Międzynarodowe Transakcje Gospodarcze
Rynki formalne.
Rodzaje rynków formalnych:
Giełdy
Aukcje
Przetargi
Targi
Clearing międzybankowy
Giełdy towarowe.
Giełda to stałe, odbywające się w określonym miejscu i czasie, podporządkowane określonemu regulaminowi spotkania osób, które pragną zawrzeć transakcje kupna - sprzedaży, oraz osób pośredniczących w zawieraniu transakcji, których przedmiotem są towary o pewnych cechach właściwych.
Podstawową cechą towarów giełdowych jest wymienność. Towary na giełdach sprzedaje się według określonych standardów, jest to podstawa jednorodności towarów nabywanych na giełdzie.
Gros transakcji zawieranych na giełdzie bazuje na sprzedaży i zakupie za pośrednictwem maklerów giełdowych.
Kolejnymi cechami obrotu giełdowego są jego masowość, oraz długookresowe wyrównywanie się popytu i podaży. Istotną cechą produktów giełdowych jest (a raczej powinna być) ich trwałość, czyli niepodatność na warunki powodujące psucie się towaru.
Rodzaje giełd:
ze względu na przedmiot obrotu:
giełdy towarowe
giełdy pieniężne (papierów wartościowych)
giełdy usług (frachtowe i ubezpieczeniowe)
giełdy mieszane
ze względu na zasięg:
giełdy o zasięgu międzynarodowym (np. New York Stock Exchange, londyńska giełda metali nieżelaznych)
giełdy o zasięgu krajowym
giełdy o zasięgu lokalnym
ze względu na formę prawną:
giełdy organizowane przez państwo (statut ustawowy), podlegające nadzorowi państwowemu
giełdy korporacyjne, tworzone przez organizacje gospodarcze, samorządowe, często mają formę spółki akcyjnej.
giełdy otwarte
giełdy zamknięte
Na zawarcie transakcji na giełdzie zamkniętej potrzebne jest zezwolenie jej władz.
Obrót na giełdach oparty jest o tzw. uzanse giełdowe, czyli tryb postępowania kupców przyjęty zwyczajowo przy zawieraniu transakcji na danej giełdzie. Istnieją uzanse zarówno uniwersalne, jak i lokalne. Uzanse to nie normy prawne, aczkolwiek odgrywają dużą rolę w regulowaniu obrotu giełdowego. Może on być sprzeczny z prawem względnie obowiązującym, ale musi oddawać prymat prawu bezwzględnie obowiązującemu. Umowa między stronami również ma pierwszeństwo w stosunku do uzansu handlowego.
Funkcje giełdy:
Ogłaszanie notowań giełdowych (pomocne przy ustalaniu cen towarów produktów giełdowych)
Powstawanie i utrwalanie zwyczajów handlowych
Powstawanie standardów klasyfikacyjnych towarów, które są stosowane również poza obrotem giełdowym.
Przy wielu giełdach funkcjonują stałe sądy polubowne (arbitrażowe), służące do rozstrzygania sporów nie tylko między stronami transakcji zawieranych na giełdzie, ale i poza nią.
Uczestnicy giełd:
Członkowie giełdy
Uczestnicy giełdy
Maklerzy lub brokerzy
Goście
Członkowie giełdy mają zazwyczaj prawo do zawierania transakcji na własny rachunek, a także mają prawo działania jako maklerzy. Mają prawo do uczestniczenia do udziału w sesjach giełdowych, ponadto bierne i czynne prawo wyborcze do władz giełdy. Często członkowie giełdy korzystają ze zniżek na danej giełdzie.
Uczestnicy giełdy również mają prawo do zawierania transakcji na giełdzie, nie mają prawa wyboru do władz i nie korzystają ze zniżek.
Pośrednicy zwani maklerami powoływani przez władze giełdy do pośredniczenia w zawieraniu transakcji na danej giełdzie, zwykle zaprzysiężeni jako znawcy obrotu na danej giełdzie. Maklerzy pobierają prowizję od pośrednictwa.
Goście giełdy mają prawo zawierać transakcje tylko za pośrednictwem członków giełdy lub maklerów.
Statut zawiera sposób funkcjonowania danej giełdy.
Ceduła giełdowa - zestawienie notowań po sesji giełdowej.
Clearing house, izby rozliczeniowe dokonują rozliczeń między podmiotami działającymi na giełdzie.
Składy giełdowe - koncesjonowane składy uprawnione do wydawania warrantów, czyli dokumentów składowych koncesjonowanych, w oparciu o które dochodzi do realizacji transakcji giełdowych (wydania towarów). Obecnie na rynkach giełd towarowych dominują transakcje terminowe nierzeczywiste, których celem nie jest efektywne dostarczenie towarów.
Ring, pit, parking - tu dokonuje się transakcji.
Charakterystyka transakcji giełdowych.
Klasyfikacja ze względu na sposób rozumienia obowiązków stron zawierających transakcje:
transakcje rzeczywiste (efektywne) - celem jest efektywne dostarczenie towaru
transakcje nierzeczywiste (future, terminowe, papierowe) - celem jest albo spekulacja albo zabezpieczenie się, brak fizycznej dostawy towaru.
