PRAWO KARNE

05.03.2006 r.

Wykładowca: dr Piotr GOSIENIECKI

Podręcznik: A. Marek, S. Waltoś „Podstawy prawa i procesu karnego” wyd. 2005

„Kodeks karny” - stan prawny na 01.09.2005 r.

Egzamin: 3 pytania.

06.06.1997 r. - data uchwalenia kodeksu karnego, obowiązuje od 01.09.1998 r.

04.1969 r. - poprzedni kodeks karny (restrykcyjny i surowy), wcześniej z 1932 r.

1. Jakie prawo karne jest skuteczniejsze?

2. Przyczyny przestępczości.

/Art. 178a. § 1. Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi pojazd mechaniczny w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym,

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 2. Kto, znajdując się w stanie nietrzeźwości lub pod wpływem środka odurzającego, prowadzi na drodze publicznej lub w strefie zamieszkania inny pojazd niż określony w § 1,

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

§ 3. (uchylony)./ Art. 178 - prowadzenie pojazdów mechanicznych pod wpływem alkoholu jest przestępstwem a nie wykroczeniem i grozi kara do 2 lat pozbawienia wolności.

PODMIOT PRZESTĘPSTWA

/ Art. 10. § 1. Na zasadach określonych w tym kodeksie odpowiada ten, kto popełnia czyn zabroniony po ukończeniu 17 lat.

§ 2. Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 134, art. 148 § 1, 2 lub 3, art. 156 § 1 lub 3, art. 163 § 1 lub 3, art. 166, art. 173 § 1 lub 3, art. 197 § 3, art. 252 § 1 lub 2 oraz w art. 280, może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.

§ 3. W wypadku określonym w § 2 orzeczona kara nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo; sąd może zastosować także nadzwyczajne złagodzenie kary.

§ 4. W stosunku do sprawcy, który popełnił występek po ukończeniu lat 17, lecz przed ukończeniem lat 18, sąd zamiast kary stosuje środki wychowawcze, lecznicze albo poprawcze przewidziane dla nieletnich, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają./

Art. 10 - rozwiązuje kwestię podmiotu przestępstwa:

• sprawca przestępstwa - człowiek, osoba fizyczna, kk nie przewiduje osoby prawnej jako sprawcy przestępstwa

• ukończone 17 lat w chwili popełnienia (dokonania) czynu (sprawcy dorośli)

Sprawcy nieletni - do 17 lat - w Ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich z 1982 r. - są tu regulacje dotyczące nieletnich.

Ustawa ta traktuje nieletnich łagodniej: środki przewidziane przez ustawę są to środki wychowawcze lub poprawcze, które co do swojej treści, funkcji czy celów różnią się od kar orzekanych wobec dorosłych. Nadrzędnym celem ich stosowania jest wychowanie nieletniego.

Środki stosowane wobec nieletnich są z dwóch powodów:

1) popełnienie czynu karalnego (przestępstwa) [zabójstwo, gwałt, rozbój]

2) występowanie przejawów demoralizacji [nie wywiązywanie się z obowiązków szkolnych, włóczenie, trudnienie prostytucją, stosowanie środków odurzających, stan upojenia alkoholowego /nie rodzą następstw, gdy dokonują tego dorośli/].

12.03.2006 r.

ŚRODKI WYCHOWAWCZE LUB POPRAWCZE STOSOWANE WOBEC NIELETNICH

Środki te, przewidziane prze ustawę, stosowane są przez sąd. Mają one różny ciężar gatunkowy. Najłagodniejszy środek to:

upomnienie (poprzedza je przesłuchanie nieletniego, jego rodziców, wywiad środowiskowy).

Inne środki to:

zobowiązanie do określonego postępowania (np. przeproszenie poszkodowanego, naprawienie szkody)

nadzór kuratora (pomocniczy organ sądu, pomagający rodzinie w wychowaniu nieletniego)

zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych (również zakaz karny wobec dorosłych) - nie może też tego uprawnienia nabyć

kuratorski ośrodek pracy z młodzieżą (ośrodki dziennego pobytu młodzieży)

umieszczenie w zakładzie wychowawczym (~dom dziecka)

umieszczenie w zakładzie poprawczym (ekstremalne rozwiązanie - miejsce na wzór zakładu karnego dla dorosłych).

Środki stosuje się by nieletniego wychować lub poprawić. W zastosowanych środkach nie ma odpłaty, która np. jest elementem kary.

Ta zasada powoduje, że zastosowane wobec nieletnich środki stosuje się na z góry nieokreślony czas, ponieważ sąd nie może ustalić z góry, kiedy poprawa zachowania osoby nieletniej nastąpi.

Jeżeli dojdzie do takiej poprawy, to uchyla się zastosowany środek (wobec dorosłego określa się długość kary, wysokość grzywnej).

(W Polsce jest 26 zakładów poprawczych).

Wykonywanie środków ustaje z mocy prawa, bez względu na osiągnięty rezultat, po ukończeniu 18 - go roku życia, opuszczenie zakładu poprawczego gdy nieletni ukończy 21. lat. Do zakładu może trafić nieletni, który w chwili popełnienia czynu miał ukończone 13. lat.

Art. 10 § 2

§ 2. Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 134, art. 148 § 1, 2 lub 3, art. 156 § 1 lub 3, art. 163 § 1 lub 3, art. 166, art. 173 § 1 lub 3, art. 197 § 3, art. 252 § 1 lub 2 oraz w art. 280, może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.

- stwarza wyjątek pozwalający sprawcę nieletniego ukarać w sposób przewidziany dla dorosłych.

Art. 10 § 3

§ 3. W wypadku określonym w § 2 orzeczona kara nie może przekroczyć dwóch trzecich górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za przypisane sprawcy przestępstwo; sąd może zastosować także nadzwyczajne złagodzenie kary.

[nie można skazać na karę dożywotniego pozbawienie wolności, orzeczona kara nie może przekroczyć 2/3 górnej granicy orzeczonej kary wobec dorosłego].

PODZIAŁY PRZESTĘPSTW

1. Powszechne i indywidualne.

Przestępstwa powszechne to takie, które może popełnić każdy kto może podlegać odpowiedzialności karnej:

1. jest się dorosłym w rozumieniu kodeksu karnego (ukończone 17 lat)

2. sprawca był poczytalny w chwili czynu

Przestępstw tych jest większość w kodeksie karnym (zaczynają się „kto...”).

Przestępstwa indywidualne mają zwężony krąg podmiotów, nie mogą być popełnione przez każdego. To zwężenie może nastąpić przez wskazanie pewnych cech, właściwości sprawcy (podmiotu) albo też przez wskazanie jego nazwy: „matka, która...”, „żołnierz, który...”.

Dzielą się na:

a) indywidualne właściwe

b) indywidualne niewłaściwe

ad a) Indywidualne właściwe - są to takie, które nie mają swojego odpowiednika wśród przestępstw powszechnych, tzn. że występują w kodeksie karnym wyłącznie w postaci przestępstwa indywidualnego, np. art. 228.

[Art. 228.  § 1. Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę,

podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 3. Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę za zachowanie stanowiące naruszenie przepisów prawa,

podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 4. Karze określonej w § 3 podlega także ten, kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, uzależnia wykonanie czynności służbowej od otrzymania korzyści majątkowej lub osobistej albo jej obietnicy lub takiej korzyści żąda.

§ 5. Kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej, przyjmuje korzyść majątkową znacznej wartości albo jej obietnicę,

podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

§ 6. Karom określonym w § 1-5 podlega odpowiednio także ten, kto, w związku z pełnieniem funkcji publicznej w państwie obcym lub w organizacji międzynarodowej, przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą albo jej obietnicę lub takiej korzyści żąda, albo uzależnia wykonanie czynności służbowej od jej otrzymania.]

ad b) Indywidualne niewłaściwe - są to takie, które mają swój odpowiednik wśród przestępstw powszechnych, tzn. że występują w kodeksie karnym w formie przestępstwa powszechnego i indywidualnego, np. zabójstwo (art. 148)

[ Art. 148. § 1. Kto zabija człowieka,

podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.

§ 2. Kto zabija człowieka:

  1)  ze szczególnym okrucieństwem,

  2)  w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem,

  3)  w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie,

  4)  z użyciem broni palnej lub materiałów wybuchowych,

podlega karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.

§ 3. Karze określonej w § 2 podlega, kto jednym czynem zabija więcej niż jedną osobę lub był wcześniej prawomocnie skazany za zabójstwo.

§ 4. Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami,

podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.]

i dzieciobójstwo (art. 149)

[ Art. 149. Matka, która zabija dziecko w okresie porodu pod wpływem jego przebiegu,

podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.]

Przestępstwa indywidualne niewłaściwe z uwagi na cechy podmiotu mogą prowadzić do surowszej lub łagodniejszej odpowiedzialności karnej. Dzieciobójstwo karane jest zdecydowanie łagodniej niż zabójstwo. Te przestępstwa indywidualne niewłaściwe karane łagodniej nazywa się przestępstwami uprzywilejowanymi, karane surowiej - przestępstwami kwalifikowanymi. Przynależność przestępstwa do tych dwóch grup może być też wynikiem innych przyczyn.

2. Zbrodnie i występki.

Przestępstwo jest albo zbrodnią albo występkiem.

Wysokość ustawowego zagrożenia karą - przyczyna tego podziału.

Zbrodnia to czyn zagrożony karą pozbawienia wolności nie krótszą niż 3. lata.

Występek to czyn, który zagrożony jest grzywną powyżej 30 - tu stawek dziennych, karą ograniczenia wolności lub karą pozbawienia wolności.

3. Podział wg sposobu ścigania:

Przestępstwa ścigane z urzędu przez wyznaczone do tego organy państwowe (policja, prokuratura, w ograniczonym zakresie urzędy celne i urzędy skarbowe). Wszczęcie postępowania z urzędu następuje wtedy gdy występują uzasadnione podejrzenia popełnienia przestępstwa.

Przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego - przypadki przestępstw mniej ważnych, drobnych naruszeń prawa. Sam poszkodowany dochodzi ukarania sprawcy przed sądem.

Wśród przestępstw ściganych z urzędu są przestępstwa, których ściganie jest uzależnione od złożenia wniosku przez osobę pokrzywdzoną - ściganie wnioskowe (przestępstwa tj. gwałty, itp.).

USTAWOWE ZNAMIONA PRZESTĘPSTWA (CZYNU)

Służą one do określenia i opisania poszczególnych czynów zabronionych. Składają się one na ustawowy opis czynów.

Ustawowe znamiona dotyczą:

• podmiotu,

• strony podmiotowej,

• przedmiotu,

• strony przedmiotowej.

Ustawodawca powinien dążyć do takiego określenia ustawowego zakazu, aby treść tego zakazu nie budziła wątpliwości, tzn. aby dokładnie było wiadomo jakie zachowanie jest zabronione przez konkretny przepis.

POJĘCIE PRZESTĘPSTWA

W żadnym kodeksie nie znajdziemy definicji przestępstwa. Zbudowana na podstawie analizy części ogólnej kodeksu karnego.

Przestępstwo jest:

czynem (pojęcie czynu inaczej traktowane w prawie karnym niż pojęcie socjologiczne)

czynem człowieka

bezprawnym (niezgodnym z obowiązującym prawem karnym)

zawinionym

zagrożonym karą

wyczerpującym ustawowe znamiona

społecznie szkodliwym w stopniu wyższym niż znikomy.

Art. 189 § 1. Kto pozbawia człowieka wolności,

podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. Jeżeli pozbawienie wolności trwało dłużej niż 7 dni lub łączyło się ze szczególnym udręczeniem, sprawca

podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

Art. 115 § 2 Przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu, wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również postać zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.

- ustawodawca próbuje określić jakie okoliczności mają wpływ na stopień społecznej szkodliwości czynu.

Ten stopień społecznej szkodliwości czynu przekłada się na wysokość ustawowego zagrożenia karą a w drugiej kolejności na wysokość oznaczonej w konkretnym przypadku kary, np. zabójstwo jest czynem bardziej szkodliwym niż kradzież. W obrębie poszczególnych typów przestępstw sądy orzekają kary różnej wysokości: za kradzież roweru sąd orzeknie karę niższą niż za kradzież samochodu.

Społeczna szkodliwość zależy od:

• rodzaju i charakteru naruszonego dobra

• rozmiarów wyrządzonej szkody

• sposobu i okoliczności popełnienia czynu

• zamiaru i motywacji sprawcy.

Każde przestępstwo jest czynem społecznie szkodliwym.

Nie każdy czyn społecznie szkodliwy jest przestępstwem.

26.03.2006 r.

Wykład z dr. Robertem Zawłockim

PRZESTĘPSTWO

1. Czyn zabroniony o cechach przestępnych.

2. Czyn bezprawny.

3. Czyn społecznie szkodliwy w stopniu większym niż znikomy.

4. Czyn zawiniony.

Są to jednocześnie przesłanki odpowiedzialności karnej.

W podobny sposób definiuje się wykroczenia, wykroczenia skarbowe.

Czynem zabronionym jest określone zachowanie człowieka.

Nie każde zachowanie człowieka jest zabronione.

Ustawa pod groźbą kary kryminalnej zakazuje tego czynu.

5. Czyn zagrożony karą kryminalną wskazana w kodeksie karnym (to nie jest przesłanka odpowiedzialności karnej, ale element definiujący przestępstwo).

Czyn zabroniony - czyn o znamionach ustawowych (cechach ustawowych), ustawowa treść czynu zabronionego.

Czyn zabroniony zawiera 4. rodzaje znamion:

1. Podmiot ochrony - nie są wskazane bezpośrednio w ustawie. Trzeba je wyinterpretować. Określa jakie dobro prawnie chroni ten przedmiot.

[Art. 300 § 2 Kto, w celu udaremnienia wykonania orzeczenia sądu lub innego organu państwowego, udaremnia lub uszczupla zaspokojenie swojego wierzyciela przez to, że usuwa, ukrywa, zbywa, darowuje, niszczy, rzeczywiście lub pozornie obciąża albo uszkadza składniki swojego majątku zajęte lub zagrożone zajęciem,

podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.]

2. Podmiot - te znamiona określają sprawcę czynu zabronionego.

3. Strona przedmiotowa - określa przedmiot czynu.

4. Strona podmiotowa - psychiczny stosunek sprawcy do czynu.

STRONA PODMIOTOWA PRZESTĘPSTWA

Odwoływanie się do umyślności i nieumyślności - pojęcia te pozwalają opisać stronę podmiotową przestępstwa.

Są to karno - prawne pojęcia dla opisu pewnych przeżyć psychicznych człowieka.

Zachowania umyślne - w sposób zamierzony.

Umyślność dzieli się na:

- zamiar bezpośredni

- zamiar ewentualny

Zamiar bezpośredni polega na tym, że sprawca chce popełnić czyn zabroniony.

Zamiar ewentualny - kiedy sprawca w sposób zamierzony w pełni akceptuje ewentualność popełnienia czynu zabronionego.

* Zamiar kierunkowy.

Nieumyślność dzielimy na:

1. zachowanie nieostrożne.

2. zachowanie, które sprawca przewidywał, że popełni czyn zabroniony (lekkomyślność) albo mógł przewidzieć, że popełni czyn zabroniony (niedbalstwo).

