PRAWO KONSTYTUCYJNE - WYKŁAD 7

TEMAT: ORGANY WŁADZY WYKONAWCZEJ.

1. PREZYDENT

Instytucja Prezydenta jako głowy państwa jest związana ściśle z republikańską formą państwa. Istnieją dwie zasadnicze postacie głowy państwa:

1. Monarcha - kiedy mamy do czynienia z monarchią (monarchicznym ustrojem państwa), to na czele państwa stoi król (ewentualnie Wielki Książe).

2. Prezydent - jeżeli mamy do czynienia z republiką, to zwykle na czele państwa stoi Prezydent.

Pewną hybrydę stanowi tzw. kolegialna głowa państwa, czyli Rada Państwa (miało to również miejsce w naszym kraju - na podstawie Konstytucji PRL w latach 1952 - 1989).

Niemal we wszystkich państwach o ustrojach republikańskich głowa państwa jest Prezydent (lub Pani Prezydent - np. w Finlandii).

Pierwszą konstytucją, która wprowadziła instytucję Prezydenta była Konstytucja USA z 1787r. W Europie instytucja Prezydenta była przewidziana przez Konstytucję II Republiki Francuskiej z 1848r. Następnie (po kilkunastu latach istnienia Wielkiego Cesarstwa) Konstytucja III Republiki Francuskiej z 1875 r. na trwałe wprowadziła ustrój republikański do Francji i od 1875r. na czele państwa francuskiego stoi Prezydent.

Aż do zakończenia II wojny świtowej ustrój republikański w Europie był rzadkością. Z pewną eksplozją republikańskiej formy państwa z upowszechnieniem instytucji Prezydenta mamy do czynienia po I wojnie światowej. Na szczególną uwagę zasługuje tu Konstytucja Republiki Weimarskiej (Niemcy) z 1919r. Ta Konstytucja zapoczątkowała etap silnej prezydentury. Była to pierwsza Konstytucja, którą możemy zaliczyć do tzw. systemu półprezydenckiego (czyli prezydencko-parlamentarnego), którego przedstawicielem jest obecnie Francja V Republiki. Tak więc Niemcy po I wojnie światowej były przykładem państwa republikańskiego z silną instytucją Prezydenta wybieranego w wyborach powszechnych. Jednak w większości krajów przyjęła się koncepcja słabej prezydentury na wzór prezydentury III Republiki francuskiej z 1875r. Taką koncepcję słabej prezydentury przyjęła również polska Konstytucja marcowa z 1921r.

Po II wojnie światowej nastąpił kolejny etap rozszerzania się republikańskiej formy państwa i instytucji Prezydenta w Europie. Np. ustrój republikański przyjęły Włochy - Konstytucja Włoch z 1947r. Także wszystkie państwa byłego bloku komunistycznego (wschodniego) po 1989r. przyjęły republikańską formę państwa.

Charakterystyczne dla państw byłego bloku wschodniego (również dla Polski) jest to, że w pewnym okresie państwa te skłaniały się ku silnej prezydenturze. Taka silną prezydenturę zachowały na dzień dzisiejszy państwa byłego ZSRR - Rosja, Ukraina, Białoruś, Rumunia, Bułgaria.

Pewna ewolucja odnosi się do naszej prezydentury po 1989r. W pierwotnym kształcie (przewidzianym przez nowelę kwietniową z 1989r.) pozycja Prezydenta, wybieranego przez Zgromadzenie Narodowe była bardzo silna. Przyjęcie „Małej Konstytucji” w 1992r. spowodowało pewne osłabienie pozycji Prezydenta w Polsce. Kolejne osłabienie pozycji Prezydenta nastąpiło w 1997r., kiedy to weszła w życie obecna Konstytucja. Ewolucja naszej prezydentury po roku 1989 przebiegała (i chyba nadal przebiega) od silnej do słabszej prezydentury.

[ZAPAMIĘTAĆ: Konstytucja marcowa z 1921r. przewidywała słabą prezydenturę. Zupełnie inny obraz prezydentury przyjęła polska Konstytucja kwietniowa z 1935r. (koncepcja bardzo silnej prezydentury - mówi się nawet o ustroju autorytarnym konstytucji kwietniowej). Po II wojnie światowej również istniał urząd Prezydenta RP (w latach 1947 - 52). Urząd ten sprawował wówczas Bolesław Bierut na podstawie „Małej Konstytucji” z 1947r. Gdy okazało się, że po przyjęciu nowej Konstytucji funkcja Prezydenta może przypaść komuś innemu, Bierut przeforsował model kolegialnej głowy państwa. Wprowadził do Konstytucji instytucję Rady Państwa. Instytucja Prezydenta w Polsce została odnowiona na mocy noweli kwietniowej z 1989r. Była to jeszcze instytucja Prezydenta PRL. Funkcję tę sprawował wybrany jeszcze przez Zgromadzenie Narodowe w dniu19 VII 1989r. Wojciech Jaruzelski. Dopiero w 1990r. wprowadzono powszechne wybory Prezydenta (już Rzeczypospolitej Polskiej) w Polsce. Pierwszym Prezydentem wybranym w wyborach powszechnych został Lech Wałęsa (1990 - 95). Od 1995r. Prezydentem jest Aleksander Kwaśniewski.]

Pozycja ustrojowa Prezydenta RP.

