System polityczny

System to najogólniej każdy skoordynowany wewnętrznie i wykazujący określoną strukturę zbiór elementów. Strukturę można określić jako ogół związków między elementami uwarunkowanych przynależnością danych elementów do tego systemu.
Możemy wyróżnić trzy charakterystyczne koncepcje:
1) Koncepcja instytucjonalna - system polityczny to całokształt działających instytucji politycznych oraz stosunków między nimi, a także zasad działania i stosunków normatywnych na podstawie, których one działają. J. Kowalski - system polityczny to aparat państwowy, partie polityczne oraz organizacje i grupy społeczne formalne i nieformalne uczestniczące w działaniach politycznych w obrębie danego państwa oraz ogół zasad politycznych i norm regulujących ich wzajemne stosunki.
2) Koncepcja behawiorystyczno-funkcjonalna - system polityczny określany jest jako zachodzący w obrębie poszczególnych wspólnot dynamiczny proces społeczny, którego istotą jest przetwarzanie impulsów społecznych w decyzje i działania polityczne. Karol B. Jankowski - System polityczny to układ tworzący płaszczyznę artykułowania interesów, samoregulacji zapewniającej dynamiczną równowagę społeczną.
3) Koncepcja systemowa - istotne są tu relacje między systemem a jego otoczeniem, sprowadza się je do 3 etapów: ”wejścia”, przetworzenia, „wyjścia”. „Wejścia” i „wyjścia” są relacjami między systemem a otoczeniem przetworzenie zaś jest procesem wewnętrznym.

System polityczny:
1) Sensu largo: to idee i wartości polityczne, organizacje i instytucje uczestniczące w życiu politycznym kraju i organizujące to życie oraz normy regulujące i organizujące wcielanie w życie idei i wartości politycznych oraz regulujące strukturę i funkcjonowanie organizacji i instytucji politycznych.
2) Sensu stricto: to ogół organów państwowych a także partii politycznych, organizacji społecznych oraz grup formalnych i nieformalnych, uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa jak również ich wzajemne stosunki, tworzące funkcjonalną całość.
System polityczny będzie efektywny, jeżeli:
- jest zdolny zapewnić własne istnienie bez uciekania się do zmasowanej przemocy
- stwarza warunki wszechstronnego ekonomicznego, społecznego i kulturalnego rozwoju kraju
- jest w stanie zapewnić bezpieczeństwo kraju na zewnątrz
System polityczny wysoce efektywny umożliwia zachowanie konstytucyjnej procedury w kreowaniu decyzji i organów państwowych, wzrost zamożności i bezpieczeństwa obywateli, rozwój kraju i wzrost kultury politycznej.

Typologia systemów politycznych

Współczesne systemy polityczne mogą być klasyfikowane ze względu na:
1) Charakter reżimu politycznego
• Państwo demokratyczne
• Państwo totalitarne
• Państwo autorytarne
2) Zasady organizacji aparatu państwowego
• Monarchia i republika
• Systemy prezydialne i parlamentarne
• Systemy: parlamentarno-gabinetowy, gabinetowo-parlamentarny, prezydencki, mieszany, parlamentarno komitetowy
3) Struktury terytorialno-administracyjne państwa:
• Państwo unitarne
• Państwo złożone (federacja)
• Państwo autonomiczne