Możemy wyróżnić dwa rodzaje nieumyślności:

- lekkomyślność

- niedbalstwo

Art. 9. § 1. Czyn zabroniony popełniony jest umyślnie, jeżeli sprawca ma zamiar jego popełnienia, to jest chce go popełnić albo przewidując możliwość jego popełnienia, na to się godzi.

§ 2. Czyn zabroniony popełniony jest nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia, popełnia go jednak na skutek niezachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach, mimo że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.

§ 3. Sprawca ponosi surowszą odpowiedzialność, którą ustawa uzależnia od określonego następstwa czynu zabronionego, jeżeli następstwo to przewidywał albo mógł przewidzieć.

Pośrednio z art. 8 kodeksu karnego [Art. 8. Zbrodnię można popełnić tylko umyślnie; występek można popełnić także nieumyślnie, jeżeli ustawa tak stanowi.] i bezpośrednio z art. 77 ust.1 Rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie „Zasad techniki prawodawczej” [§ 77. 1. W przepisie karnym opisującym znamiona przestępstwa nie określa się, że może być ono popełnione tylko umyślnie. Jeżeli występek może być popełniony również nieumyślnie, zapisuje się to jako odrębną jednostkę redakcyjną w brzmieniu: "Jeżeli sprawca działa nieumyślnie ....." albo "Kto, chociażby nieumyślnie .....".

2. W przepisie karnym opisującym znamiona wykroczenia nie określa się, że może być ono popełnione zarówno umyślnie, jak i nieumyślnie. Jeżeli wykroczenie może być popełnione tylko umyślnie, zapisuje się to jako odrębną jednostkę redakcyjną w brzmieniu: "Jeżeli sprawca czynu określonego w art. ... działa umyślnie ...." albo "Kto umyślnie ....."., wynika że jeśli nie ma nic to jest umyślność, jeżeli jest nieumyślność to musi być wskazana.

01.04.2006 r.

OKOLICZNOŚCI WYŁĄCZAJĄCE ODPOWIEDZIALNOŚĆ KARNĄ

Okoliczności wyłączające odpowiedzialność karną są zawarte w Rozdziale III kodeksu karnego. Są to:

1. obrona konieczna

2. stan wyższej konieczności

3. eksperyment (tego ma chyba nie być)

4. błąd

5. niepoczytalność

Zaczynają się od słów: „Nie popełnia przestępstwa, kto…”

OBRONA KONIECZNA - art. 25 § 1 KK Nie popełnia przestępstwa, kto w obronie koniecznej odpiera bezpośredni, bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro chronione prawem.

To stara instytucja, która sankcjonuje to, że dopuszcza się możność odepchnięcia siły siłą. Powszechnie stosowana. Obronę konieczną można stosować w przypadku zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem (życie, zdrowie, mienie, godność, cześć).

Pomoc konieczna - działanie osoby trzeciej.

Obrona konieczna musi być działaniem świadomym. Odpieranie zamachu w stosunku do napastnika.

Na instytucję obrony koniecznej składają się dwa elementy:

1. zamach

2. obrona

Ad 1) Zamachem jest zachowanie człowieka ukierunkowane na naruszenie dobra prawnego. Sprawcą zamachu może być tylko i wyłącznie człowiek. Zamach może polegać na działaniu i zaniechaniu. Jeżeli jest zaniechaniem, to musi wywoływać to zaniechanie bezprawność kryminalną (karną).

[Naruszenie miru domowego - art. 193 KK Kto wdziera się do cudzego domu, mieszkania, lokalu, pomieszczenia albo ogrodzonego terenu albo wbrew żądaniu osoby uprawnionej miejsca takiego nie opuszcza,

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.]

Zamach musi posiadać trzy cechy:

1. rzeczywisty - zagrożenie realne

2. bezprawny - sprzeczny z prawem, z porządkiem prawnym

3. bezpośredni - odnosi się do problemu czasu

Zamach jest zdarzeniem, które ma swój początek i na ogół ma swój koniec. Wyznaczenie momentu początkowego i końcowego ma znaczenie z tego powodu, że obrona może być podejmowana jedynie wtedy, gdy trwa zamach. Początek zamachu - początkiem prawa do obrony. Koniec zamachu - kończy prawo do obrony. Bezpośredniość ściśle łączy się z początkiem zamachu.

Problem bezpośredniości zamachu wielokrotnie w praktyce przysparza kłopotów. Jest bowiem nierozstrzygnięte pytanie czy bezpośrednim jest tylko taki zamach, który stanowi już realizację ustawowych znamion czynu, tzn. np. jest już początkiem zabijania, zabierania, gwałcenia, itp., czy też o bezpośrednim zamachu możemy mówić w przypadku zachowań nie będących jeszcze realizacją znamienia czasownikowego przestępstwa.

W doktrynie i praktyce przeważa pogląd, iż zamach bezpośredni rozpoczyna się wówczas, gdy zachowanie sprawcy ukierunkowane na naruszenie dobra prawnego jest tak zaawansowane, że w razie braku przeciwdziałania doprowadzi do istotnego niebezpieczeństwa dla dobra prawnego. Oznacza to w praktyce, że bezpośrednim jest zamach w przypadku zachowanie napastnika, które w kontekście okoliczności tego zachowania, sposobu, jednoznacznie wskazuje na zamiar sprawcy.

Z bezpośredniością wiąże się kwestia instalowania różnego rodzaju urządzeń technicznych dla ochrony różnych urządzeń (mieszkań, domów, działek). Powstaje pytanie czy, jeżeli urządzenia te doprowadzą np. do obezwładnienia włamywacza i spowodują jakiś uszczerbek na jego zdrowiu, to czy takie skutki są obroną konieczną. W ciągu ostatnich kilkunastu lat dokonuje się ewolucja odpowiedzi na to pytanie i obecnie dominuje pogląd, że działanie tych urządzeń jest zgodne z zasadą bezpośredniości i jest też w związku z tym działaniem w obronie koniecznej.

Ad 2) Obrona polega dwom rodzajom ograniczeń. Dotyczą one czasu i intensywności.

Czas obrony wyznacza początek i koniec zamachu.

Jeżeli obrona jest przedwczesna albo zbyt późna, to taki czyn jest przestępstwem a nazywa się to zdarzenie ekscesem ekstensywnym (jest to przestępstwo).

Jeżeli broniący się przekracza swoją obronę intensywnością zamachu, to takie zdarzenie określa się ekscesem intensywnym (to też jest przestępstwo).

Niewspółmierna jest obrona wtedy, gdy napadnięty narusza dobro napastnika w stopniu większym niż jest to konieczne dla odparcia zamachu. Na ocenę stopnia niebezpieczeństwa zamachu składają się:

• rodzaj zaatakowanego dobra

• siła i środki zamachu

• sposób ich użycia

• właściwości napastnika

• czas i miejsce zamachu

• dynamicznie rozwijający się jego przebieg

Obrona może prowadzić do wywołania skutków w sposób umyślny lub nieumyślny. Sposób wywołania skutków będzie świadectwem intensywności obrony.

Z założenia trzeba przyjąć, że obrona, żeby była skuteczniejsza musi być intensywniejsza od zamachu.

Jeżeli mamy do czynienia z ekscesem ekstensywnym lub intensywnym, czyli przekroczeniem granic obrony koniecznej, to zgodnie z art. 25 § 2 [W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, w szczególności gdy sprawca zastosował sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.] sąd może:

1. skazać sprawcę w granicach ustawowego zagrożenia

2. nadzwyczajnie złagodzić karę

3. odstąpić od jej wymierzenia

W kodeksie karnym z 1997 r. pojawił się nigdy wcześniej nie występujący przepis, który przewiduje obligatoryjne odstąpienie od wymierzenia kary w przypadku przekroczenia granic obrony koniecznej, jeżeli to przekroczenie było następstwem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu. W praktyce można sądzić, że w każdym przypadku przekroczenie granic obrony koniecznej można się powołać na strach czy wzburzenie, bo są to emocje, które najprawdopodobniej zawsze towarzyszą obronie koniecznej [art. 25 § 3 Sąd odstępuje od wymierzenia kary, jeżeli przekroczenie granic obrony koniecznej było wynikiem strachu lub wzburzenia usprawiedliwionych okolicznościami zamachu.]

STAN WYŻSZEJ KONIECZNOŚCI - art. 26 KK [Art. 26. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego.

§ 2. Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych w § 1, poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego.

§ 3. W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.

§ 4. Przepisu § 2 nie stosuje się, jeżeli sprawca poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste.

§ 5. Przepisy § 1-3 stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy z ciążących na sprawcy obowiązków tylko jeden może być spełniony.]

Instytucja stanu wyższej konieczności prowadzi do wyłączenia odpowiedzialności karnej w sytuacji, gdy w związku z istniejącym niebezpieczeństwem dla różnych dóbr poświęca się jedne dobra dla uratowania innych dóbr w sytuacji, gdy każde z nich korzysta z ochrony prawnej. Ponieważ działanie w ramach stanu wyższej konieczności prowadzi w konsekwencji do poświęcenia dóbr osób trzecich, np. do ich zniszczenia, to przepisy o stanie wyższej konieczności muszą precyzyjnie określać okoliczności, w których skutki uznane zostaną za zgodna z prawdą.

Stan wyższej konieczności charakteryzują cztery następujące zasady:

1. zasada bezpośredniości

2. zasada subsydiarności

3. zasada proporcjonalności

4. zasada wyłączenia

Ad 1) Zasada bezpośredniości odnosi się do niebezpieczeństwa będącego źródłem stanu wyższej konieczności. Źródłem tego niebezpieczeństwa jest na ogół działanie sił przyrody. Może być źródłem tego niebezpieczeństwa działanie człowieka. Może to być zdarzenie nagłe bądź też długotrwałe (np. szantażowanie).

Bezpośrednie niebezpieczeństwo to takie, które grozi określonym dobrom natychmiast, ale bezpośrednie niebezpieczeństwo może dotyczyć zdarzenia przyszłego, o ile jest ono nieuniknione czy nieuchronne.

Ad 2) Zasada subsydiarności oznacza, że niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, jak tylko przez poświęcenie jednego dobra dla ratowanie drugiego (= nie ma innego wyjścia, rozwiązanie ostateczne i jedyne).

Ad 3) Zasada proporcjonalności odnosi się do stosunku wartości pomiędzy dobrem poświęcanym a dobrem ratowanym. Decyduje obiektywna, rzeczywista wartość dobra. Teoretycznie możliwe są następujące relacje pomiędzy wartością dobra poświęcanego a ratowanym:

1. ratuje się dobro o wartości większej, poświęca się dobro o wartości mniejszej [Art. 26 § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto działa w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego jakiemukolwiek dobru chronionemu prawem, jeżeli niebezpieczeństwa nie można inaczej uniknąć, a dobro poświęcone przedstawia wartość niższą od dobra ratowanego.]

2. ratuje się jedno z dóbr o wartości równej [Art. 26 § 2. Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych w § 1, poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego.]

3. można uratować dobro o wartości nieco mniejszej, a poświęca dobro o wartości nieco większej [Art. 26 § 2. Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych w § 1, poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego.]

W przypadku 1. stan wyższej konieczności wyłącza bezprawność a w przypadku 2. i 3. wyłącza winę.

02.04.2006 r.

Ad 4) Zasada wyłączenia - przepisy o stanie wyższej konieczności nie dotyczą pewnych osób, na których spoczywa szczególny obowiązek ochrony nawet z narażeniem siebie na niebezpieczeństwo osobiste. Jest tak w przypadku strażaków, policjantów, lekarzy, ratowników. To wyłączenie odnosi się jednak tylko do przypadków, o których mowa w art. 26 § 2 [Art. 26 § 2. Nie popełnia przestępstwa także ten, kto, ratując dobro chronione prawem w warunkach określonych w § 1, poświęca dobro, które nie przedstawia wartości oczywiście wyższej od dobra ratowanego.], tzn. gdy dobro, które ma być poświęcone ma równą wartość lub nawet wartość większą niż dobro ratowane, np. ochroniarz Kulczyka musi narazić swoje życie czy zdrowie dla ratowania życia lub zdrowia Kulczyka, natomiast nie musi narażać tych dóbr dla ratowania mienia Kulczyka.

Przekroczenie granic stanu wyższej konieczności jest przestępstwem (skutki, które z tego mogą wynikać) i sąd może w takiej sytuacji:

- ukarać sprawcę w granicach ustawowego zagrożenia,

- nadzwyczajnie karę złagodzić,

- od wymierzenia kary odstąpić.

KOLIZJA OBOWIĄZKÓW - art. 26 § 5 [Art. 26 § 5. Przepisy § 1-3 stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy z ciążących na sprawcy obowiązków tylko jeden może być spełniony.]

Okoliczność, która również wyłącza odpowiedzialność karną. Chodzi o sytuację, gdy na osobie zobowiązanej do uchylenia niebezpieczeństwa ciążą obowiązki, z których tylko jeden może być spełniony.

Art. 26 § 5 określa jedynie, że w takiej sytuacji mają zastosowanie przepisy o stanie wyższej konieczności. Kodeks karny nie podejmuje się rozstrzygać kogo w przypadku takiej kolizyjnej sytuacji należy ratować.

BŁĄD

Błąd może mieć różną postać. Błąd należy do okoliczności wyłączających winę. W przepisach kodeksu karnego błąd występuje w szeregu odmian (rodzajów). Generalnie dzieli się na:

1. błąd co do faktu - art. 28 KK [Art. 28. § 1. Nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej jego znamię.

§ 2. Odpowiada na podstawie przepisu przewidującego łagodniejszą odpowiedzialność sprawca, który dopuszcza się czynu w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu zabronionego, od której taka łagodniejsza odpowiedzialność zależy.]

2. błąd co do prawa

Ad. 1) Błąd co do faktu może wystąpić jako nieświadomość istniejących w rzeczywistości okoliczności albo też przyjąć postać urojenia, tzn. sytuacji, której sprawca mylnie wyobraża sobie jakieś fakty, które w rzeczywistości nie istnieją.

Z punktu widzenia następstw związanych z błędem znaczenie posiada jedynie tzw. błąd istotny, czyli taki, który dotyczy ustawowych znamion czynu.

Nieistotny jest błąd, gdy zabija się osobę B, a zamiar zabójstwa dotyczył osoby A. Błąd jest nieistotny, bo art. 148 [Art. 148. § 1. Kto zabija człowieka,

podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.

§ 2. Kto zabija człowieka:

  1)  ze szczególnym okrucieństwem,

  2)  w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem,

  3)  w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie,

  4)  z użyciem broni palnej lub materiałów wybuchowych,

podlega karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.

§ 3. Karze określonej w § 2 podlega, kto jednym czynem zabija więcej niż jedną osobę lub był wcześniej prawomocnie skazany za zabójstwo.

§ 4. Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami,

podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.] przewiduje zakaz zabijania zarówno osoby A i B. Z punktu widzenia zakazu zawartego w art. 148 błąd będzie istotny, np. w sytuacji gdy myśliwy chcąc w trakcie polowania zabić zwierzę, zabije człowieka. Takiej sytuacji dotyczy art. 28 [Art. 28. § 1. Nie popełnia umyślnie czynu zabronionego, kto pozostaje w błędzie co do okoliczności stanowiącej jego znamię.

