Prawo karne wykłady

Prof. Leszek Wieczorek

Wykład I

Prawo karne /materialne/

Dziedzina prawa określająca czyny będące przestępstwami, kary grożące za popełnienie przestępstw, środki karne i środki zabezpieczające, stosowane w związku z naruszeniem prawa karnego oraz zasady odpowiedzialności karnej.

W prawie karnym również prawo karno-skarbowe, prawo wykroczeń i prawo karne wojskowe.

Prawo materialne/materia/

Związane z wolą ustawodawcy, są to zasady odpowiedzialności karnej, kto podlega przepisom oraz jakie zasady są tej odpowiedzialności, jakie przestępstwo i zasady wymierzania kary oraz środki zabezpieczające /tymczasowy areszt/.

Prawo karne procesowe

Dziedzina określająca reguły postępowania organów państwowych w procesie karnym to działalność zmierzająca do ustalenia czy i przez kogo zostało popełnione przestępstwo, oraz zmierzające do osądzenia sprawcy przestępstwa, określa też uprawnienia i obowiązki osób uczestniczących w procesie karnym/jest to postępowanie w sprawie, postępowanie przeciwko osobie/.

Prawo karne wykonawcze

Reguluje tryb wykonywania orzeczonych kar, oraz uprawnienia osób skazanych / w ramach tego prawa wyróżnia się, prawo penitencjarne - zawiera przepisy odnoszące się do wykonywania kary pozbawienia wolności /.

Dziedziną prawa ściśle związaną z prawem karnym jest postępowanie z nieletnimi.

Świadek - zeznaje,

Oskarżony - wyjaśnia.

Prawo karne międzynarodowe

Obejmuje wszelkie międzynarodowe aspekty odpowiedzialności karnej.

II. Nauka prawa karnego i nauki spokrewnione.

Prawo karne - dziedzina prawa tzw. pozytywnego /gdyż obejmuje zespół obowiązujących przepisów/.

Nauka prawa karnego - zajmuje się wykładnią obowiązujących przepisów.

WYKŁADNIA - ustalenie co autor ustawy chciał powiedzieć - ustalenie znaczenia tekstu prawnego.

WYKŁADNIA ROZSZERZAJĄCA W PRAWIE KARNYM JEST NIEDOPUSZCZAJĄCA.

Prawo karne zajmuje się tworzeniem usystematyzowanego zbioru instrukcji, zasad, zwrotów związanych z prawem karnym jest to tzw. DOGMATYKA PRAWA / coś stałego niezmiennego/. Prawo karne jest wyjaśnieniem społecznej funkcji przepisów / tzn. Prawo karne realizuje cele społeczne np. bezpiecznie poruszać się po ulicy/, instytucji i zasad prawa karnego.

Prawo karne - zajmuje się krytyczną oceną i formułowaniem zmian prawa karnego, dokonuje krytycznej analizy orzecznictwa sądowego /jak stosowanie prawa w praktyce się odbywa, prawo karne - przeprowadzanie empirycznych funkcjonowań prawa karnego w praktyce.

Prawo karne jest spokrewnione z:

• wiktymologia - nauka o ofierze przestępstwa /jaka jest rola ofiary w przestępstwie - jaki był jej udział/

- kryminologia - nauka, która w sposób wszechstronny, bada przestępstwo, przestępczość i przestępcę oraz funkcjonowanie środków przeciwdziałania przestępczości, zajmuje się relacjami społeczności z przestępczością/,

• kryminalistyka - nauka o metodach i środkach wykrywania przestępstw, wykrywania i ścigania ich sprawców oraz utrwalania środków dowodowych,

• nauka o polityce kryminalnej - nauka o ustawodastwie, nauka o ściganiu przestępstw, nauka jak kazać sprawców przestępstw.

• nauka penitencjarna- nauka jak postępować z osoba skazaną, jak zapobiec wtórnej demoralizacji w ramach wykonywania kary, jak doprowadzić do resocjalizacji.

III. Funkcje prawa karnego:

Sprawiedliwościowa - /historyczna nazwa - pierwotna/- związana z zaspakajaniem poczucia sprawiedliwości osoby, na której szkodę popełniono przestępstwo, a także rodziny ofiary i jej grupy społecznej - odbywa się to przez ukaranie sprawcy, aktualnie funkcja ta jest utożsamiana z zaspakajaniem odczucia sprawiedliwości /funkcja najbardziej stosowana/.

Ochronna - związana z zabezpieczeniem pewnych dóbr, których istnienie i respektowanie składa się na ład prawny, na porządek prawny /ochrona ofiar przestępstw/ związana z tym aby nas nie pozostawić przed stan oskarżenia bez wykładni, pomocny stan prawny - wiadomo co nam wolno a czego nie, zakaz stosowania wykładni rozszerzającej.

Gwarancyjna - /zbliżona do ochronnej/ - polega na wyraźnym określeniu co jest przestępstwem i poprzez to zagwarantowanie obywatelowi, że nie będzie on pociągnięty do odpowiedzialności karnej, za czyny których prawa za przestępstwa nie uważają.

IV. Zasady prawa karnego.

1/ zasada odpowiedzialności karnej za czyn:

odpowiedzialność karna jest konsekwencją dopuszczania się przez człowieka czynu /działania lub zaniechania/ nie mogą być podstawa odpowiedzialności karnej - myśli, poglądy, zamiary człowieka, jego właściwości fizyczne lub psychiczne a także jego stan niebezpieczeństwa.

2/ zasada winy - prawo karne opiera się na zasadzie winy, oznacza to, że sprawca czynu zabronionego ponosi odpowiedzialność karną tylko wtedy gdy z popełnienia czynu można zrobić /postawić/ mu zarzut, wtedy kiedy istnieje określona więź psychiczna między sprawca a jego czynem jest to tzw. Zasada subiektywizmu ponieważ jest związana z osoba sprawcy czynu z podmiotem przestępstwa. Obecnie uważa się, że nie można ponosić odpowiedzialności karnej za samo spowodowanie jakiegoś skutku, czyli nie istnieje odpowiedzialność obiektywna.

Art.1§3kk stwierdza, że nie popełnia przestępstwa sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu. Czyn wypełniający znamiona określone w ustawie karnej nie jest przestępstwem, jeżeli nie został przez sprawcę zawiniony. Jest czynem zabronionym.

3/ zasada odpowiedzialności indywidualnej i osobistej - współczesne prawo karne określa przestępstwo jako własny czyn sprawcy, współsprawctwo, pomocnictwo albo podżeganie w art. 21 kk. przewiduję zasadę indywidualizacji kary. Istnieją jednakże pewne fragmenty odpowiedzialności zbiorowej w postaci niektórych typów przestępstw np. udział w bójce, pobiciu.

Zasada odpowiedzialności osobistej wskazuje ponadto, że nie może przejąć na siebie odpowiedzialności karnej inna osoba niż sprawca przestępstwa.

4/ zasada humanitaryzmu - zgodnie z którą prawo karne winno być humanitarne, ludzkie w tym znaczeniu, że wymaga przezeń stawiane winny być na miarę możliwości ludzi a stosowane kary i środki karne nie powinny być okrutne, nie powinny wyrządzać zbędnych dolegliwości.

5/ zasada nie ma przestępstwa bez ustawy NULLUM CLIMEN SINEN LEGE- to najważniejsza zasada współczesnego prawa karnego i nie kwestionowany składnik idei państwa prawa, w polskim prawie sformułowana jest w art. 42 Konstytucji RP i w art. 1§1 kk. o analogicznym brzmieniu /odpowiedzialności karnej podlega ten tylko, kto dopuścił się czynu zabronionego pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia.

