wielorakie – każdy noworodek traktowany jest jako jedno urodzenie

Zgony

Zgon to trwałe (nieodwracalne) ustanie czynności narządów niezbędnych do życia, konsekwencją czego jest ustanie czynności całego ustroju

Umieralność – natężenie zgonów

Śmiertelność – natężenie zgonów z powodu określonej choroby

Umieralność neonatalna – stosunek zgonów noworodków w wieku do 28 dni w odniesieniu do ogólnej liczby urodzeń żywych

Umieralność postneonatalna – stosunek zgonów niemowląt w wieku od 29 dni do 1 roku życia do ogólnej liczby urodzeń żywych

Umieralność endogeniczna – związana z wewnętrzną kondycją jednostek

Umieralność egzogeniczna – związana z chorobami zakaźnymi, brakiem higieny, złym odżywianiem lub wypadkami

Zagadnienia analizy demograficznej źródła informacji

Statystyka może być traktowana jako:

Nauka

Działanie zmierzające do zbierania danych

Pewna wielkość opisywana rozkładem prawdopodobieństwa

Źródła informacji statystycznej o ludności:

Spisy ludności

Ewidencja bieżąca ludności

Badania reprezentacyjne

Materiały wtórne

Cechy spisów (biuro statystyczne ONZ)

Centralizacja – spis przeprowadza rząd kraju, którego mieszkańcy zostaną spisani i on też wyznacza odpowiednie organy do realizacji spisu oraz opracowania zebranych materiałów

Powszechność – spis powinien objąć wszystkich mieszkańców bez opuszczeń i podwójnych ujęć

Imienność – spisaniu podlegają imiennie wszystkie osoby zajmujące mieszkanie i tworzące gospodarstwo domowe

Jednoczesność – spisanie całej ludności następuje w określonym momencie

Regularność i międzynarodowa porównywalność – spisy należy przeprowadzać minimum raz na 10 lat w terminie umożliwiającym międzynarodową porównywalność wyników

Statystyczne ujęcie wyników i zagwarantowanie tajemnicy statystycznej – wyniki spisu muszą być opracowane zbiorowo i publikowane według zatwierdzonych programów

Ewidencja ludności

Ewidencja bieżąca różni się od spisu powszechnego tym, że nie jest badaniem jednorazowym, lecz ciągłym wykonywanym stale. Przykładowo urzędy stanu cywilnego notują urodzenia, zawarcia małżeństw, rozwody, zgony.

Pierwotnymi dokumentami są karty statystyczne:

Karty statystyczne małżeństwa

Karty statystyczne urodzonego dziecka

Karty statystyczne zgonu

Cecha charakterystyczna: te same charakterystyki dotyczące osób np.: imię, nazwisko, data urodzenia, miejsce zamieszkania. W karcie statystycznej dziecka podana jest nawet godzina urodzenia, rodzaj porodu, miejsce, numer kolejnego urodzenia

Biura meldunkowe zajmują się ruchami wędrówkowymi a MSW migracjami.

Rejestracja bieżąca należy do badań całkowitych. Są jeszcze badania specjalne należące do częściowych: retrospektywne i prospektywne

Badania reprezentacyjne

Badania reprezentacyjne polegają na uzyskaniu wniosków o całej zbiorowości na podstawie części tej zbiorowości, którą nazywamy próbą statystyczną. Mogą one obejmować dowolną tematykę.

Aby badanie było reprezentacyjne musi być ono oparte o próbę reprezentatywną.

Próba jest reprezentatywna, gdy jest pobrana ze zbiorowości w sposób losowy i jest ona odpowiednio liczna.

Różne schematy losowania

Czy liczebność 1000 obserwacji jest wystarczająca?

Badanie budżetów gospodarstw domowych

Gospodarstwo domowe – zespół osób spokrewnionych lub niespokrewnio-nych wspólnie mieszkających i utrzymujących się.

Budżet gospodarstwa domowego – systematyczne zestawienie (wg klasyfikacji) przychodów i rozchodów (pieniężnych i niepieniężnych) gospodarstwa domowego za dany okres.

  

Od 1993 roku:

- miesięczna rotacja gospodarstw domowych,

- 50% rotacja w następnych 3 z 4 lat,

- badanie dotyczy wszystkich typów gospodarstw domowych

- wprowadzono badania modułowe

Badanie BAEL

Badanie:

- reprezentacyjne

- oparte o ankietowanie gospodarstw domowych

- od IV kwartału 1999 roku ciągłe

- dotyczące bieżącej aktywności ekonomicznej

- dotyczące sytuacji zaistniałej w jednym badanym tygodniu kwartału

- porównywalne w skali międzynarodowej

Badaniu podlegają osoby w wieku 15 lat i więcej:

- obecne w gospodarstwie domowym

- nieobecne do 2 miesięcy

- nieobecne powyżej 2 miesięcy, jeśli wynika to z charakteru pracy

Co tydzień badaniu podlegają 1900 gospodarstw

Próbka mieszkań zmieniana jest z tygodnia na tydzień

Próba kwartalna składa się z 4 prób elementarnych

Co kwartał dokonuje się częściowej wymiany prób elementarnych wg schematu 2-(2)-2

Badanie warunków życia

Badanie zatrudnienia wg wysokości wynagrodzenia

Badanie zdrowia ludności

Pomiar ubóstwa i marginalizacji społecznej

Badanie wykorzystania czasu

Wskaźnik kosztów utrzymania

PGSS

Diagnoza społeczna

Procesy ludnościowe

- ludność – Rocznik Demograficzny, Struktura ludności, Dzieci w Polsce

- prognoza ludności – Prognoza ludności na lata 2008 – 2035, Prognoza gospodarstw domowych na lata 2008-2035

- trwanie życia

- migracje ludności – Główne kierunki emigracji i imigracji w latach 1966-2008

Migracje

Przez migracje wewnętrzne rozumie się zmiany miejsca stałego (lub czasowego) pobytu, polegające na przekroczeniu granicy administracyjnej gminy w celu osiedlenia się na stałe (lub pobyt czasowy) oraz przemeldowanie z pobytu czasowego na pobyt stały w danej miejscowości, jeżeli poprzednie miejsce pobytu stałego znajdowało się w innej gminie.

W przypadku gminy miejsko-wiejskiej migracją jest również zmiana miejsca zamieszkania między terenami miejskimi i wiejskimi gminy.

W ramach migracji wewnętrznych ludności rozróżnia się ruch międzywojewódzki, czyli przemieszczenia ludności z jednego województwa do innego województwa oraz ruch wewnątrzwojewódzki.

Określenie ,,napływ’’ rozumie się nowe zameldowania na pobyt stały,

przez ,,odpływ’’ — wymeldowania z pobytu stałego (tj. zameldowania w innej jednostce na pobyt stały).

Migracje zagraniczne ludności to przemieszczenia ludności związane ze zmianą kraju zamieszkania.

Obowiązujące w Unii Europejskiej Rozporządzenie (WE) nr 862/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 11 lipca 2007 r. zawiera definicję migracji uwzględniającą zamierzony okres zamieszkania w innym kraju wynoszący co najmniej 12 miesięcy. W rozumieniu tej definicji:

— imigracja to przybycie do kraju osoby będącej uprzednio rezydentem innego kraju z zamiarem przebywania przez okres co najmniej 12 miesięcy;

— emigracja to opuszczenie kraju przez jego rezydenta z zamiarem przebywania za granicą przez okres co najmniej 12 miesięcy. Rezydentem kraju jest osoba, która przebywa lub zamierza przebywać w danym kraju przez co najmniej 12 miesięcy.