Klasyfikacja ze względu na odstęp w czasie między zawarcie a realizację transakcji.
transakcje natychmiastowe (gotówkowe, kasowe tzw. typu cash)
transakcje rzeczywiste dostawne:
transakcje na przybycie lub „towary w drodze”
transakcje na załadowanie
transakcje na dostarczenie
Klasyfikacja ze względu na cel zawierania i tryb zawarcia.
transakcje spekulacyjne
transakcje spekulacyjne proste typu long
transakcje spekulacyjne proste typu short
transakcje pożyczkowe borrowing
transakcje pożyczkowe lending
transakcje arbitrażowe
transakcje opcyjne
transakcje zabezpieczające
transakcje typu hedge
inne (poza obrotem giełdowym)
transakcje z wywołaniem ceny (tzw. on-call)
transakcje przeciw rzeczywistemu towarowi (A/A - against actuals)
Transakcje rzeczywiste
Obrót rzeczywisty towarami giełdowymi odbywa się na sesjach giełdowych, zwykle za pośrednictwem maklerów. Makler musi uzyskać instrukcje od zleceniodawcy, jest to element niezbędny przeprowadzenia transakcji. Instrukcja może mieć formę pisemną bądź ustną, jednak niektóre przepisy niektórych giełd wymagają wyłącznie instrukcji pisemnych. Ponieważ transakcje zawierane na giełdzie są tzw. transakcjami typowymi, tzn. Że dochodzi do ustalenia tylko zmiennych parametrów transakcji typu ilość, cena, standard, itp. instrukcja zwykle zawiera ilość towaru (wielokrotność kontraktu), wskazanie ceny oraz termin realizacji. Cena określona jest zwykle jako dolny i górny limit cenowy, w zależności czy strona kupuje czy sprzedaje, często instrukcja cenowa podawana jest w postaci „at your best”, czyli w najkorzystniejszym momencie. W tym wypadku makler zawiera transakcję w momencie, który uzna on za najkorzystniejszy z punktu widzenia zleceniodawcy, zgodnie z wiedzą maklera. Ponadto w instrukcji zawarta powinna być ewentualność zmiany ilości towaru proporcjonalnie do zmiany jego ceny.
Jeżeli makler zawrze transakcję na warunkach innych niż zostały wskazane w instrukcji, taka transakcja nie jest uznana przez zleceniodawcę i jest traktowana jak zawarta na rachunek maklera.
Realizacja transakcji następuje poprzez wręczenie dokumentów składowych - warrantów. W momencie uzyskania warrantu kupujący uzyskuje dokument dający prawo do dysponowania i prawo własności towaru znajdującego się na składzie giełdowym. Warrant jest papierem wartościowym.
Członkowie giełdy rozliczają się między sobą kontrakty za pomocą clearingu giełdowego, prowadzonego przez izby clearingowe.
Aby warrant został kupującemu wręczony musi on zapłacić za towar po cenie zawartej w kontrakcie.
Transakcje rzeczywiste dostawne.
Technika zawierania tych transakcji jest zbliżona do zawierania transakcji natychmiastowych, czyli są one również zawierane za pośrednictwem maklera, na podstawie instrukcji, natomiast różnią się one terminem realizacji, który w tym wypadku jest późniejszy. Terminy (najdłuższe i najkrótsze) są określane przez przepisy wewnątrzgiełdowe. Regulamin giełdy określa również dzień rozwiązania kontraktu.
Transakcje na przybycie lub „towary w drodze” oznacza, że towar znajduje się w środku lokomocji i należy go skierować do określonego miejsca dostarczenia.
Transakcje na załadowanie dotyczą towaru, który dopiero musi być załadowany i przetransportowany do miejsca przeznaczenia, natomiast transakcje na dostarczenie dotyczą towarów, które często jeszcze nie zostały wyprodukowane, lecz w określonym dniu po dokonaniu tej czynności mają być dostarczone do miejsca odbioru. W przypadku realizacji transakcji dostawnych rzeczywistych może dojść do powstania tendencji contango lub backwardation. Contango występuje gdy cena forward w transakcjach dostawnych jest większa od ceny spot i wzrasta im dalszy jest termin realizacji, w przypadku backwardation sytuacja jest odwrotna, cena forward jest mniejsza od ceny spot i maleje ima dalszy jest termin realizacji.
Transakcje nierzeczywiste.
Transakcje spekulacyjne charakteryzują się osiąganiem zysków w wyniku wykorzystywania różnic cenowych notowań w różnym czasie na tej samej bądź różnych giełdach. Zyski pochodzą z operacji kupna - sprzedaży kontraktów terminowych. Likwidacja transakcji spekulacyjnej terminowej polega na wpłaceniu różnicy między ceną kontraktową (future), a ceną spot z dnia rozwiązania transakcji. Strony mogą dokonać likwidacji transakcji w dowolnym czasie poprzez dokonanie transakcji odwrotnej.
Transakcje typu long (gra na zwyżkę) polegają na zakupie dużej ilości towaru w związku z przewidywanym wzrostem jego ceny. Zakupy tworzą zjawisko hossy, spekulant ma zamiar sprzedać towar po wyższej cenie z niej wynikłej.
Transakcje typu short (gra na zniżkę) polegają na sprzedaży towarów w związku z przewidywanym spadkiem cen. Dochodzi do bessy i obniżenia ceny, po której spekulant odkupuje towar.
Transakcje pożyczkowe (przenośne) polegają na zawarciu jednocześnie dwóch przeciwstawnych transakcji z różnymi terminami realizacji. Borrowing (wypożyczenie z giełdy) polegają na jednoczesnym zawarciu transakcji zakupu towaru na określony termin i transakcji sprzedaży tej samej ilości towaru na termin późniejszy. Lending (wypożyczenie giełdzie) polegają na jednoczesnym terminowym zakupie i sprzedaży, z tym że transakcja sprzedaży jest na termin wcześniejszy niż transakcja zakupu. Motywacją do przeprowadzania tych transakcji może być chęć przesunięcia w czasie zobowiązania przedsiębiorstwa ewentualnie wykorzystania tendencji contango i backwardation.