System prezydencki - zespół zasad prawno ustrojowych określający w szczególny sposób stosunki między parlamentem jako władzą ustawodawczą, prezydentem jako szefem państwa i zarazem szefem rządu oraz ministrami jako doradcami prezydenta i realizatorami jego polityki a także sądami jako organami sprawującymi wymiar sprawiedliwości i zarazem kontrolującymi konstytucyjność ustaw parlamentu oraz aktów prezydenta i innych organów administracyjnych.
Cztery podstawowe zasady tego systemu:
1) Prezydent jest głową państwa i zarazem szefem administracji, nie występuje premier rządu oraz rząd jako organ kolegialny.
2) Prezydent jest równorzędnym z parlamentem reprezentantem narodu, wybierany w wyborach powszechnych jak i parlament, prezydent jest politycznie niezależny od parlamentu
3) Nie jest on odpowiedzialny przed parlamentem, nie może być przez parlament odwołany
4) Prezydent, jaki jego ministrowie mogą być pociągnięci d odpowiedzialności konstytucyjnej.
System półprezydencki - to zespół zasad prawnoustrojowych, według, których posiadający szerokie uprawnienia osobiste prezydent jest powoływany niezależnie od parlamentu w wyborach powszechnych i powołuje rząd, który jest odpowiedzialny zarówno przed nim jak i przed parlamentem.
System ten nie jest systemem w pełni prezydenckim, chociaż daje osobistą władzę prezydentowi państwa, powołanemu niezależnie od parlamentu i mogącego śmiało uchodzić za przedstawiciela narodu to jednak nie rozdziela władzy ustawodawczej od wykonawczej, przeciwnie przewiduje formalny udział i aktywną rolę rządu w działaniach parlamentu.
System parlamentarno-gabinetowy - to system charakteryzujący się szczególnym stosunkiem do siebie 3 naczelnych organów państwa: parlamentu, prezydenta i rządu. W układzie tym prezydent będąc organem nieodpowiedzialnym politycznie, powołuje rząd licząc się przy tym z układem sił politycznych w parlamencie a rząd realizując władzę wykonawczą odpowiada przed parlamentem za swoją działalność i działalność prezydenta.
Główne zasady działania tego systemu:
1) Prezydent powołuje premiera i na jego wniosek innych członków rządu
2) Głowa państwa nie ponosi za swoją działalność odpowiedzialności politycznej. Instytucja kontrasygnaty każdy akt urzędowy głowy państwa musi być podpisany przez odpowiedniego członka rządu
3) Egzekutywa, aby działać skutecznie musi reprezentować większość parlamentarną
4) Rząd ponosi solidarnie odpowiedzialność zarówno za swoją działalność jak i za głowę państwa
5) Członkowie rządu i głowa państwa ponoszą odpowiedzialność konstytucyjną


System parlamentarno-komitetowy - zespół zasad ustrojowo politycznych, które w szczególny sposób określają stosunki między 3 naczelnymi organami państwowymi tj. parlamentem, głową państwa i rządem, w ten sposób, że parlament jako najwyższy organ państwowy bezpośrednio powołuje zarówno głowę państwa jak i rząd.
Cechy systemu:
1) najwyższa władza państwowa należy do parlamentu który reprezentuje lud jako całość i sprawuje władzę państwową na zasadzie wyłączności
2) rząd jest wybierany bezpośrednio przez parlament
3) rząd jest jedynie organem przez który parlament wykonuje swoje decyzje
4) rząd jest bezpośrednio podporządkowany parlamentowi i politycznie przed nim odpowiedzialny
5) głowa państwa nie może rozwiązać parlamentu przed upływem jego kadencji
6) kolegialna głowa państwa jest przez parlament bezpośrednio powoływana i politycznie przed nim odpowiada
7) głowa państwa jak i członkowie rządu podlegają odpowiedzialności karno-sądowej, podobnie jak wszyscy obywatele i na równych zasadach.

System polityczny - ogół organów państwowych, partii politycznych oraz organizacji i grup społecznych (formalnych i nieformalnych), uczestniczących w działaniach politycznych w ramach danego państwa oraz ogół generalnych zasad i norm regulujących wzajemne stosunki między nimi.

Koncepcja systemowo-funkcjonalna

W tym ujęciu żadna część układu politycznego nie może istnieć bez innej, łączą je funkcjonalne zależności. Życie polityczne to system powiązanych czynności.System polityczny jest częścią systemu społecznego obejmującego całe społeczeństwo, obejmuje trzy elementy:

• wspólnotę polityczną

• reżim polityczny

• instytucje polityczne.

Najważniejsze składniki działania politycznego to:

• wejście (input) - czyli żądanie wysunięte ze strony społeczności w stronę rządzących. Jest to wykładnia oczekiwań społecznych.

• proces wewnątrz systemowego przetwarzania (conversion) - pozyskanie poparcia dla żądania oraz następnie proces przetwarzania go w decyzję.

• wyjście (output) - ujawnienie decyzji

Przedstawicielami tego nurtu są: David Easton, Gabriel Almond, Bingham G. Powell i Karl W. Deutsch.

Koncepcja strukturalno-instytucjonalna

W tym rozumieniu system polityczny jest równorzędnym z ekonomicznym i kulturowym, podsystemem społecznym, wyodrębnionym z działalności grup społecznych. Oprócz podmiotów związanych stricte z działaniem politycznym, w ujęciu strukturalno-instytucjonalnym mieszczą się również organizacje pozarządowe.

