Część IV
Metodologia nauk humanistycznych
Rozdział 14
Pytania do nowej psychologii.
Obecnie obserwujemy początki nowej filozofii nauk, bardziej pozytywnej i opartej na wartościach.
Uczenie się - większa uwaga ku uczeniu się naturalnemu (nieintencjonalnemu); zajęcie się środkami a nie celami; wychowanie o nastawieniu bardziej pozytywnym troszczy się w większym stopniu o wzrastanie i przyszłą samorealizację.
Percepcja - badanie intuicji, percepcji podprogowej, nieświadomej i przedświadomej, np. percepcja estetyczna, nadzieja. Nie tylko błędy, pomyłki i zniekształcenia.
Emocje - skupienie na emocjach pozytywnych; organizującym wpływie emocji i pożądanych ich skutkach; emocjonalne aspekty poznania; synergia poznania, woli i afektu; badania przyjemności, inspiracji.
Motywacja - impulsy rodzicielskie; badanie sprawiedliwości, równości i wolności; motywacja przez pragnienie osiągnięcia celów, a nie przez ślepe impulsy i popędy; pragnienie doskonałości, prawdy; psychologia etyki i moralności, nauki i uczonego, seksu.
Inteligencja - ważniejsze kwestie, jak mądrość, wiedza, wgląd, rozumienie, zdrowy rozsądek, zdolność trafnego oceniania są zaniedbywane na rzecz ilorazu inteligencji; czynniki wpływające na podwyższenie ilorazu inteligencji, a nie co jej szkodzi.
Poznanie i myślenie - zmiana poglądu, mądrość, badanie twórczości i produktywności, myślenie ludzi najzdrowszych, myślenie nieukierunkowane, pojęcie obiektywności.
Psychologia kliniczna - za psychopatologię powinniśmy uznawać każde nieosiągnięcie samorealizacji; cele psychoterapii powinny być ujmowane w sposób pozytywny, nacisk na terapeutyczne wartości dobrych i udanych doświadczeń życiowych; psychologia zaburzeń powinna zwrócić uwagę na zaburzenia wartości takie jak cynizm, uprzedzenia, chciwość; psychoterapeutyczne skutki złych doświadczeń (nawet z nich można zrobić dobry użytek); badanie zainteresowań, zdolności i umiejętności, geniuszu i talentu; badanie ludzi zdrowych.
Psychologia zwierząt - badanie potrzeb wyższych zwierząt, rozumienia i wglądu, górnych granic ich funkcjonowania; gdybyśmy posługiwali się zwierzętami wyższymi, a nie niższymi, moglibyśmy dowiedzieć się znacznie więcej o funkcjonowaniu człowieka; badając zwierzęta pomijamy te własności, które są wyłącznie ludzkie.
Psychologia społeczna - demokracja i anarchizm; współdziałanie, altruizm, życzliwość; wolność; wpływ dewiantów na kulturę (dlaczego są traktowani jako patologia); relacje między kulturą a osobowością, uwzględniając niezależność jednostki od środowiska; kształtowanie przekonań na podstawie m.in. zdrowego rozsądku i sprawiedliwości, a nie egoizmu i nawyku; przywództwo jako służenie ludziom, a nie posiadanie władzy; poczucie obowiązku, lojalności, zobowiązań wobec społeczeństwa; konwencjonalność; życzliwość, wielkoduszność, hojność, uczciwość; pozytywne związki, np. małżeństwo; autonomia, tendencje do wzrastania; empirycznie sprawdzalne systemy wartości.
Osobowość - pojęcie dobrze przystosowanej osobowości czy dobrego przystosowania wyznacza niski pułap możliwości postępu i rozwoju; badania nad człowiekiem dobrym, mającym poczucie bezpieczeństwa, ufnym, szczęśliwym, pogodnym, współczującym, życzliwym, twórcą, geniuszem i innymi pozytywnymi przykładami człowieka; dobre skutki deprywacji i frustracji; badanie wrażliwości i indywidualności; poświęcenie; upodobania; przyjemność i radość czerpana z relacji między dziećmi a rodzicami.
Rozdział 15
Psychologiczne podejście do nauki.
Nauka jest przede wszystkim tworem ludzkim, który trzeba rozpatrywać z perspektywy psychologicznej (jej źródłem są ludzkie motywy, a cele są ludzkimi celami).
Badania nad uczonymi - są niewątpliwie podstawowym, a nawet niezbędnym aspektem badania natury, ponieważ nauka jako instytucja jest poniekąd wyolbrzymioną projekcją pewnych aspektów natury ludzkiej.
Nauka a ludzkie wartości - nauka jest oparta na ludzkich wartościach i sama jest systemem wartości. Ludzkie potrzeby stanowią źródło nauki i dostarczają jej celów. Każde zaspokojenie jest już „wartością”. Jako naukowcy podzielamy pewne podstawowe wartości naszej kultury. Musimy wykluczyć dogmaty teologiczne i inne autorytarne poglądy, które z góry osądzają fakty, ponieważ potrzebujemy faktów jak najmniej zniekształconych.
Zrozumienie wartości - jedyny znany nam dziś sposób zapobiegania zniekształceniom naszej percepcji natury, społeczeństwa i nas samych przez ludzkie wartości polega na tym, żeby nieustannie zdawać sobie sprawę z tych wartości, rozumieć ich wpływ na percepcję i dzięki temu rozumieniu dokonywać niezbędnych poprawek. Organizowanie naszych spostrzeżeń może być niepożądane i szkodliwe, gdyż uwypuklając wyraźnie pewne aspekty rzeczywistości, jednocześnie usuwamy w cień inne.
Prawa ludzkie a prawa naturalne - prawa psychologii ludzkiej i przyrody istniejącej poza człowiekiem są pod pewnymi względami takie same, lecz pod innymi zupełnie różne. Rzeczywistość istniejąca poza człowiekiem jest niezależna od pragnień i potrzeb istot ludzkich. Pożądane jest poznanie tej rzeczywistości taką, jaką jest, a nie taką, jaką chcielibyśmy żeby była.
Socjologia nauki - badania z zakresu socjologii nauki i socjologii uczonych zasługują na więcej uwagi. Jeśli naukowcy są częściowo zdeterminowani zmiennymi kulturowymi, to również zdeterminowane są ich wytwory.
Różne podejścia do rzeczywistości - nauka nie jest jedynym środkiem osiągania wiedzy o rzeczywistości przyrodniczej, społecznej i psychologicznej. Nie ma sposobu na wyraźne odróżnienie naukowców od nienaukowców. Nauka jest harmonijnym połączeniem różnych talentów, motywów i zainteresowań. Osoba, która się nadmiernie specjalizuje, zwykle na dalszą metę nie jest zbyt dobra w czymkolwiek, ponieważ traci jako pełna istota ludzka. Naukowiec, który jest trochę artystą, będzie lepszym naukowcem niż jego kolega, który nie ma w sobie nic z artysty.
Zdrowie psychiczne - Osoba, która ma poczucie bezpieczeństwa, jest szczęśliwa, zdrowa i pogodna będzie lepszym naukowcem. Uczony, który zamierza jak najlepiej wykonywać swoją pracę powinien być zdrowy; kultura doskonali się i sprawia, że obywatele są coraz zdrowsi, poszukiwanie prawdy powinno więc być coraz doskonalsze; psychoterapia poprawi indywidualne funkcjonowanie poszczególnych naukowców.