Transakcje arbitrażowe również polegają na jednoczesnym kupnie i sprzedaży:
towaru o tym samym gatunku na dwóch różnych giełdach
tego samego towaru o dwóch różnych gatunkach na dwóch różnych giełdach, lub tej samej giełdzie (transakcje okrakiem)
towarów zbliżonych na tej samej giełdzie, lub na różnych giełdach
Transakcje opcyjne polegają na zakupie opcji (wyboru) na dokonanie sprzedaży lub zakupu danej ilości towaru w określonym terminie w przyszłości po cenie ustalonej w dniu zawarcia kontraktu.
Warianty transakcji opcyjnych:
call option - kupujący opcję ma prawo do zadeklarowania określonej ilości towaru po danej cenie, bądź do rezygnacji z tego zakupu do określonego terminu.
put option - kupujący opcję uzyskuje prawo do zadeklarowania w określonym terminie czy dokonuje sprzedaży danej ilości towaru po ustalonej cenie czy rezygnuje ze sprzedaży.
double option - kupujący opcję uzyskuje prawo do zadeklarowania do określonego terminu czy dokona sprzedaży lub zakupu danej ilości towaru po cenie określonej w momencie zawarcia danej transakcji terminowej.
Transakcje zabezpieczające nie powodują rzeczywistego przeniesienia towarów, zawierane są one przez sprzedawców i nabywców rzeczywistego towaru w celu minimalizacji strat związanych ze zmianami cen. Podmioty zawierające transakcje hedge:
producenci towarów giełdowych, którzy decydując się na określoną wielkość produkcji zabezpieczają się przed ewentualnym spadkiem cen od momentu podjęcia produkcji do realizacji tej produkcji (sprzedaży)
kupcy pośrednicy, handlujący towarami giełdowymi, którzy po dokonaniu rzeczywistego zakupu towaru przechowują go przez pewien czas, zanim znajdą możliwość korzystnej odsprzedaży
producenci używający towarów giełdowych jako surowca; producent kupuje zapas towaru giełdowego i chce się uchronić przed stratami wynikającymi ze zmian cen towarów gotowych, ewentualnie obawia się wzrostu cen surowca.
Transakcje zabezpieczające hedgingowe polegają na tym, iż jednocześnie z zawarcie kontraktu rzeczywistego dokonywana jest odwrotna transakcja future, przy czym można wyróżnić dwa rodzaje hedgingu:
hedging sprzedażowy realizowany jest w celu zabezpieczenia się przed spadkiem cen
hedging zakupowy zawierany w celu zabezpieczenia się przed wzrostem cen.
Transakcje zabezpieczające inne.
Transakcje z wywołaniem ceny typu on-call zawierane są poza obrotem giełdowym. Strony umowy ustalają w kontrakcie cenę towaru na podstawie notowań giełdowych. W momencie zawarcia tej transakcji ustalany jest tylko przedmiot kontraktu, ilość towaru, termin dostawy oraz jej baza, sposób ustalenia cen i kto ma opcję wywołania ceny ( zwykle w transakcjach on-call jest to kupujący). Strony ustalają w transakcji giełdę, której notowania mają być wywoływane i posłużą do ustalania ceny, bazę ceny, czyli różnicę pomiędzy ceną gatunku podstawowego, a ceną towaru będącego przedmiotem transakcji. Strony ustalają też termin w jakim może nastąpić wywołanie ceny (okres), oraz najpóźniejszy termin wykorzystania opcji. Wywołanie ceny może dotyczyć każdego dnia w przyszłości, wywołuje się zarówno notowania rynku terminowego, jak i cenę spot z danego dnia. Kontrahent, który uzyskał opcję czeka aż ceny na wskazanej giełdzie osiągną odpowiedni poziom i realizuje cenę na poziomie notowań.
Transakcje przeciw rzeczywistemu towarowi A/A również zawierane są poza giełdą, różnią się one od on-call tym, że ustalana jest w transakcji wysokość bazy ceny, natomiast pozostałą część ceny ustalana jest przez grupę poza giełdą. Transakcje te polegają zwykle na tym, że następuje przekazanie jednej stronie transakcji przez drugą w zamian za towar fizyczny kontraktów terminowych. Te kontrakty future są podstawą do likwidacji transakcji hedge zawartej przez jedną ze stron kontraktu. Specyficzną cechą tych transakcji jest to, że różnica między cenami w danej transakcji pokrywa saldo operacji zabezpieczających zawartą przez jedną ze stron.
Prawo celne; ustawa z 9 stycznia 1997r.
Ustawa reguluje zasady i tryb przywozu towarów na polski obszar celny oraz wywozu towarów z polskiego obszaru celnego, związane z tym prawa i obowiązki osób oraz uprawnienia i obowiązki organów celnych. (Art.1)
W ustawie uregulowane są wymagania względem towaru, a więc:
wymagane dokumenty
moment czynienia opłat celnych i innych
zwolnienia od opłat celnych
stawki celne
okoliczności dla których towar został przywieziony (handel, przetworzenie itp.)
Towar krajowy to taki, który jest legalnie wprowadzony na polski obszar celny i zalegalizowany do swobodnego obrotu na polskim obszarze celnym.
Status celny - określenie towaru jako towaru krajowego lub niekrajowego (Art. 3 par.1 ust.16)
Towary krajowe (w/g par.1 art.3 ust.18):
towary całkowicie uzyskane lub wyprodukowane na polskim obszarze celnym (...),
towary przywiezione spoza polskiego obszaru celnego i dopuszczone do obrotu,
towary uzyskane lub wyprodukowane na polskim obszarze celnym z towarów określonych w lit. a. i b.(...)
Towary niekrajowe (w/g art.3 par.1 ust.19) to wszelkie inne niż określone powyżej.