Na podsystem ten składają się:

• struktura polityczna

• normy polityczne i prawne

• stosunki polityczne

• świadomość polityczna

• kultura polityczna

Koncepcja instytucjonalno-normatywna

Ten model charakteryzuje się uwypukleniem znaczenia instytucji i norm politycznych, które mają decydujące znaczenie w relacji władzy i społeczeństwa. Wyróżnia się trzy elementy systemu politycznego w takim rozumieniu:

• idee i wartości polityczne

• organizacje i instytucje polityczne wywierające wpływ i uczestniczące w życiu politycznym kraju

• normy regulujące i organizujące wcielanie w życie idei politycznych oraz normujące struktury i funkcjonowanie instytucji politycznych.

Trójpodział władzy to podział sfer funkcjonowania państwa, spopularyzowany przez francuskiego myśliciela oświecenia, Monteskiusza.

Wedle założeń Monteskiusza władza dzieliła się na: władzę ustawodawczą stanowioną obecnie najczęściej przez parlament, który tworzy prawo.

Władza ustawodawcza (legislatywa, władza prawodawcza) - jeden z elementów teorii trójpodziału władzy Monteskiusza, polegający przede wszystkim na ustanawianiu obowiązującego prawa. We współczesnych państwach demokratycznych tworzenie prawa jest podstawowym zadaniem parlamentu, ale to nie jedyny organ władzy do tego upoważniony. Parlament jest jedynym organem upoważnionym do tworzenia najwyższych aktów prawnych - ustaw, na podstawie których ustala się inne akty prawne. W ten sposób parlament wpływa na zasady działania państwa i na życie obywateli.

• władzę wykonawczą będącą w rękach króla/monarchy/prezydenta lub rządu, który wprowadza prawo w życie,

Władza wykonawcza (egzekutywa) - to działalność polegająca na wykonywaniu zadań państwowych mających na celu realizację dobra ogółu (społeczeństwa).Egzekutywa jest władzą bezpośrednio zarządzającą sprawami państwa. Wprowadza ona prawa i obowiązki obywateli w życie, jeśli zgodne są one z konstytucją. Jest ona jedną z władz określonych w koncepcji trójpodziału władzy. W myśl tej zasady władza ustawodawcza, sądownicza oraz wykonawcza są od siebie zupełnie niezależne, co wyklucza w założeniu alienację władzy oraz despotyzm i autorytaryzm którejkolwiek z nich.

W Polsce organami egzekutywy są Prezydent i Rząd, jako organy konstytucyjne^]. Jednak do władzy wykonawczej zalicza się również Premiera oraz organy administracji rządowej. Organem władzy wykonawczej jest także Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji; umocowana w Konstytucji RP ma prawo wydawania rozporządzeń. Ordynacja wyborcza do Sejmu RP i do Senatu RP ustanawia Państwową Komisję Wyborczą jako sui generis organ władzy wykonawczej. PKW, jako organ poza konstytucyjny, nie ma prawa do wydawania rozporządzeń, jej wytyczne są wiążące tylko dla organów wyborczych niższego szczebla.

• władzę sądowniczą sprawowana przez sądy i trybunały, wydające wyroki na podstawie obowiązującego prawa.

Wg Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z roku 1997 Sądy i Trybunały są władzą odrębną i niezależną od innych władz. Należy natomiast wyróżnić wymiar sprawiedliwości, który sprawują sądy:

• Sąd Najwyższy,

• sądy powszechne,

• sądy administracyjne

• oraz sądy wojskowe.

Konfederalizm - zakłada zachowanie przez łączące się państwa ich zasadniczych uprawnień i wyposażenie wspólnych organów w wyraźnie określone kompetencje.

Forma państwa to całokształt sposobów i metod sprawowania władzy przez rządzących. Składają się na nią cztery elementy: forma rządów, suweren, ustrój terytorialny oraz reżim polityczny. Arystoteles dokonał podziału państw ze względu na ich formę na: monarchie i tyranie (rządy jednoosobowe), arystokracje i oligarchie (rządy kolegialne) oraz politee i demokracje (rządy ludu).