§ 2. Odpowiada na podstawie przepisu przewidującego łagodniejszą odpowiedzialność sprawca, który dopuszcza się czynu w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi okoliczność stanowiąca znamię czynu zabronionego, od której taka łagodniejsza odpowiedzialność zależy.], który mówi nam, co należy wtedy czynić.

Błąd co do faktu wyłącza zawsze odpowiedzialność za umyślną postać przestępstwa.

Działający w błędzie może ponieść odpowiedzialność karną za nieumyślną postać czynu przy spełnieniu dwóch warunków:

1. że taka nieumyślna postać czynu w kodeksie występuje (towarzyszące przestępstwo nieumyślne) [Art. 155. Kto nieumyślnie powoduje śmierć człowieka, podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.]

2. trzeba ustalić, że ten czyn został popełniony nieumyślnie (spełniony warunek zawinienia)

Jeżeli w kodeksie karnym brak jest nieumyślnej postaci czynu, to błąd co do faktu wyłącza ostatecznie odpowiedzialność karną (wzięcie nie swojego telefonu komórkowego w przeświadczeniu, że bierze się swoją własność - nie ma nieumyślnego przestępstwa kradzieży).

Ad 2) Błąd co do prawa - nieświadomość z bezprawności czynu. Oznacza, że sprawca nie zdaje sobie sprawy z tego, iż jego czyn jest sprzeczny z obowiązującym prawem. Występuje rzadziej od błędu co do faktu.

[Art. 30. Nie popełnia przestępstwa, kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionej nieświadomości jego bezprawności; jeżeli błąd sprawcy jest nieusprawiedliwiony, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.]/Sąd rozstrzyga czy nieświadomość była usprawiedliwiona czy nie/.

Najstarszym sposobem regulacji następstw związanych z błędem co do prawa jest rozwiązanie określone słowami: nieznajomość prawa szkodzi. Oznacza to rozwiązanie w praktyce, że nigdy z tego powodu nie może nastąpić polepszenie sytuacji sprawcy czy też wyłączenia jego odpowiedzialności. Kodeks karny w art. 30 przyjął rozwiązanie, które nakłada na sąd obowiązek ustalenia czy błąd był czy nie był usprawiedliwiony. To rozwiązanie jest rozwiązaniem typowym dla ustawodawstw europejskich, ale posiada jeden minus, a mianowicie nie zawiera sugestii czy przesłanek, w oparciu o które ma być rozstrzygnięty problem związany z usprawiedliwieniem błędu czy jego brakiem.
W nauce proponuje się aby kryteria usprawiedliwienia miały charakter obiektywny, tzn. że powinniśmy w miejsce sprawcy wstawić wzorcowego obywatela i zadać sobie pytanie, czy ten wzorcowy obywatel rozpoznałby bezprawność czynu. Jeśli nie, to błąd byłby usprawiedliwiony.

W praktyce dominuje bardziej subiektywne spojrzenie na nieświadomość bezprawności czynu. Patrzymy głównie z punktu widzenia osoby i cech jakie ona posiada na problem błędu. Do kryteriów, według których ta ocena jest dokonywana, należą:

1. poziom i rodzaj wykształcenia

2. doświadczenie życiowe

3. stopień zrozumiałości przepisów

4. rodzaj popełnionego czynu (najważniejsze)

Jeżeli błąd jest nieusprawiedliwiony, to sąd może nadzwyczajnie złagodzić karę.

NIEPOCZYTALNOŚĆ - art. 31 [Art. 31. § 1. Nie popełnia przestępstwa, kto, z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych, nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem.

§ 2. Jeżeli w czasie popełnienia przestępstwa zdolność rozpoznania znaczenia czynu lub kierowania postępowaniem była w znacznym stopniu ograniczona, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

§ 3. Przepisów § 1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć.]

Jest to okoliczność wyłączająca winę.

Niepoczytalność jest definiowana w art. 31 KK. Zawsze, gdy zachodzą uzasadnione podejrzenia dotyczące poczytalności sprawcy, należy zgodnie z przepisami kodeksu postępowania karnego /KPK/ przeprowadzić odpowiednie badania. Muszą być one zrobione przez dwóch lekarzy biegłych psychiatrów. Niekiedy te badania połączone są z obserwacją w zamkniętym szpitalu psychiatrycznym.

Należy ustalić poczytalność lub niepoczytalność sprawcy w chwili popełnienia czynu.

Definicja niepoczytalności zawarta w art. 31, jest definicją psychiatryczno - psychologiczną, ma mieszany charakter, tzn. że wymienia się w tej definicji z jednej strony przyczyny niepoczytalności, a z drugiej strony podaje się skutki wynikające z tych przyczyn.

Przyczyny niepoczytalności:

1. choroba psychiczna | mają medyczne

2. upośledzenie umysłowe | uzasadnienie

3. inne zakłócenia czynności psychicznych

Choroba psychiczna - to zaburzenie psychiczne w zakresie świadomości, myślenia, woli i uczuć.

Upośledzenie umysłowe - to zahamowany lub niepełny rozwój umysłowy wyrażający się w upośledzeniu związanym ze zdolnościami poznawczymi, mową, umiejętnościami społecznymi. Upośledzenie może występować w różnym nasileniu. Może mieć charakter wrodzony lub nabyty.

Inne zakłócenia czynności psychicznych - na ogół mieszczą się tu przyczyny o charakterze niemedycznym i mogą do nich należeć: odurzenie senne, hipnoza, okres dojrzewania płciowego, skrajne przemęczenie, stres.

Uznanie za osobę niepoczytalną ma miejsce wtedy, gdy wystąpi jeden z dwóch skutków:

1. niemożność rozpoznania znaczenia czynu

lub 2. niemożność kierowania swym postępowaniem.

Ten pierwszy oznacza nierozpoznawalność faktycznej sfery zdarzenia, np. sprawca nie rozumie, że wykręcenie śrub mocujących szyny doprowadzi do katastrofy.

Ten drugi oznacza niemożność społecznie adekwatnego zachowania w stosunku do prawidłowo rozpoznanego znaczenia czynu.

W stosunku do sprawców niepoczytalnych nie orzeka się kary. Kodeks karny przewiduje jednak orzekanie środków zabezpieczających, np. takich jak umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym. Niekiedy stosowanie tych środków jest obligatoryjne, np. w art. 94 § 1 [Art. 94. § 1. Jeżeli sprawca, w stanie niepoczytalności określonej w art. 31 § 1, popełnił czyn zabroniony o znacznej społecznej szkodliwości i zachodzi wysokie prawdopodobieństwo, że popełni taki czyn ponownie, sąd orzeka umieszczenie sprawcy w odpowiednim zakładzie psychiatrycznym.]. Czasu pobytu nie określa sąd z góry. Zwolnienie z zakładu może nastąpić, gdy ustaną przyczyny, gdy stwierdzą to lekarze psychiatrzy i wtedy sąd podejmuje decyzję.

PROBLEM ODPOWIEDZIALNOŚCI KARNEJ SPRAWCÓW W STANIE NIETRZEŹWOŚCI

Art. 31 § 3 [Art. 31 § 3. Przepisów § 1 i 2 nie stosuje się, gdy sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odurzenia powodujący wyłączenie lub ograniczenie poczytalności, które przewidywał albo mógł przewidzieć.] normuje odpowiedzialność karną sprawców znajdujących się w stanie nietrzeźwości lub odurzenia. Statuuje on tę odpowiedzialność wprowadzając wyłom w stosunku do zasady zawinienia jako przesłanki odpowiedzialności karnej. Osoba nietrzeźwa lub odurzona jest faktycznie w sytuacji, w której nie można mówić o formie winy w jej zachowaniu a przecież strona podmiotowa należy do znamion ustawowych każdego przestępstwa. Ze względu jednak natury ochronnej osoby takie muszą podlegać ukaraniu. Przepis art. 31 § 3 przewiduje dwie przesłanki, od których uzależnia pociągnięcie do odpowiedzialności karnej sprawcy znajdującego się w stanie nietrzeźwości lub odurzenia:

1. sprawca wprawił się w ten stan świadomie (nie było podstępu innej osoby)

2. sprawca przewidywał, albo mógł przewidzieć, że użycie alkoholu lub środków odurzających spowoduje ograniczenie lub wyłączenie jego poczytalności

Sprawca ten nie musi przewidywać, że on w tym stanie popełni przestępstwo.

FORMY POPEŁNIENIA PRZESTĘPSTWA

Formy popełnienia przestępstwa dzielą się na dwie grupy:

formy stadialne i formy zjawiskowe.

Formy stadialne:

Etapy realizacji przestępstwa:

1. zamiar

2. przygotowanie

3. usiłowanie

4. dokonanie

Formy zjawiskowe:

Etapy realizacji przestępstwa:

1. sprawstwo

1. sprawstwo pojedyncze

2. współsprawstwo

3. sprawstwo kierownicze

4. sprawstwo polecające

2. podżeganie

3. pomocnictwo

FORMY STADIALNE

Zamiar - pewna idea, chęć, pomysł popełnienia czynu. Nie jest to czyn, więc zamiar nie może być przestępstwem. Jest to nieuzewnętrznione zachowanie.

[Art. 190. § 1. Kto grozi innej osobie popełnieniem przestępstwa na jej szkodę lub szkodę osoby najbliższej, jeżeli groźba wzbudza w zagrożonym uzasadnioną obawę, że będzie spełniona,

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 2. Ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.]/zamiar staje się przestępstwem/.

Przygotowanie - art. 16 [Art. 16 § 1. Przygotowanie zachodzi tylko wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania, w szczególności w tymże celu wchodzi w porozumienie z inną osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera informacje lub sporządza plan działania.

§ 2. Przygotowanie jest karalne tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi.]

09.04.2006 r.

Przygotowanie jest zachowaniem, które może być popełnione tyko wtedy, gdy sprawca działa w celu popełnienia przestępstwa w zamiarze bezpośrednim (musi chcieć). Istota przygotowania sprowadza się do podejmowania czynności mających stworzyć warunki przedsięwzięcia czynu zmierzającego bezpośrednio do wykonania.

Przygotować można się tylko w sposób działania.

Do najbardziej typowych czynności przygotowawczych należą:

- wejście w porozumienie z inną osobą

- uzyskanie lub przysposobienie środków

- sporządzenie planu działania

- zbieranie informacji

Porozumienie - to uzgodnienie i powzięcie decyzji z przyszłego współdziałania przy dokonaniu czynu niedozwolonego. Musi ono poprzedzać popełnienie czynu zabronionego. Treść porozumienia może być mniej lub bardziej dokładna, może ale nie musi ustalać szczegóły dotyczące czasu, miejsca, środków i sposobu dokonania czynu.

Forma porozumienia jest dowolna.

Porozumienie może dotyczyć popełnienia jednego lub wielu czynów.

Przyczynami wyjątkowej karalności przygotowania jest:

1) niska społeczna szkodliwość przygotowania

2) trudności dowodowe związane z oceną zachowań, o których była wcześniej mowa.

W konsekwencji czynności przygotowawcze karane są wyjątkowo rzadko, np. przy przestępstwie ludobójstwa, spisku, zamachu stanu, zamachu terrorystycznym.

W art. 17 k.k. [Art. 17. § 1. Nie podlega karze za przygotowanie, kto dobrowolnie od niego odstąpił, w szczególności zniszczył przygotowane środki lub zapobiegł skorzystaniu z nich w przyszłości; w razie wejścia w porozumienie z inną osobą w celu popełnienia czynu zabronionego, nie podlega karze ten, kto nadto podjął istotne starania zmierzające do zapobieżenia dokonaniu.

§ 2. Nie podlega karze za przygotowanie osoba, do której stosuje się art. 15 § 1.] ustawodawca przewidział instytucję czynnego żalu w postaci dobrowolnego odstąpienia od przygotowania. Dobrowolne odstąpienie ma charakter manifestacyjny - to np. oznacza, że zniszczy przygotowane środki lub zapobiegnie ich zastosowaniu w przyszłości. Jeżeli przygotowanie polega na wejściu w porozumienie, to odstąpienie musi polegać na podjęciu starań zmierzających do zapobieżenia dokonania.

Usiłowanie - art. 13 [Art. 13. § 1. Odpowiada za usiłowanie, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem bezpośrednio zmierza do jego dokonania, które jednak nie następuje.

§ 2. Usiłowanie zachodzi także wtedy, gdy sprawca nie uświadamia sobie, że dokonanie jest niemożliwe ze względu na brak przedmiotu nadającego się do popełnienia na nim czynu zabronionego lub ze względu na użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego.]

Występuje w kodeksie karnym w dwóch postaciach jako:

1. usiłowanie udolne (Art. 13. § 1.)

2. usiłowanie nieudolne (Art. 13. § 2.)

Usiłowanie nieudolne to takie, w którym sprawca pozostając w błędzie nie ma świadomości niemożliwości dokonani czynu.

Najbardziej istotne elementy definicji usiłowania:

- zamiar

* może dotyczyć tylko przestępstw umyślnych

* można usiłować w zamiarze bezpośrednim lub ewentualnym

* może mieć postać działania lub zaniechania

* o usiłowaniu mówimy wtedy, gdy nie było dokonania

* bezpośredniość zmierzania do dokonania

Jest to centralna a jednocześnie najtrudniejsza kwestia w obrębie tego stadium. Ustalenie początku usiłowania ma istotne znaczenie dla kwestii karalności. W zakresie interpretacji tego pojęcia występuje wiele koncepcji, choć wszyscy są zgodni, że znamię bezpośredniości nie może być interpretowane abstrakcyjnie, tylko interpretacja tego pojęcia musi pozostać w związku ze znamionami konkretnego czynu zabronionego.

O bezpośredniości w kontekście art. 13 k.k. możemy mówić wtedy, gdy biorąc za podstawę zamiar sprawcy i oceniając jego działanie z punktu widzenia przedmiotowego można stwierdzić, że działanie to jest ostatnią fazą jego działalności, którą ma wykonać aby urzeczywistnić swój zamiar, np. jest usiłowaniem przedstawienie inwestorowi faktury o zawyżonej wysokości w nadziei, że ten zapłaci nienależnej wysokości kwotę.

Przyczynami usiłowania nieudolnego są:

1) brak przedmiotu nadającego się do dokonania

2) użycie środka nie nadającego się do popełnienia czynu

Usiłowanie może być bezwzględnie nieudolne (gdy sprawca zamiast trucizny podaje środek nietrujący) oraz względnie nieudolne (gdy trucizny podaje zbyt mało).

Środek nie nadający się do dokonania, to taki środek, który obiektywnie nie nadaje się do tego celu.

Problem niemożliwości dokonania: należy rozstrzygać nie w sposób abstrakcyjny lecz konkretny, zatem kwestia czy dokonanie było możliwe powinna uwzględniać okoliczności dotyczące konkretnego sprawcy, konkretnego przedmiotu, środków, sposobu działania, itp.

Karalność usiłowania - art. 14 [Art. 14. § 1. Sąd wymierza karę za usiłowanie w granicach zagrożenia przewidzianego dla danego przestępstwa.

§ 2. W wypadku określonym w art. 13 § 2 sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia.]

Usiłowanie udolne jest karalne w granicach przewidzianych dla danego przestępstwa (karane tak jak dokonanie). Jest rzeczą oczywistą, że ze względu na niższą społeczną szkodliwość usiłowanie karane jest generalnie niżej (w dolnych ustawowych granicach).