Pozycję ustrojową Prezydenta RP określa przede wszystkim art. 10 ust.2 Konstytucji. W świetle tego artykułu Prezydent - obok Rady Ministrów - jest organem władzy wykonawczej. Generalnie rzecz biorąc nastąpiło osłabienie pozycji Prezydenta w Konstytucji z 1997r., niemniej nadal nasz model systemu ustrojowego zawiera w sobie dwa elementy:

- elementy klasycznego systemu parlamentarno-gabinetowego oraz

- elementy systemy półprezydenckiego (na wzór francuski) - przede wszystkim przejawem

wpływu systemu półprezydenckiego w RP są powszechne wybory Prezydenta (Prezydent

uzyskuje swoją legitymację do sprawowania władzy bezpośrednio z woli narodu). Z

politycznego punktu widzenia jest to rzeczą bardzo ważną.

Niemniej nasz system określa się jako zracjonalizowany system parlamentarny, a więc system parlamentarny z pewnymi tylko elementami systemu półprezydenckiego.

Odnośnie pozycji ustrojowej Prezydenta należy także pamiętać o art. 126 Konstytucji RP. Jest to jeden z najważniejszych przepisów Konstytucji określający funkcje ustrojowe Prezydenta. W świetle tego przepisu Prezydent jest:

1. najwyższym przedstawicielem państwa (RP) - Prezydent nie jest przedstawicielem narodu; tylko posłowie i senatorowie w świetle Konstytucji są przedstawicielami narodu. Prezydent, mimo, iż jest wybierany w wyborach powszechnych, to z formalnego punktu widzenia nie jest przedstawicielem narodu, ale państwa,

2. gwarantem ciągłości władzy państwowej - ta funkcja Prezydenta przejawia się zwłaszcza w sytuacjach szczególnego zagrożenia (w sytuacjach stanów nadzwyczajnych) lub wtedy, gdy dojdzie do kryzysu politycznego. Przejawem funkcji Prezydenta jako gwaranta ciągłości władzy państwowej jest także prawo skrócenia kadencji Sejmu przez Prezydenta. Znamiennym przejawem tej funkcji Prezydenta jest również art. 233 Konstytucji, czyli prawo Prezydenta do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy w czasie stanów wojennych (tylko wtedy, gdy Sejm nie może się zebrać na posiedzenie). Prezydent jest gwarantem tego - gdy Sejm nie będzie mógł się zabrać na posiedzenie w czasie stanu wojennego - że będą mogły być stanowione akty o randze ustawy,

3. czuwanie nad przestrzeganiem Konstytucji - Prezydent jako organ czuwający nad przestrzeganiem Konstytucji ma przede wszystkim prawo skierowania wniosku do Trybunału Konstytucyjnego. Prezydent może skierować ustawę do zbadania przez Trybunał Konstytucyjny i to zarówno w trybie prewencyjnym (czyli przed jej podpisaniem) jak i w trybie następczym (po podpisaniu ustawy). Do funkcji Prezydenta jako „strażnika” Konstytucji można zaliczyć również prawo określone w art. 156 Konstytucji. W świetle tego przepisu Prezydent może wystąpić z wnioskiem o pociągnięcie członka Rady Ministrów do odpowiedzialności konstytucyjnej przed Trybunałem Stanu,

4. stanie na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa, nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium - odnośnie tej funkcji podstawowe są kompetencje określające Prezydenta jako najwyższego zwierzchnika sił zbrojnych, jak również prawo Prezydenta do zarządzania powszechnej lub częściowej mobilizacji. Należy tu także wspomnieć o uprawnieniu Prezydenta, które wynika z art. 116 ust.2 Konstytucji. W myśl tego przepisu Prezydent, w zastępstwie Sejmu, może postanowić o ogłoszeniu stanu wojny (tylko wtedy, gdy Sejm nie może zebrać się na posiedzenie).

Wszystkie w/w funkcje Prezydenta (na tle art. 126 Konstytucji) nie są kompetencjami Prezydenta. Po to, by Prezydent mógł wypełniać funkcje określone w art. 126 Konstytucji, musi posługiwać się kompetencjami określonymi w innych przepisach Konstytucji. Nie są to więc samodzielne kompetencje Prezydenta, ale tylko jego funkcje, zadania. Stwierdza to wyraźnie art. 126 ust.3 Konstytucji: „Prezydent wykonuje swoje zadania (w/w) w zakresie i na zasadach określonych w Konstytucji i ustawach”. Np. jeżeli Prezydent wypełnia swoje funkcje jako gwarant ciągłości władzy państwowej, to może tylko posługiwać się tymi kompetencjami, które przyznają mu inne przepisy Konstytucji (np. art. 234 - prawo do wydawania rozporządzeń z mocą ustawy). Natomiast nie jest to samodzielna podstawa do podejmowania działań przez Prezydenta; Prezydent, oprócz art. 126, musi powołać się na jakiś inny przepis Konstytucji lub ustawy.

Tryb wyboru Prezydenta.

Od 1990r. Prezydent jest wybierany w wyborach powszechnych, bezpośrednich, równych i w głosowaniu tajnym. Odnośnie Prezydenta powtórzono więc wszystkie przymiotniki wyborcze, które odnoszą się do wyborów do Sejmu, oprócz jednego - proporcjonalności. Jest to oczywiste, gdyż w wyborach prezydenckich do obsadzenia jest tylko jeden mandat w skali całego kraju; tak więc nawet gdyby chciano przeprowadzić wybory prezydenckie proporcjonalne, to byłoby to niemożliwe.