Z zasady tej wynikają reguły szczegółowe:

• prawo karne musi być prawem pisanym i zawartym w ustawie

• prawo karne musi opisywać przestępstwo w sposób maksymalnie dokładny

• niedopuszczalne jest stosowanie analogii na niekorzyść oskarżonego

• ustawa karna wprowadzająca odpowiedzialność karną lub ją zaostrzająca nie może działać wstecz LEX RETRO AGIN

• kara za przestępstwo musi być określona i przewidziana we wcześniej wydanej ustawie.

V. Szkoły i kierunki o nauce prawa karnego

1. racjonalistyczno - humanitarny - wieku oświecenia /XIII-XIVw/ wobec faktu, że ówcześnie funkcjonujące prawo karne charakteryzowała niejasność i chaotyczność uregulowań, okrucieństwo kar i arbitralność stosowania tego prawa przez władców i ich urzędników Włoch Cesare Beccaria sugerował:

a/ obywatelom ochronę przed samowolą organów państwa przed samowolą organów państwa

b/ stworzenie prawa równego dla wszystkich bez przywilejów stanowych

c/ uznawanie za przestępstwa czynów szkodliwych dla społeczeństwa / np. nie karanie za czary/

d/ rezygnacje z okrucieństwa kar i stosowania tortur

2. klasyczna szkoła - powstała w końcu XVIII wieku, która sformułowała definicję przestępstwa, zasady winy i sensu kary.

3. szkoła autropologiczna /pozytywna/ - twórca LOMBROSO który w 1876r. Opublikował książkę „człowiek zbrodniarz” gdzie wskazał na istnienie przestępcy z urodzenia

4. szkoła socjologiczna /XIX-XX w./ która zwróciła uwagę na fakt, że w przestępczości obok przyczyn związanych z osobowością jednostki istotne są przyczyny tkwiące w warunkach społecznych. Przesłanką odpowiedzialności karnej miał być nadal czyn zabroniony przez ustawę ale przestał on być głównym elementem decydującym o rozmiarach tej odpowiedzialności. Nie czyn lecz sprawca miał być ukarany.

VI. zagadnienia kryminalizacji.

Przez naukę o kryminalizacji rozumiemy uznawanie przez ustawodawcę pewnych czynów za przestępstwo lub utrzymanie przestępności pewnych czynów.

W ramach kryminalizacji rozróżniamy:

1. opisową naukę o kryminalizacji- która zajmuje się opisem i analizą tego zjawiska jako fragmentu rzeczywistości społecznej a zwłaszcza ustaleniem jakie są rzeczywiste powody kryminalizacji, które dzielimy na : a/ racjonalne /nastawienie na osiągnięcie danego celu/

b/ irracjonalne - emocjonalne /gdy ustawodawca nie stara się osiągnąć określonego celu lecz kierując się emocjami uznaje pewne czyny za przestępstwa/

2. normatywna nauka o kryminalizacji - która polega na tworzeniu pewnych zasad określających kiedy ma nastąpić kryminalizacja względnie kiedy jest dopuszczalna - ogólnie stwierdza się, że kryminalizacja powinna być uzasadniona naukowo zwłaszcza w zakresie kryminologii, uważa się ponadto, że powinna być poprzedzona rachunkiem zysków i strat /kosztów/ jakie się z nią wiążą.

Zasady kryminalizacji:

1/ zasada subsydiarności prawo karne nie powinno interweniować gdy inne reakcje społeczne są wystarczające

2/ zasada wymagania dowodu i zasada nie działania prawa wstecz - mają chronić osobę niewinną przed skazaniem w procesie karnym

3/ zasada w razie wątpliwości co do kryminalizacji - należy z niej zrezygnować

VII. Ustawa karna i jej stosowanie

1. Źródła polskiego prawa karnego:

• kodeks karny - ustawa z 1997r. Stosowana od 1.09.1998r. składa się z 3 części: ogólnej, szczególnej, wojskowej. Przepisy karne zawarte są także w ustawach dodatkowych, m.in. w ustawach karnych szczególnych w ustawach typu administracyjnego

• przepisy innych dziedzin prawa - często przy stosowaniu prawa karnego należy się odwoływać do przepisów innych dziedzin prawa / np. prawa administracyjnego, cywilnego i rodzinnego/

• konstytucja i umowy międzynarodowe - wszystkie ustawy RP muszą być zgodne z konstytucją, gdy prawo karne jest nie zgodne z konstytucją, stosujemy bezpośrednio konstytucję, umowy międzynarodowe mogą formułować zobowiązania pod adresem państw /stron/, by w określony sposób ukształtowały swe ustawodawstwo lub zawierają tego rodzaju przepis, które mogą być stosowane bezpośrednio

• judykatura /orzecznictwo/ i doktryna /nauka/ - orzeczenia sądów nie są w Polsce źródłem prawa ale orzecznictwo i nauka prawa wpływa siłą swego autorytetu na kształt obowiązującego prawa przez jego interpretację

• wykładnia przepisów prawa - zakaz wykładni rozszerzającej.

VIII. Obowiązywanie ustawy karnej pod względem czasu

1. wejście w życie - ustawa karna obowiązuje od momentu jej wejścia w życie, przepis prawa wskazuje od kiedy norma prawna w chodzi w życie

2. czas popełnienia przestępstwa - art. 6 § 1 kk. Wskazuje, że czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany

3. obowiązywanie ustawy karnej pod względem czasu - art. 4 § 1 kk. Stosuje się ustawę nową, chyba że ustawa obowiązująca uprzednio jest względniejsza dla sprawcy zasada stabilności wyroków wskazuje na to, że ustawa w zasadzie nie wpływa na wyroki zapadłe przed wejściem w życie - wyjątki od tej zasady:

• gdy czyn , za który zapadł wyrok skazujący przestaje być zabroniony pod groźbą kary, wyrok traci moc /nie kontynuuje się jego wykonania/ oraz następuje zatarcie skazania z mocy prawa

• gdy wg nowej ustawy czyn objęty wyrokiem zagrożony jest karą, której górna granica jest niższa od kary orzeczonej, wymierzoną karę obniża się do górnej granicy ustawowego zagrożenia przewidzianego za taki czyn w nowej ustawie.

• Gdy wg nowej ustawy czyn objęty wyrokiem nie jest już zagrożony karą pozbawienia wolności a w poprzednio zapadłym wyroku taka karę wymierzono, to taką karę wymierzoną zamienia się na grzywnę albo na karę ograniczenia wolności

4. ustawy epizodyczne, to takie które obowiązują tylko przez określony czas w związku z nadzwyczajnymi sytuacjami /wojna, klęska żywiołowa/ kodeks karny na ten temat milczy / tzn. nie obowiązuje/.

Wykład II . 21.10.2006r.

Obowiązywanie ustawy pod względem miejsca i osób

Prawo karne każdego państwa ma pewien zasięg działania, zasięg ten określają zasady obowiązywania ustawy karnej pod względem miejsca i osób. Regulowanie zakresu zastosowania ustaw karnych należy do suwerennych uprawnień każdego państwa.

Zasady:

1. zasada teryterialności art. 5 kk. Polską ustawę karną stosuje się do czynów popełnionych na polskim terytorium lub na polskim statku wodnym lub powietrznym. Terytorium Polski to obszar powierzchni ziemi /lądowy/ wraz z wodami wewnętrznymi oraz morskie wody przybrzeżne a także słup powietrza nad tymi obszarami i wnętrze ziemi pod nimi. „Polski statek” obejmuje statki / w tym i stałe platformy na szelfie kontynentalnym / i samoloty zarejestrowane w Polsce.

Wyjątki od reguły:

To instytucja przekazania, przejęcia ścigania, która polega na tym, że w przypadku popełnienia pewnych przestępstw przez cudzoziemców, wstrzyma się wprawdzie tryb ścigania karnego ale następnie przekazuje się zebrane dowody i ewentualnie podejrzanego do państwa, którego jest obywatelem.