1. Wolności i prawa osobiste
Wyróżniamy tutaj dwie kategorie:
przysługujące każdemu człowiekowi znajdującemu się na terytorium RP - by wymienić tylko niektóre z nich: prawo do życia, zasada sądowej kontroli pozbawienia wolności, prawo oskarżonego do obrony, prawo do prywatności, wolność sumienia i religii itd.; co do cudzoziemców, zaliczamy tutaj - wolność cudzoziemca od ekstradycji z terytorium RP pod zarzutem popełnienia przestępstwa bez użycia przemocy z przyczyn politycznych oraz prawo cudzoziemca do azylu w RP.
przysługujące tylko obywatelom RP - wolność od wydalenia z kraju i prawo powrotu do kraju, wolność od zbierania, gromadzenia i udostępniania przez władze publiczne informacji o obywatelach innych niż niezbędne w demokratycznym państwie prawa i wolność od ekstradycji.

2. Wolności i prawa polityczne
Również istnieją dwie kategorie:
przysługujące każdemu człowiekowi znajdującymi się na terytorium RP - przykładowo: wolność pokojowych zgromadzeń, swoboda zrzeszania się, czy prawo petycji.
ekskluzywne tylko dla obywateli RP - np. prawo dostępu do służby publicznej, czynne i bierne prawo wyborcze, prawo do uzyskiwania informacji o działalności organów władzy publicznej oraz osób pełniących funkcje publiczne.

3. Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne kategoryzacja jak powyżej
prawo do własności, innych praw majątkowych i prawo do dziedziczenia, prawo do ochrony zdrowia, prawo do nauki, wolność twórczości artystycznej, badań naukowych oraz ogłaszania ich wyników, prawo do środowiska i podejmowania działań w tym kierunku oraz prawo do informacji o stanie i ochronie środowiska, prawa konsumenckie i inne.
prawo do zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy i w razie pozostawania bez pracy, równy dostęp do świadczeń opieki zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych, prawo zakładania szkół wszystkich szczebli oraz równy dostęp do wykształcenia.
Reasumując, stwierdzić wypada, że Konstytucja RP w ogólnym zarysie uwzględnia obowiązujące Polskę odnośnie ochrony praw człowieka, zobowiązania prawnomiędzynarodowe. Zresztą, wedle samej Konstytucji, umowa międzynarodowa jest samodzielnym źródłem prawa (art.87 ust.1). Gorzej rzecz się ma co do porządku wyodrębnionych w Konstytucji praw i wolności. Otóż, pomimo wyodrębnienia specjalnego w tym celu Rozdziału II ustawy zasadniczej, spotkać można w jej obszernym tekście sporo niepotrzebnych powtórzeń. W szczególności dotyczy ten problem praw wyborczych, ale także wolności prasy, zrzeszania się, sumienia i religii oraz działalności gospodarczej. Inną jeszcze słabością Konstytucji w interesującym nas zakresie jest delegowanie uprawnień do regulacji szczegółowych na ustawodawcę zwykłego.

Federacja (łac. foederatio - sprzymierzenie) - państwo składające się z mniejszych, obdarzonych autonomią państw związkowych (np. stanów, krajów, prowincji), ale posiadających wspólny (federalny) rząd. Państwa związkowe posiadają zwykle szeroką autonomię wewnętrzną oraz tworzą w niektórych kwestiach własne prawa, wspólna pozostaje najczęściej polityka zagraniczna i obronna. Kraje federacyjne posiadają wspólną walutę.

Cechy federacji

Istnieją jednak pewne stałe, powtarzające się rozwiązania. Profesor Konstanty Adam Wojtaszczyk, na ich podstawie, wyróżnił następujące cechy federacji:

1. Terytorium państwa federacyjnego, pod względem polityczno-administracyjnym nie jest jednolitą całością; składa się ono z terytoriów podmiotów federacji, pozbawionych prawa pełnego uczestnictwa w stosunkach międzynarodowych i z reguły nie mających prawa secesji.

2. Podmioty federacji rozporządzają władzą ustrojodawczą i ustawodawczą, tzn. mają prawo przyjęcia własnej konstytucji i uchwalenia, w ramach podziału kompetencji, ustaw obowiązujących na własnym terytorium. Zgodnie z zasadą subordynacji, akty te powinny być zgodne z ustawodawstwem federacji. Federalne organy ustawodawcze mogą ponadto wydawać specjalne akty prawne dla poszczególnych członków federacji.

3. Części składowe federacji mogą mieć własny system prawny i sądowy.

4. Istnieje podwójne obywatelstwo: każdy obywatel w większości państw jest obywatelem związku i odpowiedniej części składowej federacji (tak jest np. w Austrii, RFN, Szwajcarii, USA).

