Gospodarka światowa - pewna kategoria historyczna

- system trwałych powiązań o charakterze produkcyjnym, kapitałowym, technicznym, społeczno-ekonomicznym i instytucjonalnym, włączającym gospodarki narodowe poszczególnych krajów w procesy produkcji i wymiany o zasięgu globalnym

Międzynarodowe stosunki gospodarcze - przepływ towarów, usług, technologii, pieniądza pomiędzy różnymi krajami (grupami krajów)

- interesują nas tylko ogólne strumienie

Zagraniczne stosunki gospodarcze - powiązania danego kraju z jego otoczeniem zewnętrznym (struktura udziałowa, ilościowa)

Problemy MSG:

• Wyjaśnienie zjawisk, procesów i praw rządzących gospodarką w skali międzynarodowej

• Zasady funkcjonowania gospodarki światowej jako całości i poszczególnych dziedzin gospodarki światowej ( np. światowy rynek pracy, towarowy, usługowy itp.)

• Zagraniczna polityka ekonomiczna - światowe oddziaływanie państwa na całokształt stosunków gospodarczych z zagranicą za pomocą instrumentów

Narodowa Polityka Ekonomiczna (kraj)

Wspólna Polityka Ekonomiczna (Unia Europejska)

Międzynarodowa Polityka Ekonomiczna (świat)

Podmioty w gospodarce światowej : korporacje międzynarodowe, przedsiębiorstwa narodowe z trwałymi kontaktami z zagranicą

WYKŁAD 2

CZYNNIKI, KTÓRE WPŁYNĘŁY NA WZROST POWIĄZAŃ W SKALI MIĘDZYNARODOWEJ :

1. Podział pracy - prowadzi do specjalizacji danego kraju w produkcji dobra bądź usługi

Międzynarodowy podział pracy - stanowi szczególną formę społecznego podziału pracy, dokonującego się pomiędzy podmiotami działalności gospodarczej w ramach różnych organizmów państwowych

Czynniki określające specjalizację danego kraju w podziale pracy:

1. Czynniki wewnętrzne ( specyficzne cechy gospodarek poszczególnych krajów)

• Warunki naturalne (położenie geograficzne, klimat, gleby, zasoby naturalne, czynniki demograficzne {liczba ludności, struktura, wykształcenie}, itp.)

Rola tego czynnika była istotna w początkowym okresie.................... Rola maleje wraz z rozwojem gospodarki światowej (np. charakter postępu technicznego - energooszczędny, pracooszczędny, kapitałochłonny)

• Warunki związane z osiągniętym poziomem rozwoju gospodarczego i istniejącą infrastrukturą gospodarczą (warunki nabyte albo dziedzictwo przeszłości)

• zasoby kapitałowe kraju

• stan infrastruktury gospodarczej

• poziom nowoczesności posiadanego aparatu technicznego

• nowoczesność rozwiązań instytucjonalno-systemowych

• postęp techniczny -zdolność gospodarki do wdrażania rozwiązań postępu technicznego np. gdy mało jest wysoko wykwalifikowanej siły roboczej można wprowadzić rozwiązania komputerowe,

Można eliminować w ten sposób niedobory we wcześniejszych dwóch czynnikach

• Tzw. warunki systemowe (system gospodarczy, przyjęte rozwiązania instytucjonalne, przepisy regulujące działalność gospodarczą, fiskalną, celne, itp.)

Mogą one sprzyjać rozwojowi poszczególnych produkcji lub utrudniać prowadzenie działalności gospodarczej. Mogą przesuwać miejcsa danego kraju w międzynarodowym podziale pracy np. Japonia - bardzo silne wsparcie proeksportowe (gwarancje eksportowe - bardzo silny motor wzrostu gospodarczego).

• Tzw. zdarzenia nieprzewidywalne (klęski żywiołowe, wojny)

Mogą one wpływać negatywnie na gospodarkę danego kraju, mogą wpływać efektywnie na możliwości w innych krajach

1. Czynniki zewnętrzne (efekt rozwoju międzynarodowego podział pracy, przekształceń w gospodarce światowej jako całości)

Bardziej podatne na tego typu zmiany są kraje małe, o małym potencjale gospodarczym. Są pewne tendencje ogólnoświatowe, do których kraj musi się dostosować. Czynniki te mogą korzystnie wpływać na możliwości specjalizacji, mogą też wpływać negatywnie (np. zniesienie stawek celnych na pewne produkty co doprowadzi do napływu towarów do kraju). Kraje rozwinięte, duże są na nie bardziej odporne (w dużej mierze kształtują te czynniki).

2. Wielkie odkrycia geograficzne (stworzyły rynki zaopatrzeniowe i rynki zbytu dla nadwyżek produkcyjnych)

3. Postęp techniczny (rozumiany bardzo szeroko)

Znaczenie tego czynnika wzrosło gdy rozwinął się transport, pojawiła się możliwość wyjścia w handel międzynarodowy. Umożliwiło przemiany w międzynarodowym podziale pracy. Nastąpił postęp w środkach transportu (możliwe jest łączenie środków produkcji z różnych stron świata, możliwe jest zarządzanie międzynarodowymi firmami). Postęp techniczny w zakresie środków łączności umożliwił sprawność komunikacji, co przyczyniło się do umiędzynarodowienia produkcji, a to z kolei do łączenia czynników produkcji z różnych krajów. Internet - przekroczył epokowość wynalazku, jakim był telefon. To nie tylko sieć sprawnej komunikacji, nie tylko dostęp do informacji, ale też jest to czynnik, który może zmienić całą strukturę handlu detalicznego. Sieci domów handlowych mogą się przekształcić w sieci domów internetowych.

4. Powstanie, funkcjonowanie i rozwój wielkich korporacji międzynarodowych

Korporacja międzynarodowa - przedsiębiorstwo, które kontroluje aktywa produkcyjne w co najmniej dwóch krajach świata.

• doprowadzają do rozwoju powiązań międzynarodowych (poprzez transfer kapitału i prowadzenie handlu)

• są głównym dostawcą środków na badania i rozwój

• poprzez sieć powiązań produkcyjnych dokonuje się najszybszy transfer postępu technicznego

5. Wzrost procesów integracji gospodarczej (regionalnej)

Dzięki temu znoszone są ograniczenia w handlu, powstają ogromne jednolite rynki (strefy wolnego handlu) np. Unia Europejska, NAFTA, MERCOSUR (Ameryka Płd.), ASEAN (Pacyfik, Azja Wsch. i Płd. Wsch., Australia, USA). Ugrupowania te różnią się zakresem integracji. Strefa wolnego handlu jest najprostszą formą integracji europejskiej, np. wprowadzenie wspólnej waluty „euro”.

6. Działalność instytucji międzynarodowych (MFW, BŚ, GATT, WTO), które przyczyniają się do umiędzynarodowienia życia gospodarczego. Ich celem jest liberalizacja handlu światowego.

GATT - liberalizacja wymiany międzynarodowej

MFW - ułatwienie rozliczeń w skali międzynarodowej ; stymulowanie rozwoju krajów rozwijających się

OECD - Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju - przeciwdziałanie niebezpieczeństwom w skali międzynarodowej

7. Wpływ zdarzeń nieprzewidywalnych (kryzysy polityczne, gospodarcze, wojny, klęski żywiołowe) - wystąpienie tych zdarzeń powoduje dezintegrację syst. gospodarki światowej.

WYKŁAD 3

Istniały 2 okresy gospodarki światowej:

• przed rozwiniętym rynkiem towarowym

• w warunkach rozwiniętego rynku towarowego.

ETAPY ROZWOJU GOSPODARKI ŚWIATOWEJ

1.Gospodarka światowa o charakterze lokalnym ( okres starożytności, do schyłku XV w.­­­- wielkie odkrycia geograficzne) związki jedynie handlowe, dotyczyło to jedynie pewnych zamkniętych lokalnych przepływów towarów; znaczenie związków o charakterze międzynarodowym było niewielkie, można wprawdzie wyróżnić pewne przepływy, ale miały one charakter lokalny; np. związek państw hanzatyckich (130 miast basenu Morza Północnego i Bałtyckiego)

2.Etap przejściowy (po wielkich odkryciach geograficznych od XV-XVI w. poprzez wiek XVII i pocz. XVIII) nastąpiło ożywienie procesów gospodarczych, rozwój handlu, także międzynarodowego; jednak więzi w skali międzynarodowej były niezbyt silne, nie były one także trwałe; ożywiony handel odbywał się pomiędzy Europą Wsch. i Centr. a Europą Zach.

3.Powstanie rozwiniętego handlu towarowego i ukształtowanie się tzw. tradycyjnego systemu gospodarki światowej. (do 1914 r. - wybuch I w.ś.)

Duże znaczenie miały tutaj osiągnięcia w dziedzinie postępu technicznego, nastąpił wzrost produkcji towarowej, co umożliwiło eksport towarów;

ukształtował się podział krajów na :

• kraje z rozwiniętą produkcją przemysłową ( kraje kolonialne + kraje niezależne o niskim stopniu rozwoju; Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Holandia, Belgia, USA)

• kraje o charakterze surowcowo-rolniczym (Cesarstwo Rosyjskie, kraje Azji (kraje formalnie niezależne, ale o niskim poziomie rozwoju)+ kraje będące koloniami + kraje zależne od imperiów ).

	Produkcja przemysłowa			Eksport
								ogółem			Wyrobów przemysłowych
		1870	1913	1937	1870	1913	1937	1870	1913	1937
Europa Zachodnia w tym :	68%	49%	43%	48%	52%		85%	76%	67%
Wlk. Brytania	32%	14%	10%	20%			38%	25%	18%
Niemcy	13%	16%	13%					22%	19%
USA	23%		40%				4%	10%	17%
Japonia		1%	4%
ogółem kraje rozwinięte	92%	90%	90%	60%	68%	68%	89%	88%	92%

Tradycyjny układ gospodarki światowej oznacza dominację gospodarki brytyjskiej. Dominacja ta wynikała z tego, że Wlk. Brytania prowadziła handel pomiędzy koroną brytyjską a pozostałymi terenami zależnymi. Natomiast polityka innych krajów była skierowana także na kraje nie będące pod ich kontrolą.

Tradycyjny system gospodarki światowej utrzymywał się do I wojny światowej. W 1913 r. Utrzymuje się wprawdzie dominacja Europy Zach. I krajów wysoko rozwiniętych, ale zmienia się układ sił miedzy Wlk. Brytanią a Europą Zach. i Wlk. Brytanią a USA.

1913 - utrzymuje się dominacja E.Z. (przemysł) - 49%

• zmalała rola WB

• wzrosła rola Niemiec (udział większy niż WB)

• USA staje się najsilniejszym krajem

• E.Z. utrzymuje przewagę nad USA

Przekształcenia w krajach rozwiniętych w eksporcie (ogółem):

• zwiększa się udział E.Z. do 52%

• udział WB i Niemiec i USA wyrównuje się

• utrzymuje się udział EZ.

Eksport wyrobów przemysłowych:

• udział EZ maleje do 76%

• zrównuje się gospodarka WB i Niemiec (25%, 22%)

• udział USA rośnie do 10%

• udział krajów przemysłowych (rozwiniętych)- 88%

4. Okres międzywojenny (I połowa XX w.) jest okresem dezintegracji tradycyjnego systemu gospodarki światowej; następuje osłabienie roli Wlk. Brytanii i krajów Europy Zach., przede wszystkim na rzecz USA. Do czynników, które wpłynęły na te zmiany należy zaliczyć m.in. :

• I wojna światowa i jej konsekwencje ekonomiczne :

• zniszczenia gospodarcze na terenie Europy, brak zniszczeń na terenie USA

• podporządkowanie krajów europejskich prowadzeniu wojny (pojawiają się problemy z polityką finansowa, podażą pieniądza (w okresie wojny drukuje się większą ilość pieniądza, po jej zakończeniu pojawia się nadwyżka), co prowadzi do inflacji)

• w Europie pojawiły się problemy z produkcją, gospodarka amerykańska przyśpieszyła swój rozwój dzięki produkcji na potrzeby wojny

• Upadek systemu waluty złotej (nie udało się go w pełni odbudować po I w.ś.)

• Rewolucja w Rosji i powstanie ZSRR (wzrost potencjału ZSRR w okresie międzywojennym, szybkość industrializacji (plany 5-, 6-letnie))

• Przemiany polityczne w Europie (upadek Austro-Węgier, odrodzenie państw Europy Środk. i Wsch. (Polska, Słowacja, Czechy, Węgry) ; pierwsze tendencje do rozpadu systemu kolonialnego)

• Wielki kryzys gospodarczy lat 1929-33 (okres kryzysu nie jest dobrym momentem do rozwoju handlu międzynarodowego, kraje chronią rynki wewnętrzne, próbują stymulować eksport, wzrasta protekcja)

Okres międzywojenny był okresem początku i rozwoju interwencjonizmu w gospodarce, także w handlu międzynarodowym. Był to zły okres dla rozwoju związków międzynarodowych.

W latach 30-tych państwa nabierają charakteru gospodarek wojennych.

Tendencją było zmniejszenie się udziału EZ (we tym WB) oraz wzrost udziału USA.

• udział EZ zmniejszył się do 43%

• udział USA zwiększył się do 43%

• pozostałe kraje kilkanaście %

• udział WB spada do 10%

• niemiecka gospodarka - 13%

• Japonia 5%

Eksport wyrobów przemysłowych

• Niemcy są czołowym eksporterem - 19%

• WB - 18%

• USA - 17%

4.Etap współczesnej gospodarki światowej; po zakończeniu II w.ś. (II połowa XX w.)