2. zasada narodowości podmiotowej - zwana inaczej zasadą obywatel polski odpowiada za wszelkie czyny popełnione za granicą, które są przestępstwami wg prawa polskiego oraz wg czynu / art. 111§2 kk./ wymagana jest tzw. Podwójna przestępność czynu.

3. zasada narodowości przedmiotowej /ochronna/ ograniczona - czyny popełnione przez obcokrajowców za granica podlegają ustawie karnej polskiej w zasadzie tylko wtedy gdy są przestępstwami skierowanymi przeciwko interesom RP, obywatela polskiego, polskiej osoby prawnej lub polskiej jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej /art. 110 § 1 kk./

4. zasada narodowości przedmiotowej /ochronna/ ale nieograniczona / art. 112 kk./- w przypadku przestępstwa:

• przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu RP

• przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom

• przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym

• zeznania finansowe złożone wobec polskiego urzędu

Polska ustawa karna jest stosowana bezwzględnie na obywatelstwo sprawcy i bez ograniczenia warunkiem podwójnej przestępności.

5. zasada odpowiedzialności zastępczej /art. 110 §2 kk./ - gdy obcokrajowiec popełnia za granicą przestępstwo nie objęte zasadą ochronną ograniczoną ani zasadą ochronną nieograniczoną i jest ono zagrożone w polskiej ustawie karą przekraczająca 2 lata pozbawienia wolności stosuje się polską ustawę karną ale pod warunkiem, że sprawca przebywa w Polsce i nie zarządzono jej wydania.

6. zasada represji wszechświatowej / zasada uniwersalna/ art. 113 kk. - stosowanie polskiej ustawy karnej do obcokrajowców i obywateli polskich w razie popełnienia przez nich przestępstw ściganych na mocy zobowiązania wynikającego z umów międzynarodowych i gdy sprawcy przebywającego w Polsce nie postanowiono wydać chodzi tu o przestępstwo, których ściganiem jest zainteresowana cała społeczność międzynarodowa /np. ludobójstwo, zbrodnie wojenne, terroryzm/.

Moc prawna orzeczeń zagranicznych - art. 114§1 kk. - gdy za granica zapadł wyrok skazujący, to nie stoi to na przeszkodzie do ponownego skazania takiego sprawcy w Polsce pod warunkiem, że ustawa polska ma zastosowanie. W tym przypadku nie obowiązuje zasada powagi rzeczy osądzonej.

Wyjątki:

to sytuacja gdy Polska w inny sposób wyczerpała swoje prawa do ukarania sprawcy / np. przekazała za granicę ściganie lub przejęła wyrok zagraniczny do wykonania w Polsce. Nauka /doktryna/ stoi na stanowisku by nie traktować zagranicznych wyroków skazujących jako nie istniejących.

Immunitet w prawie karnym - oznacza okresowe lub stałe wyłączenie możliwości pociągnięcia do odpowiedzialności karnej pewnej kategorii osób z powodu popełnienia przez nich jakichkolwiek lub niektórych przestępstw.

Rodzaje immunitetów:

a/ materialny - polegający na stałym uchyleniu karalności czynu wypełniającego znamiona przestępstwa /np. przepisy o adwokaturze/ ma charakter trwały,

b/ formalny - oznacza czasowe wyłączenie możliwości wszczęcia i prowadzenia karnego /dotyczy np. posłów, senatorów/.

Nauka o przestępstwie

Przestępstwo - obowiązujący w Polsce kk. Nie zawiera legalnej definicji przestępstwa art.. 1 § 1 kk. Określa jedynie kto podlega odpowiedzialności karnej. Z całego kk. Można skonstruować następującą definicję przestępstwa.

PRZESTĘPSTWO - to czyn człowieka zabroniony przez ustawę pod groźbą kary jako zbrodnia lub występek, bezprawny, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy. Przestępstwem może być tylko czyn człowieka, a więc jego działanie lub zaniechanie.

ŚCIGANIE KARNE - to nie są poglądy, przekonania, zamiary. Regułą jest, że przestępstwo może popełnić osoba fizyczna ale polskie prawo przewiduje również odpowiedzialność karną osób prawnych. Przestępstwo musi być czynem zabronionym przez ustawę karną tzn. musi odpowiadać opisowi ustawowemu, określonego typu przestępstwa. Opis ten składa się z elementów, które nazywamy ustawowymi znamionami przestępstwa. Znamiona te mogą być opisowe /nie wymagające oceny, myśli np. uderza, pieniądz/, mogą być też ocenne, które wymagają przy ustalaniu ich występowania w czynie pewnych ocen /np. istotne zespecenie, uporczywość/.

BEZPRAWNOŚĆ CZYNU - czyn musi wyczerpywać znamiona ustawy obowiązującej w chwili jego popełnienia.

WINA - przestępstwem jest tylko czyn zawiniony art. 1 § 3 kk. Stanowi, że „ nie popełnia przestępstwa” sprawca czynu zabronionego jeżeli nie można mu przypisać winy w chwili czynu. Wina zachodzi wtedy gdy możemy sprawcy postawić zarzut z popełnienia danego czynu.

Teorie winy:

• psychologiczne - wina jest określonym w ustawie stosunkiem psychicznym sprawcy do czynu

• normatywne - które za istotę winy uważają osobistą zarzucalność popełnionego czynu.

Przesłanka winy - jest tzw. Stron podmiotowa przestępstwa /art. 9 kk./ tzw. Zamiarem popełnienia przestępstwa /przy przestępstwach umyślnych/ albo lekkomyślność lub niedbalstwo /przy przestępstwach nieumyślnych/.

WINĘ UMYŚLNĄ I NIEUMYŚLNĄ nazywamy często formami winy.

Istnieje też szereg przesłanek negatywnych czyli okoliczności wyłączających winę są to:

-niepoczytalność sprawcy

błąd, działanie na rozkaz, stan wyższej konieczności.

Wina w prawie karnym materialnym jest personalną / a więc zaadresowaną do konkretnej osoby- zarzucalnością popełnionego czynu /. Granice tej zarzucalności określa ustawa ustanawiając przesłanki winy i wskazując okoliczności wyłączające winę.

ZNIKOMA SPOŁECZNA SZKODLIWOŚĆ - TO PEWNA CECHA OCENNA. W PRZYPADKU JEJ WYSTĄPIENIA NAWET POMIMO WYCZERPANIA ZNAMION DANEGO CZYNU ZABRONIONEGO CZYN TEN NIE BĘDZIE PRZESTĘPSTWEM.

Klasyfikacja przestępstw

1. waga przestępstw art. 7 kk. Dzieli przestępstwa na zbrodnie i występki.

ZBRODNIA - jest to czyn zagrożony karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy od 3 lat albo karą surowszą / zbrodnią jest morderstwo jak i fałszowanie pieniędzy/.

WYSTĘPEK - to czyn zagrożony karą przekraczającą 1 miesiąc pozbawienia wolności, 1 miesiąc ograniczenia wolności lub grzywny powyżej 30 stawek dziennych. Czyny, przy których górne zagrożenie karą nie przekracza tych granic to są WYKROCZENIA.

2. forma winy - wyróżniamy przestępstwa umyślne i nieumyślne. Zbrodnie można popełnić tylko umyślnie . Występek natomiast może być popełniony nieumyślnie jeżeli ustawa tak stanowi /art. 8 kk./

3. forma czynu - działanie /wykonanie ruchów, obserwacja/, i zaniechanie /brak pewnego rodzaju działania przez prawo wymaganego/.