W sytuacji usiłowania nieudolnego sąd może nadzwyczajnie złagodzić karę albo nawet odstąpić od jej wymierzenia.

Czynny żal - art. 15 [Art. 15. § 1. Nie podlega karze za usiłowanie, kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego.

§ 2. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do sprawcy, który dobrowolnie starał się zapobiec skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego.] może przyjąć dwie formy:

1) forma dobrowolnego odstąpienia od dokonania

2) forma dobrowolnego zapobieżenia skutkowi.

W każdym z tych przypadków, zarówno w interesie porządku prawnego, jak i w interesie pokrzywdzonego, leży to, aby sprawca dobrowolnie poniechał usiłowania lub zapobiegł skutkowi czynu.

Ad1) W doktrynie dyskusyjnym jest problem ustalenia kiedy odstąpienie od dokonania ma charakter dobrowolny. Nie można mówić o dobrowolności, jeżeli sprawca odstąpił od czynu na wskutek okoliczności zewnętrznych, które wpłynęły na jego wolę i wywołały przekonanie o niemożliwości realizacji zamiaru. Nie można mówić o dobrowolności, gdy decyzja o odstąpieniu była następstwem zamiany okoliczności zewnętrznych wpływających na szansę uniknięcia odpowiedzialności karnej. To zapobieganie skutkowi może być faktycznie dokonane przez osobę trzecią.

Wybitny teoretyk prawa karnego Stanisław Śliwiński napisał, że „dobrowolnie odstępuje kto może powiedzieć: `mogę dopiąć zamierzonego celu, ale nie chcę'. Niedobrowolnie postępuje zaś ten, kto musi powiedzieć `chciałbym dopiąć zamierzonego czynu, ale nie mogę.'”

Ocena moralna przyczyn odstąpienia jest nieistotna, w szczególności sprawca odstępując nie musi rezygnować z dokonania czynu w przyszłości.

Ad 2) Kodeks nie wymaga aby odwrócenie skutku było wyłącznie wynikiem zachowania się sprawcy, w szczególności taka sytuacja może zachodzić, gdy dla zapobieżenia skutkowi potrzebne jest posiadanie szczególnych umiejętności czy kwalifikacji.

Z czynnym żalem łączy się kwestia usiłowania kwalifikowanego, tzn. problem wyłączenia karalności sprawcy, który zapobiegł dokonaniu czynu, ale który niejako po drodze zrealizował inne przestępstwo i skutkom tego przestępstwa nie zapobiegł, np. w sytuacji bezkarności usiłowania zabójstwa sprawca poniesie karę za uszczerbek na zdrowiu, który wystąpił u osoby pokrzywdzonej.

Usiłowany czynny żal - art. 15 § 2. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do sprawcy, który dobrowolnie starał się zapobiec skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego.

22.04.2006 r.

Sprawstwo pojedyncze - jedna osoba, która realizuje ustawowe znamiona czynu. Może być podżegana lub może jej ktoś pomóc.

1. Przestępstwa indywidualne - wymagają dodatkowych kwalifikacji.

2. Przestępstwa powszechne

/NIE BĘDZIE NA EGZAMINIE/

Współsprawstwo [pyt.egz.] - art. 18 [Art. 18. § 1. Odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu.] - sytuacja, w której sprawca wykonuje czyn wspólnie i w porozumieniu z inną osobą. Współsprawstwo opiera się na porozumieniu. Może być zawiązane przed albo w trakcie popełnienia czynu. Charakterystyczną cechą współsprawstwa jest to, że każdy ze współsprawców odpowiada tak, jakby wykonał czyn sam w całości, mimo że wcale nie musi każdy ze współsprawców swoim zachowaniem wypełnić wszystkie ustawowe znamiona.

Często w przypadku tzw. współsprawstwa właściwego realizacja wszystkich ustawowych znamion następuje wskutek złożenia się czynów współsprawców. W skrajnym przypadku można wyobrazić sobie sytuację, w której zachowanie współsprawcy nie będzie w ogóle miało cokolwiek wspólnego z czasownikowym znamieniem czynu, np. współsprawca stoi na czatach, a kolega dokonuje włamania.

Podstawą takiego sposobu odpowiedzialności współsprawców jest oparcie tej odpowiedzialności na porozumieniu. Wynika z tego porozumienia, że każdy ze współsprawców obejmuje swym zamiarem realizację całości ustawowych znamion. Z tego powodu można przypisać każdemu ze współsprawców popełnienie czynu, w którym każdy z nich wypełnił jedynie część ustawowych znamion.

Wielosprawstwo - to przypadek współsprawstwa, w którym czyny współsprawców samoistnie wypełniają znamiona czynu zabronionego.

Współsprawstwo sukcesywne - sytuacja, w której w trakcie wykonywania czynu przez jednego sprawcę, przyłącza się drugi i wspólnie dokonują pozostałej części czynu. O tym współsprawcy, który się przyłącza mówi się „spóźniony” współsprawca. „Spóźniony” współsprawca nie odpowiada za czyn i jego skutki do momentu przyłączenia się do czynu.

Współsprawstwo konieczne - są w kodeksie karnym przestępstwa, które wymagają aby w dokonaniu czynu wzięła pewna, określona, minimalna liczba osób. [Art. 223 Kto, działając wspólnie i w porozumieniu z innymi osobami lub używając broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu albo środka obezwładniającego, dopuszcza się czynnej napaści na funkcjonariusza publicznego lub osobę do pomocy mu przybraną podczas lub w związku z pełnieniem obowiązków służbowych, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.] [Art. 197 § 3 Jeżeli sprawca dopuszcza się zgwałcenia wspólnie z inną osobą, podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3.]

Współsprawca nie powinien ponosić odpowiedzialności karnej za istotny eksces innego uczestnika dokonanych przy wykonywaniu czynu zabronionego.

Współsprawcy mogą być ukarani w różny sposób, ponieważ sąd indywidualizuje karę.

Sprawstwo kierownicze - polega na kierowaniu wykonania czynu przez inną osobę (zorganizowana przestępczość). Jest to kolejna postać sprawstwa prowadzącego do rozszerzenia granic odpowiedzialności karnej. Istotą sprawstwa kierowniczego jest rzeczywista możliwość faktycznego panowania nad rozwojem i przebiegiem przestępczej akcji. Sprawca kierowniczy jest osobą decydującą o tym, jakie przestępstwo zostanie popełnione, kiedy będzie jego początek, kiedy koniec, kto i w jakim charakterze będzie brał w nim udział, jaki będzie sposób popełnienia czynu. Niekiedy wobec sprawcy kierowniczego ustawa przewiduje surowszą odpowiedzialność karną.

Sprawstwo polecające - forma, która po raz pierwszy znalazła się w kodeksie karnym . Okazało się w latach 90-tych, że poważne niekiedy przestępstwa popełniane są na polecenie osoby, która w strukturach organizacyjnych legalnych, nielegalnych ma władzę nad innym człowiekiem czy innymi ludźmi. Podstawą tej formy sprawstwa jest uzależnienie sprawcy od innej osoby. Musi zatem istnieć stosunek zależności, w którym jedna osoba jest przełożonym a inna podwładnym. Forma polecenia nie ma żadnego znaczenia - ta zależność może mieć charakter zależności faktycznej a może też mieć charakter zależności sformalizowanej.

Podżeganie - art.18 § 2 [Art. 18 § 2. Odpowiada za podżeganie, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego.]

Nakłanianiem |NIE PISAĆ: NAMAWIANIE!!| jest oddziaływanie na wolę innej osoby w celu skłonienia jej do określonego działania lub zaniechania. Nakłanianie jest zachowaniem, które może przyjąć bardzo różnorodną postać, np. wręczenie korzyści majątkowej, szantaż, groźba, można zlecić, prosić, sugerować, wprowadzić kogoś w błąd. Podżegać można tylko w formie zamiaru bezpośredniego, podżegacz musi chcieć, aby ten którego nakłania dokonał tego czynu. Podżeganie prowadzi do popełnienia czynu zabronionego a nie do popełnienia przez osobę podżeganą przestępstwa. Aby podżeganie było adresowane do ściśle określonej osoby lub ściśle określonych osób. Osoba nakłaniana nie musi być podżegaczowi osobiście znana. Jeżeli jednak podżegacz nie ma świadomości kogo konkretnie nakłania do popełnienia czynu, to jego zachowanie przestaje być podżeganiem a jest przestępstwem z art. 255 KK [Art. 255 § 1 Kto publicznie nawołuje do popełnienia występku lub przestępstwa skarbowego,

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.

§ 2. Kto publicznie nawołuje do popełnienia zbrodni,

podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 3. Kto publicznie pochwala popełnienie przestępstwa,

podlega grzywnie do 180 stawek dziennych, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.], przewidującego odpowiedzialność za nawoływanie do popełnienia przestępstwa. Odpowiadający za to przestępstwo podlega zawsze karze w tych samych granicach, bez względu na to do popełnienia jakiego czynu nawołuje. Można podżegać do podżegania. Podżeganie zawsze musi być działaniem (nie można podżegać przez zaniechanie).

Karalność podżegania. Za podżeganie wymierza się karę w granicach zagrożenia przewidzianego za sprawstwo. Jeżeli czynu zabronionego nie usiłowano nawet dokonać, sąd może wobec podżegacza zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary lub odstąpić od wymierzenia kary. Gdy czynu zabronionego tylko usiłowano dokonać, podżegacz odpowiada za usiłowanie.

Pomocnictwo - art. 18 § 3 [Art. 18 § 3. Odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, udzielając rady lub informacji; odpowiada za pomocnictwo także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie.]

Pomocnictwo polega na ułatwieniu popełnienia czynu zabronionego. To ułatwienie musi być dokonane umyślnie, tzn. że pomocnik działa z zamiarem bezpośrednim albo z zamiarem ewentualnym. Ustawodawca mając świadomość nieokreśloności pojęcia 'ułatwia', wskazał w art. 18 § 3 kilka typowych zachowań, np. dostarczanie narzędzi, dostarczanie środka przewozu, udzielanie rady lub informacji. Pomocnictwo obok postaci fizycznej wyżej wymienionej, może przyjąć postać pomocnictwa psychicznego. Polega ono na tym, że pomocnik utwierdza sprawcę w posiadanym zamiarze popełnienia czynu. Pomocnictwo musi być udzielone przed, a najpóźniej w trakcie popełnienia czynu.

Nie ma zarówno w orzecznictwie jak i w doktrynie precyzyjnych zasad pozwalających na rozdzielenie współsprawstwa od pomocnictwa. Istnieje wiele teorii (subiektywne, obiektywne, mieszane), z których jednak żadna nie zyskała przewagi nad innymi. Najbardziej przekonująca jest koncepcja stworzona przez prof. Gardockiego. W myśl tej koncepcji współsprawstwem jest oparte na porozumieniu wspólne wykonanie czynu, które charakteryzuje się odgrywaniem istotnej roli w procesie realizacji ustawowych znamion czynu zabronionego po stronie każdego ze współsprawców. Współsprawcą będzie osoba, która realizuje całość lub część ustawowych znamion. Będzie nim także ta osoba, która wprawdzie nie wykonuje czynności odpowiadającej znamieniu czasownikowemu danego czynu, ale której zachowanie uzgodnione z innymi uczestnikami stanowi istotny wkład w realizację wspólnego przestępczego zamiaru.

Odpowiedzialność za pomocnictwo jest co do zasady identyczna jak przy podżeganiu.

Kodeks karny z 1997 r. przewidział generalną możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary dla pomocnika.

Art. 21 § 2 KK [Art.21 § 2. Jeżeli okoliczność osobista dotycząca sprawcy, wpływająca chociażby tylko na wyższą karalność, stanowi znamię czynu zabronionego, współdziałający podlega odpowiedzialności karnej przewidzianej za ten czyn zabroniony, gdy o tej okoliczności wiedział, chociażby go nie dotyczyła.]

23.04.2006 r.

Pozwala na rozszerzenie odpowiedzialności karnej na osoby, które pomagają w charakterze nakłaniającego lun współsprawcy.

JEDNOŚĆ I WIELOŚĆ PRZESTĘPSTW

Problematyka jedności i wielości przestępstw rozpatrywana jest w kontekście zbiegu przestępstw i zbiegu przepisów ustawy.

W ramach zbiegu przestępstw omówimy:

• idealny zbieg przestępstw

• realny zbieg przestępstw

• pozorny zbieg przestępstwa

Zbieg przepisów ustawy występuje w dwóch formach:

• pozornym

• rzeczywistym

IDEALNY ZBIEG PRZESTĘPSTW (JEDNOCZYNOWY) - polega na tym, że sprawca jednym czynem narusza co najmniej dwa przepisy ustawy i popełnia tyle przestępstw ile przepisów ustawy tym czynem zostało naruszonych. Nie występuje w polskim kodeksie karnym, ponieważ w art. 11 § 1 [Art. 11 § 1. Ten sam czyn może stanowić tylko jedno przestępstwo.] ustawodawca stwierdził, że ten sam czyn może być tylko jednym przestępstwem. Przykładem jest sytuacja, w której ojciec gwałci córkę.

/NIE BĘDZIE NA EGZAMINIE/

REALNY ZBIEG PRZESTĘPSTW [pyt.egz.]

Jest to zbieg, który ma swoje ustawowe rozwiązanie w art. 85 i następnych. [Art. 85. Jeżeli sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw i wymierzono za nie kary tego samego rodzaju albo inne podlegające łączeniu, sąd orzeka karę łączną, biorąc za podstawę kary z osobna wymierzone za zbiegające się przestępstwa.

Art. 86. § 1. Sąd wymierza karę łączną w granicach od najwyższej z kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa do ich sumy, nie przekraczając jednak 540 stawek dziennych grzywny, 18 miesięcy ograniczenia wolności albo 15 lat pozbawienia wolności; kara łączna grzywny określonej w art. 71 § 1 nie może przekraczać 180 stawek dziennych - jeżeli jest ona związana z zawieszeniem wykonania kary pozbawienia wolności oraz nie może przekraczać 90 stawek dziennych - jeżeli jest ona związana z zawieszeniem wykonania kary ograniczenia wolności.

§ 2. Wymierzając karę łączną grzywny, sąd określa na nowo wysokość stawki dziennej, kierując się wskazaniami określonymi w art. 33 § 3; wysokość stawki dziennej nie może jednak przekraczać najwyższej ustalonej poprzednio.

§ 3. Wymierzając karę łączną ograniczenia wolności, sąd określa na nowo wymiar czasu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne albo wysokość potrąceń, stosując art. 35; obowiązki wymienione w art. 36 § 2 stosuje się, chociażby zostały orzeczone tylko za jedno ze zbiegających się przestępstw.

Art. 87. W razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności i ograniczenia wolności sąd wymierza karę łączną pozbawienia wolności, przyjmując, że miesiąc ograniczenia wolności równa się 15 dniom pozbawienia wolności.

Art. 88. Jeżeli najsurowszą karą orzeczoną za jedno ze zbiegających się przestępstw jest kara 25 lat pozbawienia wolności albo dożywotniego pozbawienia wolności, orzeka się tę karę jako karę łączną; w wypadku zbiegu dwóch lub więcej kar 25 lat pozbawienia wolności sąd może orzec jako karę łączną karę dożywotniego pozbawienia wolności.