II wojna światowa niesie za sobą duże zniszczenia przemysłu w Niemczech, Wlk. Brytanii, ZSRR. W Stanach Zjednoczonych produkcja nie zmalała, USA było jedynym dostawcą broni (wzrosła produkcja, eksport). System gospodarki światowej zmienia się na korzyść USA. Mija tradycyjny system gospodarki światowej.

	Produkcja przemysłowa		Eksport
						ogółem		wyrobów przemysłowych
		1950	1960	1950	1960	1950	1960
USA	51%	43,8%	18,1%		21%	20%
Europa Zachodnia w tym:	27%		38,5%		dominacja
Wlk. Brytania			11%			13,5%
Niemcy					7,3%	15,5%
Japonia	1,3%	4,3%	1,5%	3,2%		10%
reszta świata kapitalistycznego	16,9%

1960 - gospodarką dominującą nad WB jest RFN.

W wyniku tych zmian doszło do ukształtowania się współzależności trzech centrów gospodarczych (triada) : USA, Unia Europejska, Japonia.

Obecnie należałoby triadę tą poszerzyć o kraje ściśle powiązane z tymi państwami:

USA + NAFTA (Północnoamerykańska Umowa o Wolnym Handlu)(Kanada, Meksyk)

UE + EFTA (Europejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu) + 10 krajów Europy Środk. i Wsch. stowarzyszonych z UE

Japonia + Azja Wsch. i Płd.Wsch. (I i II pokolenie Tygrysów Azjatyckich) + Chiny

Przesuwanie się centrum gospodarczego świata :

Atlantyk

Punkt ciężkość znajduje się pomiędzy tymi 3 gospodarkami. Niektórzy ekonomiści twierdzą, że przesunie się on między Basen Pacyfiku (między USA a Azję Wschodnią).

Niektórzy uważają, że centrum może pozostać w okolicy Pacyfiku.

Obecnie znajduje się między tymi 3 elementami.

Czynniki, które wpłynęły na dominację USA:

• Skutki ekonomiczne II wojny światowej

• konflikt światowy

• działania wojenne odbywały się przeważnie na terenie Europy i Azji

• zniszczenia gospodarcze na terenie Europy, ZSRR, Japonii

• produkcja USA na rzecz wojny

• podporządkowanie Europy i Azji prowadzeniu wojny

• brak zniszczeń w USA

Czynniki, które wpłynęły na wyrównywanie się udziału Europy i USA :

• Plany pomocowe USA dla Europy Zach. (Plan Marshalla) i Japonii

• Formalny rozpad systemu kolonialnego (lata `40-'50) - pozostają silne związki gospodarcze

• Procesy integracji gospodarczej w świecie i Europie Zach.; powstanie EWG (1.01.1958r.), Unii Europejskiej (1993r.)

Integracja niosła korzyści - stworzenie możliwości szybkiego rozwoju gospodarczego dla przedsiębiorstw Europy. Powstał jednolity rynek zbytu.

EFTA - jednolity wspólny obszar gospodarczy

CEFTA - Środkowoeuropejskie Porozumienie Wolnego Handlu (kraje stowarzyszone Unii Europejskiej)

NAFTA (1996r.) - Północnoamerykańskie Porozumienie o Wolnym Handlu. Wzrost obrotów pomiędzy USA-Kanadą-Meksykiem.

MERCOSUR - Argentyna, Brazylia, Urugwaj, Paragwaj + '96 Chile + '97 Boliwia. Powstanie jednego rynku pod względem swobody przepływu kapitału; PKB 840 mld., 2% udziału w światowym eksporcie

• Przemiany w międzynarodowym systemie walutowym pod przewodnictwem USA - system dolarowo-złoty (system z Bretton Woods - kursy stałe - upada na początku lat '70). Wykształca się nowy międzynarodowy system walutowy - system wielodewizowy (waluty USA, EWG, Japonii) - wyrównanie się roli walut różnych krajów

• Powstanie grupy państw socjalistycznych - powstanie RWPG (działa na zasadzie hegemonii ZSRR nad innymi państwami). Próby integracji gospodarczej między tymi krajami (integracja formalna, bardzo płytka - dezintegracja w latach '90, w ciągu półtora roku)

• Działalność organizacji międzynarodowych : GATT (WTO), MFW, BŚ (czuwający nad sprawnością Międzynarodowego Funduszu Walutowego i likwidowanie przyczyn powstania deficytu) - umiędzynarodowienie życia gospodarczego, integracja handlu

• Dynamiczny rozwój korporacji międzynarodowych w latach '80 - '90. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne umiędzynarodawiają życie gospodarcze, przyśpieszają tempo rozwoju gospodarczego, są głównym kanałem dystrybucji technologii w skali świata, są głównym dostawcą środków na postęp techniczny

• Postęp techniczny, robotyzacja, komputeryzacja procesów produkcyjnych, zarządzania

• Utrwala się przewaga krajów najbardziej rozwiniętych

• Stwarza możliwości do dołączenia krajów rozwijających się do grupy krajów wysoko rozwiniętych

WYKŁAD 4 1999-03-16

TEORIE WYMIANY MIĘDZYNARODOWEJ

• część teorii ekonomicznych; teorie te powstały gdy rozwinęła się gospodarka narodowa ( XIX wiek); poglądy dotyczące wymiany międzynarodowej występowały już wcześniej, ale nie były to teorie ; pierwsze rozważania pojawiły się w Starożytności.

Teoria ekonomiczna

- całościowy układ twierdzeń wyjaśniających dokładnie całe zjawisko.

- uporządkowany system hipotez, twierdzeń i uogólnień wyjaśniających rozpatrywane zjawisko

1^o Teorie psychologiczno-etyczne

• Platon - państwo powinno wywozić za granicę te towary, których ma nadwyżkę, a importować te, których w państwie brakuje. Podstawą handlu nie były korzyści ekonomiczne, zasadą, którą się kierowano była zasada sprawiedliwości.

• Teoria lęku przed brakiem towarów - obawa przed niedostateczną podażą; powinno się przywozić z zagranicy jak najwięcej towarów, wywozić jak najmniej. Był to okres Średniowiecza; wymiana międzynarodowa nie miała dużego znaczenia; bardzo silny wpływ kościoła katolickiego na poglądy gospodarcze, w tym poglądy dotyczące wymiany międzynarodowej. Był to okres 7 wypraw krzyżowych (1096-1270); nastąpiło zetknięcie trzech kultur (żydowskiej, arabskiej, greckiej); nawiązano pierwsze więzi handlowe z krajami arabskimi.

• Teoria ceny sprawiedliwej (dogmat „słusznej ceny”) - św. Tomasz z Akwinu - wymiana powinna odbywać się również w skali międzynarodowej, ale po tzw. cenie sprawiedliwej. Cena sprawiedliwa jest to cena, która zawiera wyłącznie koszty produkcji; cena zakupu musiała się równać cenie sprzedaży (wyższa cena była możliwa, gdy pośrednik ulepszył w pewien sposób dany towar)

W późniejszym okresie zaczęto uwzględniać wpływ rynku (np. niedobór na rynku) na poziom cen; te towary, które są rzadsze na rynku, są na ogół droższe. Pośrednik, który zajmuje się importem lub eksportem towarów może żądać wyższej ceny niż ta, którą zapłacił za ten towar. Dopuszczono więc możliwość różnicowania cen i wpływ rynku na nią.

Teorie te nie były w pełni wykształconymi teoriami, gdyż nie uwzględniały sytuacji ekonomicznej. Nie były formułowane na podstawie realnych zdarzeń ekonomicznych, które zachodziły na rynku.

Po okresie Średniowiecza (po wielkich odkryciach geograficznych - XVI w.) zwiększyło się znaczenie powiązań międzynarodowych, co doprowadziło do wykształcenia ...................... teorii wymiany międzynarodowej (ściśle w oparciu o sytuację ekonomiczną).

2^o Teoria merkantylizmu (XVI - XVIII w.)

1. merkantylizm wczesny (bulionizm) - Anglia, Francja, Niemcy, Holandia

2. merkantylizm właściwy

merkantylizm wczesny

ad. a) podstawą bogactwa danego kraju były zasoby kruszców szlachetnych, które dany kraj zgromadził; eksport towarów wiązał się ze zwiększeniem zasobów kruszcu, import natomiast zmniejszenie. Dążono więc do maksymalizacji eksportu a minimalizowania importu. Za tymi poglądami szły następujące działania :

• maksymalne wspieranie własnego eksportu (wraz z wykorzystywaniem siły politycznej, gospodarczej, militarnej)

• narzędzia ograniczające import ( narzędzia polityczne, ekonomiczne (cła, opłaty), militarne)

• w celu zapewnienia sobie wpływu na przepływ kruszcu państwo zagwarantowało sobie kontrolę nad handlem

znacznemu rozwinięciu uległo instrumentarium protekcjonizmu. W celu zapewnienia sobie wpływu kruszcu, państwo gwarantowało sobie kontrolę nad wymianą z zagranicą.

merkantylizm właściwy

ad. b) podstawą bogactwa stała się tzw. doktryna korzystnego bilansu handlowego - o bogactwie danego kraju świadczyły (oprócz kruszcu) także zasoby innych walut. Bilans ten odnoszono nie tylko do bilansu wartościowego (mierzonego ilością złota, walut) ale też mierzono go nakładem pracy w towarach eksportowanych i importowanych; korzystne jest eksportowanie towarów z dużym nakładem pracy, a importowanie tych z małym nakładem. Szczególnie korzystny jest eksport towarów jak najbardziej przetworzonych. Narzucało to nie tylko ilość towarów w handlu międzynarodowym, ale także ich strukturę.

Dostrzegano, że eksport takich towarów może przyczynić się do wzrostu rozwoju gospodarki (wzrost zatrudnienia). Do tej pory wymiana międzynarodowa była traktowana wyłącznie jako napływ i odpływ kruszców.

Teoria ta zajmuje się wyłącznie korzyściami danego kraju i odnosi się jedynie do krajów wysoko rozwinietych. Merkantylizm przyczynił się do sformułowania i rozwoju narzędzi protekcjonistycznych. Dominacja tego typu poglądów nie mogła pozostać bez wpływu na rozwój powiązań międzynarodowych :

• nie były to poglądy zachęcające do wymiany (jeśli już to do wymiany jednostronnej)

Ograniczenia wynikające z realizowania polityki protekcjonistycznej zaczęły przeszkadzać tym państwom. Powstał problem: Jak określić stosunek wymiany między krajami wysoko rozwiniętymi w okresie protekcjonizmu?”

W okresie merkantylizmu nastąpił rozwój poglądów na temat protekcjonizmu celnego; nastąpił rozwój w polityce konwencyjnej (stosunki handlowe oparte na umowach międzynarodowych).

W 1786 r. Anglia i Francja w ramach umowy przyznały sobie klauzulę najwyższego uprzywilejowania - opierało się na niej funkcjonowanie GATT (kraj, który ją przyjął zobowiązuje się do tego, że wszelkie preferencje i ułatwienia przyznane innym krajom, które posiadają KNU, zostają rozciągnięte na kraj któremu przyznano klauzulę, np. jeżeli Anglia przyznaje KNU Francji i jeżeli wcześniej miały ją Niemcy, to wszelkie ułatwienia dla Niemiec są też rozciągane na Francję).

3^o Klasyczne teorie wymiany międzynarodowej (XVIII - XIX w.)

Wraz ze zmianami w gospodarce światowej, zmieniają się poglądy odnośnie ekonomii, bogactwa, wymiany międzynarodowej. Za bogactwo zaczyna się uznawać rozmiar produkcji. Zmieniło się podejście związane z korzyściami z wymiany. Zaczyna się je dostrzegać z międzynarodowego podziału pracy (specjalizacja).

• A. Smith „Badania nad naturą i bogactwem narodów” (1776 r.) - zakwestionował poglądy merkantylistów twierdząc, że rozwój wymiany pozwala na osiągnięcie korzyści zarówno dla poszczególnych krajów, jak i w skali międzynarodowej. W wyniku specjalizacji następuje najbardziej efektywna alokacja zasobów w skali globalnej.

Za podstawę specjalizacji przyjął różnice w bezwzględnych kosztach wytworzenia produktów (koszty = nakłady czynnika pracy). Jest to więc teoria jednoczynnikowa - nakład pracy określa koszty wytwarzania.

towar A - 10zł.

towar B - 20 zł. specjalizacja w produkcji A.

Jednakże szybko powstał problem: „Co, w sytuacji, gdy obydwie rzeczy produkujemy

• Teoria kosztów względnych (Torrens, Ricardo) (Klasyczna teoria wymiany międzynarodowej) R. Ricardo „Zasady ekonomii politycznej i opodatkowania” (1817 r.) - podstawą wyboru specjalizacji są względne koszty produkcji. Kraj powinien specjalizować się w produkcji tych dóbr, w produkcji których jego przewaga w kosztach względnych jest największa, albo tych, w stosunku do których jego strata w kosztach względnych jest najmniejsza.

Specjalizacja będzie możliwa także w przypadku, gdy dany kraj wytwarza wszystkie produkty drożej.

Koszt wytworzenia jednego dobra mierzony jest kosztami wytworzenia innego dobra w tym samym kraju ( def. kosztu komparatywnego)

Założenia :

• koszt = nakład pracy. Podstawą są koszty pracy w poszczególnych krajach.