ZNAMIĘ SKUTKU - przestępstwa dzielimy na:

• formalne /bezskutkowe/ np. namowa do nierządu,

• materialne /skutkowe/ np. uszkodzenie rzeczy

TYPY PRZESTĘPSTW:

• podstawowe /zabicie człowieka/,

• kwalifikowane /zabójstwo zwykłe/

• uprzywilejowane / zabójstwo - eutanazja, dzieciobójstwo/

TRYB Ścigania:

-przestępstwa ścigane z urzędu / z oskarżenia publicznego/

-przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego /np. zniesławienie/,

-przestępstwa wojskowe ścigane na wniosek dowódcy jednostki

Struktura przestępstwa

1/ PODMIOT PRZESTĘPSTWA I STRONA PODMIOTOWA - podmiotem przestępstwa może być tylko osoba fizyczna, która w chwili popełnienia czynu ukończyła 17 lat. Wyjątki od tej reguły:

a/ art. 10§2kk. Wskazuje, iż w przypadku TAKSTYWNE /NUMERATYWNE/ wymienionych przestępstw odpowiedzialność karną może ponieść nieletni, który ukończył 15 lat /zamach na życie prezydenta RP, wzięcie zakładników, rozbój, porwanie statku/, ponadto aby nieletni odpowiadał jak dorosły musi spełnić warunki:

• przemawiają za tym okoliczności sprawy oraz właściwości i warunki osobiste sprawcy, a zwłaszcza jeżeli uprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się nieskuteczne

b/ art.10§4kk. - przewiduje możliwość potraktowania dorosłego sprawcy w wieku od 17 do 18 lat jako nieletniego w przypadku gdy dopuścił się on występku i przemawiają za tym okoliczności a także stopień rozwoju oraz właściwości i warunki osobiste sprawcy.

PRZESTĘPSTWA INDYWIDUALNE - to te, w których opisie ustawowym znamię osoby sprawcy /podmiotu określony jest przez użycie pewnej dodatkowej cechy /np. żołnierz, matka/, skutkuje to tym, że sprawcami takich przestępstw mogą być tylko osoby mające taką cechę.

Przestępstwa te dzielą się na:

• właściwe - to takie, przy których szczególna cecha podmiotu decyduje o bycie przestępstwa, brak tej cechy powoduje brak przestępstwa /odmowa wykonania rozkazu /żołnierz/

• niewłaściwe - to takie gdy szczególna cecha podmiotu nie decyduje o bycie przestępstwa lecz o stworzeniu jego typu kwalifikowanego lub uprzywilejowanego / matka - dzieciobójstwo/

PRZESTĘPSTWA POWSZECHNE - to takie, które może popełnić każda osoba odpowiadająca ogólnym cechom podmiotu przestępstwa.

CZYN ZABRONIONY - jest przejawem demoralizacji

NIELETNI - ma nadzór

DOROSŁY - ma dozór

NIELETNI - to wg ustawy z 26.X.1982r. o postępowaniu w sprawach nieletnich osoba:

• w związku z demoralizacją, która nie ukończyła 18 lat,

• w związku z czynami zabronionymi osoba między 13 a 17 rokiem życia,

• w związku z wykonywaniem orzeczonych środków wychowawczych lub poprawczych osoba do 21 roku życia.

Ustawa ta zna środki wychowawcze / np. upomnienie, zobowiązanie do określonego postępowania np. podjęcia nauki, nadzór odpowiedzialny rodziców czy też kuratora, umieszczenie w rodzinie zastępczej, w placówce wychowawczej albo w ośrodku szkolno-wychowawczym/.

Ustawa ta zna środki leczniczo-wychowawcze / umieszczenie nieletniego w szpitalu psychiatrycznym lub innym odpowiednim zakładzie leczniczym/ oraz umieszczenie w zakładzie poprawczym / z zawieszeniem lub bez/

MŁODOCIANY - to taki sprawca, który nie ukończył 21 lat w chwili czynu ani 24 lata w chwili orzekania w I instancji. W przypadku skazania młodocianego, należy wymierzyć mu karę kładąc nacisk na jej cele wychowawcze. Szersze są też w stosunku do młodocianych możliwość nadzwyczajnego złagodzenia kary.

2/ PRZEDMIOT I STRONA PRZEDMIOTOWA:

do strony przedmiotowej przestępstwa zaliczamy:

• czy zachowanie się podmiotu,

• skutek czynu,

• sytuacje w jakiej czyn popełniono,

• sposób popełniania,

• przedmiot wykonawczy czynu.

Wykład III 3.XII.2006r.

Forma czynu - przestępstwa z nich wynikające wyróżniamy

1. przestępstwa trwałe - utrzymywanie pewnego stanu rzeczy np. pozbawienie człowieka wolności

2. przestępstwo wieloosobowe - takie przestępstwo, które musi polegać na działaniu wielu osób np. udział w bójce

3. przestępstwa wieloczynowe - polegające na działalności, na które składają się czyny np. rozpijanie małoletnich czy znęcanie

Przestępstwa z zaniechania - polegają na nie podjęciu przez sprawcę działania, do którego był on zobowiązany / formalne przestępstwa zaniechania - źródłem obowiązku jest ustawa karna/ lub na spowodowaniu określonego skutku przez nie podjęcie takiego działania /materialne przestępstwa zaniechania źródłem tego obowiązku nie jest zawarty w kodeksie karnym /spoza kk/

Przestępstwa materialne z zaniechania - art. 2 kk odpowiedzialności karnej za przestępstwo skutkowe popełnione przez z zaniechania podlega ten tylko, na kim ciąży prawny szczególny obowiązek zapobiegania skutkowi. Źródłem takiego obowiązku może być ustawa, umowa lub przyjęcie określonej funkcji.

Skutek czynu związek przyczynowy:

1. do strony przedmiotowej przestępstwa należy skutek wtedy gdy jakieś przestępstwo występuje nie tylko w trybie podstawowym lecz również w trybie kwalifikowanym przez nastąpienie określonego skutku. Skutek ten nazywany w przepisach jest następstwem czynu. Między zachowaniem się sprawcy a skutkiem tego zachowania zachodzić musi związek przyczynowy, stwierdzeniem czy w danym przypadku tak było zajmuje się teoria związku przyczynowego

• Teoria ekwiwalencji /równowartości warunków/ opiera się na założeniu, że przyczyną każdego skutku jest pewna suma warunków niezbędnych do jego wystąpienia. To czy warunek był konieczny /SINEQANON/ sprawdza się przy pomocy hipotetycznego usuwania tego warunku. Teoria ta ujmuje związek przyczynowy bardzo szeroko.

• Teoria adekwatnego związku przyczynowego, wg której nie wystarcza, że czyjeś zachowanie się jest konieczne, warunkiem wystąpienia skutku. Dla uznania go za przyczynę wymaga się jeszcze by określony w ustawie skutek był normalnym typowym następstwem takiego zachowania.

• Teoria relewancji która twierdzi, że prawo karne przez przepisy dokonuje pewnej selekcji i nie każde spowodowanie skutku, nie każdy związek przyczynowy jest istotny /relewantny/.

Strona podmiotowa przestępstwa inaczej strona subiektywna

Obejmuje zjawiska psychiczne, które muszą towarzyszyć stronie przedmiotowej, zewnętrznemu zachowaniu się sprawcy/ i które wyrażają stosunek psychiczny sprawcy do czynu / czyli umyślność i nieumyślność/. Strona podmiotowa jest najważniejszą przesłanką winy, bez zaistnienia wymaganych w przepisie karnym określającym typ przestępstwa strony podmiotowej nie można sprawcy postawić zarzutu a tym samym nie możliwa jest jego odpowiedzialność karna z powodu braku winy / nie ma przestępstwa bez winy./ Ponadto określona strona podmiotowa tzw. forma winy i szkodliwości społecznej czynu.