Towary krajowe tracą swój status celny z chwilą opuszczenia polskiego obszaru celnego (Art. 3 par.1 ust.18 lit.c)
Zwolnienie towaru - czynność organu celnego umożliwiająca użycie towarów w celach określonych przez procedurę celną, jaką zostały objęte. (art.3 par.1 ust.25)
Przeznaczenie celne (art.3 par.2):
objęcie towaru procedurą celną
wprowadzenie towaru do wolnego obszaru celnego lub do składu wolnocłowego
powrotny wywóz towaru poza polski obszar celny
zniszczenie towaru
zrzeczenie się towaru na rzecz Skarbu Państwa.
Procedura celna (art.3 par.3) to sposób postępowania obejmujący:
dopuszczenie do obrotu
tranzyt
skład celny
uszlachetnianie czynne
przetwarzanie pod kontrolą celną
odprawę czasową
uszlachetnianie bierne
wywóz
Dług celny - powstałe z mocy prawa zobowiązanie do uiszczenia należności celnych przywozowych lub wywozowych.
Kontyngent taryfowy (art.3 par.1 ust.6) - wymagająca uzyskania pozwolenia określona ilość lub wartość towarów, dla których Rada Ministrów ustaliła obniżone stawki celne.
Plafon taryfowy (art.3 par.1 ust.12) - określona ilość lub wartość towarów w przywozie na polski obszar celny lub w ich wywozie poza polski obszar celny, dla których Rada Ministrów ustaliła obniżone stawki celne; określona ilość lub wartość towarów może być realizowana, a nawet przekroczona przed terminem zamknięcia.
Plafon może być w każdej chwili zamknięty lub przedłużony.
Prezes GUC wydaje w formie decyzji, na pisemny wniosek osoby, wiążącą informację taryfową dotyczącą klasyfikacji towaru w/g kodu taryfy celnej.
Pochodzenie towarów.
Art. 16.
Par.1. Towarami pochodzącymi z danego kraju są towary całkowicie tam uzyskane lub wyprodukowane.
Par. 2. Towarami całkowicie uzyskanymi lub wyprodukowanymi w danym kraju są:
produkty naturalne tam wydobyte,
rośliny lub produkty roślinne tam zebrane,
żywe zwierzęta tam urodzone i wychowane,
produkty uzyskane od żywych zwierząt tam wyhodowanych,
produkty uzyskane przez polowanie lub rybołówstwo na jego terytorium,
produkty rybołówstwa morskiego i inne produkty wydobyte z mórz znajdujących się poza morzami terytorialnymi danego kraju, dokonywanego przez statki w nim zarejestrowane i pływające pod jego banderą,
towary wytworzone na pokładach statków przetwórni z produktów, o których mowa w p.6, pochodzących z tego kraju, o ile statki przetwórnie zostały zarejestrowane w danym kraju i pływają pod jego banderą,
produkty wydobyte z dna morskiego i z wnętrza ziemi pod nim, znajdującym się poza morzami terytorialnymi, o ile dany kraj ma prawa wyłączności do eksploatacji dna lub wnętrz ziemi pod nim,
odpady i pozostałości powstałe w danym kraju w wyniku procesów produkcyjnych i towary zużyte, jeżeli nadają się wyłącznie do odzyskiwania surowców,
towary wytworzone w danym kraju wyłącznie z towarów, o których mowa w p. 1-9, lub z ich pochodnych na dowolnym etapie przetworzenia.
Art.17.
Towar, w którego produkcję zaangażowany jest więcej niż jeden kraj, jest uznawany za pochodzący z kraju, w którym podlegał ostatniej istotnej, ekonomicznie uzasadnionej obróbce lub przetworzeniu, które spowodowały wytworzenie nowego produktu lub stanowiły istotny etap wytwarzania w przedsiębiorstwie przystosowanym do tego celu.
Wartością celną towarów jest wartość transakcyjna, tzn. cena faktycznie zapłacona lub należna za towar sprzedany w celu przywozu na polski obszar celny (...) (art.23 par.1).
Osoby posiadające dokumenty mające znaczenie dla kontroli celnej powinni je przechowywać przez pięć lat i udostępniać na każde żądanie władz celnych.
Procesy uszlachetniania:
obróbkę towarów, w tym składanie montaż lub instalowanie w innych towarach
przetwarzanie towarów
naprawę towarów, w tym ich odnawianie i porządkowanie
wykorzystywanie niektórych towarów nie wchodzących w skład produktów kompensacyjnych, ale umożliwiających lub ułatwiających ich produkcję, jeżeli towary te są całkowicie lub częściowo zużyte w tym procesie, z wyłączeniem narzędzi, urządzeń i wyposażenia. (art.121 par. 2 ust.3)
Produkty kompensacyjne - wszelkie produkty powstałe w wyniku procesów uszlachetniania, w tym resztki i odpadki.
Towary ekwiwalentne - towary krajowe, które są wykorzystywane w miejsce towarów przywożonych do wytwarzania produktów kompensacyjnych.
Współczynnik produktywności - ilość lub procent produktów kompensacyjnych uzyskanych w wyniku uszlachetnienia w stosunku do ogólnej ilości towarów przywożonych.
Przetwarzanie pod kontrolą celną (wchodzi w życie na początku stycznia '98) - umożliwia użycie towarów niekrajowych na polskim obszarze celnym w procesach zmieniających ich rodzaj lub stan, bez zastosowania wobec nich cła i środków polityki handlowej oraz umożliwia dopuszczenie produktów powstających w takich procesach do zastosowania właściwych dla nich należności celnych przywozowych.
Odprawa czasowa - pozwala na wykorzystanie na polskim obszarze celnym towarów niekrajowych, przeznaczonych do powrotnego wywozu bez dokonywania żadnych zmian z wyjątkiem zwykłego zużycia z całkowitym lub częściowym zwolnieniem od cła i bez zastosowania wobec nich środków polityki handlowej.