• doskonała mobilność czynników produkcji w skali wewnątrzkrajowej (przestawienie produkcji jest możliwe bez kosztów i bez upływu czasu)

• brak mobilności czynników produkcji w skali międzynarodowej

• warunki doskonałej konkurencji w kraju i za granicą

• występują tylko dwa kraje i kraje te mogą wytwarzać dwa produkty

- korzyści ze specjalizacji odnoszą zarówno 2 kraje.

Krytyka :

• tylko jeden czynnik produkcji (czynnik pracy)

• przykład jest zbyt prosty, nie da się uogólnić na całą wymianę międzynarodową

• nie są sprecyzowane warunki wpływające na kształtowanie się warunków wymiany

Pomimo krytyki teoria ta pozostała aktualna. Wiele późniejszych teorii bazowało na teorii kosztów komparatywnych.

Następcy Ricardo nie zanegowali podstawy tej teorii, ale skupili się na jej doskonaleniu (w tych 3 niedoskonałościach). Na przykład J.St. Mill zajął się pominiętymi przez Ricardo korzyściami płynącymi z uczestnictwa w wymianie międzynarodowej. Jego prawo wzajemnego popytu stwierdza, że kraj o relatywnie wysokim popycie na towary importowane odnosi z wymiany mniejsze korzyści niż jego partner o stosunkowo niższym popycie na towary importowane.

4^o Neoklasycy

Bazują na poglądach szkoły klasycznej, ale ich teorie są wieloczynnikowe.

• Teoria obfitości czynników produkcji Heckschera-Ohlina - podstawową przesłanką handlu międzynarodowego jest występowanie pomiędzy dwoma krajami relatywnych różnic kosztów i cen, spowodowane odmiennym wyposażeniem krajów w dwa podstawowe czynniki produkcji, tzn. w kapitał i pracę (tam, gdzie czynników jest więcej, są one tańsze). Wraz z upływem czasu dochodzi do wyrównywania się cen czynników produkcji w skali międzynarodowej. Gdy 2 kraje mają tą samą sytuację pod względem dostępności czynników produkcji, to podstawą specjalizacji mogą być różnice w modelach konsumpcji poszczególnych krajów lub różnice w strukturze podziału dochodu narodowego.

WYKŁAD 5

5^o Teorie neotechnologiczne

Teorie zwracają uwagę na rolę postępu technicznego w rozwoju handlu międzynarodowego

• Teoria cyklu życia produktu Vernona - w życiu każdego produktu wyróżnia się 3 fazy życia:

1. narodzin (odkrycie produktu, wprowadzenie go na rynek, produkt wytwarzany jest przez wiele przedsiębiorstw za pomocą zróżnicowanych technologii, przy różnych kosztach produkcji, wytwarzany jest na rynek krajowy w stosunkowo niewielkiej skali)

2. dojrzewania (produkt jest produkowany przez kilka przedsiębiorstw (część przedsiębiorstw z fazy narodzin odpada), produkt wytwarzany jest przy użyciu ujednoliconych technologii, ujednolica się też koszt produkcji; towar wytwarzany jest na skalę masową, na potrzeby rynku wewnętrznego, jak też na rynki zagraniczne)

3. standaryzacja (produkcja towaru podejmowana jest za granicą, a w wyniku niższych kosztów na rynkach zagranicznych, kraje, w których produkt powstał są eliminowane z eksportu i zmuszone przez to importować ten towar z innych krajów.

Stąd biorą się strumienie wymiany (jednocześnie znajduje się na rynku wiele produktów, które są w różnej fazie życia). Krajów, gdzie powstają nowe produkty, nowe rozwiązania jest niewiele.

• Teoria luki technologicznej - kładzie nacisk na możliwości rozwoju korzystnego handlu dzięki międzynarodowym różnicom w poziomie wiedzy technicznej i tempie postępu technicznego. Wszystkie kraje dzieli się na 2 grupy:

• innowatorzy

• imitatorzy

Imitatorami są kraje, gdzie powstają nowe rozwiązania techniczne (rolę innowatora kraje posiadają w długim okresie czasu).

Innowatorami są kraje, w których powstają nowe rozwiązania techniczne. Kraje te na początku występują w roli eksportera towarów (na rynku imitatorów). Ale po pewnym czasie imitatorzy podejmują produkcję tego wyrobu (ze względu na niższe koszty produkcji) i jego produkcja staje się konkurencyjna wobec innowatorów 9zanikają strumienie handlowe od innowatora do imitatora i zaczynają się odwrotne). Rolę innowatora posiada bardzo nieliczna grupa krajów, np. USA, zachodnia Europa (Niemcy, Francja, UK), Japonia (kiedyś postrzegana była jako imitator, który szybko przejmuje nowości, ale także potrafi je doskonale ulepszyć).

• Teoria grawitacji - siła powiązań gospodarczych (szczególnie powiązań handlowych) będzie zależała od potencjału ekonomicznego krajów i od odległości między nimi. Im silniejsze i bliżej siebie leżące, tym siła tych powiązań będzie większa.

6^o teoria konkurencyjności międzynarodowej M.Portera - jest to najbardziej aktualna teoria. (ćwiczenia)

HANDEL MIĘDZYNARODOWY

Czynniki, które wpływają na rozwój handlu międzynarodowego :

1. czynniki polityczne - występowanie albo brak różnego rodzaju konfliktów politycznych, militarnych w skali międzynarodowej

• ograniczenie w stosunkach politycznych znacznie ogranicza rozwój handlu (Zimna Wojna)

• towarzyszą im różne ograniczenia w handlu międzynarodowym (Irak, b. Jugosławia)

2. czynniki koniunkturalne - stan koniunktury gospodarczej na kluczowych rynkach dla danego kraju

• dobra koniunktura gospodarcza to wzrost popytu (także na towary z importu)

• np. Wielki Kryzys (1929-1933) - ostrość objawów tego kryzysu sprawiły, że kraje nie interesowały się rozwojem handlu międzynarodowego, chroniąc w ten sposób rynek wewnętrzny przed rozprzestrzenianiem się kryzysu

3. realizowana polityka handlowa

1. ogólne tendencje w handlu międzynarodowym

• liberalizm

• protekcjonizm

2. realizowana przez głównych partnerów polityka handlowa

Ogólne tendencje w handlu międzynarodowym :

• dynamika wzrostu obrotów handlowych - dynamika zmian eksportu i importu jest mniej stabilna i bardziej gwałtowna niż dynamika zmian PKB, obserwuje się wzrost udziału eksportu w PKB (w skali światowej z 11% do 18%)

• rosnący udział usług w handlu międzynarodowym (z 15% w roku 1980 do 25% w poł. lat '90)

• rosnący udział w handlu międzynarodowym krajów rozwijających się jako rynków zbytu - na początku lat '90 25% eksportu krajów wysoko rozwiniętych trafiło na rynki krajów rozwijających się (w 2000 r. wielkość tą szacuje się na około ¹/₃); rynki krajów rozwiniętych są już nasycone, główne możliwości rozwoju są na rynkach krajów rozwijających się (kraje te muszą charakteryzować się jednak dobrą koniunkturą).

Główne możliwości rozwoju dla krajów rozwiniętych leżą na rynkach krajów rozwijających się. Są one rynkami nasyconymi, na rynkach krajów rozwijających się mają możliwość znacznego zaspokajania i zwiększania popytu (np. rynek samochodowy w Europie). Warunkiem lokowania przez kraje rozwinięte towarów na tych rynkach jest dobra koniunktura na nich, rosnący PKB, wysokie dochody.

Istnieją powiązania 2-stronne - kraje rozwinięte uzależnione są od warunków ekonomicznych w krajach rozwijających się. Dlatego kraje wysoko rozwinięte angażują się inwestycyjnie na rynkach krajów rozwijających się o dobrych warunkach ekonomicznych.

Struktura handlu międzynarodowego w 1993 r.

Eksport
USA Niemcy Japonia Francja Wlk. Brytania Włochy Kanada Hongkong Holandia Belgia i Luksemburg Polska Rosja	12,6% 9,9% 9,8% 5,7% 5% 4,6% 3,9% 3,7% 3,6% 3,1% 0,5% 1,9%

WYKŁAD 6 1999-03-30

Rola handlu międzynarodowego

(przypomnieć sobie mnożniki)

Wpływ handlu międzynarodowego na efektywność działania

- handel międzynarodowy wpływa na wzrost efektywności gospodarowania; przyczyny :

• Obniżka jednostkowych kosztów produkcji w wyniku korzyści skali i specjalizacji (gromadzenie doświadczeń przez pracowników)

Wpływ handlu międzynarodowego na możliwości koncentracji zasobów w jednej działalności

• np. koncentracja wydatków na B+R tylko w jednej dziedzinie jest dużo tańsze

Wzrost przeciętnej efektywności w skali gospodarki

• gdy otwieramy gospodarkę konkurencja zewnętrzna powoduje, że zaczynają się rozwijać te branże, które są najbardziej efektywne (mogą eksportować), branże nieefektywne upadają (były one chronione za pomocą barier: np. cła, dotacje państwowe)

• efektywność gospodarki w takim przypadku podniesie się (przeciętna efektywność w całej gospodarce jest wyższa)

Wzrost poziomu konkurencji na rynku wewnętrznym

- wpuszczenie zagranicznych produktów (powoduje to wzrost stopnia konkurencji - niższe koszty, wyższa jakość, unowocześnianie produkcji);

- warunek : konkurencja opiera się na uczciwych zasadach

Możliwość importowania nowoczesnych środków inwestycyjnych (technologie, postęp techniczny)

Segmenty rynków międzynarodowych

1. w zależności od przedmiotu transakcji

• segment rynków surowców (np. rynek paliw, rud metali żelaznych)

• segment towarów rolno- spożywczych

• segment towarów przemysłowych

• segment usług (np. rynek usług transportowych, ubezpieczeniowych)

2. wg kryterium geograficznego

• rynki lokalne i regionalne (najczęściej zlokalizowane wokół miejsca produkcji, są to najczęściej rynki wewnątrzkrajowe, w pewnych warunkach mogą one mieć charakter rynków międzynarodowych, np. rynki przygraniczne

• rynki krajowe (zawsze można mówić o pewnym rynku krajowym, gdyż zawsze są pewne bariery oddzielające ten segment od segmentu międzynarodowego

• rynki międzynarodowe o charakterze lokalnym (w ramach pewnych porozumień integracyjnych, np. strefy wolnego handlu : rynek krajów CEFTA,NAFTA, UE)

• rynek światowy (międzynarodowy o zasięgu światowym) (obejmuje swoim zasięgiem wszystkie pozostałe segmenty rynku; można w obrębie tego segmentu przeprowadzać segmentację wg przedmiotu transakcji, np. światowy rynek miedzi)

3. wg zasad funkcjonowania

• rynek wolny

• rynek zorganizowany (nieułomne np. giełdy, targi, aukcje; ułomne np. wystawy, wolne obszary celne, przetargi)

Rynek wolny - rynek niezorganizowany, niezinstytucjonalizowany, na którym zawierane są transakcje pomiędzy różnymi podmiotami na bazie kontraktów, umów 2- lub wielostronnych (nie ma z góry ustalonego miejsca, czasu i warunków podpisania takich umów); na rynek wolny przypada około 80% wszystkich transakcji w handlu. Poddany jest jednak pewnym zasadom funkcjonowania tego rynku.

Na funkcjonowanie rynku wolnego wpływają :

• polityki ekonomiczne prowadzone przez poszczególne kraje lub grupy krajów (regulacje prawne, np. prawo dewizowe (złotówka nie jest walutą w pełni wymienialną, nie można zawierać transakcji międzynarodowych w złotówkach);polityka kursu walutowego)

• przepisy prawa międzynarodowego (umowa handlowa musi spełniać pewne wymogi prawa międzynarodowego)

• zasady, normy narzucane przez organizacje międzynarodowe, np. WTO, Międzynarodowa Izba Handlowa w Paryżu (wydaje zespół tzw. formuł handlowych)

Incoterms - zasady warszawsko-oxfordzkie - 13 formuł handlowych, które określają warunki dostawy towarów między kupującymi a sprzedającymi; przyśpiesza to podpisanie kontraktu, ale jednocześnie ogranicza swobodę ich zawierania (np. FOB, CIB, CIP, EXW - formuły mają trzyliterowe oznaczenia); USA mają swoje własne formuły. Normy te ograniczają swobodę zawierania transakcji na rynku miedzynarodowym.

Rynki zorganizowane - mają najczęściej formę zinstytucjonalizowaną, charakteryzuje je określony czas i miejsce zawierania transakcji; uczestnicy muszą podporządkować się regułom i przepisom funkcjonowania danego rynku (ok. 20% transakcji)

Rodzaje:

Targi - jest to najstarsza forma rynków nieułomnych. Spotkania handlowe organizowane w tym samym miejscu w określonych odstępach czasu i określonym czasie trwania, charakterystyczne jest to, że na targach dokonuje się transakcji handlowych; wywodzą się z tych krajów, gdzie najwcześniej rozwinął się handel (Chiny, Indie, Grecja)

Rodzaje targów :

• jednobranżowe (np. Targi Polagra)

• wielobranżowe (np. Międzynarodowe Targi Poznańskie)

• detaliczne

• hurtowe

• lokalne (targi, jarmarki w m1iejscowościach, Targi Wschodnie w Lublinie) - producenci i konsumenci z danego obszaru

• ogólnokrajowe (np. Polagra)

• międzynarodowe (wystawcy i nabywcy z różnych krajów; np. w Paryżu, Lipsku, Mediolanie, Targi Poznańskie)

Funkcje :

• kreatora rynków (prezentuje się towary, aby uzyskać nowych klientów, wykreować popyt na swoje produkty)

• informatyczna (prezentuje się swój towar; możliwość zbierania informacji o konkurencji, o produktach konkurencji)

• prestiżowa (obecność na targach stanowi dowód, że jest to firma poważna, o dobrej renomie; dużą rolę spełnia przygotowanie firmy do targów; w Paryżu istnieje Związek Targów Międzynarodowych (UFI), który skupia największe miasta targowe, zbiera informacje o najważniejszych targach światowych; uczestnictwo firm małych i średnich jest często dotowane przez państwo (polityka promocyjna, proeksportowa); możliwe jest także wspólne uczestnictwo kilku małych firm).