Formy winy umyślnej - art. 9 § 1 k.k. umyślne popełnienie czynu zabronionego zachodzi wtedy gdy sprawca miał zamiar jego popełnienia. Zamiar ten może wystąpić jako zamiar bezpośredni lub jako zamiar ewentualny.

• zamiar bezpośredni - zachodzi wtedy gdy sprawca uświadamiając sobie, że wypełnia znamiona czynu zabronionego albo, że jego zachowanie może wypełnić te znamiona chce jego popełnienia. Wyróżniamy zamiar bezpośredni nagły i zamiar bezpośredni przemyślany.

• zamiar ewentualny - zachodzi wtedy gdy sprawca możliwość popełnienia czynu zabronionego przewiduje i na to się godzi

• zamiar niby - ewentualny - polega na tym, że przy braku pewności co do jednego z znamion czynu zabronionego chce zachowania się objętego znamieniem czasownikowym.

Dodatkowe cechy umyślności:

• przestępstwa kierunkowe - przestępstwa znamienne celem / np. cel przywłaszczenia/ motywem np. /dyskryminacja/ lub pobudką np. /współczucie/ określa się jako przestępstwa kierunkowe.

Formy winy nieumyślnej :

Przesłanką odpowiedzialności za przestępstwo nieumyślne jest naruszenie zasad ostrożności. Art. 9 §2 k.k. - czyn zabroniony jest popełniony nieumyślnie, jeżeli sprawca nie mając zamiaru jego popełnienia popełnia go jednak na skutek nie zachowania ostrożności wymaganej w danych okolicznościach - lekkomyślność lub niedbalstwo.

• lekkomyślność - polega na tym, że sprawca świadomie naruszając zasady ostrożności możliwość popełnienia czynu przewiduje lub przypuszcza, że go uniknie.

• niedbalstwo - polega na tym, że sprawca możliwości popełnienia czynu zabronionego nie przewiduje, chociaż może ją przewidzieć,

• wina mieszana kombinowana, polega na tym , iż część znamion przestępstwa objęte jest zamiarem sprawcy /winą umyślną, a część winą nieumyślną. Dotyczy to przestępstw umyślnych, kwalifikowanych przez określone następstwo /udział w bójce lub pobiciu ze skutkiem śmiertelnym.

Przedmiot przestępstwa :

To dobra prawne takie jak życie, własność, bezpieczeństwo, wolność, w które godzi przestępstwo jako czyn społecznie szkodliwy. Dobra te to od „strony przestępstwa” przedmiot zamachu a od strony „prawa karnego” to przedmiot ochrony.

PRZEDMIOT OCHRONY - to nie przedmiot wykonawczy, nie narzędzie przestępstwa. Ze względu na przedmiot ochrony wyróżniamy:

• przestępstwa polegające na naruszeniu dobra prawnego /np. zgwałcenie, oszustwo, zabójstwo/,

• przestępstwa polegające na narażeniu dobra prawnego na konkretne niebezpieczeństwo /np. spowodowanie niebezpieczeństwa pożaru/,

• przestępstwa polegające na narażaniu abstrakcyjnego dobra prawnego /np. obcowanie płciowe z małoletnim/.

INDYWIDUALNY RODZAJOWY I OGÓLNY PRZEDMIOT OCHRONY.

• indywidualny przedmiot ochrony - to: dobro prawne będące przedmiotem ochrony pojedynczego przepisu,

• rodzajowy /grupowy/ przedmiot ochrony to: dobro prawne chronione przez grupę przepisów karnych z reguły zamieszczonych w jednym rozdziale kodeksu karnego /przedmiot ochrony - wymiar sprawiedliwości/,

• ogólny przedmiot ochrony to abstrakcyjnie ujęte dobro, którego ochrona jest zadaniem całego prawa karnego i trudno je wskazać.

PRZEDMIOT PRZESTĘPSTW : ma istotne znaczenie przy dokonywaniu wykładni przepisów a ponadto przy ustalaniu podobieństw przestępstw dla stosowania przepisów o recydywie. Wg art. 115§3 k.k. przestępstwami podobnymi są przestępstwa należące do tego samego rodzaju czyli skierowane przeciwko temu samemu lub zbliżonemu dobru prawnemu.

Formy popełnienia przestępstw:

1. sprawstwo - art. 18§1 k.k. polega na wykonaniu czynu zabronionego osobiście, nie przez inną osobę, pojedynczo.

2. współsprawstwo - polega na wykonaniu przestępstwa z inną osobą lub osobami, działania dwu lub więcej osób objęte muszą być ich porozumieniem /element subiektywny i pewnym działaniem wspólnym. Współsprawstwo nie zachodzi jeżeli 2 lub więcej osób popełniają przestępstwo w tym samym czasie i miejscu ale niezależnie od siebie /jest to tzw sprawstwo równoległe/

3. sprawstwo kierownicze - za sprawstwo odpowiada także ten kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby poleca jej wykonanie takiego czynu.

4. podżeganie polega na nakłanianiu innej osoby do popełnienia czynu zabronionego. Nakłanianie jest pojęciem szerszym niż namowa. Nie chodzi tu o podżeganie do popełnienia przestępstwa lecz czynu zabronionego. Podżeganie polega na umyślności w postaci zamiaru bezpośredniego. Świadome podtrzymywanie istniejącego w sprawcy zamiaru jeżeli ułatwia nakłanianemu popełnienie przestępstwa nazywamy pomocnictwem psychicznym

5. pomocnictwo polega w szczególności na ułatwieniu innej osobie popełnienia czynu zabronionego przez dostarczenie jej narzędzi, środka przewozu, udzielenie rady lub informacji. Dzielimy pomocnictwo na psychiczne i fizyczne. Może być popełnione tylko umyślnie w postaci zamiaru bezpośredniego lub ewentualnego. Musi ono mieć miejsce przed lub w trakcie czynu

6. uczestnictwo konieczne - do popełnienia niektórych typów przestępstw niezbędne jest występowanie lub współdziałanie w zdarzeniu więcej niż jednej osoby /łapownictwo/

ODPOWIEDZIALNOŚĆ PODRZEGACZA I POMOCNIKA - odpowiadają oni w granicach swej umyślności czyli swego zamiaru niezależnie od odpowiedzialności sprawcy głównego. Wymierzona kara jest w granicach zagrożenia przewidzianego jak za sprawstwo, Sąd jednak może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Jeżeli czynu tylko usiłowano dokonać to podżegacz i pomocnik odpowiada jak za usiłowanie. Gdy czynu zabronionego, do którego podżegali lub pomagali nawet nie usiłowano dokonać Są może nadzwyczajnie złagodzić karę a nawet odstąpić od jej wymierzenia. Podżegacz i pomocnik nie odpowiadają - jest to wyłączenie odpowiedzialności jeżeli przejawili skuteczny czynny żal czyli dobrowolnie zapobiegali popełnieniu czynu zabronionego, do którego uprzednio podżegali lub pomagali. Przepis o czynnym żalu nie ma zastosowania do prowokatora czyli do osoby, która nakłania inna osobę do popełnienia czynu zabronionego w celu skierowania przeciwko niej postępowania karnego.

Formy stadialne przestępstwa:

Tzw. pochód przestępstwa, na który składa się: zamiar, przygotowanie, usiłowanie, dokonanie.

- przygotowanie /art. 16 k.k./ - przygotowuje w sensie ścisłym, które polega na podjęciu czynności mających stworzyć warunki do dokonania czynu zabronionego w szczególności na przysposabianiu środków, zbieraniu informacji lub sporządzaniu planu działania / w sensie ścisłym/ - wejście w porozumienie 2 lub więcej osób, które polega na uwzględnieniu zamian popełnienia przez nie konkretnego przestępstwa. Przygotowanie do przestępstwa jest karalne tylko wtedy gdy ustawa tak stanowi. Poprzez czyny żal polegający na dobrowolnym odstąpieniu od przygotowania w szczególności na zniszczeniu przygotowanych środków lub zapobieganiu wykorzystania ich w przyszłości. Sprawca może uwolnić się od odpowiedzialnej karnej.