5. Parlament związkowy jest dwuizbowy; interesy podmiotów federacji reprezentuje izba wyższa. Występują dwie zasady reprezentowania części składowej: zasada równego przedstawicielstwa (np. w USA - po dwóch senatorów z każdego z pięćdziesięciu stanów, a w Szwajcarii - po dwóch deputowanych z każdego z dwudziestu sześciu kantonów w Radzie Kantonów) oraz zasada zróżnicowanego przedstawicielstwa - w zależności od liczby ludności (np. w Australii, Kanadzie, RFN).

6. Istnieje podział kompetencji między federację i jej części składowe. Praktyka ustrojowa różnych krajów federacyjnych wskazuje na trojakiego rodzaju rozwiązania w tym zakresie. Są to:

• dualistyczny federalizm (np. w USA, Szwajcarii, Meksyku, Brazylii, Australii), gdzie konstytucja państwa związkowego ustanawia sferę wyłącznej kompetencji związku poprzez wskazanie problemów co do których tylko władze federalne mogą wydawać akty normatywne; wszystkie pozostałe kwestie, nie zastrzeżone przez konstytucje, należą do kompetencji podmiotów federacji;

• zasada wyłącznej kompetencji związku i sfery tzw. konkurencyjnych kompetencji (np. w Austrii, RFN);

• trójczłonowy system rozgraniczania kompetencji, polegający na wyróżnieniu wyłącznych kompetencji związku, wyłącznych kompetencji części składowych związku oraz wspólnych kompetencji władz centralnych i władz podmiotu federacji (np. w Indiach).

Konserwatyzm (z łaciny conservare - zachowywać, dochować zmian), orientacja polityczna, która bazuje na hasłach obrony istniejącego porządku społeczno-gospodarczego oraz zachowywania i umacniania tradycyjnych wartości, takich jak: religia, naród, państwo, rodzina, hierarchia, autorytet, własność prywatna. Konserwatyści chcą obronić stary porządek ze względu na przekonanie o ewolucyjnym charakterze zmian społecznych. Konserwatyzm zrodził się na przełomie XVIII i XIX w., był próbą przeciwstawienia się racjonalistycznej myśli oświeceniowej. Nowoczesny konserwatyzm stanowił reakcję na wydarzenia Rewolucji francuskiej. Za twórcę podstaw ideologicznych nurtu uważany jest E. Burke. Jako idea polityczna termin ten po raz pierwszy użyty został w 1820 r. przez zwolennika restauracji dynastii Burbonów, François René de Chateaubriand (1768-1848), który wydawał pismo "Konserwatysta".

W znaczeniu politycznym konserwatyzm to termin odnoszący się do jednej z wielu filozofii lub ideologii politycznych, także na określenie opcji politycznej reprezentowanej przez wiele współczesnych partii politycznych (zwykle kojarzonych z prawicą).

Koncepcja jednostki

Konserwatywna analiza życia społecznego opiera się na krytycznej ocenie cech natury ludzkiej. Konserwatyści nie podzielają charakterystycznego dla ideologii oświecenia optymizmu odnośnie do możliwości wyeliminowania złych cech właściwych naturze człowieka. W ich mniemaniu jednostka ludzka nigdy nie będzie doskonała, niezależnie od tego, jakie warunki zewnętrzne będą określały jej postępowanie. Nie one decydują o zachowaniach człowieka, lecz jego skazana na słabość, skażona grzechem pierwotna natura. Dlatego człowiek powinien szukać wskazówek dla swych działań w religii, odwoływać się do uznanych autorytetów. Zwolennicy nurtu konserwatywnego odrzucają jednostronne spojrzenie na jednostkę jako istotę racjonalną, podkreślając, że kieruje się ona w swych wyborach również instynktami i emocjami.

Społeczeństwo

Koncepcja człowieka określa wizję społeczeństwa. Według konserwatystów kształtuje się ono i rozwija w sposób naturalny, jest organiczną całością, nie zaś zbiorem zatomizowanych jednostek. Wspólnota jest nadrzędna wobec jednostki.