Art. 89. § 1. W razie skazania za zbiegające się przestępstwa na kary pozbawienia wolności, ograniczenia wolności albo grzywny z warunkowym zawieszeniem i bez warunkowego zawieszenia ich wykonania sąd może warunkowo zawiesić wykonanie kary łącznej, jeżeli zachodzą przesłanki określone w art. 69.

§ 2. Orzekając karę łączną pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności z warunkowym zawieszeniem ich wykonania, sąd może orzec grzywnę określoną w art. 71 § 1, chociażby jej nie orzeczono za pozostające w zbiegu przestępstwa.

§ 3. W razie zbiegu orzeczeń o okresach próby sąd orzeka ten okres oraz związane z nim obowiązki na nowo.

Art. 90. § 1. Środki karne i środki zabezpieczające oraz dozór stosuje się, chociażby je orzeczono tylko co do jednego ze zbiegających się przestępstw.

§ 2. W razie orzeczenia za zbiegające się przestępstwa pozbawienia praw publicznych, zakazów lub obowiązku tego samego rodzaju, sąd stosuje odpowiednio przepisy o karze łącznej.

Art. 91. § 1. Jeżeli sprawca popełnia w podobny sposób, w krótkich odstępach czasu, dwa lub więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw, sąd orzeka jedną karę na podstawie przepisu, którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje, w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

§ 2. Jeżeli sprawca w warunkach określonych w art. 85 popełnia dwa lub więcej ciągów przestępstw określonych w § 1 lub ciąg przestępstw oraz inne przestępstwo, sąd orzeka karę łączną, stosując odpowiednio przepisy tego rozdziału.

§ 3. Jeżeli sprawca został skazany dwoma lub więcej wyrokami za przestępstwa należące do ciągu przestępstw określonego w § 1, orzeczona w wyroku łącznym kara nie może przekroczyć górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę, przewidzianego w przepisie, którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje.

Art. 92. Wydaniu wyroku łącznego nie stoi na przeszkodzie, że poszczególne kary wymierzone za należące do ciągu przestępstw lub zbiegające się przestępstwa zostały już w całości albo w części wykonane; przepis art. 71 § 2 stosuje się odpowiednio.]

Polega na tym, że ten sam sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw zanim zapadł chociażby nieprawomocny wyrok co do któregokolwiek z tych przestępstw. Jeżeli za te przestępstwa wymierzono tę samą karę lub kary, które można połączyć, sąd wymierza karę łączną.

Do podstawowych zasad orzekania kary łącznej należą:

1. tzw. pierwsze maksimum kary łącznej - kara łączna nie może być wyższa od sumy kar wymierzonych za poszczególne przestępstwa,

2. tzw. drugie maksimum kary łącznej - kara łączna nie może być wyższa niż górna granica danego rodzaju kary,

3. zasada minimum kary łącznej - kara łączna nie może być niższa od najwyższej z kar wymierzonych za zbiegające się przestępstwa.

Do orzeczenia kary łącznej może dojść w ten sposób, że wymierza ją sąd, który w tym samym postępowaniu najpierw skazuje sprawcę za poszczególne przestępstwa a następnie łączy orzeczone kary. Do orzeczenia kary łącznej może też dojść w ten sposób, że połączone zostaną kary orzeczone przez różne sądy w różnych postępowaniach. W kodeksie postępowania karnego w art. 569 - 572 (kpk) [Art. 569. § 1. Jeżeli zachodzą warunki do orzeczenia kary łącznej w stosunku do osoby prawomocnie skazanej wyrokami różnych sądów, właściwy do wydania wyroku łącznego jest sąd, który wydał ostatni wyrok skazujący w pierwszej instancji.

§ 2. Jeżeli w pierwszej instancji orzekały sądy różnego rzędu, wyrok łączny wydaje sąd wyższego rzędu.

§ 3. W razie zbiegu wyroków sądu powszechnego i szczególnego, o karze łącznej orzeka ten z sądów, który wymierzył karę surowszą podlegającą łączeniu.

Art. 570. Wyrok łączny sąd wydaje z urzędu lub na wniosek skazanego albo prokuratora.

Art. 571. § 1. Sąd w razie potrzeby zwraca się do zakładów karnych, w których skazany przebywał, o nadesłanie opinii o zachowaniu się skazanego w okresie odbywania kary, jak również informacji o warunkach rodzinnych, majątkowych i co do stanu zdrowia skazanego oraz danych o odbyciu kary z poszczególnych wyroków.

§ 2. Wniosek o wydanie wyroku łącznego pochodzący od prokuratora powinien zawierać dane, o których mowa w § 1.

Art. 572. Jeżeli brak warunków do wydania wyroku łącznego, sąd wydaje postanowienie o umorzeniu postępowania.

przewidziana jest specjalna procedura prowadząca do orzeczenia kary łącznej. Dochodzi do orzeczenia tej kary po uprawomocnieniu się kar orzeczonych za poszczególne przestępstwa i ta kara wymierzona jest w wyroku łącznym.]

CIĄG PRZESTĘPSTW - art. 91 § 1 [Art. 91. § 1. Jeżeli sprawca popełnia w podobny sposób, w krótkich odstępach czasu, dwa lub więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy wyrok, chociażby nieprawomocny, co do któregokolwiek z tych przestępstw, sąd orzeka jedną karę na podstawie przepisu, którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje, w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.]

Ciąg przestępstw jest specjalną odmianą realnego zbiegu przestępstw, tzn. że tworzą taki ciąg przestępstwa popełnione przez sprawcę zanim zapadł chociażby nieprawomocny wyrok za którekolwiek z tych przestępstw. Obok tego warunku podstawowego, spełnione muszą być warunki dodatkowe wyróżniające ten rodzaj zbiegu:

1. sprawca popełnia przestępstwa w podobny sposób

2. przestępstwa są popełnione w krótkich odstępach czasu

3. są to przestępstwa kwalifikowane z tego samego przepisu części szczególnej kodeksu karnego.

Ustalenie istnienia ciągu przestępstw prowadzi w konsekwencji do innego sposobu ukarania sprawcy niż ma to miejsce w przypadku realnego zbiegu przestępstw. W sytuacji ciągu przestępstw sąd orzeka jedną karę na podstawie przepisu, które naruszają wszystkie przestępstwa wchodzące w skład ciągu przestępstw, a orzeczona kara orzekana jest do górnej granicy zwiększonej o połowę.

Powyższe rozwiązanie nieznane poprzedniemu kodeksowi zostało krytycznie odebrane przez teorię i praktykę prawa karnego.

POZORNY ZBIEG PRZESTĘPSTW

Polega na tym, że sprawca popełnia dwa lub więcej czynów, lecz na mocy przepisu ustawy, orzecznictwa lub doktryny, tych wiele czynów traktuje się jako jedno przestępstwo.

Przykładem pozornego zbiegu przestępstw są:

1. przestępstwa wieloczynowe (złożone) - są to takie przestępstwa, które dla ich dokonania wymagają czy to powtarzającego się zachowania sprawcy (np. uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego) lub też obejmują np. dwa czyny, które stanowią o dokonaniu jednego przestępstwa (np. rozbój).

2. współukarane czyny uprzednie lub następcze - współukarane czyny, które poprzedzają lub następują po dokonaniu przestępstwa i choć zawierają znamiona innego przestępstwa nie podlegają odrębnemu ukaraniu. Uważa się bowiem, że przy całościowej ocenie zachowania sprawcy są te czyny uprzednie lub następcze ukarane w sposób wystarczający w orzeczeniu skazującym sprawcę za czyn główny, np. zniszczenie rzeczy ofiary zabójstwa. Warunkiem uznania czynów za współukarane jest pozostawanie tych czynów w bliskości czasowej i sytuacyjnej z czynem głównym.

3. czyn ciągły - art. 12 KK [Art. 12. Dwa lub więcej zachowań, podjętych w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru, uważa się za jeden czyn zabroniony; jeżeli przedmiotem zamachu jest dobro osobiste, warunkiem uznania wielości zachowań za jeden czyn zabroniony jest tożsamość pokrzywdzonego.] - nowo wprowadzona do kodeksu karnego instytucja polegająca na tym, że dwa lub więcej zachowań może być potraktowane jako jeden czyn zabroniony, pod warunkiem, że te zachowania są popełnione w krótkich odstępach czasu w wykonaniu z góry powziętego zamiaru. Inaczej mówiąc, koncepcja czynu ciągłego opiera się o wcześniej istniejący zamiar. Skazanie za czyn ciągły nie prowadzi do jakiegokolwiek zaostrzenia kary. Przyjęte w art. 12 rozwiązanie jest oceniane bardzo krytycznie, bo brak zamiaru obejmującego wszystkie czyny, powoduje, że czyny te będą musiały być potraktowane jako realny zbieg przestępstw i w konsekwencji sąd wymierzy karę łączną. Może się okazać, że te czyny będą ciągiem przestępstw i wtedy sąd ukarze sprawcę w sposób opisany w art. 91 § 1. Oznacza to w praktyce, że stosunkowo niewielkie różnice w stanie faktycznym prowadzą do istotnych różnic w sposobie ukarania sprawcy (w przypadku przestępstw przeciwko dobrom osobistym, tożsamości osoby pokrzywdzonej).

ZBIEG PRZEPISÓW USTAWY

RZECZYWISTY ZBIEG PRZEPISÓW USTAWY

Polega na tym, że sprawca jednym czynem narusza więcej niż jeden przepis kodeksu karnego. W polskim kodeksie karnym w art. 11 § 2 [Art.12 § 2. Jeżeli czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch albo więcej przepisach ustawy karnej, sąd skazuje za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.] przyjęto rozwiązanie określane mianem kumulatywnego zbiegu przepisów ustawy. Oznacza to, że sprawca, który jednym czynem naruszył co najmniej dwa przepisy ustawy, zostaje skazany za jedno przestępstwo, na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów.

20.05.2006 r.

NAUKA O KARZE

Wstępne uwagi o sądowym wymiarze kary - z podręcznika.

Kary zasadnicze - o charakterze podstawowym.

Kary dodatkowe - o charakterze uzupełniającym.

Środki karne (dawniej kary dodatkowe).

O karach mówi art. 32 k.k.

Art. 32. Karami są:

  1)  grzywna,

  2)  ograniczenie wolności,

  3)  pozbawienie wolności,

  4)  25 lat pozbawienia wolności,

  5)  dożywotnie pozbawienie wolności.

Wymienione od najlżejszej kary do najsurowszej. Jest to konsekwencja zasady humanitaryzmu. We wszystkich przypadkach części ogólnej, gdzie przewidziane są alternatywne kary wymierza się je od kary grzywny poprzez ograniczenie wolności do pozbawienia wolności.

Art. 58 § 1 k.k.

/Art. 58. § 1. Jeżeli ustawa przewiduje możliwość wyboru rodzaju kary, sąd orzeka karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania tylko wtedy, gdy inna kara lub środek karny nie może spełnić celów kary./

Konkretyzacją zasady humanitaryzmu w zakresie orzekania jest m.in. art. 58 § 1. Przepis ten zawiera dyrektywę wymiaru kary nakazującą sędziemu w każdym przypadku, kiedy wymierza karę, rozważyć czy w pierwszej kolejności nie należałoby orzec wobec sprawcy kary grzywny, następnie ewentualnie kary ograniczenia wolności, kary pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania, a w ostateczności czy nie skazać sprawcy na bezwzględne pozbawienie wolności. Kolejnym przykładem zasady humanitaryzmu jest art. 58 § 2 k.k. /Art. 58 § 2. Grzywny nie orzeka się, jeżeli dochody sprawcy, jego stosunki majątkowe lub możliwości zarobkowe uzasadniają przekonanie, że sprawca grzywny nie uiści i nie będzie jej można ściągnąć w drodze egzekucji./ mówiący o tym, że sąd nie powinien orzekać kary grzywny, jeżeli dochody sprawcy, jego stosunki majątkowe lub możliwości zarobkowe uzasadniają przekonanie, że sprawca grzywny nie uiści.

Kara jest świadczeniem osobistym (odbyć karę może tylko sprawca).

KARA POZBAWIENIA WOLNOŚCI

Wymierza się od 1 m - ca do 15 lat - tzw. terminowe pozbawienie wolności.

KARA 25 LAT POZBAWIENIA WOLNOŚCI

KARA DOŻYWOTNIEGO POZBAWIENIA WOLNOŚCI

Nie można wymierzyć jej sprawcy, który w chwili czynu nie miał ukończonych 18 lat. Była w k.k. z 1932 r., z 1969 r. nie było (była jednak kara śmierci).

KARA GRZYWNY

Kodeks karny z 1997 r. wprowadził po raz pierwszy grzywnę orzekaną według stawek dziennych. Poprzednio w Polsce (i nie tylko) grzywna orzekana była w sposób kwotowy - sąd ustalał wielkość grzywny, np. k.k. z 1969 r. przewidywał 2 rodzaje grzywny:

1. samoistną, czyli taką, która była orzekana jako jedyna kara za przestępstwo

2. niesamoistną, która towarzyszyła skazaniu na karę pozbawienia wolności.

Grzywnę wg stawek dziennych orzeka sąd w 2 etapach:

1. W I etapie sąd ustala liczbę stawek dziennych. Ta liczba generalnie odzwierciedla stopień winy i społecznej szkodliwości czynu (art. 115 - objaśnienie wyrażeń podstawowych). Liczba stawek dziennych wynosi min. 10, max. 360. W przypadku recydywy albo kary łącznej górna granica może być podniesiona do 540 stawek. W szczególnych przypadkach dotyczących przestępstw przeciwko obrotowi gospodarczemu, liczba stawek może wynosić 2000 stawek dziennych.

2. W II etapie sąd ustala wysokość stawki dziennej /art. 33 § 3 Ustalając stawkę dzienną, sąd bierze pod uwagę dochody sprawcy, jego warunki osobiste, rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe; stawka dzienna nie może być niższa od 10 złotych, ani też przekraczać 2.000 złotych./ Zgodnie z art. 33 § 3 k.k. sąd powinien wnikliwie ustalić okoliczności dotyczące dochodów i wydatków, a więc z jednej strony ustalić ze wszystkich źródeł stosunki majątkowe, z drugiej strony natomiast jego warunki osobiste i rodzinne oraz stosunki majątkowe oraz możliwości zarobkowe. Powinno to zmierzać do ustalenia przeciętnych dziennych dochodów sprawcy oraz przeciętnych dziennych wydatków sprawcy. Jeżeli pojawia się nadwyżka w dochodach nad wydatkami, to ona może określać wysokość stawki dziennej.

Orzeka się jako karę samoistną, czyli jedyną za przestępstwo lub jako karę niesamoistną (kumulatywną) obok kary pozbawienia wolności (terminowego pozbawienia wolności).

Jest to możliwe gdy sprawca dopuścił się czynu w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub taką korzyść osiągnął.

Przepisy dotyczące kary grzywny znajdują się w k.k.w.

Sprawcę należy wezwać do zapłaty w ciągu 30 dni. Potem wszczyna się egzekucję. Jeżeli sprawca nie uiści grzywny, w konsekwencji kara ta może ulec zamianie na pracę społecznie użyteczną, a w skrajnym przypadku na karę pozbawienia wolności.