WYKŁAD 7 13.04-1999

Giełda - charakterystyczne jest to, że transakcje zawierane są w określonym miejscu i czasie; giełdy mają charakter zorganizowanych spotkań i zasadą jest to, że ceny podawane są do publicznej wiadomości. Giełdę uważa się za najbardziej klasyczny przykład rynku zorganizowanego, gdyż posiada ona wszystkie cech charakterystyczne dla tej formy rynku. Jest to forma stara, gdyż giełdy rozwijały się już w średniowieczu, szczególnie w miastach włoskich.

Poza giełdami towarowymi funkcjonują także giełdy usług. Giełdy bardzo często znajdują się pod bezpośrednim bądź pośrednim nadzorem państwa, tzn. albo państwo jest założycielem giełdy, jej głównym udziałowcem albo też państwo sprawuje kontrolę nad giełdą poprzez przepisy prawne. Giełdy mogą być także powoływane jako zrzeszenia kupców danego regionu, kraju czy danej branży.

Cechą charakterystyczną giełd towarowych jest to, że przedmiotem obrotu jest towar masowy i wystandaryzowany (pod względem cech fizycznych, jakościowych), gdyż towar na giełdzie praktycznie nie występuje (mogą być próbki, ale tego też się raczej nie praktykuje), towar występuje pod pewnym symbolem i wszyscy uczestnicy giełdy wiedzą, że towar oznaczony jakimś symbolem spełnia pewne cech jakościowe. Z tego względu nie wszystkie towary będą się nadawały do obroty giełdowego.

Najbardziej rozpowszechnione giełdy to giełdy metali nieżelaznych (Londyn, Nowy Jork, Tokio), giełdy zboża (Chicago, Rotterdam, Winnipeg), giełda cukru (Nowy Jork, Paryż, Londyn), giełdy surowców oleistych (Londyn, Rotterdam) i giełdy skór (Chicago, Liverpool).

Główna rola giełdy (poza samym zawieraniem transakcji) sprowadza się do tego, że cena giełdowa służy jako wyznacznik, punkt odniesienia dla cen na rynku wolnym.

Transakcje w handlu giełdowym :

• transakcje o charakterze rzeczywistym (wiążą się bezpośrednio z przepływem towarów między sprzedającym a kupującym)

• transakcje o charakterze nierzeczywistym (nie wiążą się bezpośrednio z przepływem towarów)

Wiąże się to z rodzajami operacji, transakcji jakie na giełdzie mogą być dokonywane. Podstawowy podział to podział na transakcje natychmiastowe i transakcje terminowe.

Transakcje natychmiastowe - transakcje zawierane po kursie SPOT (tzw. transakcje SPOT-owe), wiążące się z rzeczywistym przepływem towarów pomiędzy kupującym a sprzedającym, dlatego że takie transakcje należy rozliczyć najpóźniej w ciągu dwóch dni (w ciągu dwóch dni musi być przedstawiony towar przez sprzedającego i kupujący musi zabezpieczyć środki na płatność)

Transakcje terminowe - wiążą się z zawarciem samej transakcji, ale niekoniecznie muszą oznaczać przepływ towarów pomiędzy podmiotami (transakcje terminowe mogą mieć charakter rzeczywisty wtedy, kiedy nabywcą jest podmiot, który chce zabezpieczyć się przed zmianą cen - kontrakt zawieram dziś, dziś ustalam cenę po jakiej kupię dany towar, natomiast transakcja ma być przeprowadzona w przyszłości); transakcje terminowe zawierają przede wszystkim spekulanci, którzy liczą na zyski wynikające z różnic cen. Transakcje te można rozwiązywać.

Jeżeli chodzi o giełdy usługowe to ich przedmiotem są głównie usługi transportowe, frachtowe i ubezpieczeniowe.

Aukcje - mogą występować w dwóch formach, w formie aukcji regularnych i nieregularnych

Aukcje regularne - są najczęściej organizowane na zasadzie spółek akcyjnych organizacji kupieckich; odbywają się w z góry określonym miejscu i określonym czasie. Przedmiotem transakcji na aukcji są towary, które nie dają się ujednolicić, wystandaryzować pod względem cech fizycznych czy jakościowych (czyli te, które nie występują masowo). Na aukcjach towarowych, mających znaczenie w handlu międzynarodowych, przedmiotem transakcji są najczęściej towary nie występujące w skali masowej, niemniej jednak występujące w pewnych grupach (np. jabłka - odmiana, gatunek, wielkość, zabarwienie)

Najczęściej na aukcjach obraca się tzw. lotami (lot - partia towaru, która znajduje się w obrocie aukcyjnym).

Sam handel aukcyjny może być w różny sposób zorganizowany :

• licytowanie w górę

• aukcja zegarowa (ruch ceny wyrażony jest poprzez tarczę zegara

• licytowanie w dół (podaje się cenę maksymalną i obniża się ją)

Aukcje nieregularne - organizowane w nieregularnych odstępach czasu i nieregularnych miejscach; w sposób okazjonalny (np. sprzedaż majątku firmy, która upadła).

Aukcje mają najczęściej charakter lokalny, regionalny, ale są również aukcje mające charakter międzynarodowy (np. aukcja koni arabskich w Janowie Podlaskim - aukcja regularna)

Aukcjonariusz - osoba przedstawiająca towar do sprzedaży za pośrednictwem aukcjonatora.

Aukcjonator - ten, który prowadzi, organizuje aukcję; pobierana jest za to prowizja, najczęściej w granicach 2-5% wartości transakcji .

Najbardziej znane aukcje o zasięgu światowym :

• wełny (Australia, Nowa Zelandia)

• kauczuku (Singapur)

• herbaty (Kalkuta)

• skór surowych (Amsterdam)

• skór zwierząt futerkowych (Kopenhaga, Petersburg)

Rynki zorganizowane ułomne :

Wystawy - charakterem są zbliżone do targów, jednak zasadnicza różnica polega na tym, na wystawach nie prowadzi się handlu (nie mają charakteru bezpośrednio handlowego); mają natomiast charakter informacyjny, promocyjny. Obecność na wystawach jest nie tylko kwestią samej prezentacji, ale także prestiżu dla firmy; pomimo, że nie mają charakteru handlowego, bardzo często służą jako możliwość nawiązania pierwszego kontaktu, zaprezentowania swojej oferty, swoich zdolności produkcyjnych; po zakończeniu wystawy mogą nastąpić dalsze kontakty zakończone podpisaniem kontraktu (pośrednio przyczyniają się do pełnienia funkcji handlowej).

Bardzo często organizowanie wystaw, jak i uczestnictwo w wystawach podmiotów gospodarczych danego kraju odbywa się przy znacznym współudziale państwa (jest to element polityki promocyjnej, proeksportowej).

Wolne obszary celne - jest to głównie teren u zbiegu najważniejszych szlaków handlowych, gdzie towary mogą być składowane bez ograniczeń i bez konieczności dokonywania odpraw celnych, formalności celnych; mogą podlegać swobodnemu obrotowi na terenie wolnego obszaru celnego.

Podstawowe funkcje :

• aktywizacji gospodarczej poszczególnych terenów (zorganizowanie na danym obszarze wolnego obszaru celnego zachęca podmioty do podejmowania tam działalności, szczególnie działalności produkcyjnej albo handlowej, dlatego, że jeśli przywieziemy towary z zagranicy (bez opłat celnych) i znajdziemy zagranicznego kontrahenta na zakup tych towarów, to następuje przesyłka, ale bez konieczności wprowadzenia tego towaru w polski obszar celny (czyli przy niższych kosztach finansowych i kosztach administracyjnych). Jeżeli zlokalizujemy na takim obszarze działalność produkcyjną, to do produkcji możemy sprowadzać towary z zagranicy, tutaj je przetwarzać i następnie eksportować (jeśli eksportujemy je za granicę to cała ta operacja odbywa się poza naszym obszarem celnym; jeśli eksportujemy je na obszar naszego kraju mamy obowiązek dokonania formalności celnych, jednak cały proces produkcyjny odbywa się poza tymi formalnościami). Przyczynia się to do znacznej aktywizacji danego obszaru, ponieważ firmy te zatrudniają siłę robocza, kooperują bardzo często z firmami zlokalizowanymi w danym kraju (dostawcy i odbiorcy)(co przyczynia się do aktywizacji także terenów leżących w pobliżu tego obszaru)

• pełnią rolę czysto handlowe, gdyż taka forma organizacyjna daje możliwości znacznie prostszego prowadzenia handlu (bez konieczności załatwiania różnego rodzaju formalności celnych i administracyjnych).

Najbardziej znane wolne obszary celne to porty niemieckie np. Hamburg, Kopenhaga, Sztokholm i teren Azji Płd.Wsch (strefy wolnego handlu np. Singapur, Hongkong). W skali mikro wolnymi obszarami celnymi są strefy wolnocłowe na lotniskach, na promach; sklepy wolnocłowe (są one sprzeczne z zasadami wolnego handlu na obszarze Unii Europejskiej i od 1 lipca 1999 r. sklepy wolnocłowe na terenie UE przestaną istnieć)

Przetargi - przetarg w skali międzynarodowej nie różni się w zasadzie od przetargów, których organizowanych jest tysiące w skali krajowej; międzynarodowość przetargów przejawia się w otwartości, tzn. w swobodzie dostępu dla jednostek zagranicznych. Sam handel poprzez przetarg odbywa się w sposób typowy, tzn. ogłaszany jest przetarg, przedmiot tego przetargu, następnie uczestnicy tego przetargu składają w formie pisemnej swoje oferty, specjalna komisja przetargowa na podstawie badania tych ofert dokonuje wyboru.

DZIAŁALNOŚĆ INSTYTUCJI MIĘDZYNARODOWYCH

1. GATT (Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu) - rozpoczęło działalność od 1 stycznia 1948 r. pod dużym naciskiem i wpływem Stanów Zjednoczonych; ze swojego założenia GATT powstał jako pewna forma przejściowa, tzn. szacowano, że w ciągu krótkiego czasu (maksymalnie kilku lat) Układ Ogólny zostanie przekształcony w światową organizację handlu. Jednak Światowa Organizacja Handlu została powołana dopiero 1 stycznia 1995 r.

Cele GATT :

Cele te zostały oparte na bazie teorii kosztów komparatywnych.

Cele ustawowe

• liberalizacja handlu międzynarodowego poprzez redukcję ceł i znoszenie innych ograniczeń

• zapobieganie dyskryminacji w handlu międzynarodowym (niedopuszczenie do stosowania dodatkowych obciążeń, ograniczeń handlowych wobec poszczególnych krajów lub grup krajów)

Cele pośrednie

• rozwój handlu międzynarodowego (przejawiający się głównie we wzroście obrotów w skali międzynarodowej, a polegający na tworzeniu korzystnych warunków do wzrostu gospodarczego)

• dążenie do wzrostu stopy życiowej ludności

Zasady GATT :

1. Zasada niedyskryminacji i równości traktowania

Jako podstawowy instrument służący realizacji tej zasady przyjęto Klauzulę Najwyższego Uprzywilejowania (KNU) - kraj przyznający taką klauzulę zobowiązuje się do tego, iż jakiekolwiek przywileje, preferencje jakie zostaną innym krajom, które tą klauzulę posiadają, zostaną rozciągnięte na wszystkie kraje posiadające KNU.

Drugim instrumentem, który służyć miał realizacji tej zasady jest Klauzula Narodowa (KN) - kraj przyznający KN zobowiązuje się do traktowania na rynku wewnętrznym towarów innego kraju nie gorzej niż towarów własnych

2. Zasada wzajemności

Sprowadza się do tego, że żaden z krajów sygnatariuszy GATT nie był zobowiązany do stosowania preferencyjnych warunków handlu jeżeli nie uzyskał wzajemności.

Zasada ta miała się przyczyniać do liberalizacji handlu dlatego, że jeżeli np. ktoś chciał obniżyć stawki celne to obniżał nie tylko własne stawki, ale mógł zażądać również obniżenia stawki celnej od partnera, a jeżeli kraje te miały dodatkowo poprzyznawane Klauzule Najwyższego Uprzywilejowania to obniżka stawek celnych, zgodnie z zasadą KNU, powinna być rozciągnięta na wszystkie kraje, którym KNU przyznano.

W takim przypadku próba nadania jednorazowej preferencji sprowadzała się do obniżenia stawek celnych dla wszystkich krajów GATT.