Wolne obszary celne i składy wolnocłowe - są to wydzielone części polskiego obszaru celnego, w których:
przy stosowaniu należności celnych przywozowych i środków polityki handlowej dotyczących przywozu, towary niekrajowe traktowane są jako znajdujące się poza polskim obszarem celnym, chyba że zostały objęte dopuszczalną procedurą celną lub zostały wykorzystane niezgodnie z warunkami określonymi w przepisach prawa celnego,
wprowadzenie towarów krajowych powoduje skutki takie same, jak w wypadku ich wywozu, o ile przewidują to przepisy ogólne.
Art.. 79.
Par.1. Organ celny może udzielić pozwolenia na stosowanie procedury uproszczonej (upraszczanie czynności niezbędnych do objęcia towarów procedurą celną) osobom, które spełniają następujące warunki:
są osobami krajowymi (...),
dokonują systematycznie przywozu lub wywozu towarów co najmniej od 1 roku,
są podatnikami podatku od towarów i usług,
są podmiotami, których działalnością kierują osoby, które nie zostały skazane prawomocnym wyrokiem za przestępstwo przeciwko dokumentom, mieniu, przestępstwo gospodarcze lub przestępstwo skarbowe,
nie zalegają z cłem, podatkami stanowiącymi dochód budżetu państwa oraz składkami na ubezpieczenie społeczne, a także nie jest wobec nich prowadzone postępowanie egzekucyjne, upadłościowe, likwidacyjne, lub układowe,
złożą (...) generalne zabezpieczenie należności celnych przywozowych lub celnych wywozowych, w związku ze stosowaniem procedury celnej, w wysokości odpowiadającej zakresowi przewidywanej działalności,
nie zostało im cofnięte pozwolenie na stosowanie procedury uproszczonej, ze względu na naruszenie przez nich przepisów prawa w okresie ostatnich 5 lat,
przedłożą pozytywną opinię o sytuacji finansowej, wydaną przez bank prowadzący rachunek rozliczeniowy.
Par.2. Organ celny cofa pozwolenie na stosowanie procedury uproszczonej w wypadku naruszenia którejkolwiek z przesłanek wymienionych w par.1.
Par.3 Organ celny może cofnąć pozwolenie na stosowanie procedury uproszczonej, jeżeli osoba, która otrzymała pozwolenie, w sposób istotny naruszyła przepisy prawa związane z przywozem lub wywozem towarów.
Zwyczaje i uzanse handlowe.
Zwyczaje handlowe - pewne utarte sposoby postępowania czy nazywania pewnych pojęć.
Zwyczaj handlowy nie może być sprzeczny z bezwzględnie obowiązującymi normami prawnymi. Są one tylko względnie obowiązujące, czyli przestrzegane tylko przez osoby / strony, które tak między sobą ustaliły. Muszą być powszechnie znane.
Zbiory zwyczajów:
1. Incoterms
2. Znowelizowane definicje amerykańskie w handlu zagranicznym (różnice w pojęciu pewnych znaczeń w stosunku do Incoterms)
Formuły loco, franco.
Formuła loco oznacza sprzedaż towaru, miejscem odbioru jest miejsce gdzie towar znajdował się w chwili zawierania umowy.
Franco oznacza przesuwanie towaru w kierunku odbiorcy.
Franco magazyn odbiorcy
Loco magazyn dostawcy
jednolite zasady i uzanse dotyczące akredytyw dokumentowych.
Zwyczaj handlowy staje się uzansem wtedy, gdy jest opublikowany przez godną szacunku instytucję (wykładnia interpretacyjna Międzynarodowej Izby Handlowej, Krajowej Izby Gospodarczej).
reguły haskie - odpowiedzialność stron z tytułu konosamentu
ogólny podział obowiązków między sprzedającym i kupującym
odpowiedzialność związana z konosamentem
reguły Yorku i Antwerpii - zasady ustalania wypadków awarii wspólnej
ubezpieczenie
oszacowanie ryzyka wystąpienia szkody (Lloyd)
awaria wspólna - ma miejsce gdy rozmyślnie, dobrowolnie i rozsądnie zostały poczynione poświęcenia i wydatki mające na celu zachowanie i uchronienie mienia (statku, ładunku) od grożącego im w czasie wspólnej podróży niebezpieczeństwa. Świadome spowodowanie szkody w ładunku, aby ratować większą całość.
awaria poszczególna - poniesiona szkoda na towarze lub na statku, ubezpieczenie cargo lub casco.
abandon - zrzeczenie się przez ubezpieczającego na rzecz ubezpieczyciela wszelkich praw do przedmiotu ubezpieczenia w zamian za wypłatę pełnej sumy ubezpieczenia.
combiterms - zwyczaj dotyczący podziału obowiązków między kupującym a sprzedającym w sytuacji, gdy mamy do czynienia z transportem kombinowanym.
Ubezpieczenie
ubezpieczony ⇒ ubezpieczyciel
Reasekuracja
cedowanie ubezpieczeń (cesje reasekuracyjne)
reasekurowany ⇒ reasekurator
cedent cesjonariusz
Transakcje reasekuracyjne - jeżeli towarzystwo ubezpieczeniowe bierze jakąś szkodę do ubezpieczenia to za to ubezpieczony musi zapłacić składkę. Towarzystwo zobowiązuje się w zamian za to zapłacić odszkodowanie w wysokości z góry określonej sumy. Towarzystwa do pewnej wysokości przekazują część otrzymanych składek ryzyk wraz z należną składką do innego towarzystwa asekuracyjnego.
Transakcje zawierane przez towarzystwa ubezpieczeniowe.
Retrocesja
Retrocent ⇒ retrocesjonariusz
Koasekuracja
⇒ ubezpieczyciel 1.
Ubezpieczony ⇒ ubezpieczyciel 2.
⇒ ubezpieczyciel 3.
Jedno ryzyko ubezpieczone jest w kilku towarzystwach ubezpieczeniowych (małe towarzystwa o niedużym kapitale nie ubezpieczają szkód o dużej wartości).