System, wg którego jest wybierany Prezydent RP jest systemem większości mieszanej (bezwzględnej). System większości mieszanej polega na tym, że istnieje możliwość przeprowadzenia dwóch tur głosowania. Jeżeli w pierwszej turze żaden z kandydatów nie uzyskał większości bezwzględnej, to przeprowadza się drugą turę głosowania (tylko w takiej sytuacji przeprowadza się drugą turę). Druga tura odbywa się 14-go dnia po pierwszym głosowaniu. W drugiej turze biorą udział ci dwaj kandydaci, którzy w turze pierwszej uzyskali największą ilość głosów. Konstytucja jest w tym miejscu bardzo szczegółowa i przewiduje również sytuację, gdy w międzyczasie jeden z kandydatów wycofa swoją kandydaturę lub umrze. W sytuacji śmierci kandydata na Prezydenta lub wycofania zgody na kandydowanie (w II turze), w powstałe wolne miejsce wstępuje kolejny kandydat, który uzyskał największa ilość głosów w pierwszej turze. W drugiej turze na urząd Prezydenta zostaje wybrany ten kandydat, który zdobędzie więcej głosów niż jego przeciwnik (zasada większości względnej). System ten nosi nazwę systemu większości mieszanej, gdyż w pierwszej turze do zdobycia mandatu potrzebna jest bezwzględna większość głosów, a w drugiej turze zwykła większość głosów.

[ZAPAMIĘTAĆ: druga tura może się odbyć, ale nie musi; nie jest to obowiązek.]

Prawo wyborcze w wyborach prezydenckich.

W wyborach prezydenckich czynne prawo wyborcze zostało uregulowane tak samo jak w wyborach do Sejmu i Senatu, a więc kandydat musi spełniać następujące warunki:

- posiadanie obywatelstwa,

- ukończone 18 lat,

- czynnego prawa wyborczego w wyborach Prezydenckich nie posiadają osoby, które zostały

ubezwłasnowolnione lub pozbawione praw publicznych albo wyborczych.

Natomiast bierne prawo wyborcze przysługuje osobom, które:

- ukończyły 35 lat,

- posiadają czynne prawo wyborcze.

Kandydatów w wyborach prezydenckich zgłaszają grupy 100 tysięcy obywateli. Wybory Prezydenta zarządza Marszałek Sejmu i wybory te muszą się odbyć nie wcześniej niż na 100 dni i nie później niż na 75 dni przed upływem kadencji urzędującego Prezydenta. Jest to sytuacja normalnego upływu kadencji, ale Konstytucja przewiduje również przewiduje sytuację opróżnienia urzędu Prezydenta. W razie opróżnienia urzędu Prezydenta Marszałek Sejmu zarządza wybory nie później niż 14-go dnia po opróżnieniu urzędu. Wybory wówczas muszą się odbyć w ciągu 60 dni od dnia zarządzenia wyborów.

Kadencja Prezydenta jest 5-letnia i istnieje możliwość powtórnego wyboru, ale tylko jeden raz. W obecnym stanie prawnym nie możliwa jest już konstrukcja, którą określano jako „5.0.10”. W 1995r. proponowano Prezydentowi Wałęsie taki manewr, że nie startuje on w wyborach w roku 1995, czeka jedną kadencję i następnie ubiega się o kolejne dwie kadencje. Obecnie to jest już nie możliwe - Konstytucja wyraźnie stwierdza, że ta sama osoba może pełnić urząd Prezydenta tylko przez maksymalnie 10 lat przez dwie kadencje).

Status prawny Prezydenta.

Do Prezydenta odnosi się zasada niepołączalności urzędu Prezydenta (art. 132 Konstytucji). Zasada niepołączalności polega na tym, że Prezydent nie może pełnić żadnej innej funkcji publicznej oprócz tej, która jest związana ze sprawowanym urzędem. Np. Prezydent nie może równocześnie pełnić stanowiska posła lub senatora.

Prezydent jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych - do tego zasada niepołączalności się nie odnosi, dlatego że zwierzchnictwo sił zbrojnych jest ściśle związane ze sprawowanym urzędem Prezydenta.

Odpowiedzialność Prezydenta.

Odnośnie urzędników państwowych możemy mówić o odpowiedzialności politycznej i odpowiedzialności konstytucyjnej.

Odpowiedzialność polityczna jest to odpowiedzialność za kierunek prowadzonej polityki. Taką odpowiedzialność ponosi rząd przed Sejmem. Prezydent nie ponosi odpowiedzialności politycznej w tym sensie, że Konstytucja nie przewiduje procedury odwołania Prezydenta z urzędu przez Parlament czy naród (w drodze referendum) przed upływem kadencji. W Polsce istnieje instytucja kontrasygnaty, której sens polega na tym, że to Rada Ministrów kontrasygnując akt urzędowy Prezydenta przejmuje na swoje barki odpowiedzialność polityczną za ten akt i w ten sposób odpowiada przed Sejmem za akt urzędowy Prezydenta. Wydaje się jednak, że Prezydent może być w jakiś sposób kontrolowany czy to przez opinię publiczną czy też w jakikolwiek inny sposób. Np. jeżeli ta sama osoba ubiega się o wybór na drugą kadencję, wtedy wyborcy mogą ocenić w jaki sposób dana osoba sprawowała swoją funkcję w ciągu tych pierwszych pięciu lat. Jeżeli wyborcy nie wybiorą danej osoby na drugą kadencję, to można traktować to jako swoiste votum nieufności.

Należy także pamiętać o kazusie Prezydenta Francji Charles'a de Gaulle'a. W 1969r. Prezydent de Gaulle zarządził referendum - przegrał je i podał się do dymisji. Jest to również uchwalenie swoistego rodzaju votum nieufności wobec urzędującego Prezydenta.

Jednak rzeczywiście odpowiedzialności politycznej czysto formalnej, jak np. odwołanie (w drodze referendum czy przez Parlament) nasza Konstytucja nie przewiduje.