Społeczeństwo jest ze swej istoty hierarchiczne. Jego rozwojem powinna rządzić zasada ciągłości historycznej. Jest to jedna z najważniejszych zasad uznawanych przez konserwatystów. Ich zdaniem istniejące instytucje ucieleśniają mądrości i doświadczenie kolejnych generacji, natomiast tradycja przekazywana z pokolenia na pokolenie jest spoiwem gwarantującym ład społeczny. Nie oznacza to, że konserwatyści są niechętni wszelkim zmianom. Dopuszczają oni takie przeobrażenia, które nie naruszają ciągłości między przeszłością, teraźniejszością i przyszłością, są efektem naturalnego procesu gromadzenia i przewartościowywania doświadczeń. Wyznając taki pogląd, konserwatyści negatywnie odnoszą się do rewolucji i reform głęboko ingerujących w życie społeczne. Stoją na stanowisku, że społeczeństwu, nawet w imię doskonalenia instytucji i ludzi, nie wolno narzucać żadnych rozwiązań zasadniczo zmieniających istniejące struktury i zasady współżycia. Oznacza to bowiem destrukcję i chaos, a dążenie do naprawy zła kończy się złem jeszcze większym. Gwałtowne zmiany niszczą naturalne więzi, co rodzi z kolei przemoc jako środek mający zapewnić spójność społeczeństwa.

Ustrój gospodarczy

Zgodnie z myślą konserwatywną gospodarka powinna opierać się na prywatnej własności i zasadzie konkurencji realizowanej przez rynek. Własność prywatna jest nie tylko gwarancją wolności, lecz również instrumentem tworzenia bogactwa narodu. Konserwatyści, którzy także w odniesieniu do gospodarki prezentują styl myślenia niechętny abstrakcji i metafizyce, a preferują konkret, zdrowy rozsądek i pragmatyzm, przejściowo zaakceptowali politykę reform gospodarczych i socjalnych prowadzoną przez państwo. W latach osiemdziesiątych XX w. jednak ponownie zyskały popularność rozwiązania łączące konserwatywne wartości z ograniczeniem do minimum roli państwa. Neokonserwatyści współcześni, podobnie jak ich poprzednicy, krytykują społeczeństwo masowe, w którym zanika ich zdaniem poszanowanie dla tradycji, potrzeba przynależności, samodzielność sądów, a w efekcie również poczucie odpowiedzialności. Zjawiska te łączą oni z kryzysem rodziny, nie docenieniem roli religii oraz upadkiem tradycyjnych autorytetów. Podobnie jak w przeszłości neokonserwatyści sądzą, iż nie uda się wyeliminować zła z życia społecznego. Nie popierają wprowadzania regulacji związków par tej samej płci w prawie. Neokonserwatyści nie uważają również, że społeczną walkę z przejawami kryzysu można prowadzić, stosując narzędzia polityczne. Przyjmują wszakże, iż zwracanie uwagi na istniejące niebezpieczeństwa jest nieodzowne i może odegrać pozytywną rolę.

Chrześcijańska demokracja (potocznie chadecja od skrótu ChD) - nurt w myśli politycznej i społecznej, który pojawił się pod koniec XIX wieku jako odpowiedź myśli katolickiej na rosnące wpływy socjalizmu, ateistycznego w swym charakterze, a skrytykowanego w papieskiej encyklice Rerum novarum (papież Leon XIII). Nazwa "chrześcijańska demokracja" po raz pierwszy została użyta przez księdza Antoine'a Pottiera, następnie zaakceptował ją papież Leon XIII. Myśliciele katoliccy poczęli zdawać sobie sprawę, że Kościół katolicki może utracić wpływ na robotników, jeżeli nie zaproponuje atrakcyjnej i jednocześnie konkurencyjnej doktryny politycznej wobec socjalistycznej wizji porządku społecznego. Tworząc doktrynę chrześcijańskiej demokracji czerpano z dwóch źródeł: społecznej nauki Kościoła katolickiego oraz kierunku filozoficznego zwanego personalizmem.