Klauzule ubezpieczeniowe
zwyczajowe warunki ubezpieczeniowe
Podstawowe klauzule instytutowe:
C z 1.01.83r.
FPA free of particular average - wolne od awarii poszczególnej.
Zawarte minimum ubezpieczenia
B z 1.01.83 r.
WA with part of average... - z wyjątkiem..., z awarią poszczególną
A z 1.01.83 r.
AR all risks - od wszelkich ryzyk (lub z dowolnie wybranym wyjątkiem)
Klauzule A, B i C mają charakter uniwersalny.
Dochodzą również ubezpieczenia dodatkowe, np. od ryzyk politycznych, wojennych itp.
Towary specjalne jak drzewo, zboże, tarcica ubezpieczane są na specjalny warunkach branżowych, związanych z rożnymi zagrożeniami. Towarzystwa ubezpieczeniowe mają w tym celu opracowane specjalistyczne pakiety.
Litera „I” w formułach handlowych oznacza obowiązek ubezpieczenia (insurance) towaru w renomowanym towarzystwie ubezpieczeniowym na warunkach zawierających najmniejszy zakres ryzyk (klauzula C).
Każda z klauzul zawiera 19 klauzul szczegółowych, z których pierwsza mówi od jakich ryzyk jest się ubezpieczonym. W ubezpieczeniach rachunku A nie wymienia się ryzyk, mówi się o wszystkich ryzykach, z wyjątkiem klauzul 4-7 (klauzul wyłączeń) obejmujących ryzyka nie wliczane do rachunku. W klauzuli B ryzyka są wymienione, ale są też klauzule wyłączeń. W klauzuli C zawarte jest tylko minimum ubezpieczenia ryzyk (np. nie obejmuje: trzęsienia ziemi, wybuchu wulkanu, zderzenia z górą lodową, wtargnięcia wody na pokład). Nawet klauzula A nie ubezpiecza od świadomego działania na szkodę. Jeżeli szkoda jest wynikiem naturalnych właściwości towaru (np. wyschnięte pomarańcze) klauzule ubezpieczeniowe nie obejmą zdarzenia swoim zasięgiem, tego rodzaju towar należy ubezpieczyć oddzielnie. Nie obejmują też straty, szkody lub wydatków wynikających z niewypłacalności lub uchybień finansowych właścicieli czarterujących środek transportu. Należy zawrzeć osobne ubezpieczenie cargo. Żadna klauzula ubezpieczeniowa nie obejmuje ryzyk politycznych. Podobnie jest z ryzykami wojennymi.
Istnieje zapis, że jeżeli wybuchnie wojna między wielkimi mocarstwami (USA, byłe ZSRR, Chiny) to ubezpieczenia wygasają po 12-24 godzinach w/g czasu Greenwich.
Franszyza - kwota wyrażona bądź w procentach od sumy ubezpieczenia, bądź w kwocie konkretnej, zryczałtowanej, poniżej której ubezpieczyciel nie wypłaci odszkodowania.
Franszyza redukcyjna polega na tym, że towarzystwo ubezpieczeniowe nie wypłaci nam odszkodowania w wypadku wartości szkody niższej niż wartość franszyzy, natomiast w wypadku szkody na wartość większą towarzystwo wypłaci nam różnicę kwot (szkoda minus franszyza).
Franszyza integralna jest dla ubezpieczającego się wygodniejsza, ponieważ w wypadku szkody (oczywiście przekraczającej wartość franszyzy) otrzymuje się pełne odszkodowanie.
Są polisy nie zawierające franszyzy, ale są one zazwyczaj droższe.
Formuły handlowe:
dotyczące jakości:
FAQ - fair average quality
jeżeli towar oznaczony jest co do gatunku i wymagana jest rzetelna wysoka jakość; dotyczy to towarów masowych (zboża, herbaty, bawełny itp.)
dotyczący kondycji towarów
TQ - tale quale
towar zdrowy przy załadowaniu, lecz w stanie takim, w jakim będzie przy wyładowaniu.
RT (rye terms) - przy handlu żytem
zwyczaje dotyczące ilości
odpusty od cen
rabat - upust z tytułu ilości zakupionych towarów
skonto - upust w zależności od terminu płatności
bonifikaty i refakcje - upusty z tytułu gorszej jakości towarów:
fusti - w handlu zbożem związane z czystością zboża (zboże zanieczyszczone)
besemschon - upusty za przywieranie substancji lepkiej do ścianek naczynia
leakage - przy towarach mogących wycieknąć z naczynia
decort - w handlu tkaninami, związane z naciąganiem materiału
zwyczaje dotyczące terminów dostaw
W wypadku oznaczenia terminu (np. maj, lub 3. kwartał) oznacza to dowolny dzień od pierwszego do ostatniego dnia terminu.
INCOTERMS
Incoterms dokonują podziału obowiązków między sprzedającym a kupującym.
W umowie transakcyjnej powinny być zawarte informacje dotyczące:
ilości
formy transportu
ceny i możliwych upustów
terminów dostaw
transportu
formy i terminu płatności
poniesienia ryzyka
Przedmioty regulacji w Incoterms:
A - dostawca eksporter B - odbiorca importer
Dostawa towaru zgodnie z umową 1. Płatność
Licencje, upoważnienia, formalności 2. Licencje, upoważnienia, formalności
Umowa przewozu i ubezpieczenia 3. Umowa przewozu
Dostawa 4. Przyjęcie dostawy
Przejście ryzyka 5. Przejście ryzyka
Podział kosztów 6. Podział kosztów
Zawiadomienie kupującego 7. Zawiadomienie dla sprzedającego
Dowód dostawczy dokumentu 8. Dowód dostawczy dokumentu
lub ekwiwalentny przekaz elektroniczny lub ekwiwalentny przekaz elektroniczny
Kontrola towarów 9. Kontrola towarów
Inne zobowiązania 10. Inne zobowiązania
Formuły Incoterms.