Było jedno odstępstwo od zasady wzajemności w roku 1965, gdy do układu GATT dołączono część czwartą, która dotyczyła handlu z krajami rozwijającymi się. Sprowadzało się to do tego, że w stosunku do wymiany z tą grupą krajów nie obowiązywała zasada wzajemności, czyli można przyznać krajom rozwijającym się pewne preferencje w handlu bez konieczności domagania się podobnych ułatwień z ich strony. Później nazywano to tzw. systemem generalnych preferencji (zgeneralizowanych preferencji)

3. Zasada możliwości interwencji w handlu

Zakładano, iż w szczególnych przypadkach możliwe jest stosowanie interwencji w handlu, które nie będą zgodne z poprzednimi zapisami (zasadą KNU i zasadą wzajemności) w pewnych specyficznych sytuacjach. Ogólną zasadą było to, że interwencje te mają się odbywać poprzez zmianę stawek celnych, a dopiero w zupełnie wyjątkowych sytuacjach za pomocą środków pozataryfowych. Te szczególne sytuacje, kiedy interwencja jest możliwa to kwestia chronicznego deficytu w bilansie płatniczym, sytuacje zagrożenia bezpieczeństwa wewnętrznego bądź zewnętrznego danego kraju, zagrożenie dla ważnej branży przemysłu wewnętrznego.

Ten ogólny zapis trzeciej zasady, stwierdzający, że interwencje muszą się odbywać poprzez cła wynika z tego, iż przyjęto, że głównym instrumentem, którym posługiwać się będą kraje członkowskie w zakresie handlu międzynarodowego są cła.

Do lat siedemdziesiątych nie było potrzeby stosowania środków pozataryfowych. Sprawa zaczęła się komplikować w latach '70 (co związane było z kryzysami energetycznymi, z upadkiem systemu walutowego z Bretton Woods, zniesieniem wymienialności dolara i generalnie kryzysem jaki dotknął gospodarkę światowa w tym okresie). W sytuacji kryzysu wzrastają tendencje protekcjonistyczne jeżeli chodzi o politykę międzynarodową. Dokładnie tak samo było wtedy. Nie chcąc burzyć całego układu GATT-owskiego duża część krajów zaczęła korzystać z „furtek” jakie były w zasadach GATT-owskich i zaczęła coraz powszechniej wprowadzać bariery o charakterze pozataryfowym. W tym także okresie zaczęły się poważniejsze problemy jeżeli chodzi o funkcjonowanie GATT.

WYKŁAD 8

Struktura GATT :

składa się z preambuły (ogólne określenie celów ogólnych i szczegółowych) i 4 zasadniczych części (konkretne artykuły na temat realizacji zasad działania układu GATT).

1. zawiera art. 1 i 2; ma podstawowe znaczenie dla GATT i była w pełni obowiązująca dla krajów GATT

art. 1 zawiera Klauzulę Najwyższego Uprzywilejowania i listy koncesyjne ze stawkami celnymi, z tym poziomem stawek powiązane są taryfy celne krajów przystępujących do GATT. Kraje, które już przystąpiły do GATT nie mogą jednostronnie zmieniać tych stawek.

2. zawiera art. 3 - 23; zawarta jest tutaj tzw. Klauzula Dziadka - dopuszcza możliwość utrzymania przez kraje przystępujące do GATT własnych przepisów, jeżeli w momencie przystąpienia do GATT przepisy te różniły się od postanowień art. 3 - 23. Stworzyło to możliwość odstępstw od przepisów GATT.

Zawarte tam są również przepisy dotyczące tzw. środków pozataryfowych (kontyngenty ilościowe, opłaty importowe, eksportowe) oraz środków ochrony przed nieuczciwą konkurencją (cła antydumpingowe, antysubwencyjne)

Artykuły te zawierają także Klauzulę Narodową.

3. zawiera art. 24 - 35; dotyczą przede wszystkim spraw proceduralnych, związanych z odstępstwami od ogólnych zasad GATT-owskich. Wśród tych odrębności należy zwrócić uwagę na przepis, iż odstępstwa od zasad GATT są możliwe, jeżeli są tworzone preferencyjne strefy handlowe np.

• obszary wolnego handlu, które znoszą ograniczenia w handlu między sobą, ale jednocześnie państwa zachowują autonomię w handlu z krajami trzecimi, np. CEFTA;

• unie celne, które polegają na zniesieniu ograniczeń w handlu (jak w przypadku o.w.h.) ale przy wprowadzeniu jednolitej wspólnej zewnętrznej taryfy celnej (jej stworzenie jest pewną dyskryminacją wobec kraju nie objętego unią celą).

Jest tu wewnętrzna sprzeczność. Z jednej strony zasady GATT zawierają zakaz dyskryminacji, a z drugiej ten zapis umożliwia preferencje dla niektórych krajów.

4. zawiera art. 36 - 38; poświęcona krajom rozwijającym się (ta część została włączona w tekst układu w 1965 r., ponieważ kraje rozwijające się domagały się pewnych preferencji w handlu ponieważ nie mogły sprostać konkurencji, stawiało je to w gorszej sytuacji). Preferencje takie zostały stworzone. Część ta zawiera zwolnienie tych krajów z zasady wzajemności. Przybrało to konkretną formę w tzw. Systemie Preferencji Generalnych, które na początku lat '70 przyjęły kraje rozwinięte. Zniesiono stawki celne w stosunku do krajów rozwijających się.

GATT na początku swojego funkcjonowania (lata 50-te, 60-te) działało w sposób niezakłócony (gospodarka światowa rozwijała się w miarę rytmicznie). Postępy w zakresie preferencji odbywały się w formie tzw. rund negocjacyjnych. Do tej pory odbyło się 8 takich rund, pierwszych 5 odbyło się bez szczególnych przeszkód, nie wniosło także nic nowego i wprowadzono je w życie w roku:

1^o 1947 r.

2^o 1949 r.

3^o 1951 r.

4^o 1955 r.

5^o 1962 r.

Pewne problemy pojawiły się w I poł. lat 60-tych i I poł. lat 70-tych, co związane było z rozpadem systemu walutowego z Bretton Woods i kryzysem energetycznym. Spowodowało to narastanie tendencji protekcjonistycznych.

6^o Runda Kennedy'ego (1964 - 68) - po raz pierwszy podjęto próbę ograniczenia postępowania protekcjonistycznego; opracowano Kodeks Antydumpingowy (zapis ten nie ujednolicił jednak przepisów, dokonano tego dopiero na rundzie urugwajskiej).

7^o Runda Tokijska (1973 - 79) - przedmiotem prac były przede wszystkim środki pozataryfowe, które były coraz częściej stosowane w handlu międzynarodowym. Osiągnięto tutaj pewien poziom ograniczeń tych środków, jednak duża grupa tych środków pozostała, szczególnie w stosunku do towarów rolno-spożywczych.

8^o Runda Urugwajska (1986) - układ końcowy podpisano w Maroku (15 kwiecień 1994), negocjacje głównie pomiędzy trzema elementami triady (szczególnie pomiędzy USA - EWG (UE) - różnica interesów, głównie w zakresie towarów rolno-spożywczych, była bardzo duża). Do postępu w negocjacjach przyczyniła się zmiana administracji (nowy prezydent USA). Osiągnięto porozumienie dzięki kompromisom i w ostateczności podpisano układ końcowy. Runda ta ostatecznie zakończyła się w 1995 roku. Zakres stosowanych środków pozataryfowych stał się powszechny. Pojawiła się konieczność uregulowania nowych sfer, a mianowicie sfery usług. Pojawiły się na niej kwestie odnowy praw własności intelektualnej.

Główne zapisy :

• głównym (jedynym) instrumentem polityki handlowej są cła (szczególnie jeśli chodzi o produkty rolno-spożywcze); zabroniono stosowania tzw. pozataryfowych środków polityki handlowej (opłaty wyrównawcze, inne opłaty importowe); dotychczasowe środki tego typu zostały staryfikowane (zamiana na stawkę celną)

Opłata wyrównawcza - zmienna opłata nakładana na towary importowane, mająca na celu niedopuszczenie na rynek wewnętrzny danego kraju towarów poniżej pewnej określonej ceny (jest to instrument bardzo skuteczny, gdyż nie da się go ominąć). Polska po raz 1 wprowadziła opłaty wyrównawcze po koniec 1993 roku, żeby uzyskać lepszy poziom wyjściowy dla redukcji stawek GATT.

• założono pewien kalendarz redukcji stawek celnych w stosunku do towarów przemysłowych i rolno-spożywczych

• zabroniono stosowania środków polityki handlowej tzw. środków szarej strefy :

• dobrowolne ograniczenie eksportu - kraj eksportujący sam wyznacza sobie ilość eksportu jaką ma zrealizować (kontyngent ilościowy), najczęściej były one stosowane pod wpływem nacisków politycznych i gospodarczych, albo w ramach kompromisu w ramach konfliktów handlowych.

• Pierwsze zostały przyjęte przez Japonię (dotyczyły eksportu samochodów japońskich na rynek UE), mają obowiązywać do 2002 r. w latach 80-tych zaistniał konflikt między Japonią a UE (dotyczył transplantów filii japońskich na terenie UE): Japończycy chcieli, żeby produkcja w tych filiach nie była traktowana jako eksport, ale produkcja na terenach Unii (UE chciała odwrotnie). Jako wyjście z konfliktu przyjęto dobrowolne ograniczenia eksportu, Japonia wyznaczyła sobie limity, ile może eksportować na rynek UE samochodów wyprodukowanych poza tym rynkiem. UE zgodziła się na zaliczenie produkcji tych filii do produkcji unijnej.

• Inne dotyczyły krajów słabo rozwiniętych (Indie, Bangladesz, Cejlon) produkujących wyroby tekstylne (EWG oskarżyło te kraje o dumping socjalny - sprzedaż towarów na rynku zagranicznym poniżej cen produktów tego kraju lub poniżej kosztów, wynikające z niskiego poziomu płac i niskiego poziomu życia w kraju eksportera). EWG zamierzało wprowadzić cła antydumpingowe, żeby tego uniknąć, jednakże kraje eksportujące zgodziły się na d. o e., chroniąc w ten sposób poziom cen towarów eksp. Ma on obowiązywać do 2003 roku.

• porozumienia cenowe

• ograniczenie subsydiowania eksportu towarów rolno-spożywczych i całkowity zakaz subsydiowania towarów przemysłowych.

• wprowadzono pewne postanowienia mające na celu zwiększenie przejrzystości przepisów (w kwestii procedur postępowania) dotyczących polityki antydumpingowej.

• redukcja stawek celnych i ograniczeń w handlu usługami

• pewne zapisy dotyczące praw własności intelektualnej (każdy kraj członkowski GATT musiał mieć przepisy chroniące prawa własności intelektualnej)

• postanowiono utworzyć Światową Organizacją Handlu (WTO) i od 1 stycznia 1995 r. GATT zostało zastąpione WTO.

WTO jest instytucją mającą statut, osobowość prawną, przez co ma większe możliwości oddziaływania na członków (GATT było tylko układem); może narzucać obowiązki, nakładać ograniczenia. WTO przejęło cele, zasady i instrumenty GATT. Obecnie poza strukturami WTO znajdują się tylko dwa liczące się kraje : Rosja i Chiny (ich polityka handlowa nie spełnia wymogów stawianych przez WTO).

GATT - dobrowolna umowa pomiędzy członkami, nie posiada osobowości prawnej, mniejsze uprawnienia co do członków.

WYKŁAD 9 27-04-1999

Struktura WTO :

Najważniejszym organem jest Konferencja Ministerialna, zwoływana co najmniej raz na dwa lata, uczestniczą w niej przedstawiciele wszystkich krajów członkowskich. Na Konferencji odbywa się m.in. przyjmowanie nowych członków i ustalanie rund negocjacyjnych.

Gdy nie obraduje Komisja Ministerialna organem zarządzającym jest Rada Generalna. Rada ta spełnia funkcje:

• organu rozstrzygającego spory i przeglądającego polityki handlowe

• jest uprawniona do wydawania arbitrażu,

• rozstrzygania sporów pomiędzy członkami WTO;

• ma także prawo do kontroli, czy realizowana przez kraje członkowskie polityka handlowa jest zgodna z przepisami WTO

• W kwestii rozstrzygania sporów WTO ma znacznie większe uprawnienia niż układ GATT.

Sekretariatem WTO kieruje Dyrektor Generalny, mianowany przez Komisję Ministerialną.

Radzie Generalnej podporządkowane są trzy inne rady :

• Rada ds. handlu towarami

• Rada ds. usług

• Rada ds. handlowych aspektów praw własności intelektualnych

2. UNCTAD (Konferencja Narodów Zjednoczonych ds. Handlu i Rozwoju)

Powstał w 1964 r. pod naciskiem krajów słabo rozwiniętych ze względu na to, że po pierwszym okresie działania GATT kraje słabo rozwinięte nie mają szans na osiąganie korzyści w handlu międzynarodowym. Powołana przez Zgromadzenie Ogólne ONZ. Siedzibą UNCTAD jest Genewa (Szwajcaria)

Pod naciskiem UNCTAD został zmodyfikowany układ GATT (dołączenie części 4 - wyłączenie handlu z krajami słabo rozwiniętymi z zasady wzajemności). Po dodaniu tej części i po kolejnych rundach UNCTAD (2^o w Delhi) stworzono tzw. Układ Preferencji Generalnych (stworzono możliwości znacznej liberalizacji , preferencji w handlu dla krajów UNCTAD). Po raz pierwszy wprowadziły je 1 lipca 1971 r. kraje EWG, potem inne kraje wysoko rozwinięte (Kanada 1974 r., USA 1976 r.)