- usiłowanie - charakteryzuje się występowaniem 3 elementów zamiaru popełnienia czynu zabronionego, zachowanie się zmierzające bezpośrednio ku dokonaniu, braku dokonania. Usiłowanie dotyczy przestępstw z działania i zaniechania. Jest ono zagrożone tą samą karą jak przestępstwo dokonane lecz w praktyce kary są niższe gdyż Sąd wymierając karę uwzględnia rodzaj i rozmiar ujemnych następstw przestępstwa.

Odmianą usiłowania jest usiłowanie nieudolne, gdy usiłujący nie uświadamia sobie, że dokonanie jest nieumyślne.Za usiłowanie nieudolne grozi taka sama kara jak za usiłowanie lecz Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary a nawet odstąpić od wykonania kary. Nie podlega karze za usiłowanie kto dobrowolnie odstąpił od czynu lub zapobiegł skutkowi stanowiącemu znamię czynu zabronionego.

Wyłączenie odpowiedzialności karnej.

Podzielić je można na trzy grupy:

- okoliczności wyłączające bezprawność czynu czyli takie przy których, czyn wypełniający znamiona przestępstwa nie jest jednak w rzeczywistości przestępstwem gdyż na mocy przepisu prawnego lub utartej praktyki działania także uważa się za zgodne z prawem. Są to tzw KONTRATYPY.

- okoliczności wyłączające winę, gdy czyn pozostaje wprawdzie dalej bezprawny ale nie jest przestępstwem ze względu na brak elementu zawinienia /niepoczytalność, błąd co do faktu, nieświadomość, bezprawność czynu co do prawa /rozkaz przełożonego/

- okoliczności wyłączające szkodliwość społeczną czynu znikoma społeczna szkodliwość czynu.

KONTRATYPY:

1.obrona konieczna - polega na odpieraniu bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem przy użyciu środków koniecznych do odparcia tego zamachu i w sposób współmierny do niebezpieczeństwa zamachu. Muszą być spełnione warunki: obrona jest reakcją na bezpośredni zamach, zamach jest bezprawny, sposób obrony jest współmierny do niebezpieczeństwa zamachu, obrona musi być konieczna w sensie technicznym. Przekroczenie granic obrony koniecznej może przybrać postać ekscesu: 1/ ekscesu intensywnego - gdy broniący się stosuje sposób obrony, który nie był konieczny dla odparcia zamachu albo gdy zachodzi rażąca dysproporcja dóbr między dobrem zaatakowanym przez napastnika a dobrem naruszonym przez broniącego, 2/ ekscesu ekstensywnego - gdy działanie obronne jest spóźnione, gdy zamach już ustał, albo gdy działanie obronne jest przedwczesne gdy zamach nie miał jeszcze charakteru bezpośredniego.

2. stan wyższej konieczności /s.w.k./ - polega na w zasadzie sprzecznym z prawem karnym poświęceniu jakiegoś dobra, jeżeli było to zachowanie się podjęte w celu uchybienia bezpośredniego niebezpieczeństwa grożącego dobru chronionemu prawem przy czym niebezpieczeństwa tego nie można było inaczej uniknąć niż przez poświęcenie dobra, a dobro poświęcone nie przedstawia wartości oczywiście wyższej niż dobro ratowane / zasada subsydiarności - nie można było inaczej. Działanie w s.w.k. musi mieć charakter działania umyślnego i znamiennego określonym celem, jego odmiana jest kolizja obowiązków, z których tylko może być jeden wypełniony. Wyłączenie s.w.k. - nie działa w s.w.k. wyłączającym winę ten, kto poświęca dobro, które ma szczególny obowiązek chronić nawet narażając się na niebezpieczeństwo osobiste.

Przekroczenie granic s.w.k. zachodzi wtedy gdy: niebezpieczeństwo nie było bezpośrednie, przełamana została zasada subsydiarności /gdy niebezpieczeństwo można było inaczej uniknąć gdy nie zachowano zasady proporcjonalności.

3.Działanie w ramach uprawnień lub obowiązków

Jeżeli jakaś dziedzina prawa daje obywatelowi prawo zachowania się w określony sposób to czyn taki nie może być podstawą do pociągnięcia go do odpowiedzialności karnej.

4. Zgoda pokrzywdzonego / zgoda dysponenta dobrem - jest prawnie skuteczna gdy spełnia następujące warunki:

- dotyczy dobra, którym osoba udzielająca zgody może swobodnie dysponować / większość dóbr prawnych nie może być bezkarnie naruszana nawet za zgoda pokrzywdzonego,

- zgoda jest dobrowolna

- zgoda istnieje w chwili czynu

5. Czynności lecznicze

Często łączą się z ryzykiem spowodowania niezamierzonych negatywnych skutków w postaci pogorszenia się stanu zdrowia, uszkodzenia ciała lub śmierci pacjenta. Spowodowanie takich skutków nie ma charakteru przestępnego jeżeli spełnione były następujące warunki:

- działanie podjęte było w celu leczniczym /diagnostycznym lub terapeutycznym/ nie eksperymentalnym - wtedy inne przepisy

- leczący działał zgodnie z zasadami sztuki medycznej

- istniała zgoda pacjenta jeżeli była wymagana. Zasady te dotyczą także zabiegów kosmetycznych.

6. Karcenie małoletnich

Nie stanowi przestępstwa czyn wypełniający znamiona naruszenia nietykalności cielesnej jeżeli mieści się on w ramach tzw. dozwolonego karcenia małoletnich. Musi ono spełniać następujące warunki:

- musi mieć cel wychowawczy - wykonywane przez rodziców lub prawnych opiekunów dziecka,

- nie przekracza pewnego stopnia intensywności /musi przybrać akceptowaną społecznie formę.

7. Ryzyko sportowe

Uprawianie niektórych sportów łączy się z natury rzeczy z naruszeniem nietykalności cielesnej zawodnika. Warunki:

- uprawianie danej dyscypliny sportu jest dozwolone

- działanie było podjęte w celu sportowym

- nie zostały naruszone reguły danej dyscypliny sportowej

8. Ryzyko nowatorstwa osiągnięcie nowych wartości społecznych jest często związane z ryzykiem wywołania niekorzystnych rezultatów. Warunki:

- celem działającego jest przeprowadzanie eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego lub ekonomicznego

- spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze medyczne lub gospodarcze.

- w świetle aktualnego stanu wiedzy oczekiwanie osiągnięcia jej jest zasadna /ta korzyść/

- w świetle aktualnego stanu wiedzy zasadna jest celowość i sposób przeprowadzenia eksperymentu.

9. Ostateczna potrzeba art. 319 kk stwierdza, że wykonanie rozkazu wydanego przez uprawniona do tego osobę może być wymuszone przy użyciu niezbędnych do tego środków jeżeli okoliczności wymagają natychmiastowego przeciwdziałania a posłuchu dla rozkazu nie można osiągnąć w inny sposób.

10. Zwyczaj - przestępność czynu może być wyłączone przez fakt, że mieści się on w ramach pewnego społecznie akceptowanego zwyczaju:

- wręczanie prezentów osobom pełniącym pełne funkcje publiczne / np. napiwki dla kelnera/

- naruszenie nietykalności cielesnej w ramach zwyczajowo przyjętych czynów /np. śmigus dyngus/.

Wykład IV 13.01.2007r.

WYŁĄCZENIE WINY:

1/ niepoczytalność

Brak możliwości rozpoznania znaczenia swojego czynu lub pokierowania swoim postępowaniem, który zachodzi w chwili czynu i spowodowany jest upośledzeniem umysłowym, chorobą psychiczną lub innym zakłóceniem czynności psychicznych. Stan taki skutkuje brakiem winy po stronie sprawcy - sprawcy czynu wypełniającego znamiona czynu zabronionego.

