Natura 2000, Eeconet

Powstaje Europejska Sieć Ekologiczna, zwana NATURA 2000, której głównym celem jest określenie obszarów szczególnego zainteresowania Wspólnoty. Każdy kraj członkowski ma za zadanie wyznaczenie specjalnych obszarów ochronnych. Obszary szczególnego zainteresowania dotyczą przede wszystkim ważnych typów ekosystemów oraz zagrożonych gatunków fauny i flory. Głównym celem tych działań ma być zapewnienie różnorodności biologicznej w układzie europejskim oraz ochrona krajobrazu. Zakłada się, że program NATURA 2000 obejmie około 15% powierzchni Europy.

Program NATURA 2000 opiera się na następujących regulacjach wspólnotowych:

• Dyrektywa Rady EWG z 1979 r. o ochronie dzikich ptaków - „Dyrektywa ptasia” - celem tej dyrektywy jest ochrona i zachowanie wszystkich populacji ptaków naturalnie występujących w stanie dzikim, prawne uregulowanie handlu i pozyskiwania ptaków łownych oraz przeciwdziałanie pewnym metodom ich łapania i zabijania. W ramach ochrony postuluje się następujące działania:

• Tworzenie obszarów chronionych ( OSO - Obszary Specjalnej Ochrony).

• Wdrażanie zasad zrównoważonego gospodarowania w ostojach ptaków i ich otoczeniu zgodnych z ich potrzebami życiowymi.

• Renaturalizacja bądź odtwarzanie siedlisk przekształconych.

• Stosowanie kontroli przestrzegania prawa i ustalenie zasad eksploatacji populacji ptaków łownych, zabraniając w szczególności: umyślnego zabijania lub chwytania tych ptaków, niszczenia lub uszkadzania ich gniazd i jaj, płoszenia w okresie lęgowym i wyprowadzania młodych.

Dyrektywa Rady EWG z 1992 r. w sprawie ochrony naturalnych i półnaturalnych siedlisk dzikiej fauny i flory - „Dyrektywa siedliskowa” zwana „habitatową” - dyrektywa ma na celu zachowanie różnorodności biologicznej w obrębie europejskiego terytorium państw członkowskich UE. Ochrona typów siedlisk przyrodniczych o znaczeniu europejskim wymaga wyznaczenia specjalnych obszarów ochronnych - SOO. Utworzenie sieci obszarów chronionych ma na celu zachowanie miejsc występowania zagrożonych gatunków roślin i zwierząt, odbudowę liczebności populacji do poziomu gwarantującego ich trwałość.

W Polsce zachowały się unikatowe na skalę europejską duże kompleksy pierwotnej przyrody. Należy tu wymienić:

• największy w Europie zespół jezior (Mazury) położony w obszarze zielonych płuc Polski

• największy w Europie zespół bagien znajdujący się w widłach Biebrzy i Narwi (Biebrzański Park Narodowy)

• środkowy odcinek rzeki Wisły jako ostatni w Europie fragment nieuregulowanej dużej rzeki, miejsce gniazdowania ogromnej populacji ptaków wędrownych

• Pierwotny fragment Karpat Wschodnich (Bieszczdzki Park Narodowy)

• i inne

W 1992 r. Rada Europy przyjęła koncepcję EECONET jako ideę paneuropejskiego systemu ochrony dziedzictwa przyrodniczego krajów Wspólnoty Europejskiej.

EECONET skupia się nie tylko na ochronie tego co naturalne, pierwotne i nie przekształcone przez człowieka - w małych izolowanych obszarach ale zakres ochrony rozszerza na wszystkie zagrożone gatunki i systemy ekologiczne łącznie z tymi częściowo przekształconymi przez człowieka. Chodzi bowiem o zachowania całego bogactwa przyrody w spójnym związku z programami rozwoju gospodarczego.

Zakłada się, że utworzenie europejskiej sieci ekologicznej pozwoli na:

1. Ukształtowanie spójnej przestrzennie struktury sieci obszarów najmniej przekształconych pod względem przyrodniczym.

2. Lepszą ochronę gatunków i siedlisk.

3. Ułatwienie rozprzestrzeniania się i migracji gatunków przez zachowanie obszarów stanowiących drogi ich migracji co jest ważne dla zachowania różnorodności genetycznej i przetrwania wielu populacji

4. Sformułowanie wspólnej dla Europy strategii mniej przekształconych ekosystemów i krajobrazów i poprzez to przeciwdziałanie w przyszłości zanikaniu gatunków.

5. Opracowanie wspólnej dla całego obszaru Europy mapy sieci ekologicznej, co ukaże walory przyrodnicze kontynentu i unaoczni zakres odpowiedzialności za ich stabilne trwanie.