Ex Works EXW - ryzyko na kupującego przechodzi w momencie postawienia do dyspozycji.
Free Carrier / franco przewoźnik FCA - ryzyko przechodzi na kupującego w momencie dostarczenia towaru przewoźnikowi.
Free Alongside Ship / franco wzdłuż burty FAS - dotyczy transportu morskiego; ryzyko przechodzi na kupującego w momencie wyładowania towaru przez sprzedawcę na nabrzeżu.
Free On Board / franco statek FOB - ryzyko przechodzi na kupującego w momencie przejścia towaru nad burtą statku.
Cost And Freight / koszt i fracht CFR - sprzedający musi dostarczyć towar na burtę statku, ryzyko tak jak w FOB.
Cost, Insurance, Freight / koszt, ubezpieczenie, fracht CIF - przekazanie ryzyka następuje w momencie przekazania towaru przewoźnikowi, dochodzi obowiązek załatwienia ubezpieczenia.
Carriage Paid To... / przewoźne opłacone do... CPT - należy pokryć koszty transportu, a ryzyko przechodzi ze sprzedającego na kupującego w momencie przekazania towarów przewoźnikowi.
Carriage, Insurance, Paid To... / przewoźne, ubezpieczenie zapłacone do... CIP - jak wyżej, dochodzi obowiązek ubezpieczenia.
Delivered At Frontier / dostarczone na granicę DAF - sprzedawca ponosi ryzyko do przekazania towaru na granicy.
Delivered Ex Ship / franco statek DES - ryzyko przechodzi na kupującego po osiągnięciu przez przewoźnika portu docelowego.
Delivery Ex Quay / franco nabrzeżne DEQ - ryzyko przechodzi na kupującego po rozładowaniu towaru przez sprzedającego na nabrzeżu.
Delivered, Duty Unpaid / dostarczone, cło nieopłacone DDU - przekazanie ryzyka następuje w oznaczonym miejscu przeznaczenia
Delivered, Duty Paid / dostarczone cło opłacone DDP - jak wyżej, dochodzi obowiązek opłacenia cła prze sprzedającego.
W formułach Incoterms zawierających obowiązek ubezpieczenia przez sprzedawcę beneficjantem jest kupujący. Ubezpieczenie musi odpowiadać przynajmniej klauzuli C, chyba że strony umówią się inaczej. Mogą być również zawarte inne ubezpieczenia (polityczne, wojenne).
W celu zorganizowania i ułatwienia procedury handlowej kredytowanej przez Bank Światowy, organizacja ta wydała informator zawierający jej wymagania względem handlowców i względem samej procedury, m.in. odpowiednie klauzule zamawiania towarów, przewozu itp.
Sprzedający ma obowiązek dokonania odprawy celnej w następujących formułach:
FCA, DAF, DDP.
Przy użyciu każdej z formuł opakowanie produktu powinno być zwyczajowe.
Bardzo szczegółowo na temat opakowania mówią „Ogólne warunki dostaw RWPG”. Na formuły te można się powoływać ze względu na ich dużą szczegółowość, gdy jest ona wymagana w umowie.
Akredytywa - samodzielne zobowiązanie banku, który ją otworzył na zlecenie i zgodnie z instrukcjami klienta do zapłacenia lub zabezpieczenia płatności beneficjantowi akredytywy odpowiedniej sumy pod warunkiem udowodnienia przez beneficjanta spełnienia określonych warunków. Płatność może być dokonana a vista, lub odroczona.
Akredytywa jest wygodną formą płatności dla eksportera, ale importer może osiągnąć pewne cele dzięki współpracy z bankiem, który może odmówić płatności w związku z niewystarczającą klasą dokumentów.
Elementy oferty:
Nazwa firmy
Miejsce i data sporządzenia
Nazwa firmy adresata
(Powołanie się na numer zapytania ofertowego)
Słowo „oferta” w nazwie lub treści
Nazwa i opis towaru
Sposób opakowania towaru
Cena jednostkowa - wartość zamówienia
Termin dostawy
Warunki płatności
Termin ważności
Inne
Oferta wiąże przez trzy miesiące od daty sporządzenia, bądź termin taki jest podany w ofercie.
W wypadku gdy cena jednostkowa i jej iloczyn z ilością towaru nie są zgodne, wiążąca jest cena jednostkowa.
W celu uniknięcia opłat dodatkowych i podwyższonych towar powinien mieć określone pochodzenie (świadectwo pochodzenia: EUR1, EUR2 itp.). Możemy wtedy ubiegać się o preferencje celne. Jeżeli nie posiadamy dokumentu tego rodzaju, ponadto z oznaczeń nie wynika pochodzenie towaru to grozi nam zapłacenie stawki autonomicznej podwyższonej o 100%. Dlatego miejsce pochodzenia powinno znaleźć się w fakturze.
EUR1 wystawia się dla towarów pochodzących z Europy, o wartości nie przekraczającej 5110 ECU. Powyżej tej kwoty wystawia się EUR2. EUR może być wystawiony w dowolnym kraju UE. EUR1 musi być potwierdzone przez władze celne. Świadectwo EUR2 może być potwierdzone przez firmę spełniającą określone warunki.
Towary z krajów leżących poza Europą wymagają poświadczenia na formularzu A.
Specjalnego formularza pochodzenia wymaga Turcja (trzeba spełniać określone wymagania).
Kontrakt.
Kontrakt wynika z dokumentów potwierdzających własną, nieprzymuszoną wolę kupna bądź sprzedaży towarów. Tak więc nie jest wymagany jednolity dokument kontraktu. Dokumenty handlowe powinny jednak zawierać wszystkie istotne elementy kontraktu.