2/ poczytalność ograniczona

Nie wyłącza winy stan poczytalności w znacznym stopniu ograniczonej. Ograniczenie poczytalności wpływa jednak na stopień winy skutkując jej ograniczenie. W wyniku tego ograniczenia Sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

3/ stan odurzenia

W szczególny sposób zostały uregulowane sytuacje gdy w prawdzie mamy do czynienia z niepoczytalnością sprawcy w chwili czynu lub znacznym ograniczeniu poczytalności ale wynikają one z wprowadzenia się sprawcy w stan nietrzeźwości lub odurzenia innym środkiem. Jeżeli są spełnione łącznie dwa warunki:

1. sprawca wprawił się w stan nietrzeźwości lub odrzucenia

2. sprawca przewidział lub mógł przewidzieć, że wprowadzając się w taki stan wywołał u siebie niepoczytalność lub poczytalność ograniczoną to sprawca ponosi odpowiedzialność wg ogólnych zasad tak jakby był poczytalny w chwili czynu. Jest to więc swoiste odstępstwo od zasady winy.

4/ stan nietrzeźwości

Nie należy mylić stanu nietrzeźwości wpływającego na poczytalność ze zwykłym stanem nietrzeźwości stanowiącym ustawowe znamię niektórych czynów więcej niż 0,5 promila alkoholu we krwi lub więcej niż 0,25 miligramów alkoholu w 1 decymetrze wydychanego powietrza i stanem po użyciu alkoholu od 0,2 do 0,5 we krwi i od 0,1 do 0,25 w powietrzu wydychanym.

5/ błąd co do faktu

Okoliczność wyłączająca winę umyślną sprawcy jest to tzw. błąd co do faktu, czyli sytuacja gdy zachodzi rozbieżność między jakimś fragmentem rzeczywistości a wyobrażeniem o nim sprawcy. Dla odpowiedzialności karnej istotny jest taki błąd co do faktu, który dotyczy okoliczności stanowiącej znamię czynu zabronionego.

6/ błąd co do prawa /nieświadomość bezprawności czynu/

Inaczej niż przy błędzie co do faktu błąd co do prawa dotyczy nie jednego ze znamion przestępstwa lecz całościowej. Bez całościowej, prawnej oceny czynu, ma on miejsce gdy następuje nieświadomość bezprawności jest usprawiedliwiona. Sytuacja odwrotna to przestępstwo urojone zachodzi ono wtedy gdy ktoś zachowuje się zgodnie z prawem ale błędnie sądzi, że jego zachowanie się jest przestępstwem.

7/ błąd co do kontratypu lub okoliczności wyłączającej winę

Nie popełnia przestępstwa kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi jedna z tych okoliczności /kontratyp lub okoliczność wyłączająca winę/ gdy błąd taki nie jest usprawiedliwiony, sprawca odpowiada na zasadach normalnych, możliwe jest jednak zastosowanie nadzwyczajnego złagodzenia kary.

8/ rozkaz przełożonego

Żołnierz dopuszczający się czynu zabronionego będącego wykonaniem rozkazu nie popełnia przestępstwa, chyba że wykonując rozkaz umyślnie popełnia przestępstwo.

9/ znikoma społeczna szkodliwość czynu art. 1 § 2 kk

Nie stanowi przestępstwa czyn, którego społeczna szkodliwość jest znikoma. Wg art. 115 kk przy ocenie stopnia społecznej szkodliwości czynu Sąd bierze pod uwagę rodzaj i charakter naruszonego dobra, rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody, sposób i okoliczności popełnienia czynu wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków, jak również rodzaj zamiaru, motywację sprawcy, rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia / jak znikoma to nie przestępstwo/.

ZBIEG PRZESTĘPSTW I PRZEPISÓW USTAWY

Zbieg przestępstw - polski kk jako zbieg przestępstw uważa sytuacje, w której sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw w określonym czasie tzn. przed wydaniem jednego z wyroków nawet nieprawomocnego za którekolwiek z tych przestępstw, za te zbiegające się przestępstwa przewiduje się system wymiaru kary łącznej. Łączy się kary tego samego rodzaju np. grzywna z grzywną.

Art. 86 kk przewiduje 2 górne i 1 dolną granicę kary łącznej. Kara łączna nie może być niższa od najwyższej z wymierzonych kar / minimum/, nie może być wyższa od sumy kar wymierzonych. To 2 maximum jest określone dla każdego rodzaju kar /grzywna do maximum 540 stawek dziennych, kara ograniczenia wolności maximum 18 miesięcy, kara pozbawienia wolności maximum do 15 lat.

Zasady wymiaru kary łącznej:

Stosuje się zarówno wtedy gdy sprawy o wszystkie zbiegające się przestępstwa rozstrzyga się w 1 procesie jak też wtedy gdy za poszczególne przestępstwa orzeczono kary w różnych postępowaniach i zachodzi potrzeba orzeczenia tzw. wyroku łącznego. Zasady wymiaru kary łącznej nie stosuje się do tzw. ciągu przestępstw.

Ciąg przestępstw - polega na tym, że:

- sprawca popełnia 2 lub więcej przestępstw

- w krótkich okresach czasu

- w podobny sposób

-zanim zapadł pierwszy wyrok chociażby nieprawomocny za którekolwiek z tych przestępstw.

Jeżeli zachodzi ciąg przestępstw Sąd orzeka jedną karę na podstawie przepisu, którego znamiona każde z tych przestępstw wyczerpuje w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

Kara łączna orzekana jest natomiast w razie zbiegu ciągów przestępstw lub zbiegu ciągu przestępstw z innymi przepisami.

W sytuacji gdy pewne kary nie podlegają łączeniu mamy do czynienia z tzw. zbiegiem kar, które wykonywane są po kolei, kolejno co sprowadza się do ich zsumowania.

Jako 1 czyn a nie zbieg przestępstw traktujemy sytuacje gdy sprawca 1 zachowaniem powoduje kilka skutków oraz sytuacje gdy w drodze decyzji ustawodawcy lub utartej praktyki, traktuje się je jako przypadki występowania tylko jednego czynu, jest to tzw. pozorny zbieg przestępstw.

Przestępstwo ciągłe:

To takie gdy sprawca dopuścił się przestępstwa:

1. w krótkich odstępach czasu

2. 2 lub więcej zachowań wykonania z góry powziętego zamiaru

W razie zamachu na dobro osobiste warunkiem ciągłości przestępstwa jest ponadto tożsamość pokrzywdzonego. Przy spełnieniu w/w przesłanek takie 2 lub więcej zachowania uważa się za jeden czyn zabroniony.

Nie traktuje się jako zbiegu przestępstw sytuacji gdy mamy do czynienia z tzw. sytuacjami współukaranymi nie są one zdefiniowane mogą mieć postać:

- po pierwsze czynności współukaranych uprzednich /gdy ktoś najpierw przygotowuje się do popełnienia przestępstwa i bezskutecznie usiłuje je popełnić aż wreszcie udaje mu się doprowadzić do dokonania lub gdy podżegacz wejdzie następnie w rolę sprawcy/.

Zbieg przepisów ustawy zachodzi wtedy gdy jeden czyn wypełnia znamiona 2 lub więcej przestępstw/ np. zgwałcenie osoby poniżej 15 lat narusza art. 197 i 200 kk/.