EECONET składa się z następujących elementów:

 

1. Obszary węzłowe:

    -         biocentra

- strefy buforowe

2. Korytarze ekologiczne

3. Obszary wymagające unaturalnienia

 

Realizacja tego zamierzenia oparta ma być na europejskiej strategii ochrony przyrody oraz na strategiach krajowych, regionalnych i lokalnych z udziałem Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (The World Conservation Union - IUCN)

Wytyczając obszary węzłowe i korytarze ekologiczne kierowano się następującymi kryteriami:

1. Obszary węzłowe:

• wysoki stopień naturalności ekosystemów lub nagromadzenie ekosystemów półnaturalnych świadczących o małej intensywności gospodarowania,

• duża różnorodność (siedliskowa, gatunkowa, form użytkowania),

• reprezentatywność typów siedliskowych w regionie bądź rzadkość występowania form, siedlisk i gatunków (endemity, relikty, gatunki zagrożone w skali europejskiej),

• wielkość obszarów zapewniająca trwałe zachowania różnorodności biologicznej i krajobrazowej.

2. Korytarze ekologiczne:

• wskazania dla zachowania spójności systemu (długość i szerokość korytarzy),

• zgodność siedliskową korytarzy z obszarami węzłowymi,

• rozmieszczenie naturalnych systemów korytarzowych (doliny rzek, pradoliny, łańcuchy górskie),

• różnorodność struktury przyrodniczej.

 

Sieć krajowa składa się z 78 obszarów węzłowych (46 międzynarod. + 32 krajowe - 31% pow. kraju) i 110 korytarzy ekologicznych (38 międzynarod. + 72 krajowe - 15% pow. kraju). Łączna powierzchnia ECONET-PL obejmuje 46% terytorium Polski.

Przyrodniczy system informacyjny CORINE (Coordination of Information on the Environment) nadzorowany jest przez Europejską Agencję Środowiskową - EEA.

 

Cele programu CORINE:

• Zebranie informacji koniecznej do realizacji priorytetowych zadań i określenie kierunku polityki dotyczącej ochrony środowiska.

• Skoordynowanie tworzenia baz danych i organizacji obiegu informacji między krajami członkowskimi UE.

Stworzenie systemu CORINE ma na celu realizację polityki Unii Europejskiej, która obejmuje:

• ochronę najważniejszych ekologicznych procesów i systemów przyrodniczych podtrzymujących życie,

• ochronę różnorodności genetycznej,

• ograniczenie wykorzystania gatunków i ekosystemów.

W Polsce program CORINE jest realizowany w trzech działach tematycznych:

• CORINE land cover - dotyczy informacji związanych z użytkowaniem ziemi (rolnictwo, akweny wodne, tereny zurbanizowane).

• CORINEAIR - zajmuje się inwentaryzacją emisji zanieczyszczeń do atmosfery w ścisłej współpracy z instytucjami międzynarodowymi, takimi jak: UNECE, OECD, ECE, WHO opracowując wspólnie końcowy Raport Europes Environment.

• CORINE biotops - zadaniem tego programu jest :

- wytypowanie ostoi przyrodniczych o znaczeniu europejskim,

- sporządzenie spójnego opisu bogactwa przyrodniczego Polski oraz ocena adekwatności sieci obszarów prawnie chronionych i rozmieszczenia ostoi przyrodniczych,

- zainicjowanie pracy nad krajowym systemem informacyjnym ochrony przyrody i połączenie z tym systemem różnych naukowych centrów przyrodniczych oraz banków danych organizacji państwowych i pozarządowych.

Program CORINE BIOTOPS obejmuje identyfikację, inwentaryzację i opis miejsc, których ochrona jest szczególnie istotna dla zachowania dziedzictwa przyrodniczego Europy. CORINE biotops to koordynacja informacji o biotopach, czyli miejscach życia populacji taksonu. Identyfikacja biotopu w terenie pozwala wyznaczyć ostoję CORINE. Ostoja biotop jest jednostką ekologiczną wyróżniającą się w terenie. Typowymi ostojami są: jezioro z przylegającymi do niego łąkami i lasem, dolina rzeczna, rozległy kompleks leśny lub rozległy kompleks leśny stanowiący mozaikę różnych drzewostanów, polan śródleśnych i torfowisk. Wyróżnia się ostoje kompleksowe, obejmujące całe regiony i ostoje cząstkowe.

W banku informacyjnym CORINE biotops znajdują się informacje dotyczące 959 ostoi w Polsce, których ochrona jest istotna dla zachowania pełnego dziedzictwa przyrodniczego Europy. Obejmują one 10-12% powierzchni kraju. Powierzchnia poszczególnych ostoi jest zróżnicowana: od całego regionu np. Bieszczady, do pojedynczej jaskini.

W obrębie ostoi występuje mozaika siedlisk (habitatów) poszczególnych gatunków roślin i zwierząt. Rangę siedliska wyznacza wyjątkowość cech ekologicznych: rzadkość występowania, jego reprezentatywność oraz stan zachowania. W przypadku stwierdzenia wrażliwego siedliska lub bogactwa różnych typów siedlisk wyznacza się obszar ostoi. Miejsce występowania gatunku (siedlisko) staje się więc ostoją CORINE.

Utrzymanie pełnego zróżnicowania siedlisk jest niezbędnym warunkiem zachowania bioróżnorodności gatunkowej i wewnątrzgatunkowej. W wielu przypadkach zachodzi potrzeba chronienia siedlisk na terenach silnie przekształconych przez człowieka. Dlatego też program CORINE wykracza poza tereny dotychczas prawnie chronione.

---