Odpowiedzialność konstytucyjna jest to odpowiedzialność za naruszenie prawa (za naruszenie Konstytucji lub ustaw). Prezydent ponosi odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu. O pociągnięciu Prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej decyduje Zgromadzenie Narodowe większością 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia (2/3 z 560; 460 posłów + 100 senatorów). Z wnioskiem o pociągnięcie Prezydenta do odpowiedzialności konstytucyjnej występuje grupa 140 członków Zgromadzenia Narodowego.

Opróżnienie urzędu Prezydenta.

Opróżnienie urzędu Prezydenta następuje w sytuacjach przewidzianych w art. 131 ust.2 Konstytucji; są to takie przypadki jak:

- śmierć Prezydenta,

- zrzeczenie się urzędu Prezydenta,

- stwierdzenie nieważności wyboru Prezydenta - ten przepis Konstytucji jest przejawem

tego, że może zajść taka sytuacja, że Sąd Najwyższy wyda orzeczenie o stwierdzeniu

nieważności wyborów prezydenckich. Może zajść taka sytuacja, że SN wyda orzeczenie o

stwierdzeniu nieważności wyborów już po objęciu urzędu przez Prezydenta (Prezydent jest

zaprzysiężony w ostatnim dniu urzędowania ustępującego Prezydenta). W takiej sytuacji -

jeżeli SN nie wyda wyroku o nieważności wyboru do momentu zaprzysiężenia, a wyda go

dopiero po zaprzysiężeniu Prezydenta - to urząd Prezydenta uznaje się za opróżniony.

Marszałek Sejmu zarządza wówczas wybory w ciągu 14 dni na dzień przypadający w ciągu

kolejnych 60 dni,

- uznanie przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności Prezydenta

do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia - bardzo ważna jest tu trwała

niezdolność, dlatego że Konstytucja przewiduje również sytuację, gdy niezdolność

Prezydenta do sprawowania urzędu ma charakter przejściowy (art.131 ust.1 Konstytucji).

Opróżnienie urzędu następuje tylko w razie trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania

urzędu. O trwałej niezdolności Prezydenta orzeka Zgromadzenie Narodowe większością 2/3

głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego,

- złożenie Prezydenta Rzeczypospolitej z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu -

złożenie urzędu Prezydenta następuje dopiero na mocy wyroku Trybunału Stanu. Z chwilą,

kiedy Zgromadzenie Narodowe postawi Prezydenta przed Trybunałem Stanu - w myśl art.

145 ust.3 Konstytucji - sprawowanie urzędu przez Prezydenta ulega zawieszeniu. Tak więc

z chwilą podjęcia uchwały przez Zgromadzenie Narodowe Prezydent jest zawieszony w

pełnieniu swojej funkcji, ale urząd nie jest jeszcze opróżniony, ponieważ Prezydent może

zostać uniewinniony przez Trybunał Stanu i powrócić do sprawowania swojego urzędu.

Opróżnienie urzędu Prezydenta następuje dopiero po wydaniu wyroku prze Trybunał Stanu.

Zastępstwo Prezydenta.

Prezydenta zastępuje Marszałek Sejmu; jeżeli Marszałek nie może zastąpić Prezydenta, to zastępuje go Marszałek Senatu. Osoba, która zastępuje Prezydenta może pełnić wszystkie funkcje Prezydenta, oprócz jednej - osoba zastępująca Prezydenta nie może wydać decyzji o skróceniu kadencji Sejmu.

Przejściowa niezdolność do sprawowania urzędu przez Prezydenta.

Prezydent nie może przejściowo sprawować urzędu, gdy np. zachoruje. Wówczas zawiadamia on Marszałka Sejmu i Marszałek przejmuje tymczasowo obowiązki Prezydenta. Może zajść również sytuacja, kiedy Prezydent nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu (np. jest nieprzytomny). Wówczas decyzję w takiej sytuacji wydaje Trybunał Konstytucyjny.

Kontrasygnata.

Kontrasygnata - jest to, w świetle obecnego brzmienia art. 144 ust.2 Konstytucji, podpisanie aktu urzędowego Prezydenta przez Prezesa Rady Ministrów. Tak więc w obecnym stanie prawnym kontrasygnata może mieć formę tylko pisemną (odnosi się tylko do aktów pisemnych). Akty urzędowe Prezydenta wymagają podpisu Premiera i tylko Premiera. Oznacza to, że akt urzędowy Prezydenta nie może być kontrasygnowany przez któregoś z ministrów; ministrowie nie mogą więc kontaktować się z Prezydentem poza plecami Premiera.

Akty urzędowe Prezydenta definiuje się jako wszystkie decyzje i działania podejmowane przez Prezydenta w okresie wykonywania urzędu. Mogą to więc być decyzje o charakterze normatywnym (Prezydent może wydawać rozporządzenia), ale te decyzje mogą również nie mieć charakteru normatywnego. Chodzi o wszystkie działania Prezydenta, z tym że te działania muszą mieć charakter pisemny. Wyjątkiem są prerogatywy, czyli akty Prezydenta zwolnione z obowiązku kontrasygnaty. Wszystkie prerogatywy zostały wymienione w art. 144 ust.3 Konstytucji; jest ich 30:

1) zarządzanie wyborów do Sejmu i Senatu,

2) zwoływanie pierwszego posiedzenia nowo wybranych Sejmu i Senatu,

3) skracanie kadencji Sejmu w przypadkach określonych w Konstytucji,

4) inicjatywa ustawodawcza,

5) zarządzanie referendum ogólnokrajowego,

6) podpisywanie albo odmowa podpisania ustawy,

7) zarządzanie ogłoszenia ustawy oraz umowy międzynarodowej w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej,