Można oczywiście kontrakt sformułować w postaci jednolitego dokumentu, potwierdzonego przez obie strony. Przedsiębiorstwo posiadając renomę i zdefiniowane cele opracowują kontrakty blankietowe, w których zawierają wszystko co chcieliby uzyskać w negocjacjach. Kontrakt blankietowy jest wyrazem ambicji firmy, a nie wymagań co do kontrahenta.
Dane formalno-porządkowe kontraktu:
określenie stron
numer kontraktu
Numerowanie kontraktów i faktur:
PL/999999999/99-9999
1 2 3 4
kod kraju
pierwszy człon numeru REGON
dwie ostatnie cyfry roku, w którym zawarto kontrakt
porządkowy numer kontraktu podpisane go przez podmiot prowadzący działalność handlu zagranicznego.
w wypadku faktur:
PL/999999999/99-9999/9999
5
porządkowy numer faktury wystawionej w ramach danego kontraktu.
Negocjowanie kontraktu:
Klauzule zasadnicze:
przedmiot kontraktu
ilość towaru
jakość towaru
opakowanie i znakowanie
cena jednostkowa
odpusty od cen
wartość kontraktu
baza dostawy
warunki płatności
waluta płatności
termin dostawy
ubezpieczenie
warunki kontroli i odbioru
Przedmiot kontraktu powinien być opisany bardzo dokładnie w celu uniknięcia wątpliwości. Opis przedmiotu będzie odpowiadał jego rodzajowi. Specyfikacja jest potrzebna również w przypadku opakowania. W przypadku handlu towarem giełdowym możemy posłużyć się standardami giełdowymi.
Ilość towaru:
Istnieją pewne rozbieżności wagowe i ilościowe, które mogą być powodami pomyłek.
tona angielska (długa) = 1016 kg
tona amerykańska (krótka) = 907,19 kg
bela:
amerykańska = 500 lb
egipska = 800 lb
rosyjska = 190 kg
baryłka = 158,99 l
karat = 0,2 g
kontrakt kawy = 37,5 lb giełda nowojorska
= 10 t giełda paryska
kontrakt bawełny = 100 beli giełda nowojorska
W przypadku opakowania ważny jest jego rodzaj. Opakowanie wpływa na cenę towaru, transportu, ubezpieczenia. Należy zwrócić uwagę czy cena opakowania jest wliczona w cenę towaru. W przypadku opakowania zwrotnego należy zgłosić je do odprawy celnej czasowej.
Jeżeli cena występuje bez bazy kontraktu wtedy nic nie oznacza. Ponadto w cenie powinny być wyszczególnione wszystkie jej elementy.
Czynniki podwyższające cenę:
koszty zakupu:
opakowanie (+ zwrot, utylizacja)
koszty transportu
koszty składowania, ważenia
straty kursowe
ubezpieczenia
cła
pozostałe koszty:
inflacja
opłaty bankowe
Czynniki obniżające cenę:
redukcja cen poprzez:
rabaty
skonta
bonusy
pozostałe czynniki obniżające cenę:
opłaty bankowe
zwolnienia od podatku
zmiany kursów walut
zmniejszenie kosztów magazynowania
dodatkowe świadczenia ze strony dostawców
Aby określić ceny, które zmienią się w okresie czasu między zamówieniem a jego realizacją (np. w wyniku długiego cyklu produkcyjnego) wprowadza się odpowiednie wzory rewaloryzacyjne, dzięki którym można przewidzieć cenę, bądź określić ryzyko związane z jej zmianą (ile procent ceny może ulec zmianie).
Ważnym elementem ceny jest waluta. Powinno wybierać się jak najmocniejszą walutę, w celu uniknięcia strat kursowych. Firmy eksport-import, posiadające równowagę w prowadzeniu obojga działalności mogą sobie pozwolić na nie przestrzeganie tej zasady, gdyż straty zazwyczaj się im rekompensują (między ceną sprzedaży a ceną kupna).
Klauzule uzupełniające mają na celu kontrolowanie kontrahenta. Zalicza się do nich klauzule:
ważności kontraktu
kar umownych
postępowania reklamacyjnego
arbitrażowe
siły wyższej
prawa rządzącego kontraktem
waloryzacyjna
rewizji cen
zakazu reeksportu
roszczenia terminu
Klauzule wynikające ze specyfiki kontraktu:
gwarancyjna
nienaruszalności patentowej
dokumentacji technicznej
inne
Klauzula kar umownych pomaga nam przy kontrolowaniu dostawcy w realizowaniu zamówienia. Należy jednak zwracać uwagę, aby klauzula ta nie była zbyt restrykcyjna. Klauzula siły wyższej jest zabezpieczeniem zwrotnym dla dostawcy (usprawiedliwienie niespełnienia wymagalności zobowiązań związane z sytuacją niezależną od człowieka). Do klauzuli siły wyższej zalicza się również zjawisko nieotrzymania przez eksportera-importera odpowiednich dokumentów. Jeżeli wymagany jest przy realizacji kontraktu jakiś formalny warunek (pozwolenie państwa na eksport towaru) to należy w umowie umieścić klauzulę zawieszającą wykonanie kontraktu (kontrakt będzie realizowany pod warunkiem uzyskania pozwolenia).
Jeżeli wynikną spory związane z klauzulą prawa rządzącego kontraktem wtedy wyjściem jest klauzula arbitrażowa. Wtedy spory zostaną rozwiązane przez sąd arbitrażowy, a nie w sądach państwowych.
W kontrakcie należy przewidzieć wszelkie sytuacje mogące mieć miejsce w trakcie realizacji.
Formalności końcowe
Data i miejsce zawarcia kontraktu
Podpisy upoważnionych osób.