3. Międzynarodowy Fundusz Walutowy (MFW)

Cel : udzielanie finansowej pomocy krajom członkowskim w celu:

• stabilizacji ich walut,

• ułatwienie rozliczeń w skali międzynarodowej

• udzielanie pomocy finansowej w celu likwidacji deficytu w bilansie płatniczym

4. Bank Światowy (BŚ)

Cel : długoterminowe kredyty na cele rozwojowe (stworzenie możliwości rozwoju, likwidacja przyczyny powstania deficytu)

5. Grupa krajów OECD (Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju)

Powstała w 1960 r.

Podstawowe cele :

• utrwalanie tendencji rozwoju gospodarczego

• zapobieganie negatywnym zjawiskom w gospodarce światowej

• przeciwdziałanie powstaniu sytuacji konfliktowych

OECD powstało na bazie innej organizacji - OEEC (Organizacja Europejskiej Współpracy Gospodarczej), powstałej w 1948 r. w celu koordynacji pomocy finansowej w ramach Planu Marshalla po II w. ś.

OECD miało szerszy zasięg, nie tylko Europa Zach., ponieważ dodatkowo wchodziły tam też USA i Kanada.

Założycielami OECD było 20 krajów (15 krajów obecnej UE + USA, Kanada, Szwajcaria, Islandia i Turcja).

Później dołączyły :

1964 r. - Japonia

1969 r. - Finlandia

1971 r. - Australia

1974 r. - Nowa Zelandia

1994r. - Meksyk

1995 r. - Czechy

1996 r. - Polska

Rola OECD w handlu międzynarodowym :

• stoi na straży zasad handlu międzynarodowego obowiązujących w GATT (WTO), dodatkowo kontroluje swoje kraje członkowskie, obliguje je do przestrzegania zasad polityki handlowej

• monitoruje politykę handlową realizowana przez dane kraje (reaguje na tendencje protekcjonistyczne) (Komitet Handlu Międzynarodowego)

• forum OECD jest wykorzystywane jako wstępna arena negocjacji (przed GATT, WTO)

• przyczynia się do rozwoju handlu pomiędzy krajami wysoko i słabo rozwiniętymi

6. Międzynarodowa Izba Handlowa (MIH) w Paryżu

Powołana w 1919 r.

Jest to instytucja zrzeszająca Izby Handlowe z różnych krajów i przedsiębiorstwa , które uczestniczą w handlu międzynarodowym.

Ma charakter stowarzyszenia (1,5 tys. izb handlowych, 500 tys. firm).

W ramach MIH funkcjonują pewne izby bilateralne (dwustronne) oraz regionalne i kontynentalne.

Rola :

• wypracowanie wzorcowych reguł w zakresie realizowania transakcji w handlu międzynarodowym

• ma możliwość rozstrzygania sporów handlowych, w jej ramach istnieje Sąd Arbitrażowy, do którego można się odwołać w przypadku powstania sporów.

• w oparciu o tzw. zasady warszawsko-oxfordzkie opracowuje formuły handlowe Incoterms (określające zasady transakcji w handlu międzynarodowym - zakres podziału kosztów, ryzyka i innych praw i obowiązków, określają warunki dostawy towarów). Po raz pierwszy ogłoszono je w 1936 roku.

Incoterms obejmuje 13 formuł. Dwie skrajne to :

EXW - eksporter ponosi odpowiedzialność do momentu wystawienia towaru na rampę swojego magazynu. Od tego momentu ryzyko należy do importera. Jest to 1 skrajna formuła.

DDQ - eksporter ponosi koszty i ryzyko do momentu dowiezienia towaru do magazynu importera.

Najczęściej stosowane : CIF, CIP, FOB (np. FOB Gdynia Incoterms 1990 - oznacza to, że eksporter ma obowiązek dowieść towar do portu w Gdyni. Ryzyko kończy się w momencie przekroczenia nadburcia statku przez towar).

Aktualizacja formuł : 1953 r., 1967 r., 1990 r.

zalety:

• Upraszczają one dokonywanie transakcji (są czasooszczcędne)

• umożliwiają dokonanie transakcji bez bezpośrednich negocjacji.

Nie ma prawomocnego tłumaczenia tych formuł na język polski. Prawomocne są tłumaczenia na język włoski, niemiecki. Podstawą prawną jest pełnoprawne tłumaczenie Incoterms przez biegłego.

Zostały opracowane dla transportu morskiego, ale stosowane są w całym handlu na świecie.

7. Międzynarodowe Porozumienia Handlowe (towarowe)

Są to umowy podpisywane przez kraje eksportujące towary w celu wyżej opłacalnego eksportu, przez regulowanie podaży i cen na rynku światowym. Porozumienia te najczęściej dotyczą krajów słabo rozwiniętych. Kraje wysoko rozwinięte zgadzają się na to, żeby kraje słabsze mogły osiągać korzyści z wymiany międzynarodowej. Zainteresowanie tymi porozumieniami przejawiają także importerzy (aby nie było gwałtownych ruchów cen).

Najwięcej takich porozumień zawarto w latach '60 i '70 (ok. 30)

Międzynarodowe Porozumienie Pszeniczne 1949 r.

Międzynarodowe Porozumienie Cynowe 1953 r.

Międzynarodowe Porozumienie Cukrowe 1954 r.

Międzynarodowe Porozumienie Kawowe 1962 r.

Nie każde z tych porozumień ma możliwość znacznego wpływania na cenę i podaż na rynkach światowych. Są jednak takie, które mają decydujący wpływ.

Organizacja Krajów Eksporterów Juty Stowarzyszenie Krajów Producentów Kauczuku Naturalnego Stowarzyszenie Krajów Producentów Kakao Międzynarodowe Stowarzyszenie Krajów Producentów Herbaty Unia Krajów Eksporterów Bananów Międzynarodowa Rada Krajów Eksporterów Miedzi Obejmują one ok. 9,5 % importu surowców rolnych do krajów wysoko rozwiniętych i ok.14,5%eksportu towarów i surowców rolnych z kraju wysoko rozwiniętych.

8. Regionalne, bilateralne, multilateralne porozumienia handlowe zawierane pomiędzy różnymi krajami

Najbardziej znane to porozumienia zawarte pomiędzy EWG a krajami Afryki, Karaibów i Pacyfiku (AKP). Przybrały one formę 4 konwencji; podpisywane w Lomé (Togo). Na podstawie tych porozumień EWG stworzyło preferencje dla importu z krajów AKP.

I Konwencja - kwiecień 1975 r. (18 krajów AKP)

IV Konwencja - listopad 1995 r. (69 krajów AKP)

W I Konwencji z Lomé zawarty był system stabilizacji cen (Stabex) w imporcie towarów i surowców rolnych z krajów AKP do krajów UE.

MIĘDZYNARODOWY TRANSFER CZYNNIKÓW PRODUKCJI

1. transfer kapitału

2. transfer technologii

3. transfer siły roboczej

Ad. 1) Transfer kapitału w skali międzynarodowej może się dokonywać w trzech formach :

• kredytów zagranicznych

• inwestycji portfelowych

• inwestycji bezpośrednich

Charakterystyczne jest to, że:

• mają one charakter transakcji transferowych (wywóz kapitału nie wiąże się z bezpośrednim wywozem towarów czy usług).

• Kapitał może przekraczać granicę w formie pieniężnej, ale także aportu rzeczowego.

• Eksport kapitału nie powoduje przeniesienia prawa własności do tego kapitału (jak to było w przypadku eksportu towarów), eksporter otrzymuje prawo do użytkowania kapitału.

Kredyty zagraniczne

Podział wg przedmiotu kredytowania :

• kredyty towarowe (handlowe) - jest to bardzo rozpowszechniona forma kredytowania, polega na odroczeniu terminu płatności za importowane towary; stosowanie ich ma na celu stworzenie bardziej dogodnych warunków zakupu, podnoszą one także konkurencyjność w eksporcie (wykorzystywane jest to w polityce wspierania eksportu poprzez udzielanie przez państwo gwarancji na takie kredyty).

Około 90 % światowego handlu towarami i ok. 99 % handlu towarami inwestycyjnymi odbywa się w oparciu o kredyt kupiecki. W Polsce kredyt stosowany jest tylko w ok. 3 % wartości eksportu. Skutki sprzedaży w kredycie:

• podnosi konkurencyjność

• przedsiębiorstwa nie stosujące sprzedaży w kredycie tracą możliwość konkurowania warunkami sprzedaży na rynku międzynarodowym.

• Część firm polskich stosuje system przedpłat (działają zupełnie odwrotnie, importer ma nas kredytować a nie odwrotnie).

• Wykorzystywane są w ramach polityki wspierania eksportu. Wiele krajow wspiera udzielanie kredytów

• Pomoc państwa sprowadza się do udzielania gwarancji kredytów dla firm importujących.

Polska instytucja ubezpieczeniowa KUKE - działa od 1991 (Korporacja Ubezpieczeń Kredytów Eksportowych) ubezpiecza ok. 1-2% polskiego eksportu do krajów wysoko rozwiniętych. Przyczyna tak niskiego odsetka ubezpieczanych transakcji :

• mały kapitał, którym KUKE dysponuje

• bardzo restrykcyjne warunki, jakie trzeba spełnić, aby uzyskać polisę z KUKE (duże koszty)

• instytucja ta jest podporządkowana Ministrowi Finansów a nie Ministrowi Gospodarki (zmierza więc do maksymalizacji zysku.

WYKŁAD 10 04-05-1999

Funkcjonowanie KUKE w Polsce nie jest najlepiej oceniane. Cały czas mówi się o intensyfikacji działań, zmianie struktury portfela (udzielanie gwarancji na tych rynkach, które wiążą się z większym ryzykiem). W działalności KUKE są także czysto proceduralne sprawy, które powodują, że niewiele firm z niej korzysta, np. bank udzielając kredytu żąda gwarancji ze strony KUKE, z tym wiąże się dwukrotne badanie wniosku o kredyt - raz ze strony banku, drugi raz ze strony KUKE - wydłuża to czas i pomnaża koszty uzyskania kredytu. Inny przykład : rząd polski stwarza możliwości refundowania części oprocentowania kredytu związanego z eksportem (rząd pokrywa część odsetek, tak aby ten kredyt był niżej oprocentowany), jednak aby z takiej ulgi skorzystać instytucje państwowe wymagają gwarancji KUKE, aby uzyskać polisą trzeba natomiast ponieść pewne kosztu, powoduje to, że taki kredyt, po doliczeniu kosztów polisy KUKE, jest droższy niż zwykły kredyt w dużym banku komercyjnym

• kredyty finansowe - podstawowym motywem udzielania kredytu w skali międzynarodowej jest chęć uzyskania zysku ze stopy procentowej przez kredytodawcę (od zwykłego kredytu różnią się one tym, że są udzielane podmiotom zagranicznym)

Inwestycje portfelowe

• inwestycje, które oznaczają dokonywanie lokat w zagraniczne papiery wartościowe, czyli zakupy zagranicznych akcji, obligacji; motywem działania jest tutaj chęć uzyskania zysków z posiadania tych papierów wartościowych (zyski z dywidendy, z oprocentowania obligacji, różnice z różnic cen akcji)

Inwestycje bezpośrednie

- mogą polegać na budowie całkiem nowego zakładu produkcyjnego w innym kraju, albo na zakupie kontrolnego pakietu akcji firmy już istniejącej; motywem zakupu akcji w tym przypadku jest chęć przejęcia kontroli nad przedsiębiorstwem (kontrola rozumiana jako możliwość zarządzania tym przedsiębiorstwem) (szerzej o inwestycjach bezpośrednich na ćwiczeniach)

Ad. 2) transfer technologii. Jest to ta forma transferu czynników produkcji której rola sukcesywnie wzrasta. Wraz z umiędzynaradawianiem się życia gospodarczego i z globalizacją gospodarki światowej transfery technologii są coraz większe i coraz szybsze. Głównym ogniwem (siecią) dzięki którym odbywają się transfery technologii są korporacje międzynarodowe; sieć filii, oddziałów korporacji rozsianych po całym świecie powoduje, że technologie są dosyć szybko rozprzestrzeniane do wszystkich filii, wszystkich sieci tej korporacji.

Transfer technologii traktuje się jako przenoszenie w skali międzynarodowej dorobku intelektualnego w zakresie metod wytwarzania, metod organizacji pracy, organizacji produkcji, wiedzy techniczno-organizacyjnej, menedżerskiej i marketingowej.

Formy transferu :

• przemieszczanie się ludzi o określonej wiedzy (zarówno technicznej, jak również wiedzy menedżerskiej, marketingowej, itd.) z kraju do kraju; proces ten nazywa się „drenażem mózgów” (wielkie korporacje przenoszą ze swoich filii do centrali macierzystych - Stany Zjednoczone, Europa Zach., Japonia - najlepszych pracowników zwerbowanych na rynku pracy danego kraju). Jest to stosunkowo tani i dosyć skuteczny sposób transferu technologii.