8) zwracanie się z orędziem do Sejmu, do Senatu lub do Zgromadzenia Narodowego,

9) wniosek do Trybunału Konstytucyjnego,

10) wniosek o przeprowadzenie kontroli przez Najwyższą Izbę Kontroli,

11) desygnowanie i powoływanie Prezesa Rady Ministrów,

12) przyjmowanie dymisji Rady Ministrów i powierzanie jej tymczasowego pełnienia obowiązków,

13) wniosek do Sejmu o pociągnięcie do odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu członka Rady Ministrów,

14) odwoływanie ministra, któremu Sejm wyraził wotum nieufności,

15) zwoływanie Rady Gabinetowej,

16) nadawanie orderów i odznaczeń,

17) powoływanie sędziów,

18) stosowanie prawa łaski,

19) nadawanie obywatelstwa polskiego i wyrażanie zgody na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego,

20) powoływanie Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego,

21) powoływanie Prezesa i Wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego,

22) powoływanie Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego,

23) powoływanie prezesów Sądu Najwyższego oraz wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego,

24) wniosek do Sejmu o powołanie Prezesa Narodowego Banku Polskiego,

25) powoływanie członków Rady Polityki Pieniężnej,

26) powoływanie i odwoływanie członków Rady Bezpieczeństwa Narodowego,

27) powoływanie członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji,

28) nadawanie statutu Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej oraz powoływanie i odwoływanie Szefa Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej,

29) wydawanie zarządzeń na zasadach określonych w art. 93,

30) zrzeczenie się urzędu Prezydenta Rzeczypospolitej.

Wszystkie w/w prerogatywy są ułożone w pewnej logicznej kolejności. Np. pierwszych 8

odnosi się do stosunków Prezydenta z Sejmem i Senatem. Następnie od punktu 11 do punktu

15 mamy wymienione prerogatywy Prezydenta związane ze stosunkami Prezydenta z rządem.

Potem od punktu 16 do 19 mamy wymienione tradycyjne kompetencje głowy państwa.

Kompetencje Prezydenta.

Kompetencje Prezydenta możemy podzielić na kilka grup:

1) Kompetencje Prezydenta wobec Parlamentu:

- zarządza wybory do Parlamentu,

- zwołuje pierwsze posiedzenie Sejmu i Senatu,

- ma inicjatywę ustawodawczą,

- zarządza referendum za zgodą Senatu,

- posiada veto zawieszające wobec ustaw odrzucane przez Sejm większością 3/5 głosów,

- ma prawo skracania kadencji Sejmu (obligatoryjnie i fakultatywnie),

- zwraca się z orędziem do Sejmu, Senatu lub Zgromadzenia Narodowego,

2) Kompetencje wobec rządu.

3) Kompetencje wobec władzy sądowniczej:

- prawo łaski - akt łaski jest zawsze aktem indywidualnym; jeżeli Prezydent będzie chciał

zwolnić wszystkich więźniów w Polsce, to będzie musiał wydać akt łaski wobec każdego

więźnia z osobna - nie może uczynić tego w sposób generalny.

[nie mylić z amnestią i abolicją; amnestia jest ustawą Parlamentu, która w sposób

generalny łagodzi skutki orzeczeń sądowych. Natomiast abolicja jest to również ustawa

Parlamentu darowująca lub puszczająca w niepamięć pewne typy przestępstw.]

4) Kompetencje w sprawach polityki zagranicznej.

5) Kompetencje w sprawach obronności i bezpieczeństwa państwa:

- Prezydent jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych i w czasie pokoju sprawuje

swoje zwierzchnictwo za pośrednictwem ministra obrony narodowej. Organem

doradczym Prezydenta w zakresie obronności i bezpieczeństwa państwa jest Rada

Bezpieczeństwa Narodowego,

- Prezydent zarządza częściową lub powszechną mobilizację - mobilizacja jest zarządzana

w razie bezpośredniego zewnętrznego zagrożenia państwa.

Z problematyką obronności i bezpieczeństwa państwa wiąże się ściśle problematyka

stanów nadzwyczajnych. Są w Polsce 3 rodzaje stanu nadzwyczajnego:

1) stan wojenny - wprowadzany przez Prezydenta,

2) stan wyjątkowy - wprowadzany przez Prezydenta,

3) stan klęski żywiołowej - wprowadzany przez Radę Ministrów.

Stan wojny nie jest stanem nadzwyczajnym; jest to pewien rodzaj stosunków między

Polską a innym krajem (nie jest to kategoria prawa wewnętrznego). Sejm może uchylić

rozporządzenie Prezydenta wprowadzające stan wojenny lub wyjątkowy. Rozporządzenie

Prezydenta jest uchylane bezwzględną większością głosów. Sejm natomiast nie może

uchylić rozporządzenia Rady Ministrów o wprowadzeniu stanu klęski żywiołowej

(Konstytucja nie dopuszcza takiej możliwości). W razie wprowadzenia stanu

nadzwyczajnego przedłużeniu ulega (zawsze) kadencja Sejmu - na czas trwania stanu

nadzwyczajnego oraz 90 dni po jego zakończeniu. Nawet jeżeli będą zachodziły

przesłanki konstytucyjne, to kadencja Sejmu nie może być skrócona. W czasie trwania

stanu nadzwyczajnego nie może być również przeprowadzone referendum ogólnokrajowe

oraz wybory Prezydenta. Także podczas stanu nadzwyczajnego ulega wydłużeniu

kadencja Prezydenta. Stan nadzwyczajny jest jedynym przypadkiem, gdy kadencja Sejmu

ulega przedłużeniu -w żaden inny sposób kadencja Sejmu przedłużona być nie może. W

czasie stanu nadzwyczajnego nie może być zmieniona Konstytucja. W czasie stanu

wojennego (i tylko wtedy - w każdym innym stanie nadzwyczajnym nie wydaje)

Prezydent wydaje rozporządzenia z mocą ustawy.