Koncepcja państwa prawa

Zgodnie z zasadą praworządności państwo prawa powinno:

• działać w granicach prawa,

• realizować zasadę równości wszystkich obywateli wobec prawa,

• gwarantować pewność prawa

• gwarantować prawo obrony obywatela przed sądem

• realizować zasadę Lex severior retro non agit (prawo nie działa wstecz)

Gwarancje państwa prawa

• ustrojowe

• podział władzy

• legalnie i swobodnie działająca opozycja

• niezbywalność wolności obywatelskich

• niezawisłość sądów

• legislacyjne

• hierarchia aktów prawnych

• nadrzędność konstytucji w systemie aktów prawnych

• rozgraniczanie kompetencji prawotwórczych

• proceduralne

• wieloinstancyjność trybu rozstrzygania spraw

• zasada odpowiedzialności indywidualnej

• domniemanie niewinności oskarżonego

• prawa oskarżonego w procesie karnym

• badanie zgodności decyzji administracyjnych z prawem

Cechy państwa prawa

• zabezpieczenia wolności

• prawa zasadnicze wyznaczają linię graniczną działań państwa

• ograniczanie wolności możliwe jest wyłącznie poprzez państwowe unormowania prawne

• równość wobec prawa

• zniesienie podziałów stanowych

• pewność prawa

• istnienie prawa formalnego (postępowanie sądowe przebiega zgodnie z nim)

• nadrzędność ustaw w stosunku do innych aktów prawnych

• sądowa ochrona prawna

• ochrona przed samowolnym uwięzieniem

• zakaz stanowienia ustaw działających wstecz

• trójpodział władzy

• egzekutywa

• legislatywa

• sądownictwo ( judykatywa )

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej - zgodnie z Konstytucją, najwyższy przedstawiciel polskich władz, gwarant ciągłości władzy państwowej, najwyższy organ państwa w zakresie władzy wykonawczej, czuwa nad przestrzeganiem postanowień i zapisów Konstytucji, zwierzchnik Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej. Urząd Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej istnieje nieprzerwanie od 1922, po 1939 depozytariuszami tego urzędu byli prezydenci Polski na Uchodźstwie w Londynie. W Polsce Ludowej urząd ten powołano w 1947 i istniał do 1952. W 1989 został przywrócony na skutek porozumień Okrągłego Stołu. Ponieważ ówczesna oficjalna nazwa państwa brzmiała: Polska Rzeczpospolita Ludowa, wybrano jedynego w historii prezydenta PRL. W 1990 nastąpiło przekazanie insygniów prezydenckich II Rzeczypospolitej przez Ryszarda Kaczorowskiego, ostatniego prezydenta na Uchodźstwie nowo wybranemu prezydentowi III Rzeczypospolitej Lechowi Wałęsie. Od 23 grudnia 2005 roku Prezydentem RP jest Lech Kaczyński.

Społeczeństwo obywatelskie - społeczeństwo charakteryzujące się aktywnością i zdolnością do samoorganizacji oraz określania i osiągania wyznaczonych celów bez impulsu ze strony władzy państwowej. Prawdopodobnie terminu tego jako pierwszy użył Arystoteles, później posługiwali się nim tacy filozofowie jak John Locke, Jean-Jacques Rousseau czy Georg Wilhelm Friedrich Hegel. Społeczeństwo obywatelskie potrafi działać niezależnie od instytucji państwowych. Niezależność nie musi oznaczać rywalizacji społeczeństwa z władzą, która występuje zazwyczaj w państwach, w których ustrój polityczny jest sprzeczny z wolą większości obywateli. Podstawową cechą społeczeństwa obywatelskiego jest świadomość jego członków potrzeb wspólnoty oraz dążenie do ich zaspokajania, czyli zainteresowanie sprawami społeczeństwa (społeczności) oraz poczucie odpowiedzialności za jego dobro.

Przykładowymi przejawami społeczeństwa obywatelskiego są:

• aktywność społeczna

• organizacje pozarządowe

• samorządność

• wolontariat

• współpraca dla dobra wspólnoty

• trwały i zrównoważony rozwój

Struktura Sejmu

Sejm składa się z 460 posłów, wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i proporcjonalnych, w głosowaniu tajnym. Kadencja Sejmu trwa 4 lata. Zaczyna się w dniu pierwszego posiedzenia nowo wybranego Sejmu i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji.Posłowie tworzą w Sejmie kluby lub koła oparte na zasadzie przynależności do partii lub ugrupowań politycznych (klub tworzy, co najmniej 15 posłów, koło - 3 posłów).Organami Sejmu są: Marszałek Sejmu, Prezydium Sejmu, Konwent Seniorów, komisje sejmowe.