• import towarów ( na podstawie badań tych towarów dokonuje się analizy od strony technicznej, jakie metody produkcji wykorzystano, przy użyciu jakich maszyn, surowców, itd.) - umożliwia to nie wprost transferowania gotowego rozwiązania technicznego, ale przybliża dany kraj w badaniach nad tym nowym rozwiązaniem

• współpraca produkcyjna - jeżeli istnieje kooperacja pomiędzy przedsiębiorstwami z różnych krajów to w ślad za tą kooperacją idzie również przepływ technologii

• zakup licencji, sprzedaż licencji - najbardziej klasyczna forma transferu technologii - jeżeli chodzi o sprzedaż licencji, to najczęściej jednak ta forma transferu odnosi się do pewnych rozwiązań technicznych nie najnowocześniejszych (nikt nie sprzedaje licencji na rozwiązania techniczne, które są bardzo nowoczesne)

• franchising - forma dosyć często wykorzystywana - sprzedaż kompletnej koncepcji przedsiębiorstwa ( nie tylko technologie wytwarzania, czy organizacji pracy, tylko kompletną koncepcję przedsiębiorstwa - począwszy od technologii produkcji, poprzez technologie organizacji pracy, zasady doboru personelu, wystrój wnętrza, znak firmowy, ubiór pracowników, po kolor wykładziny, oświetlenie, itd.) np. sieć McDonald's, BurgerKing, w przemyśle hotelarskim, w gastronomii. Odbywa się to tak, że wykorzystuje się kapitał miejscowy (on kieruje tą firmą), ale cała koncepcja pochodzi od firmy, która poprzez franchising sprzedaje tą koncepcję. Ten, który kupuje koncepcję później płaci pewien udział swoich zysków na rzecz firmy, która to udostępniła; ma on jednak ograniczoną swobodę jeżeli chodzi o decyzje co do funkcjonowania firmy

• wymiana dokumentacji nie objętej licencją - często dodatkowo, poza sprzedażą licencji, istnieje potrzeba uzupełnienia dokumentacji o dodatkową dokumentację techniczną

• świadczenie usług technicznych, np. budowa kompletnych obiektów przemysłowych (wiąże się to nie tylko ze świadczeniem usług budowlanych, ale również z przekazaniem technologii wytwarzania

• consulting - zamawiając usługi w tym zakresie w firmie zagranicznej, to pracownicy tej firmy wykorzystują swą wiedzę w zakresie organizacji pracy, wiedzę menedżerską, marketingową i przekazują ją nam (przekazują nam pewne sugestie co do możliwości polepszenia funkcjonowania firmy, zwiększenia płynności, itd.)

• kształcenie kadr za granicą ( rząd finansuje studia obywateli własnego kraju na uczelniach zagranicznych); kształcenie kadr w kraju, ale przez zagranicznych specjalistów (rząd finansuje prowadzenie wykładów przez zagranicznych specjalistów) - jest to forma znacznie tańsza

• konferencje, seminaria naukowe

• oficjalne i nieoficjalne kontakty zagraniczne (niekiedy przybierają one formę wywiadu gospodarczego)

• wspólne badania finansowane w skali międzynarodowej (np. Unia Europejska finansuje wspólne badania nad nowymi rozwiązaniami; owoce tych badań są wspólnym dorobkiem wszystkich krajów i wszystkich przedsiębiorstw na terenie Unii)

• targi i wystawy

• literatura fachowa, sieć internetowa

Ad 3. Transfer siły roboczej. Podstawowe pojęcia :

Migracja ludności (poj. najszersze) - przemieszczanie się, wędrówka ludności na znaczny dystans i długi okres czasu

Emigracja - opuszczenie dotychczasowego miejsca pobytu i osiedlenie się na stałe lub na długi okres w innym kraju

Imigracja - napływ do danego kraju na stałe lub na długi okres ludzi zamieszkałych dotychczas w innym kraju

Repatriacja - zorganizowane przemieszczenie ludności

Przyczyny migracji :

• przyczyny ekonomiczne - niski poziom życia, niski poziom dochodów, wysokie bezrobocie, brak perspektyw, przeludnienie

• przyczyny polityczne - np. migracje z Polski po roku 1981

• przyczyny ideologiczne (są zbliżone do politycznych, jednak nie do końca, mogą to być kwestie wyznawanych ideologii, które mogą być nietolerowane lub zakazane na terenie niektórych krajów)

• przyczyny religijne - dana osoba musi opuścić swój kraj ze względu na przekonania religijne, np. migracje Żydów do Izraela po II wojnie światowej

• przyczyny o charakterze rasowym (ze względu na kolor skóry) (obecnie znaczenie tych migracji jest mniejsze, niemniej jednak kiedyś była to dosyć istotna przyczyna ruchów migracyjnych)

Ruch migracyjne w gospodarce światowej, które mają poważniejsze znaczenie :

1. do XIX wieku migracje odbywały się do Ameryki Płn. i Płd. z terenu Europy; migracje te miały głównie charakter polityczny, czy ideologiczny; w tym czasie odbywały się też migracje w Rosji Carskiej na Syberię

2. wiek XIX do 1914 roku (do wybuch I w. św.) - łącznie w tym okresie wyemigrowało około 47 mln. osób (biorąc pod uwagę ówczesną liczbę ludności, był to bardzo silny ruch migracyjny); główne kierunki migracji w tym okresie to :

• Ameryka Płn.

• Kraje Ameryki Płd.

• Australia

Emigranci pochodzili głównie z Irlandii, Wielkiej Brytanii, Europy Środkowej (Polska), częściowo ze Skandynawii. Migracje w tym okresie dotyczyły przede wszystkim ludzi o bardzo niskich kwalifikacjach, były to migracje o charakterze ekonomicznym, częściowo również religijnym, czy politycznym

Dosyć istotne pod względem liczebności były ruchy migracyjne Chińczyków na terenie Azji i do USA; istotne były także przemieszczenia się Hindusów do Afryki Zach. i Płd.

3. lata 1914 - 1930 - w tym czasu wyemigrowało około 16 mln. osób, przede wszystkim do Ameryki Płn., Płd., Australii, Nowej Zelandii i Republiki Południowej Afryki. Emigranci pochodzili w dalszym ciągu z Irlandii, Anglii, Niemiec, Polski, Włoch i Skandynawii.

Przemiany w Europie jakie dokonywały się w Europie spowodowały dość silną presję migracyjną, przede wszystkim na obszary USA, ale także Ameryki Płd. czy Antypodów (Australia, Nowa Zelandia)jeżeli chodzi o migracje do RPA do dotyczyły one głównie Niemców i Holendrów.

Emigrantami były głównie osoby o dosyć niskich kwalifikacjach

4. po II wojnie światowej kierunkiem emigracji były głównie USA, Kanada, Australia. Emigranci pochodzili przede wszystkim z Europy Środkowej, Wschodniej, z Azji Wsch. (Chiny, Tajwan). Wśród innych ruchów migracyjnych należy wymienić dosyć duże migracje z byłych kolonii obywateli krajów Europejskich w momencie rozpadu systemu kolonialnego (Brytyjczycy, Francuzi, Holendrzy)

Zmienia się tutaj charakter emigracji, szczególnie do USA, Kanady czy Australii z Europy Środk.-Wsch. - zaczynają migrować ludzie o stosunkowo wysokich kwalifikacjach.

Wśród przyczyn ekonomicznych, które tutaj decydują jest brak perspektyw rozwojowych, niski poziom życia.

Współcześnie ruchy migracyjne dotyczą przede wszystkim przemieszczeń ludzi związanych z procesem globalizacji gospodarki światowej. W ostatnich latach znowu zmienia się charakter tych migracji - przestali wyjeżdżać ludzie o wysokich kwalifikacjach.

Współczesne ruchy migracyjne pod względem liczebności są dużo słabsze niż było to kiedyś.

Przykłady : migracje związane z rozpadem byłego Związku Radzieckiego, przemieszczenia ludzi z byłych republik do Rosji, migracje ludzi pochodzenia Żydowskiego do Izraela (z byłego ZSRR), migracje Niemców z obszaru Rosji i Ukrainy do Niemiec, migracje pomiędzy dwoma państwami niemieckimi (wschodnia i zachodnia część Niemiec).

Z przepływami siły roboczej wiążą się i pewne korzyści i koszty dla krajów przyjmujących; to samo dotyczy krajów, skąd emigrują ludzie.

Korzyści dla krajów przyjmujących :

• transfer technologii wraz z ludźmi

• dopływ siły roboczej (której brakowało w danym kraju)

Koszty dla krajów przyjmujących :

• koszty typowo finansowe, związane z wypłacaniem zasiłków dla emigrantów, z koniecznością organizacji kursów językowych, zawodowych; zapewnienie im zakwaterowania, wyżywienia itd.

• koszty społeczne (dużym ruchom migracyjnym towarzyszą przeważnie takie zjawiska jak : wzrost przestępczości, przenoszenie różnego rodzaju patologii społecznych, zjawisk kryminalnych, związków mafijnych itd.)

Koszty dla kraju macierzystego :

• odpływ ludzi o określonych kwalifikacjach, najczęściej wchodzących w wiek produkcyjny

KURS WALUTOWY I MIĘDZYNARODOWE SYSTEMY WALUTOWE

Kurs walutowy - cena waluty jednego kraju, wyrażona w jednostkach waluty innego kraju

Bezpośrednie notowanie kursu walutowego - ile jednostek waluty krajowej musimy zapłacić za jednostkę waluty zagranicznej (takie notowania obowiązują w większości krajów na świecie); przykład : 1 USD = 4,08 PLN

Pośrednie notowanie kursu walutowego - ile jednostek waluty zagranicznej należy zapłacić za jednostkę waluty krajowej (takie notowanie stosuje się w Wielkiej Brytanii i Irlandii); przykład : 1 GBP = 1,4858 USD

W notowaniach kursu walutowego stosuje się powszechnie tzw. regułę pięciu cyfr - zapis za pomocą pięciu cyfr

1 GBP = 1,48 58 USD

figury

pestki

Zapis taki zastosowano dlatego, że w bieżących notowaniach kursu walutowego zmianom podlegają z reguły same pestki i dla przyśpieszenia dokonywania transakcji posługujemy się samymi pestkami (podajemy zmianę samych pestek)

Zapis notowań kursowych wygląda w ten sposób, że podawane są dwa kursy :

- zapis pełny 1 GBP = 1,4858 - 1,4865 USD (kurs zakupu - kurs sprzedaży)

- zapis uproszczony 1 GBP = 1,4858 - 65 USD

Waluta bazowa - waluta, która jest kupowana lub sprzedawana w transakcji

Waluta notowana (kwotowana) - waluta, za którą się kupuje bądź sprzedaje

	Przy notowaniu bezpośrednim	Przy notowaniu pośrednim
wzrost kursu waluty krajowej	1 USD = 4,0800 PLN 1 USD = 4,0000 PLN 1 USD = 3,9990 PLN	1 USD = 4,0800 PLN 1 USD = 4,0855 PLN 1 USD = 4,0925 PLN
spadek kursu waluty krajowej	1 USD = 4,0800 PLN 1 USD = 4,1000 PLN	1 USD = 4,0800 PLN 1 USD = 4,0765 PLN

WYKŁAD 14 1999-06-01

• FUNKCJA INTERWENCYJNA (USD, jen japoński)

• FUNKCJA WALUTY LOKACYJNEJ - w ramach funkcjonowania MRW, włącznie z rynkiem kapitałowym. USD - 90% (50)- jako waluta przejścia, jen i marka po 25%

• FUNKCJA WALUTY TRANSAKCYJNEJ - fakturowanie obrotów handlu międzynarodowego. USD - dominująca pozycja, marka, frank francuski, funt brytyjski, jej japoński (rzadziej).

Waluty zastępowane są przez umowne np. ECU (emisje obligacji). Sytuacja zmieniła się

po wejściu EURO, szacuje się jego udział podobny do $, po 40% .

Dzięki takiemu funkcjonowaniu jak obecnie (transakcje szybkie, spekulacyjne) system

ten stał się niestabilny. Kryzysy walutowe dotyczyły krajów słabszych, ale kraje lepsze

miałyby trudności z kursem walutowym. Zaistniała konieczność zmniejszenia

liberalizacji transferów. Liberalizm obecnie przyczynia się do wzrostu niepewności w

przepływie kapitału.

MIĘDZYNARODOWY RYNEK FINANSOWY (to, co na ćw)

1. instrumenty M.R. pieniężnego

2. instrumenty M.R. kapitałowego - kryteria:

1. cel, na jaki są przeznaczane środki:

• r. pieniężny - na bieżące potrzeby

• r. kapitałowy - na działalność inwestycyjną

2. długość występowania -

• instrumenty krótkoterminowe (do 1 roku) - r. pieniężny

• i. średnio- i długoteminowe - r. kapitałowy.

Rynki te wzajemnie się przenikają. Można mówić o pewnej symbiozie (zamiana inst. krótkoterminowych na długo- może zachodzić

szybko, w drugą stronę jest to trudniejsze).

3. instrumenty miedzynar. rynku kapitałowego i pieniężnego.

MIĘDZYNARODOWY RYNEK PIENIĘŻNY

• weksle handlowe

• weksle skarbowe

• certyfikaty depozytowe

• akcepty bankowe

• lokaty i pożyczki międzybankowe

EURONOTY

Charakterystyczne dla rynku międzynarodowego - są to zobowiązania dłużne z okresem ważności di 1 roku, emitowane przez rządy i wielkie korporacje międzynarodowe. Są to weksle na okaziciela podlegające obrotowi. Emitentami są rządy, wielkie korporacje (popularność tego instrumentu związana jest z pozycją emitenta, rządy państw gwarantują stabilność, niskie ryzyko, są to podmioty pewne, dlatego też łatwo jest znaleźć nabywców). Z drugiej strony dla emitenta taka forma jest korzystna:

• mniejsze wymagania formalne

• możliwość łatwego przekształcenia zobowiązań krótko- w dlugoterm(np. zamiana na obligacje).