6) Kompetencje prawotwórcze.

7) Kompetencje tradycyjne głowy państwa:

- prawo łaski,

- nadawanie obywatelstwa,

- nadawanie orderów i odznaczeń.

Jakie akty wydaje Prezydent?

Prezydent wydaje:

1. rozporządzenia i zarządzenia - rozporządzenia jako akty wykonawcze do ustaw; zarządzenia jako akty prawa wewnętrznego,

2. postanowienia - wydaje je we wszystkich innych sprawach, które nie podpadają pod kategorię rozporządzeń lub zarządzeń, np. postanowienie o skróceniu kadencji Sejmu.

2. RADA MINISTRÓW

Rada Ministrów, obok Prezydenta, jest organem wykonawczym (art. 10 ust.2 Konstytucji).

Stosunek Rady Ministrów do Prezydenta (relacje).

Fakt, iż istnieje instytucja kontrasygnaty (a więc, że wszystkie działania Prezydenta z wyjątkiem prerogatyw muszą zostać zaakceptowane przez Premiera) wskazuje na to, że to nie Prezydent odgrywa rolę decydującą w organach egzekutywy, tylko Rada Ministrów.
Wskazuje na to wyraźnie art. 146 ust.1 Konstytucji: „Rada Ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną Rzeczypospolitej Polskiej”. W tym art. zostało ustanowione domniemanie kompetencji na rzecz Rady Ministrów. Oznacza to, że kompetencje Prezydenta (oraz innych organów władzy wykonawczej) muszą być wyraźnie określone. Do Rady Ministrów należą sprawy polityki państwa nie zastrzeżone do innych organów państwowych i samorządy terytorialnego (art. 146 ust.2 Konstytucji).

[ZAPAMIETAĆ: domniemanie kompetencji odnosi się do spraw polityki państwa, ponieważ także w art. 163 mamy napisane, że samorząd terytorialny wykonuje zadania publiczne nie zastrzeżone przez Konstytucję lub ustawy dla organów innych władz publicznych. Tak więc w art. 163 też mamy ustanowienie domniemanej kompetencji na rzecz samorządu terytorialnego. Z tym, że domniemanie kompetencji na rzecz samorządu odnosi się do zadań publicznych (lokalnych), a nie do polityki państwa; domniemanie kompetencji w sprawach polityki państwa przemawia na rzecz Rady Ministrów, a w sprawach lokalnych na rzecz samorządu terytorialnego].

Powołanie Rady Ministrów.

Procedura powołania Rady Ministrów rozpoczyna się w momencie złożenia dymisji przez Prezesa Rady Ministrów (Prezes RM składa dymisję rządu). Są 4 przypadki, gdy Premier składa dymisję rządu:

1. zawsze Premier składa dymisję rządu na pierwszym posiedzeniu nowo wybranego Sejmu,

2. w razie nie uchwalenia przez Sejm votum zaufania - istnieją 2 momenty, gdy Sejm może odmówić rządowi votum zaufania:

1. w trybie art. 154 ust. 2, kiedy rząd jest dopiero powoływany; gdy ubiega się o akceptację większości Sejmu,

2. art. 160 - dotyczy sytuacji, gdy Rada Ministrów już się ukonstytuowała (już działa i już kiedyś uzyskała votum zaufania od Sejmu), ale Premier (rząd) dochodzi do wniosku, że musi po raz drugi zgłosić Sejmowi wniosek o votum zaufania. Ma to na celu upewnienie się czy rząd rzeczywiście posiada większość sejmową; ma to na celu umocnienie pozycji Premiera i rządu. Rząd niejako gra vabank - stawia wszystko na jedna kartę; ryzykuje, że jeżeli Sejm nie udzieli votum zaufania w trybie art. 160, to rząd będzie musiał podac się do dymisji,

3. w przypadku wyrażenia Radzie Ministrów votum nieufności przez Sejm, Premier zawsze musi złożyć dymisję rządu. Z tym, że należy pamiętać, że nasza obecna Konstytucja przewiduje tylko tzw. konstruktywne votum nieufności, co oznacza, że wraz z udzieleniem rządowi votum nieufności, Sejm musi równocześnie w tym samym głosowaniu wybrać nowego Premiera. Tak więc nie wystarczy, aby ukształtowała się większość negatywna (która jest przeciwko rządowi), ale musi się również ukształtować większość pozytywna, która zawiąże nową koalicję rządową,

4. rezygnacja Prezesa Rady Ministrów - jeżeli Premier złoży rezygnację (dymisję), to efektem tego kroku będzie (musi być) złożenie dymisji całej Rady Ministrów. Decyzja o złożeniu dymisji Rady Ministrów należy tylko i wyłącznie do Premiera; rząd na ten temat oficjalnie - w świetle Konstytucji - w ogóle nie zajmuje stanowiska. Ten przypadek dymisji rządu (rezygnacja Prezesa RM) jest jedyną sytuacją, gdy Prezydent może odmówić przyjęcia dymisji Rady Ministrów (tylko w przypadku złożenia rezygnacji przez Prezesa RM, Prezydent może odmówić przyjęcia dymisji Rady Ministrów). Tak więc Prezydent może niejako zmusić Premiera do pozostania na swoim stanowisku. Czy Premier jest wówczas ubezwłasnowolniony? Nie do końca, gdyż może on np. zgłosić do Sejmu wniosek o udzielenie votum zaufania; jeżeli nie uzyska takiego votum, to Prezydent będzie musiał przyjąć dymisję Rady Ministrów.