Art. 11§1 kk wskazuje, że ten sam czyn może stanowić 1 przestępstwo, skazanie następuje za 1 przestępstwo ale w kwalifikacji prawnej czynu wymienia się wszystkie naruszone przepisy i jest to tzw kwalifikacja czynu kumulatywna , w takiej sytuacji karę wymierza się na podstawie przepisu przewidzianego karę najsurowszą, aby wykluczyć czy nie mamy doczynienia z pozornym zbiegiem przestępstw stosuje się następujące reguły wyłączenia zbiegu przestępstw:

- wyłączenie przepisu ogólnego, przez przepis szczególny,

- wyłączenie przepisu pochłoniętego przez przepis pochłaniający

- wyłączenie przepisu posiłkowego przez przepis główny.

KARA

- Kara kryminalna to osobista dolegliwość ponoszona przez sprawcę jako odpłata za popełnione przestępstwo, wyrażająca potępienie popełnionego przez niego czynu i wymierzona w imieniu państwa przez Sąd. Nie zaliczamy do kar środków zabezpieczających/zabezpieczenie prawidłowego przebiegu postępowania karnego - np. żeby był właściwy dowóz oskarżonego/.

TEORIE KARY

1/ bezwzględna /absolutna, retrybutywna/ - kładąca nacisk na to, że kara ma być odpłatą za przestępstwo, że jest wymierzona dlatego by stało się zadość sprawiedliwości i żadnych innych uzasadnień nie wymaga. Są to teorie skierowane ku przeszłości czyli tzw. teorie retrospektywne.

2/ względne / utylitarne/

Akcentują celowy charakter kary, która powinna służyć zapobieżeniu popełniania przestępstw przez ukaranego i inne osoby są to teorie skierowane ku przyszłości czyli tzw. prospektywne teorie.

3/ teorie mieszane

Które proponują pogodzenie w jednej koncepcji kary jako kary sprawiedliwej odpłaty z kara celową polski kk nie wypowiada się na temat sensu kary wprost jednak z różnych przepisów możemy wnioskować o poglądach ustawodawcy na ten temat.

SYSTEM KAR:

Polski kk przewiduje kary i środki karne art. 32 kk przewiduje:

- grzywna,

- ograniczenie wolności

- pozbawienie wolności /do lat 15/

- 25 lat pozbawienia wolności

- dożywotnie pozbawienie wolności.

Wskazanie kar w tej kolejności nie jest przypadkowe i wyraża wolę ustawodawcy co do kolejności ich stosowania pierwszeństwo maja mieć kary nie związane z pozbawieniem wolności.

Ad1/ kara grzywny /2 formy/

- grzywna kwota /wskazuje się kwotę pieniężną/,

- grzywna orzekana w stawkach dziennych /najpierw określa się liczbę stawek dziennych a potem wysokość stawki dziennej/.

Wg kk z 1997r. grzywnę wymierza się w granicach od 10 do 360 stawek dziennych / przy liczbie stawek bierze się pod uwagę stopień zawinienia sprawcy, okoliczności sprawy/ wysokość pojedynczej stawki dziennej ustala się w granicach od 10 do 2000 zł uwzględniając dochody sprawcy jego warunki osobiste i rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe.

Podstawę do wymierzenia grzywny stanowi:

- zagrożenie tą karą w sankcji ustawowej za dane przestępstwo jest to tzw grzywna samoistna / może ona być wiemierzona również mimo, że nie jest przewidziana w sankcji jeżeli Sąd odstępuje od wymierzenia kary pozbawienia wolności, lub nadzwyczajnie łagodzi karę.

Grzywna może być orzeczona również obok kary pozbawienia wolności /ale tylko terminowej/.

Wymierzenie grzywny obok kary pozbawienia wolności możliwe jest wtedy gdy sprawca dopuścił się przestępstwa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej lub korzyść taką osiągnął.

Grzywnę można orzec także obok kary pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności gdy zawiesza się warunkowo wykonanie kary nawet gdy jej wymierzenie na innej podstawie nie jest możliwe.

AD2/ kara ograniczenia wolności

Stosowana na niewielką skalę i za zgodą oskarżonego, gdyż art. 35§3 kk mówi o wysłuchaniu skazanego przy określeniu czasu, rodzaju lub sposobu wykonywania pracy / wiąże się to z zakazami przy przymusowej/.

Kara ograniczenia wolności trwa w zasadzie najmniej 1 miesiąc a najwyżej 12 miesięcy.

Skazany w czasie odbywania kary:

- po pierwsze bez zgody Sądu nie może zmieniać miejsca stałego pobytu

- po drugie jest obwiązywany do wykonywania pracy wskazanej przez Sąd

- po trzecie ma obowiązek udzielania wyjaśnień dotyczących przebiegu odbywania kary.

Praca ta może polegać na wykonywaniu nieodpłatnej, kontrolowanej pracy na cele społeczne. Może być realizowana w odpowiednim zakładzie pracy, placówce służby zdrowia, opieki społecznej, organizacji lub instytucji niosącej pomoc charytatywną lub na rzecz społeczności lokalnej w wymiarze od 20 do 40 godzin miesięcznie.

W przypadku skazanych, którzy SA zatrudnieni Sąd może orzec o potrąceniu od 10 do 26 % wynagrodzenia za pracę na rzecz SP. albo na cel społeczny wskazany przez Sąd przy jednoczesnym zakazie rozwiązania przez skazanego bez zgody Sądu stosunku pracy.

Wymierzając karę ograniczenia wolności Sąd może oddać skazanego pod dozór oraz nałożyć na niego obowiązek przeproszenia pokrzywdzonego, wykonania obowiązku alimentacyjnego, powstrzymania się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających oraz zobowiązać skazanego do naprawienia szkody w całości lub w części albo do świadczenia pieniężnego na określony cel społeczny.

AD3/ kara pozbawienia wolności

Polski system kary przewiduje kary w systemie progresowym. Warunki do tego stwarza podział zakładów karnych na poszczególne typy: zakłady karne dla młodocianych, dla odbywających karę po raz pierwszy i dla recydywistów.

Zakłady karne to zakłady typu zamkniętego, półotwartego i otwartego.

Kara ta występuje w postaci jednolitej trwa najmniej 1 miesiąc a najwyżej 15 lat, wymierza się ją w latach i miesiącach nie w dniach.

AD4/ kara 25 lat pozbawienia wolności i dożywotniego pozbawienia wolności

Charakter izolacyjny, zabezpieczający społeczeństwo przed niebezpiecznymi sprawcami poważnych przestępstw, w praktyce może trwać do końca życia skazanego, nie wyklucza się możliwości ułaskawienia lub przedterminowego warunkowego zwolnienia po odbyciu 25 lat kary chyba, że Sąd orzekając tą karę postanowi inaczej. Kary dożywotniego pozbawienia wolności nie stosuje się wobec sprawcy, który w czasie popełnienia przestępstwa nie ukończył 18 lat.

ŚRODKI KARNE

- POZBAWIENIE PRAW PUBLICZNYCH /UTRATA CZYNNEGO I BIERNEGO PRAWA WYBORÓW DO ORGANÓW WŁADZY PUBLICZNEJ/,

- ZAKAZ ZAJMOWANIA OKREŚLONEGO STANOWISKA,

- ZAKAZ PROWADZENIA POJAZDÓW,

-PRZEPADEK,

- OBOWIAZEK NAPRAWIENIA SZKODY,

-- PODANIE WYROKU DO PUBLICZNEJ WIADOMOŚCI / znaczenie ogólnoprewencyjne/.

Środki karne dzieli się na wymierne w czasie /od roku do 10 lat/ i jednorazowe.

ŚRODKI WYMIARU KARY

Sądowy wymiar kary rozumiemy przez to orzeczenie kary przez Sąd konkretnemu sprawcy w konkretnej sprawie karnej. Pojęciu temu przeciwstawia się tzw ustawowy wymiar kary ustanawiający granice kary, które ustawa zakreśla dla danego sprawcy za popełnienie zarzuconego mu przestępstwa.

18

18

---