KARA OGRANICZENIA WOLNOŚCI - art. 34 /Art. 34. § 1. Jeżeli ustawa nie stanowi inaczej, kara ograniczenia wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 12 miesięcy; wymierza się ją w miesiącach.

§ 2. W czasie odbywania kary ograniczenia wolności skazany:

  1)  nie może bez zgody sądu zmieniać miejsca stałego pobytu,

  2)  jest obowiązany do wykonywania pracy wskazanej przez sąd,

  3)  ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary./

(kara pracy poprawczej)

Wprowadzona do polskiego kodeksu karnego w 1969 r. (po raz pierwszy) pod hasłem eliminowania krótkoterminowych kar pozbawienia wolności.

Karę ograniczenia wolności wyznacza się od 1 m - ca do 12 m - cy (poprzedni kodeks od 3 - 24). Kara ta nie łączy się z pozbawieniem wolności, natomiast sprawcy dotyczą pewne ograniczenia - art. 34 § 2: z mocy prawa każdy skazany na tę karę nie może zmieniać miejsca stałego pobytu bez zgody sądu. Ma też obowiązek informowania sądu o przebiegu wykonania kary.

Częścią kary ograniczenia wolności, którą sąd może ustalać wg swojego uznania, jest obowiązek wykonywania pracy wskazanej przez sąd. Jest to praca dozorowana, nieodpłatna, wykonywana na cele społeczne. Tę pracę skazany wykonuje w odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki, instytucji zajmującej się działalnością charytatywną, bądź jest to praca wykonywana na rzecz społeczności lokalnej. Tę pracę wykonuje się w wymiarze od 20 do 40 godzin miesięcznie. Zamiast tej formy kary ograniczenia wolności sąd może orzec potrącenie z wynagrodzenia za pracę na rzecz Skarbu Państwa albo wskazany cel społeczny w wymiarze od 10% do 25% wynagrodzenia netto.

Skazanego na karę ograniczenia wolności sąd może oddać pod dozór kuratora, osoby godnej zaufania, stowarzyszenia czy instytucji, a także może zobowiązać do naprawienia szkody, do przeproszenia pokrzywdzonego, do powstrzymania się od nadużywania alkoholu.

21.05.2006 r.

NADZWYCZAJNY WYMIAR KARY

NZK	ZWYCZAJNY	RECYDYWA
ART. 60 K.K.	WYMIAR KARY	SPECJALNA

W przepisach części szczególnej k.k. ustawodawca zawsze określa rodzaj i wymiar kary grożącej za popełnienie określonego przestępstwa. Te granice kary określamy mianem zwyczajnego wymiaru kary - mówi się też o nim ustawowy wymiar kary. W stosunku do tych zagrożeń możliwe jest orzekanie kar poniżej dolnego, ustawowego zagrożenia lub też powyżej górnej granicy ustawowego zagrożenia. W obydwu tych przypadkach mówimy o nadzwyczajnym wymiarze kary.

W ramach nadzwyczajnego wymiaru kary omówimy następujące instytucje:

I Art. 60 - nadzwyczajne złagodzenie kary /Art. 60. § 1. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w wypadkach przewidzianych w ustawie oraz w stosunku do młodocianego, jeżeli przemawiają za tym względy określone w art. 54 § 1.

§ 2. Sąd może również zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w szczególnie uzasadnionych wypadkach, kiedy nawet najniższa kara przewidziana za przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa, w szczególności:

  1)  jeżeli pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, szkoda została naprawiona albo pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody,

  2)  ze względu na postawę sprawcy, zwłaszcza gdy czynił starania o naprawienie szkody lub o jej zapobieżenie,

  3)  jeżeli sprawca przestępstwa nieumyślnego lub jego najbliższy poniósł poważny uszczerbek w związku z popełnionym przestępstwem.

§ 3. Sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet może warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa, jeżeli ujawni on wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia.

§ 4. Na wniosek prokuratora sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet warunkowo zawiesić jej wykonanie w stosunku do sprawcy przestępstwa, który, niezależnie od wyjaśnień złożonych w swojej sprawie, ujawnił przed organem ścigania i przedstawił istotne okoliczności, nieznane dotychczas temu organowi, przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności.

§ 5. W wypadkach określonych w § 3 i 4 sąd wymierzając karę pozbawienia wolności do lat 5 może warunkowo zawiesić jej wykonanie na okres próby wynoszący do 10 lat, jeżeli uzna, że pomimo niewykonania kary sprawca nie popełni ponownie przestępstwa; przepisy art. 71-76 stosuje się odpowiednio.

§ 6. Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary poniżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia albo kary łagodniejszego rodzaju według następujących zasad:

  1)  jeżeli czyn stanowi zbrodnię, sąd wymierza karę pozbawienia wolności nie niższą od jednej trzeciej dolnej granicy ustawowego zagrożenia,

  2)  jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności nie niższa od roku, sąd wymierza grzywnę, karę ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności,

  3)  jeżeli czyn stanowi występek, przy czym dolną granicą ustawowego zagrożenia jest kara pozbawienia wolności niższa od roku, sąd wymierza grzywnę albo karę ograniczenia wolności.

§ 7. Jeżeli czyn zagrożony jest alternatywnie karami wymienionymi w art. 32 pkt 1-3, nadzwyczajne złagodzenie kary polega na odstąpieniu od wymierzenia kary i orzeczeniu środka karnego wymienionego w art. 39 pkt 2-8; przepisu art. 61 § 2 nie stosuje się./

II Art. 64 - recydywa specjalna /Art. 64. § 1. Jeżeli sprawca skazany za przestępstwo umyślne na karę pozbawienia wolności popełnia w ciągu 5 lat po odbyciu co najmniej 6 miesięcy kary umyślne przestępstwo podobne do przestępstwa, za które był już skazany, sąd może wymierzyć karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

§ 2. Jeżeli sprawca uprzednio skazany w warunkach określonych w § 1, który odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienia wolności i w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub części ostatniej kary popełnia ponownie umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia, sąd wymierza karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane przestępstwo w wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

§ 3. Przewidziane w § 1 lub 2 podwyższenie górnego ustawowego zagrożenia nie dotyczy zbrodni./

Ad I) Zgodnie z art. 60 § 6 nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary poniżej dolnego ustawowego zagrożenia albo na wymierzeniu kary łagodniejszego rodzaju. Przepisy przewidujące nadzwyczajne złagodzenie kary znajdują się głównie w k.k., ale także występują np. w ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich.

Podstawy (przyczyny) nadzwyczajnego złagodzenia kary - art. 60 § 1 i 2 (w szczególności)

1. wypadki przewidziane w ustawie: m.in. art. 10 § 2 /§ 2. Nieletni, który po ukończeniu 15 lat dopuszcza się czynu zabronionego określonego w art. 134, art. 148 § 1, 2 lub 3, art. 156 § 1 lub 3, art. 163 § 1 lub 3, art. 166, art. 173 § 1 lub 3, art. 197 § 3, art. 252 § 1 lub 2 oraz w art. 280, może odpowiadać na zasadach określonych w tym kodeksie, jeżeli okoliczności sprawy oraz stopień rozwoju sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste za tym przemawiają, a w szczególności, jeżeli poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne./, art. 14 § 2 /§ 2. W wypadku określonym w art. 13 § 2 sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia./, art. 15 § 2 /§ 2. Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do sprawcy, który dobrowolnie starał się zapobiec skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego./, art. 19 § 2 /§ 2. Wymierzając karę za pomocnictwo sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary./, art. 25 § 2 /§ 2. W razie przekroczenia granic obrony koniecznej, w szczególności gdy sprawca zastosował sposób obrony niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia./, art. 26 § 3 /§ 3. W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia./ Część szczegółowa: art. 150 /Art. 150. § 1. Kto zabija człowieka na jego żądanie i pod wpływem współczucia dla niego,

podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. W wyjątkowych wypadkach sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia./, art. 176 /Art. 176. § 1. Nie podlega karze sprawca przestępstwa określonego w art. 174, który dobrowolnie uchylił grożące niebezpieczeństwo.

§ 2. Wobec sprawcy przestępstwa określonego w art. 173 § 1 lub 2 sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, jeżeli sprawca dobrowolnie uchylił niebezpieczeństwo grożące życiu lub zdrowiu wielu osób./, art. 310 /Art. 310. § 1. Kto podrabia albo przerabia polski albo obcy pieniądz, inny środek płatniczy albo dokument uprawniający do otrzymania sumy pieniężnej albo zawierający obowiązek wypłaty kapitału, odsetek, udziału w zyskach albo stwierdzenie uczestnictwa w spółce lub z pieniędzy, innego środka płatniczego albo z takiego dokumentu usuwa oznakę umorzenia,

podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 5 albo karze 25 lat pozbawienia wolności.

§ 2. Kto pieniądz, inny środek płatniczy lub dokument określony w § 1 puszcza w obieg albo go w takim celu przyjmuje, przechowuje, przewozi, przenosi, przesyła albo pomaga do jego zbycia lub ukrycia,

podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 3. W wypadku mniejszej wagi sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

§ 4. Kto czyni przygotowania do popełnienia przestępstwa określonego w § 1 lub 2,

podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5./

2. w stosunku do młodocianego, jeżeli przemawiają za tym względy na wychowawcze walory kary

3. w szczególnie uzasadnionych wypadkach, gdy nawet najniższa kara orzeczona za przestępstwo byłaby niewspółmiernie surowa. Ma ten szczególny wypadek miejsce, gdy:

* sprawca przestępstwa nieumyślnego lub jego najbliższy poniósł poważny uszczerbek w związku z przestępstwem

* pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą i szkoda została naprawiona lub ustalono sposób jej naprawienia

4. na wniosek prokuratora w stosunku do sprawcy, który obok wyjaśnień złożonych we własnej sprawie, ujawnił przed organem ścigania informacje dotyczące istotnych i nieznanych wcześniej temu organowi okoliczności dotyczących przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności.

We wszystkich tych przypadkach nadzwyczajne złagodzenie kary ma charakter fakultatywny.

5. Podstawa obligatoryjna: sąd stosuje nadzwyczajne złagodzenie kary w stosunku do sprawcy współdziałającego z innymi osobami, jeżeli ujawni on organom ścigania informacje o pozostałych uczestnikach przestępstwa.

Sposoby nadzwyczajnego złagodzenia kary są zależne i różne w zależności od wysokości ustawowego zagrożenia kary:

1. jeżeli przestępstwo jest zbrodnią, sąd wymierza karę od 1/3 dolnej granicy ustawowego zagrożenia

2. jeżeli czyn jest występkiem zagrożonym karą pozbawienia wolności nie niższą od roku, sąd wymierza grzywnę, karę ograniczenia wolności lub karę pozbawienia wolności

3. gdy występek zagrożony jest karą pozbawienia wolności poniżej roku, to wtedy sąd może orzec grzywnę lub karę ograniczenia wolności

4. gdy przestępstwo jest zagrożone alternatywnie pozbawieniem wolności, ograniczeniem wolności lub grzywną, to wtedy nadzwyczajne złagodzenie kary polega na odstąpieniu od wymierzania kary i na orzeczeniu środka karnego.

II Recydywa specjalna - art. 64 k.k.

występuje w 2. formach:

1. recydywa specjalna podstawowa - art. 64 § 1

2. recydywa specjalna wielokrotna /multirecydywa/ - art. 64 § 2

Ad 1) Warunki recydywy specjalnej podstawowej:

1. sprawca popełnił umyślne przestępstwo

2. sprawca został skazany za to przestępstwo na karę pozbawienia wolności

3. sprawca odbył przynajmniej 6 m - cy kary pozbawienia wolności sprawca popełnia kolejne przestępstwo - jest ono umyślne i podobne do przestępstwa, za które był wcześniej skazany (art. 115 § 3 Przestępstwami podobnymi są przestępstwa należące do tego samego rodzaju; przestępstwa z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia albo przestępstwa popełnione w celu osiągnięcia korzyści majątkowej uważa się za przestępstwa podobne.)

4. to nowe przestępstwo zostało popełnione w ciągu 5 lat od odbycia kary.

W przypadku recydywy specjalnej podstawowej sąd orzeka karę od dolnej granicy ustawowego zagrożenia do górnej granicy zwiększonej o połowę. Skazując w ramach tego przepisu sąd może wymierzyć każdą z kar w sposób zaostrzony określony w art. 64 § 1.

Ad 2) Warunki recydywy specjalnej wielokrotnej:

1. sprawca odpowiadał już w warunkach określonych w art. 64 § 1 (występuje gdy sprawca popełnił min. 3 - ie przestępstwo)

2. odbył łącznie min. 1 rok kary pozbawienia wolności

3. popełnia umyślnie przestępstwo przeciwko życiu, zdrowiu, rozbój, kradzież z włamaniem

4. to nowe przestępstwo zostaje popełnione w ciągu 5 lat odbycia kary pozbawienia wolności.

Następstwem multirecydywy jest:

1. skazanie na karę pozbawienia wolności

2. sąd obligatoryjnie wymierza karę w wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia do górnej zwiększonej o połowę.

Te obostrzenia przewidziane w związku z recydywą nie mają zastosowania gdy przestępstwo jest zbrodnią.

Nadzwyczajny obostrzony wymiar kary występuje jeszcze w art. 65 k.k. /Art. 65. § 1. Przepisy dotyczące wymiaru kary, środków karnych oraz środków związanych z poddaniem sprawcy próbie, przewidziane wobec sprawcy określonego w art. 64 § 2, stosuje się także do sprawcy, który z popełnienia przestępstwa uczynił sobie stałe źródło dochodu lub popełnia przestępstwo działając w zorganizowanej grupie albo związku mających na celu popełnienie przestępstwa oraz wobec sprawcy przestępstwa o charakterze terrorystycznym.

§ 2. Do sprawcy przestępstwa z art. 258 mają odpowiednie zastosowanie przepisy dotyczące sprawcy określonego w art. 64 § 2, z wyjątkiem przewidzianego w tym przepisie zaostrzenia kary./, który zobowiązuje sąd aby orzekać karę na zasadach przewidzianych w art. 64 § 2 wobec:

1. sprawców, którzy z popełnienia przestępstwa uczynili sobie stałe źródło dochodów

2. sprawców działających w zorganizowanej grupie przestępczej

3. sprawców przestępstw o charakterze terrorystycznym.

28.05.2006 r.

ŚRODKI ZWIĄZANE Z PODDANIEM SIĘ SPRAWCY PRÓBIE /ŚRODKI PROBACYJNE/

Są to:

1. warunkowe umorzenie postępowania - najmłodsza z instytucji

2. warunkowe zawieszenie wykonania kary

3. warunkowe przedterminowe zwolnienie

Ad 1. WARUNKOWE UMORZENIE POSTĘPOWANIA

Art. 66. § 1. Sąd może warunkowo umorzyć postępowanie karne, jeżeli wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne, okoliczności jego popełnienia nie budzą wątpliwości, a postawa sprawcy nie karanego za przestępstwo umyślne, jego właściwości i warunki osobiste oraz dotychczasowy sposób życia uzasadniają przypuszczenie, że pomimo umorzenia postępowania będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni przestępstwa.

§ 2. Warunkowego umorzenia nie stosuje się do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą przekraczającą 3 lata pozbawienia wolności.