Konstytucja nie przewiduje sytuacji śmierci Premiera.

Jak należy postąpić w sytuacji śmierci Prezesa Rady Ministrów?

ODP.: Rząd nie może istnieć bez Premiera. Rząd jest zawsze ściśle związany z osobą Premiera. Jeżeli nastąpi śmierć Premiera, to jeden z wicepremierów musi złożyć dymisję rządu. Rząd musi podać się do dymisji; nie może być tak, że Sejm np. wybierze nowego Premiera ze starym rządem.

O tym, że Rada Ministrów jest ściśle związana z osobą Premiera świadczy fakt, iż votum nieufności nie może być uchwalone wobec Premiera. Votum nieufności może być złożone albo wobec całej Rady Ministrów albo wobec jej poszczególnych członków, z wyjątkiem Premiera. Sejm nie może dokonać takiego manewru, że wymieni tylko Premiera; votum nieufności wobec osoby Prezesa RM jest niedopuszczalne.

Procedura powołania Rady Ministrów.

Moment złożenia dymisji przez Premiera rozpoczyna procedurę powołania nowego rządu.

I. PROCEDURA (I. ETAP):

W ciągu 14 dni od dnia pierwszego posiedzenia Sejmu (lub przyjęcia dymisji Rady Ministrów) Prezydent desygnuje Prezesa Rady Ministrów oraz powołuje nowy rząd. W ciągu tych 14 dni muszą nastąpić 2 etapy:

1) Prezydent musi desygnować Prezesa RM. Desygnowany Prezes RM nie zastępuje dotychczas urzędującego Premiera - nadal działa stary rząd. Jedynym zadaniem desygnowanego Prezesa RM jest skompletowanie składu nowego rządu. Aż do momentu zaprzysiężenia Premiera i innych członków Rady Ministrów istnieje stary rząd.

Jeżeli desygnowanemu Premierowi uda się skompletować skład Rady Ministrów i rząd zostanie zaprzysiężony, to stary rząd w tym momencie ustępuje. Nowy rząd jeszcze nie uzyskał votum zaufania Sejmu, ale już zastępuje stary rząd; już może działać. To, czy uzyska votum zaufania od Sejmu jest dopiero kwestią wtórną.

2) uzyskanie przez nową Radę Ministrów votum zaufania - w ciągu kolejnych 14 dni (a więc w ciągu 14 dni od momentu zaprzysiężenia przez Prezydenta) Premier musi wygłosić w Sejmie tzw. Expose (czyli program działania) i prosi Sejm o udzielenie votum zaufania. Sejm udziela votum zaufania bezwzględna większością głosów.

Większość bezwzględna - w świetle orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego większość bezwzględna występuje wtedy, gdy „za” głosuje więcej osób niż „przeciw” i „wstrzymujących się” razem wziętych.

Jeżeli I. PROCEDURA się uda, to rząd zostaje powołany. Jednak I. PROCEDURA może zakończyć się niepowodzeniem już na etapie kompletowania składu przez desygnowanego Premiera (1 przypadek), a więc może w ogóle nie dojść do zaprzysiężenia nowego rządu. I ETAP może zakończyć się niepowodzeniem także z powodu nie udzielenia rządowi votum zaufania (2 przypadek) w trybie art. 154 ust.2 Konstytucji. Jeżeli zajdzie któryś z dwóch w/w przypadków uruchamia się II. PROCEDURĘ (etap) powołania Rady Ministrów.

II. PROCEDURA (II. ETAP), tzw. procedura pierwsza rezerwowa:

Jeżeli w nie dojdzie do powołania (skompletowania) rządu albo Sejm nie udzieli rządowi votum zaufania, to zastosowanie ma art. 154 ust. 3 Konstytucji - inicjatywa przechodzi w ręce Sejmu. Sejm w ciągu 14 dni powołuje (większością bezwzględną) nowego Prezesa Rady Ministrów i proponowany przez niego skład rządu. Te 14 dni oblicza się w zależności od sytuacji:

- jeżeli w ogóle nie dojdzie do zaprzysiężenia Rady Ministrów w trybie art. 154 ust.1, to 14

dni liczy się od upływu 14 dni (czyli od 28 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub

przyjęcia dymisji starego rządu),

- jeżeli Sejm nie udzieli votum zaufania nowemu w trybie art. 154 ust.2, to liczy się 14 dni, w

ciągu których Sejm wybiera Prezesa RM i proponowany przez niego skład rządu.

W II. PROCEDURZE rola Prezydenta jest bardzo ograniczona - ogranicza się tylko i wyłącznie do powołania nowo wybranej Rady Ministrów. Prezydenta ma obowiązek zaprzysiężenia Rady Ministrów powołanej w trybie art. 154 ust. 3.

Jeżeli również II. PROCEDURA nie dojdzie do skutku, to uruchamiany jest ostatni etap powołania Rady Ministrów, czyli III. PROCEDURA (etap), tzw. II procedura rezerwowa.

III. PROCEDURA (III. ETAP), tzw. procedura druga rezerwowa:

W tej III PROCEDURZE mamy już do czynienia z rządem mniejszościowym (chodzi tylko i wyłącznie o powołanie rządu mniejszościowego). PROCEDURA ta, określona w art. 155 Konstytucji, jest analogiczna do I. PROCEDURY, z jednym wyjątkiem. Votum zaufania w III. PROCEDURZE jest udzielane zwykłą większością głosów. Jeżeli Sejm nie udzieli votum zaufania rządowi w trybie art. 15 ust.1, to Prezydent musi skrócić kadencję Sejmu. Wyjątkiem od tej zasady jest stan nadzwyczajny - Prezydent nie może skrócić kadencji Sejmu gdy jest wprowadzony stan nadzwyczajny lub jest to okres 90 dni po jego zakończeniu.