MIĘDZYNARODOWY RYNEK KAPITAŁOWY

Instrumenty:

• emisja obligacji międzynarodowych, które mogą występować w 2 formach:

a_) obligacje zagraniczne

4. euroobligacji

4. przyczyny powstania eurorynków pieniężnych i kapitałowych (najważniejsze wydarzenie w finansach publicznych po II w.ś)

5. rodzaje rynków międzynarodowych z podziałem na:

• centrum główne

• centrum rejestracji transakcji

• centrum gromadzenia funduszy

• centrum rozdysponowania funduszy

6. główne instytucje:

• grupa BŚ

• Regionalne Banki Rozwoju

• Bank Rozr. Międz. W Bazylei.

7. Układ Bilansu Płatniczego

8. Równowaga BP (klasyfikacja Mida)

• przyczyny nierównowagi

• instrumenty przywracające równowagę

• nierównowaga w krótkim i w długim okresie

9. zagraniczna polityka ekonomiczna

• instrumenty

• skutki ceł (!!!) -Kawecka, Budnikowski

• tendencje w zagranicznej polityce ekonomicznej + „Polityka handlowa UE wobec państw trzecich” (ogólne zasady, stosunek UE -USA)

Efekt kreacji i przesunięcia:

Strefa wolnego handlu - forma ugrupowań integracyjnych. Kraje ją tworzącą znoszą bariery i ograniczenia handlowe w stosunkach miedzy sobą, ale jednocześnie każdy z krajów pozostaje przy autonomicznej polityce handlowej wobec krajów trzecich. Np. Polska i UE nie ma barier i ograniczeń, ale stosują własną politykę wobec krajów trzecich np. w stosunku do Rosji.

Unia celna - znoszone są bariery i ograniczenia w handlu, ale prowadzona jest wspólna polityka handlowa wobec krajów trzecich np. EWG - kraje zniosły bariery i wprowadziły wspólną politykę wobec krajów trzecich.

Powołanie UC wywołuje 2 efekty:

1. kreacji - następuje kreacja nowych strumieni wymiany między krajami tworzącymi unię celną.

2. Przesunięcia - następuje strumień wymiany z krajów zewn. w stosunku do unii do krajów członkowskich unii.

Kraj B był najbardziej konkurencyjny - po wprowadzeniu unii celnej produkcja stała się nieopłacalna.

Żaden z krajów nie chce się znaleźć z krajem wchodzącym w skład unii celnej.

PRZYCZYNY ROZWOJU EURORYNKÓW

Eurowaluta - waluta jakiegoś kraju jest w obrocie poza tym krajem.

Eurokredyt - kredyty w walutach obcych. Bank Angielski udziela kredytów dolarowych.

EURORYNEK PIENIĘŻNY:

1. dynamiczny rozwój handlu światowego (ogromny popyt na waluty do obsługi tego handlu). W 1990 - 14 mld.$, w 1993 - ponad 3 biliony $.

2. Wprowadzenie w XII zewnętrznej wymienialności walut przez kraje EZ.

3. Liberalizacja przepływów dewizowych i kapitałowych w skali międzynarodowej.

• regulacje w poszczególnych krajach: RFN, WB, USA. Na przykładzie RFN - uniezależnienie Bundesbanku od rządu Genernalnego lub emisja obligacji na terenie Niemiec w walutach zagranicznych. Na przykładzie WB i USA - znoszenie licencji.

• Przepisy liberalizujące przepływ kapitału (EWG przyjęło bezwarunkowe dyrektywy - swoboda przepływów kapitału, inwestycji bezpośrednich, zakupy zagranicznych papierów wartościowych (muszą być notowane na giełdzie). W 1985 - Biała Księga - wprowadzenie całkowitej liberalizacji w EWG. Od 1 lipca 1988 funkcjonuje całkowita swoboda.

• Wzrost swobody świadczenia usług finansowych:

• I dyrektywa bankowa 1977 - zasada: instytucje finansowe mogą świadczyć usługi nz rzecz innych krajów poprzez filie i oddziały, kontrolę nad filiami i oddziałami sprawują instytucje kontrolne z kraju macierzystego.

• II dyrektywa bankowa 1992 - usługi na rzecz rezydentów innych krajów ponad granicami, bez zakładania filii i oddziałów.

4. inwestycyjna i lokacyjna działalność korporacji międzynarodowych.

5. Rozwój instytucji bankowych, stwarzający lepsze warunki przepływu kapitału....

6. Lokowanie znacznych funduszy dolarowych na terenie EZ przez rządy krajów socjalistycznych (za pośrednictwem banków zach-europejskich).

7. Wprowadzenie przez WB zakazu stosowania szterlingowych kredytów akceptacyjnych przy finansowaniu handlu niebrytyjskiego.

8. Wysoka podaż funduszy dolarowych na rynku europejskim - spowod. Amerykańską polityka monetarną, tzw, regulacją Q. Wprowadziła górne limity stóp % od depozytów terminowych na terenie USA i znosiła oprocentowanie wkładów a'vista (1960). Funkcjonowało to przez 13 lat.

9. Rynek eurodolarowy był od 1974 roku zasilany dużą ilością petrodolarów (wysokie nadwyżki w handlu międzynarodowym).

10. Atrakcyjność rynków eurowalut w porównaniu do rynków narodowych.

Eurorynek kapitałowy - książka

WYKŁAD 18-05-1999

I. Czynniki ekonomiczne:

1. Strukturalne:

• Poziom rozwoju gospodarczego

• Struktura systemu gospodarczego kraju

• Poziom konkurencyjności (przekłada się na zdolność do eksportu)

• Stan bilansu płatniczego

2. Techniczne:

• Sprawność funkcjonowania rynków /zaplecze techniczne rynków/

• Wszystko to, co wiąże się ze ......

3. Koniunkturalne:

• Koniunktura w kraju:

• tempo wzrostu produkcji krajowej

• inflacja

• stopy %

II. czynniki pozaekonomiczne:

1. polityczne:

• należy je wiązać ze zmianami na scenie politycznej, konfliktami, napięciami.

2. Instytucjonalne:

• M. in. kwestia zasad i częstotliwości dokonywania przez BC działań na rynku walutowym.

• Charakter polityki fiskalnej i monetarnej.

3. Psychologiczne:

• Oczekiwania społeczne

Czynniki :

• ekonomiczne :

• W jaki sposób tempo wzrostu PKB będzie się przekładało na kurs?

Jest czynnikiem wzmacniającym walutę tego kraju, ale może stać się odwrotnie. Import zmienia się wraz ze zmianą PKB. Gdy PKB zwiększa się, zwiększa się również import. Jeżeli PKB rośnie b. szybko (import też) wówczas pojawia się deficyt w handlu zagranicznym. Jeżeli nie zostanie on pokryty napływem kapitału zagranicznego, może osłabić walutę kraju.

• Wzrost cen - ceny rosną w Polsce szybciej niż na świecie. Jest to niewątpliwie czynnik, który osłabia złotówkę. Jeżeli ceny rosną - opłaca się wówczas importować w pewnym momencie wszystko.

• Wzrost stopy % - /realny/ - wzmacnia złotówkę, ponieważ inwestorzy zagraniczni chcący kupować nasze papiery będą musieli zamienić marki, $, EURO na złotówki. Zwiększy się podaż walut i popyt na złotówki. Wzrośnie więc jej cena.

• Wysoka konkurencyjność w kraju powoduje, że.............

• Polityczne - od kilkudziesięciu lat (w USA) prowadzona jest polityka umocnienia złotówki przed wyborami na prezydenta. Tarcia Rosji powodują obniżenie wartości złotówki w stosunku do $. Inwestorzy obawiają się związków Polski z Rosją. Konflikty, im silniejsze tym silniejsze reperkusje.

• spekulacyjne - kupując odpowiednio dużo waluty można spowodować wzrost jej kursu.

• Psychologiczne - podobny mechanizm do oczekiwania inflacyjnego.

KLASYFIKACJA KURSÓW WALUTOWYCH:

W oparciu o:

1. czas funkcjonowania

2. czas trwania kursu walutowego

3. ilość obowiązujących kursów walutowych /jeśli jest > niż 1 kurs - to trzeba mówić o systemie k.w./

4. Zakres interwencji państwa konieczny do utrzymania k.w.

MFW jednoznacznie popiera ideę kursu jednolitego.

s. dualny

Różne mogą być kursy, w zależności od:

1. rodzaju transakcji /inny dla transakcji kapitalowych inny dla t. towarowych/

2. różnicowanie może się odbywać ze względu na podmiot /dla podmiotów publicznych i państwowych lub dla podmiotów prywatnych/.

3. W zależności od kierunku realizowania transakcji /z jakim partnerem jest realizowana/.

W systemach dualnych obowiązują 2 kursy.

Najczęstszym przypadkiem jest rozróżnienie transakcji kapitałowych i handlowych.

B

A

300

Kraj A handluje z 1 partnerem. Z kraju B napływa kapitał obcy w wysokości 300 jednostek. Zwiększa się podaż walut obcych na rynku docelowym, a to podwyższa notowania waluty krajowej. Napływ kapitału zmniejsza eksport i zwiększa import.

Zamienność stosowania pojęć (!!!)

Kurs wolnorynkowy = kurs nieograniczenie płynny

Kurs wolnorynkowy - jest efektem ścierania się popytu i podaży. Władze walutowe dopuszczają swobodne kształtowanie kursu ale w pewnych.......

Jeśli wielkość odchylenia zbliża się do granicy następuje interwencja na rynku:

1. gdy zbytnio odchyla się w górę /ma zbyt wysoka wartość/ BC sprzedaje pieniądz krajowy, ponieważ jest go stosunkowo mało na rynku /ze wzg. na jego dużą wartość/.

2. Gdy waluta krajowa jest słaba - BC musi skupować pieniądz krajowy - jest go za dużo na rynku.

Stosunkową miarą odchyleń jest KURS CENTRALNY - określany jest on w stosunku do wybranej waluty obcej lub koszyka walutowego. Do niedawna składał się z 5 walut, teraz z 2 (55% - EURO, 45% -$ amerykański).

USTALANIE KURSU W.:

Ustalany jest przez władze walutowe danego kraju. Jest to relacja uznana za pożądaną.

Kurs centralny - to taki poziom relacji cenowej między walutą krajową a obcą, który najlepiej służy interesom danego kraju - optymalny w opinii władzy walutowej. Kurs rynkowy odchyla się od centralnego.

Kurs płynny nieograniczony - państwo nie stosuje interwencji

Nominalny kurs w. - nie oczyszczony ze zmian cenowych.

Realny kurs w. - oczyszczony z tych zmian.

Nominalny = realny + zmiany różnic wynikające z inflacji

Waluta się umacnia, gdy rośnie wydajność pracy.

MIĘDZYNARODOWY SYSTEM WALUTOWY

Jest to system walutowy poszczególnych państw. Kiedy systemy walutowe

poszczególnych państw są podobne, można mówić o międzynarodowym systemie

walutowym.

MSW - ogół instytucji, norm, praktyk, zwyczajów rządzących funkcjonowaniem

pieniądza w sferze stosunków międzynarodowych.

MSW kształtuje się pod wpływem 2 zasadniczych czynników:

1. zwyczaje praktyki handlowej i bankowej

2. umowy międzynarodowe.

Handel prowadzony na skalę międzynarodową jest starszy niż MSW. W pewnym momencie stało się konieczne uporządkowanie tej sfery.

System Breton Woods. W systemie waluty złotej takiej umowy nie było. Ukształtował się pod wpływem wniosków wynikających z praktyki. Następne pod wpływem umów.

Data powstania systemu waluty złotej jest różna /mniej więcej .., bo nie było umowy/. Zasady powstania s. w. z. Akceptowała coraz większa liczba państw. W 1970 roku 42 państwa akceptowały zasady s.w.z.. po to, by system międzynarodowy funkcjonował nie musza należeć do niego wszystkie państwa.. 1914 - wybuch I w. ś. - koniec s.w.z.

KRYTERIA SYSTEMÓW WALUTOWYCH

1. sprawność funkcjonowania pieniądza międzynarodowego. W grę wchodzi odpowiednia jakość i ilość tego pieniądza. Miarą jakości jest wiarygodność. Sprawdza się to poprzez sprawdzenie, jaką część rezerw ona stanowi. Miarą ilości - jest płynność międzynarodowa. Ilość i jakość są ze sobą powiązane /gdy jest za dużo pieniądza - traci on wiarygodność/,

2. zachowanie międzynarodowej równowagi płatniczej - polega na zachowaniu długookresowe równowagi bilansu płatniczego w większości państw w jednym czasie.

SPRAWNOŚĆ SWZ

Złoto było pieniądzem w pełni wiarygodnym, bo było używane jako środek tezauryzacji. Gdy ilość była za mała - handel międzynarodowy rósł bardziej niż wydobycie złota.Niedostateczna płynność złota - jest skutkiem procesu ekonomizacji, a więc procesu polegającego na zastępowaniu złota przez inne formy pieniądza stanowiące jego substytut i w pełni na złoto wymienialne np. funt brytyjski, marka niemiecka. Na największą skalę proces ten wystąpił na początku XIX wieku. Proces ekonomizacji wzmacniał system waluty złotej. Uzupełnił ilość przy zachowaniu wiarygodności.

STABILNOŚĆ KURSÓW

Okres funkcjonowania s.w.z. był s. stabilności kursów, ponieważ każdy kraj określał parytet swojego pieniądza, a parytety te miały charakter niezmienny, sztywny w długim okresie czasu. Jeśli parytety są niezmienne, to kursy też. Kursy rynkowe były niezmienne mimo, że BC nie interweniował.

9

USA

EWG (UE)

Japonia

---