§ 3. W wypadku gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, sprawca naprawił szkodę lub pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody, warunkowe umorzenie może być zastosowane do sprawcy przestępstwa zagrożonego karą nie przekraczającą 5 lat pozbawienia wolności.

W w/w artykule zawarte są przesłanki warunkowego umorzenia postępowania. W poprzednim kodeksie decyzja o warunkowym umorzeniu należała do prokuratora i do sądu. Obecnie tylko sąd ma prawo umorzyć postępowanie.

Przesłanki warunkowego umorzenia postępowania:

1. wina i społeczna szkodliwość czynu nie są znaczne

2. okoliczności czynu nie budzą wątpliwości

3. sprawca nie był wcześniej karany za przestępstwo umyślne

4. właściwości i warunki osobiste sprawcy (cechy osobowości, okoliczności w jakich żyje)

5. dotychczasowy sposób życia

1 - 5 pozytywna prognoza kryminalistyczna - sąd nabiera przekonania, że sprawca będzie przestrzegał porządku prawnego

6. przestępstwo, które sprawca popełnił nie jest zagrożone karą wyższą niż 3. lata

Kodeks karny z 1997 r. dodał przepis, który pozwala warunkowo umorzyć postępowanie w przypadku, gdy popełnione przestępstwo zagrożone jest karą do lat 5, gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, szkoda została naprawiona lub też ustalono sposób jej naprawienia.

Art. 67. § 1. Warunkowe umorzenie następuje na okres próby, który wynosi od roku do 2 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia.

§ 2. Umarzając warunkowo postępowanie karne, sąd może w okresie próby oddać sprawcę pod dozór kuratora lub osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji albo organizacji społecznej, do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.

§ 3. Umarzając warunkowo postępowanie karne, sąd zobowiązuje sprawcę do naprawienia szkody w całości lub w części, a może na niego nałożyć obowiązki wymienione w art. 72 § 1 pkt 1-3, 5 lub 7a, a ponadto orzec świadczenie pieniężne wymienione w art. 39 pkt 7 oraz zakaz prowadzenia pojazdów, wymieniony w art. 39 pkt 3, do lat 2.

§ 4. Przepis art. 74 stosuje się odpowiednio.

Warunkowe umorzenie występuje na okres próby (nie może być krótsza niż rok, a dłuższa niż 2 lata).

Warunkowemu umorzeniu może towarzyszyć oddanie sprawcy pod dozór, który może być wykonywany przez kuratora, osobę godną zaufania, organizację lub instytucję społeczną. Nadto sąd może zobowiązać sprawcę do naprawienia szkody, do przeproszenia pokrzywdzonego, może orzec zakaz prowadzenia pojazdów mechanicznych.

Jeżeli próba zakończy się pozytywnie umorzenie warunkowe przekształca się w umorzenie bezwarunkowe.

W przypadku nieudanej próby sąd podejmuje warunkowo umorzenie postępowania.

Decyzja o umorzeniu

postępowania

	PRÓBA	6 m - cy

Moment uprawomocnienia

się decyzji

Podjęcie warunkowego umorzenia postępowania może nastąpić w okresie od wydania orzeczenia o warunkowym umorzeniu do jego uprawomocnienia, może być podjęte w okresie próby, a także w ciągu 6 m - cy od zakończenia okresu próby, ale wtedy wyłącznie na podstawie zachowań, które miały miejsce w okresie próby.

Podjęcie postępowania jest obligatoryjne i fakultatywne. Następuje to podjęcie gdy:

• sprawca popełni przestępstwo

• sprawca rażąco narusza porządek prawny

• sprawca uchyla się od dozoru lub nie wykonuje nałożonych obowiązków.

Ad 2. WARUNKOWE ZAWIESZENIE WYKONANIA KARY

Obecnie obejmuje możliwość zawieszenia nie tylko kar pozbawienia wolności ale także kary ograniczenia wolności i kary grzywny. Wolno zawiesić karę pozbawienia wolności do 2 lat.

Przesłanki - Art. 69. § 1. Sąd może warunkowo zawiesić wykonanie orzeczonej kary pozbawienia wolności nie przekraczającej 2 lat, kary ograniczenia wolności lub grzywny orzeczonej jako kara samoistna, jeżeli jest to wystarczające dla osiągnięcia wobec sprawcy celów kary, a w szczególności zapobieżenia powrotowi do przestępstwa.

§ 2. Zawieszając wykonanie kary, sąd bierze pod uwagę przede wszystkim postawę sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste, dotychczasowy sposób życia oraz zachowanie się po popełnieniu przestępstwa.

§ 3. Zawieszenia wykonania kary nie stosuje się do sprawcy określonego w art. 64 § 2, chyba że zachodzi wyjątkowy wypadek, uzasadniony szczególnymi okolicznościami; zawieszenia wykonania kary, o którym mowa w art. 60 § 3-5, nie stosuje się do sprawcy określonego w art. 64 § 2.

• pozytywna prognoza dotycząca osiągnięcia celów kary mimo zawieszenia jej wykonania

• postawa sprawcy, jego właściwości i warunki osobiste przemawiają za zawieszeniem

• zachowanie sprawcy po dokonaniu przestępstwa sąd ocenia pozytywnie

• w przypadku skazania w warunkach recydywy specjalnej wielokrotnej zachodzi znaczące ograniczenie stosowania warunkowego zawieszenia wykonania kary

Warunkowe zawieszenie wykonania kary występuje na okres próby, który jest różny w zależności od rodzaju kary, która została orzeczona.

Próba wynosi:

1. od 2 - 5 lat w przypadku skazania na pozbawienie wolności

2. od 1 - 3 lat w przypadku pozostałych kar jeżeli skazanym jest recydywista - w warunkach art. 64 § 2 Jeżeli sprawca uprzednio skazany w warunkach określonych w § 1, który odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienia wolności i w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub części ostatniej kary popełnia ponownie umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej użycia, sąd wymierza karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane przestępstwo w wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

3. lub młodociany, próba wynosi od 3 - 5 lat

Warunkowo zawieszając wykonanie kary sąd może orzec wobec skazanego grzywnę, której jedyna podstawą orzeczenia jest zawieszenie wykonania kary. Ta grzywna może wyłącznie towarzyszyć pozbawieniu wolności lub karze ograniczenia wolności.

W tym pierwszym przypadku może wynosić do 180 stawek dziennych, a w drugim przypadku 90 stawek dziennych.

Powstaje problem nieuiszczonej i uiszczonej w części grzywny w przypadku gdy próba zakończyła się niepowodzeniem i sąd zarządził wykonanie kary.

Jeżeli sprawca nie uiścił, to grzywny nie wolno egzekwować, czyli nie podlega ona wykonaniu albo w całości albo w nieuiszczonej części.

Jeżeli grzywna została wykonana, to zarządzona kara ulega skróceniu o okres odpowiadający liczbie uiszczonych stawek dziennych.

Obowiązki

W art. 77 k.k. /Art. 77. § 1. Skazanego na karę pozbawienia wolności sąd może warunkowo zwolnić z odbycia reszty kary tylko wówczas, gdy jego postawa, właściwości i warunki osobiste, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa, okoliczności jego popełnienia oraz zachowanie po popełnieniu przestępstwa i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie, iż skazany po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa.

§ 2. W szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd wymierzając karę pozbawienia wolności może wyznaczyć surowsze ograniczenia do skorzystania przez skazanego z warunkowego zwolnienia niż przewidziane w art. 78./

znajduje się wykaz obowiązków, które może nałożyć sąd warunkowo zawieszając wykonanie kary.

Wykonanie obowiązków może ulegać zmianie w trakcie okresu próby. Zostają zastosowany po wysłuchaniu oskarżonego.

Np.:

przeproszenie pokrzywdzonego, naprawienie szkody, informowanie o przebiegu próby, poddanie się leczeniu, powstrzymywanie się od kontaktowanie się z pokrzywdzonym lub innymi osobami, opuszczenie lokalu zajmowanego wspólnie z pokrzywdzonym.

Nadto sąd może nałożyć inne stosowne obowiązki. Nadto skazany może być poddany pod dozór. W przypadku gdy próba nie zakończy się sukcesem sąd musi lub może zarządzić wykonanie kary. Do przyczyn tej decyzji należą:

1. popełnienie przestępstwa

2. naruszenie porządku prawnego

3. uchylanie się od dozoru lub nałożonego obowiązku

Zarządzenie wykonania kary może się dokonać jeszcze przed upełnomocnieniem się wyroku w okresie próby a także w ciągu 6 m - cy od zakończenia okresu próby, ale wtedy wyłącznie na podstawie zdarzeń, które miały miejsce do końca okresu próby.

Ad 3. WARUNKOWE PRZEDTERMINOWE ZWOLNIENIE

Art. 77 i nast. /Art. 77. § 1. Skazanego na karę pozbawienia wolności sąd może warunkowo zwolnić z odbycia reszty kary tylko wówczas, gdy jego postawa, właściwości i warunki osobiste, sposób życia przed popełnieniem przestępstwa, okoliczności jego popełnienia oraz zachowanie po popełnieniu przestępstwa i w czasie odbywania kary uzasadniają przekonanie, iż skazany po zwolnieniu będzie przestrzegał porządku prawnego, w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa.

§ 2. W szczególnie uzasadnionych wypadkach sąd wymierzając karę pozbawienia wolności może wyznaczyć surowsze ograniczenia do skorzystania przez skazanego z warunkowego zwolnienia niż przewidziane w art. 78.

Art. 78. § 1. Skazanego można warunkowo zwolnić po odbyciu przez niego co najmniej połowy kary, jednak nie wcześniej niż po 6 miesiącach.

§ 2. Skazanego określonego w art. 64 § 1 można warunkowo zwolnić po odbyciu dwóch trzecich kary, natomiast określonego w art. 64 § 2 po odbyciu trzech czwartych kary; warunkowe zwolnienie nie może nastąpić wcześniej niż po roku.

§ 3. Skazanego na karę 25 lat pozbawienia wolności można warunkowo zwolnić po odbyciu 15 lat kary, natomiast skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności po odbyciu 25 lat kary.

Art. 79. § 1. Przepisy art. 78 § 1 i 2 stosuje się odpowiednio do sumy dwóch lub więcej nie podlegających łączeniu kar pozbawienia wolności, które skazany ma odbyć kolejno; przepis art. 78 § 2 stosuje się, jeżeli chociażby jedno z przestępstw popełniono w warunkach określonych w art. 64.

§ 2. Skazanego można, niezależnie od warunków określonych w art. 78 § 1 lub 2, zwolnić warunkowo po odbyciu 15 lat pozbawienia wolności.

Art. 80. § 1. W razie warunkowego zwolnienia czas pozostały do odbycia kary stanowi okres próby, który jednak nie może być krótszy niż 2 lata ani dłuższy niż 5 lat.

§ 2. Jeżeli skazanym jest osoba określona w art. 64 § 2, okres próby nie może być krótszy niż 3 lata.

§ 3. W razie warunkowego zwolnienia z kary dożywotniego pozbawienia wolności okres próby wynosi 10 lat.

Art. 81. W razie odwołania warunkowego zwolnienia ponowne warunkowe zwolnienie nie może nastąpić przed upływem roku od osadzenia skazanego w zakładzie karnym, a w wypadku kary dożywotniego pozbawienia wolności przed upływem 5 lat.

Art. 82. Jeżeli w okresie próby i w ciągu dalszych 6 miesięcy nie odwołano warunkowego zwolnienia, karę uważa się za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia.

Art. 83. Skazanego na karę ograniczenia wolności, który odbył przynajmniej połowę orzeczonej kary, przy czym przestrzegał porządku prawnego i sumiennie wykonywał pracę wskazaną przez sąd, jak również spełnił nałożone na niego obowiązki i orzeczone środki karne, sąd może zwolnić od reszty kary, uznając ją za wykonaną.

Art. 84. § 1. Sąd może po upływie połowy okresu, na który orzeczono środki karne wymienione w art. 39 pkt 1-3, uznać je za wykonane, jeżeli skazany przestrzegał porządku prawnego, a środek karny był w stosunku do niego wykonywany przynajmniej przez rok.

§ 2. Przepisu § 1 nie stosuje się, jeżeli środki karne wymienione w art. 39 pkt 2-3 orzeczono na podstawie art. 41 § 1a, art. 41a § 3 albo art. 42 § 2 lub 3.

Art. 84a. § 1. Obowiązek powstrzymania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu, orzeczone na zawsze, można uznać za wykonane, jeżeli zachowanie skazanego po popełnieniu przestępstwa i w czasie wykonania kary uzasadniają przekonanie, iż po uchyleniu obowiązku lub zakazu nie popełni on ponownie przestępstwa przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności na szkodę małoletniego, a obowiązek lub zakaz był wykonywany co najmniej 10 lat.

§ 2. W postępowaniu w przedmiocie dalszego stosowania obowiązku lub zakazu, o których mowa w § 1, sąd zasięga opinii biegłych.

§ 3. Wniosku skazanego lub jego obrońcy, złożonego przed upływem 2 lat od wydania postanowienia o odmowie uznania obowiązku lub zakazu, o których mowa w § 1, za wykonany nie rozpoznaje się./

Art. 77 określa przesłanki niezbędne dla podjęcia decyzji o przedterminowym zwolnieniu.

Jest oczywiste, że muszą one prowadzić do pozytywnej prognozy polegającej na tym, że skazany mimo nieodbycia całości kary będzie przestrzegał porządku prawnego. W teorii prawa karnego dyskusyjne jest to, jakie przesłanki powinny mieć wpływ na wymierzone decyzje. Czy większy akcent nie powinien być położony na zachowanie sprawcy w okresie po popełnieniu czynu.

Art. 77 obejmuje równoważne przesłanki, z których znaczna część dotyczy okoliczności sprzed popełnienia przestępstwa lub samego przestępstwa. Obok postawy sprawcy, jego właściwości, sposobu życia przed popełnieniem przestępstwa, zachowania sprawcy w czasie odbywania kary, art. 77 każe uwzględniać okoliczności popełnienia przestępstwa. W praktyce ta przesłanka trwale eliminuje niektórych skazanych. Warunkowe zwolnienie może nastąpić po min. Odbyciu 6 m - cy kary, pod warunkiem, że jest to więcej niż ½ kary. Wobec recydywistów część odbytej kary musi być wyższa i wynosić ²/₃ lub ¾. Dla skazanych na 25 lat pozbawienia wolności min. wynosi 15 lat. Dla skazanych na dożywotnie pozbawienie wolności min. wynosi 25 lat.

Sąd może wyznaczyć surowsze ograniczenia dotyczące części odbytej kary. Okres próby to okres kary, która pozostaje do jej odbycia. Nie może być krótszy niż 2 lata a dłuższy niż 5 lat. 10 lat w przypadku zwolnienia z dożywotniego pozbawienia wolności.

Odwołanie warunkowego zwolnienia określają przepisy kkw. Jest ono obligatoryjne lub fakultatywne a przyczyny są identyczne jak we wcześniej omawianych instytucjach probacyjnych. Sąd może oddać skazanego pod dozór a także nałożyć na skazanego obowiązki.

Decyzja o odwołaniu przedterminowego zwolnienia może być podjęta w okresie próby albo w ciągu 6 m - cy od jej zakończenia.