Votum nieufności.

Votum nieufności w Polsce ma postać votum konstruktywnego. Votum nieufności jest udzielane Radzie Ministrów większością ustawowej liczby posłów. Jest to większość 460 : 2 + 1, czyli 231. Tym różni się większość ustawowej liczby posłów (zawsze 231) od większości bezwzględnej (liczy się od liczby osób głosujących). Z wnioskiem o udzielenie votum nieufności może wystąpić grupa 46 posłów. Głosowanie odbywa się najwcześniej po upływie 7 dni od dnia zgłoszenia wniosku. Te 7 dni jest dla uratowania rządu; Premier może wykorzystać ten czas na stworzenie sobie większości sejmowej. Jeżeli wniosek o udzielenie votum nieufności Radzie Ministrów upadnie, to powtórny wniosek może być zgłoszony dopiero po upływie 3 miesięcy. Konstytucja przewiduje jednak wyjątek - jeżeli zbierze się grupa 115 posłów, to termin 3 miesięcy nie obowiązuje.

Votum nieufności jest uchwalane wobec całej Rady Ministrów (solidarna odpowiedzialność Rady Ministrów). Konstytucja przewiduje również odpowiedzialność indywidualną, a więc Sejm może uchwalić votum nieufności wobec poszczególnych członków Rady Ministrów (wszystkich członków z wyjątkiem Premiera). Z wnioskiem o uchwalenie indywidualnego votum nieufności występuje grupa 69 posłów, a więc większa grupa niż w przypadku odpowiedzialności solidarnej. Udzielenie indywidualnego votum nieufności następuje większością (tak jak w przypadku solidarnej odpowiedzialności rządu) ustawowej liczby posłów (231).

Skład Rady Ministrów.

W skład Rady Ministrów zawsze musi wchodzić Premier i ministrowie. Mogą być natomiast powołani jeszcze wicepremierzy oraz przewodniczący komitetów określonych w ustawach; chodzi tu o 2 komitety:

- Komitet Integracji Europejskiej

- Komitet Badań Naukowych.

Konstytucja przewiduje 2 kategorie ministrów:

1) tzw. ministrowie resortowi, czyli ministrowie kierujący działami administracji rządowej,

2) tzw. ministrowie bez teki, czyli ministrowie, którzy wypełniają zadania określone przez

Premiera.

Istnieje poważna różnica między tymi dwiema kategoriami ministrów odnośnie prawa wydawania rozporządzeń. Rozporządzenia mogą być wydawane tylko i wyłącznie przez ministrów resortowych (ministrowie bez teki nie mogą wydawać rozporządzeń). Rozporządzenia mogą być również wydawane przez przewodniczących komitetów określonych w ustawach, a więc przez przewodniczącego Komitetu Integracji Europejskiej bądź przewodniczącego Komitetu Badań Naukowych.

Rada Ministrów obraduje na posiedzeniach; od 1989r. przyjęło się, że rząd zwykle zbiera się we wtorki. Nie przyjął się zwyczaj, by posiedzenia rządu odbywały się w nocy (rząd Buzka).

Sposób podejmowania decyzji przez Radę Ministrów.

Rada Ministrów podejmuje decyzje najczęściej w drodze uzgodnień, a więc rząd zwykle obraduje aż do tego momentu, kiedy zostanie osiągnięty kompromis między członkami Rady Ministrów. Gdy kompromisu nie da się osiągnąć, wówczas Premier może zarządzić głosowanie. Jednak w praktyce głosowanie jest zbiegiem niebezpiecznym, gdyż (w sytuacji rządu koalicyjnego) koalicjant silniejszy może przegłosować koalicjanta słabszego. Następstwem tego kroku, jeżeli sprawa jest doniosła politycznie, może być rozpad koalicji rządowej. Premier zawsze stara się osiągnąć kompromis między ugrupowaniami tworzącymi koalicję rządową.

Rada Ministrów może również podejmować decyzje w trybie obiegowym, czyli w trybie korespondencyjnego uzgadniania stanowisk. Tak więc sprawa nie staje na posiedzeniu Rady Ministrów, tylko jest załatwiana w trybie obiegowym (dokument „wędruje” po różnych ministrach, aż wszyscy ministrowie wyrażą zgodę na podjętą decyzję).

Rada Ministrów może również zbierać się pod przewodnictwem Prezydenta - tworzy wówczas tzw. Radę Gabinetową. Jak stwierdza Konstytucja w art. 141, Rada Gabinetowa jest zwoływana przez Prezydenta tylko w sprawach szczególnej wagi. Rada Gabinetowa nie może wypełniać kompetencji Rady Ministrów.

Kompetencje prawotwórcze Rady Ministrów.

Rada ministrów wydaje rozporządzenia. Rozporządzenia są również wydawane przez Premiera i ministrów resortowych oraz przez przewodniczących komitetów określonych w ustawach. Natomiast aktem prawa wewnętrznego wydawanym przez Radę Ministrów są uchwały (Rada Ministrów nie wydaje zarządzeń, tylko uchwały). Natomiast zarządzenia mogą być wydawane przez Premiera i przez ministrów.

[CZYTAĆ: kompetencje premiera (art. 148 Konstytucji) i kompetencje całej Rady Ministrów (art. 146 ust. 4)]

---