04.06.2006 r.

CZĘŚĆ SZCZEGÓLNA KODEKSU KARNEGO

PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO ŻYCIU

ZABÓJSTWO - art. 148 /Art. 148 § 1. Kto zabija człowieka,

podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 8, karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.

§ 2. Kto zabija człowieka:

  1)  ze szczególnym okrucieństwem,

  2)  w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem,

  3)  w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie,

  4)  z użyciem broni palnej lub materiałów wybuchowych,

podlega karze 25 lat pozbawienia wolności albo karze dożywotniego pozbawienia wolności.

§ 3. Karze określonej w § 2 podlega, kto jednym czynem zabija więcej niż jedną osobę lub był wcześniej prawomocnie skazany za zabójstwo.

§ 4. Kto zabija człowieka pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami,

podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10./

Jest to przestępstwo powszechne - może je popełnić każdy.

Jest to przestępstwo umyślne - które można popełnić zarówno w zamiarze ewentualnym jak i bezpośrednim.

Przedmiotem przestępstwa jest człowiek: człowiek to istota zrodzona z kobiety, która została oddzielona od ciała matki i jest zdolna do samodzielnego życia. Natomiast faktem kończącym człowieczeństwo jest śmierć: trwałe i nieodwracalne ustanie funkcji pnia mózgu.

Kwalifikowane typy zabójstw - art. 148 § 2.

Podlegają surowszej karze:

  1)  kiedy sprawca zabija ze szczególnym okrucieństwem

  2)  w związku z wzięciem zakładnika, zgwałceniem albo rozbojem

  3)  gdy sprawca zabija z użyciem broni palnej lub materiałów wybuchowych

  4)  w wyniku motywacji zasługującej na szczególne potępienie

Ad 1) Każde zabójstwo jest z natury rzeczy okrutnym. W przypadku tego typy przestępstwa chodzi jednak o szczególne jego nasilenie przejawiające się znaczniejszą dolegliwością fizyczną czy psychiczną. Będzie to miało miejsce np. w przypadku torturowania, poniżania, dręczenia pokrzywdzonego czy też z uwagi na sposób zabijania.

Ad 2) Ten typ zabójstwa łączy się z popełnieniem określonych wskazań przestępstw. Ten związek zabijania nie musi mieć charakteru przyczynowo - skutkowego, wystarczy istnienie związku czasowo - przestrzennego i w praktyce śmierć nie musi dotknąć osoby, która została pokrzywdzona wskazanymi w art. 148 § 2 pkt. 2 przestępstwami. Może to być osoba przypadkowa (np. świadek zdarzenia).

Ad 3) Powszechność zjawiska.

Ad 4) Oznacza motywację w powszechnym odczuciu naganną, wywołującą szczególne oburzenie (np. zabójstwo dla lub za pieniądze)

Zabójstwo jest karane karą minimalną - 25 lat pozbawienia wolności.

W art. 148 § 2 kwalifikowany typ związany ze szczególnym przypadkiem powrotności do przestępstwa. Surowszej kwalifikacji podlega sprawca, który wcześniej był już karany za zabójstwo, a także sprawca, który jednym czynem zabije więcej niż jedną osobę.

Tradycyjnie zabójstwo ma swoje typy uprzywilejowane, czyli przypadki karane łagodnej niż w typie podstawowym. Należy do nich m.in.:

- zabójstwo pod wpływem silnego wzburzenia usprawiedliwionego okolicznościami. Silne wzburzenie to proces psychiczny przebiegający gwałtownie, w którym emocję biorą rację (górę) nad rozumem. Z tym typem zabójstwa łączy się pytanie, czy sprawca, który podejmował wcześniej czynności przygotowawcze, a później popełnił przestępstwo, może być skazany za przestępstwo z art. 148 § 4.

- sprawca działa pod wpływem alkoholu.

DZIECIOBÓJSTWO - art. 149 /Art. 149. Matka, która zabija dziecko w okresie porodu pod wpływem jego przebiegu,

podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5./

→ ustawowe zagrożenie karą: 3 m - ce do 5 lat.

Okres porodu jako znamię przestępstwa z art. 149, uważane jest za znamię kontrowersyjne. Ocenia się ten okres w szczególności jako długotrwałość zarówno wg medycznego jak i psychologicznego kryterium. Wg kryterium medycznego poród trwa od momentu rozpoczęcia skurczów macicy do wydalenia łożyska. Zwykle od kilku do kilkunastu godzin. Wg kryterium psychologicznego ten okres może trwać dłużej.

Drugim znamieniem tego przestępstwa jest działanie pod wpływem porodu. To oznacza wzięcie pod uwagę subiektywnych przeżyć związanych z przebiegiem porodu.

Jest to przestępstwo indywidualne, niewłaściwe, tzn. takie, które ma ograniczony krąg podmiotów, ale ma swój odpowiednik wśród przestępstw powszechnych.

ZABÓJSTWO NA ŻĄDANIE I POD WPŁYWEM WSPÓŁCZUCIA - art. 150 /Art. 150. § 1. Kto zabija człowieka na jego żądanie i pod wpływem współczucia dla niego,

podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. W wyjątkowych wypadkach sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia./

BÓJKA I POBICIE - art. 158 /Art. 158. § 1. Kto bierze udział w bójce lub pobiciu, w którym naraża się człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia albo nastąpienie skutku określonego w art. 156 § 1 lub w art. 157 § 1,

podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Jeżeli następstwem bójki lub pobicia jest ciężki uszczerbek na zdrowiu człowieka, sprawca

podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.

§ 3. Jeżeli następstwem bójki lub pobicia jest śmierć człowieka, sprawca

podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10./

Przedmiotem chronionym jest życie i zdrowie. Przestępstwo powszechne, może być tylko popełnione przez działanie. Jest przestępstwem skutkowym, takie którego skutek należy do ustawowych znamion czynu. Tym skutkiem jest narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia czy też na wystąpienie uszczerbku na zdrowiu. Jest to przestępstwo, w którym odpowiedzialność za jego popełnienie ukształtowana została wg reguł odpowiedzialności zbiorowej. Każdy kto bierze udział - podlega karze. Jeżeli w stosunku do uczestnika bójki lub pobicia można ustalić zakres konkretnych przez niego spowodowanych skutków, to wtedy taki uczestnik tego przestępstwa odpowiada za te skutki a nie za przestępstwo z art. 158.

Bójka - to zdarzenie, w którym biorą udział minimum 3 osoby, z których każda występuje jako napastnik i pokrzywdzony.

Pobicie - to udział również minimum 3 osób, a w zdarzeniu od początku występują ci, którzy atakują i ci, którzy bronią.

Jest to przestępstwo tylko w zamiarze bezpośrednim.

W art. 159 /Art. 159. Kto, biorąc udział w bójce lub pobiciu człowieka, używa broni palnej, noża lub innego podobnie niebezpiecznego przedmiotu,

podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8./

- kwalifikowana postać bójki w związku z użyciem broni palnej, noża lub innego niebezpiecznego przedmiotu.

PRZESTĘPSTWA PRZECIWKO MIENIU

KRADZIEŻ - art. 278 /Art. 278. § 1. Kto zabiera w celu przywłaszczenia cudzą rzecz ruchomą,

podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 2. Tej samej karze podlega, kto bez zgody osoby uprawnionej uzyskuje cudzy program komputerowy w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.

§ 3. W wypadku mniejszej wagi, sprawca

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

§ 4. Jeżeli kradzież popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego.

§ 5. Przepisy § 1, 3 i 4 stosuje się odpowiednio do kradzieży energii lub karty uprawniającej do podjęcia pieniędzy z automatu bankowego./

przedmiotem ochrony jest własność i posiadanie rzeczy.

Ustawowe znamiona: powszechność, działanie w zamiarze bezpośrednim, przedmiotem przestępstwa jest cudza rzecz ruchoma - oznacza to, że rzecz ma swojego właściciela. Kradzieży, podobnie jak w przypadku innych przestępstw przeciwko mieniu, można dopuścić się w stosunku do rzeczy będących czyjąś własnością - nie ma kradzieży rzeczy niczyjej. Aby mówić o przestępstwie kradzieży, wartość rzeczy musi mieć wartość co najmniej 250 zł (przy niższej kwocie mamy do czynienia z wykroczeniem). Zwierzę, jeżeli jest przedmiotem czynu, traktuje się jako cudzą rzecz. Jeżeli chodzi o samo zachowanie sprawcy, to kradzież składa się z zaboru i przywłaszczenia.

Zabór polega na wyjęciu rzeczy spod władztwa właściciela lub posiadacza rzeczy i przejęciu we własne władanie.

Przywłaszczenie jest więc stanem polegającym na chęci władania rzeczą tak jak właściciel.

Przestępstwo jest skutkowe - musi dojść do przywłaszczenia rzeczy. W art. 278 § 2 stypizowano przestępstwo kradzieży programu komputerowego. W tym zakresie to przestępstwo chroni prawo użytkownika programu.

Analogiczne zasady jak przy kradzieży z art. 278 § 1, obowiązują w przypadku kradzieży energii oraz karty uprawniającej do podjęcia pieniędzy.

Jest to przestępstwo ścigana na wniosek pokrzywdzonego, jeśli kradzież popełniono na szkodę osoby najbliższej.

KRADZIEŻ Z WŁAMANIEM - art. 279 /Art. 279. § 1. Kto kradnie z włamaniem,

podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

§ 2. Jeżeli kradzież z włamaniem popełniono na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego./

Kwalifikowana postać kradzieży. Istotą tego przestępstwa i kwalifikującego znamienia sprowadza się do włamania - przełamania zabezpieczeń, które chronią rzecz przed kradzieżą. Na ogół to przełamanie zabezpieczeń oznacza fizyczne ich przełamanie. Może to jednak być przełamanie zabezpieczeń cyfrowych, natomiast przełamane zabezpieczenia nie muszą stwarzać prawną cechą poważnych problemów. Bardziej przy włamaniu akcentuje się w tym zabezpieczeniu wolę ochrony rzeczy niż konieczność faktycznego zabezpieczenia. Nie jest kradzieżą z włamaniem tzw. kradzież z wyłamaniem, która polega na tym, że sprawca pozwala się zamknąć w zabezpieczonym pomieszczeniu, w którym dokonuje kradzieży a następnie wychodzi na zewnątrz tego pomieszczenia pokonując zabezpieczenia.

ROZBÓJ - art. 280 /Art. 280. § 1. Kto kradnie, używając przemocy wobec osoby lub grożąc natychmiastowym jej użyciem albo doprowadzając człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności,

podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.

§ 2. Jeżeli sprawca rozboju posługuje się bronią palną, nożem lub innym podobnie niebezpiecznym przedmiotem lub środkiem obezwładniającym albo działa w inny sposób bezpośrednio zagrażający życiu lub wspólnie z inną osobą, która posługuje się taką bronią, przedmiotem, środkiem lub sposobem,

podlega karze pozbawienia wolności na czas nie krótszy od lat 3./

Kwalifikowana postać kradzieży. Przedmiot ochrony: własność oraz zdrowie, wolność, nietykalność cielesna człowieka. Jest to przestępstwo niezależne od wartości rzeczy, którą się ukradnie. Charakterystyczna dla rozboju jest zbieżność w czasie kradzieży i używania przemocy, groźba jej użycia albo doprowadzenie człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności. Na ogół rozbojowi towarzyszy stosunek przemocy fizycznej, czyli oddziaływanie na ciało innej osoby w taki sposób, aby przełamać albo uniemożliwić jej opór. Spowodowanie nieprzytomności lub bezbronności musi być wynikiem innych zachowań niż używanie przemocy.

Art. 280 § 2 - kwalifikowana postać rozboju, która związana jest z posługiwaniem się przez sprawcę bronią palną, nożem lub innym, podobnie niebezpiecznym przedmiotem. Ta sama kwalifikowana postać wystąpi w stosunku do współuczestnika rozboju, który nie posługuje się tymi przedmiotami, a posługuje się nimi inny z uczestników.

Termin `posługuje się' jest szerszy od terminu `używa', bo oznacza nie tylko używanie, ale wystarczy samo jego okazanie osobie pokrzywdzonej.

Obok rozboju w art. 281 /Art. 281. Kto, w celu utrzymania się w posiadaniu zabranej rzeczy, bezpośrednio po dokonaniu kradzieży, używa przemocy wobec osoby lub grozi natychmiastowym jej użyciem albo doprowadza człowieka do stanu nieprzytomności lub bezbronności,

podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10./ ustawodawca przewidział przestępstwo kradzieży rozbójniczej, a w art. 282 /Art. 282. Kto, w celu osiągnięcia korzyści majątkowej, przemocą, groźbą zamachu na życie lub zdrowie albo gwałtownego zamachu na mienie, doprowadza inną osobę do rozporządzenia mieniem własnym lub cudzym albo do zaprzestania działalności gospodarczej,

podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10./ przestępstwo wymuszenia rozbójniczego.

Kradzież rozbójnicza - przestępstwo indywidualne, może popełnić je tylko sprawca, który dopuścił się kradzieży, i który następnie aby utrzymać się w posiadaniu rzeczy używa przemocy, groźby jej użycia lub doprowadza człowieka do stanu bezbronności lub nieprzytomności.

Wymuszenie rozbójnicze - polega na doprowadzeniu innej osoby do niekorzystnego rozporządzenia mieniem własnym lub cudzym lub do zaprzestania działalności gospodarczej. To rozporządzenie mieniem polega na dokonaniu czynności rozporządzającej prawem majątkowym, np. ktoś podpisze pokwitowanie, że odebrał dług, którego faktycznie mu nie zwrócono; ktoś napisze testament, gdzie sprawcę tego wymuszenia uczyni beneficjentem spadku. Wymuszenie rozbójnicze ma miejsce gdy sprawca osiąga swój cel przemocą, groźbą zamachu, czy też przez doprowadzenie do gwałtownego zamachu na mienie. To przestępstwo powszechne, popełnione być może tylko w zamiarze bezpośrednim.

PRZYWŁASZCZENIE - art. 284 /Art. 284. § 1. Kto przywłaszcza sobie cudzą rzecz ruchomą lub prawo majątkowe,

podlega karze pozbawienia wolności do lat 3.

§ 2. Kto przywłaszcza sobie powierzoną mu rzecz ruchomą,

podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.

§ 3. W wypadku mniejszej wagi lub przywłaszczenia rzeczy znalezionej, sprawca

podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.

§ 4. Jeżeli przywłaszczenie nastąpiło na szkodę osoby najbliższej, ściganie następuje na wniosek pokrzywdzonego./

Czynność wykonawcza polega na przywłaszczeniu cudzej rzeczy ruchomej lub prawa majątkowego, czyli na postąpieniu z rzeczą jak jej właściciel. Od kradzieży przywłaszczenie różni się brakiem elementu zaboru.

Nie ma zaboru, ponieważ rzecz przywłaszczona znajduje się u sprawcy. Nie dochodzi do zmiany fizycznego miejsca przez rzecz. Kwalifikowaną postacią przywłaszczenia jest sprzeniewierzenie, czyli przywłaszczenie rzeczy powierzonej sprawcy. Jest to przekazanie rzeczy i władztwa nad nią z obowiązkiem późniejszego zwrotu.

8/37

---