Organem zapewniającym współdziałanie klubów w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Sejmu jest Konwent Seniorów. W jego skład wchodzą Marszałek, wicemarszałkowie, przewodniczący klubów oraz kół parlamentarnych reprezentujących w dniu rozpoczęcia kadencji osobną listę wyborczą. Kompetencje Konwentu Seniorów są wyłącznie doradcze. Sejm może skrócić swoją kadencję uchwałą podjętą większością, co najmniej dwóch trzecich ustawowej liczby posłów lub, w szczególnych okolicznościach, kadencja ta może zostać skrócona przez Prezydenta.

Senat Rzeczypospolitej Polskiej - organ władzy ustawodawczej, druga izba polskiego parlamentu. Składa się ze 100 senatorów wybieranych w wyborach powszechnych (w systemie większości względnej) na 4-letnią kadencję, rozpoczynającą się i kończącą wraz z kadencją Sejmu (jeśli kadencja Sejmu zostanie skrócona, skróceniu ulega także kadencja Senatu). W przypadku wygaśnięcia mandatu Prezydent RP zarządza wybory uzupełniające.

Marszałek Senatu pełni funkcję reprezentacyjną, zwołuje posiedzenia Izby, ustala projekt porządku dziennego obrad i im przewodniczy (może to robić jeszcze jeden z trzech zastępców). Marszałek i wicemarszałkowie tworzą prezydium. Wraz z przedstawicielami klubów senackich wchodzą także w skład Konwentu Seniorów (spotkania dotyczą z reguły porządku obrad, bądź przebiegu prac Senatu).

Senatorzy pracują w czternastu komisjach stałych.

Decyzje:

Zajmuje się ustawami, rozpatrzonymi i uchwalonymi wcześniej przez Sejm. Ustawa rozpatrywana jest w terminie 30 dni, a w przypadku ustaw pilnych w ciągu 14 dni. Wyjątki stanowią: ustawa budżetowa (20 dni) i ustawa o zmianie konstytucji (60 dni).

Zadania

- w przeciwieństwie do Sejmu nie sprawuje funkcji kontrolnej wobec rządu

Odpowiedzialność prawna (ang. Legal Liability) jest zwrotem stosowanym w wielu kontraktach i warunkach ubezpieczeniowych rodem z Wielkiej Brytanii. Na wyspach istnieje pojęcie "Legal Liability" co oznacza odpowiedzialność za szkody wyrządzone osobom lub ich własności (ang. property) za które sąd może orzec odszkodowanie za wyrządzoną krzywdę lub uszkodzenie/zniszczenie i nie ma przy tym rozróżnienia czy takie zdarzenie jest wynikiem prac w ramach wykonywanej pracy/kontraktu czy też jest wynikiem zdarzenia o charakterze deliktu (zdarzeń nie wynikających z kontraktu lecz ze zdarzeń w życiu prywatnym). Od roszczeń ze stron poszkodowanych oczywiście można się ubezpieczyć. W Polsce trzeba zawsze zaznaczyć że odpowiedzialność ma obejmować zarówno zdarzenia wynikające z kontraktu jak i z deliktu. Nasz system prawny wciąż rozgranicza te pojęcia.

Państwo totalitarne to takie które stara się kontrolować całkowicie życie swoich obywateliWładza w takim państwie jest w ręku jednego człowieka- przywódcy, bądź jednej partii politycznej.Los narodu jest tam odsuwany na drugi plan , na pierwszym miejscu stawiane są interesy i potrzeby państwa. Od społeczeństwa , wymaga się podporządkowania państwu sposobu życia oraz interesów.Jednostka ludzka jest poddawana stałej kontroli , ograniczone są jej swobody i prawa obywatelskie przez surowe przepisy prawne.Narodowi narzucane zostają sposoby myślenia oraz postawy takie jak chce państwo . Szerzy je się przez media , oraz np. w szkołach.Często w takim systemie stosuje się terror i przymus w stosunku do obywateliNie może tam istnieć opozycja polityczna tzn. nieformalne grupy opowiadające się przeciw rządowi.W niektórych państwach gospodarka jest ograniczana poprzez wyłączenie jakiegoś towaru z obrotu ( reglamentacje) lub limitowanie produkcji.Takie państwo znosi suwerenność narodu , a jednostkę ludzką traktuje przedmiotowo.Przykładem może być :· Kuba· Stalinowski Związek Radziecki

Państwo autorytarne jest dyktaturą, choć łagodniejszą niż totalitaryzm. Nie pozwalana powstanie społeczeństwa obywatelskiego. Naród traktuje jako masy.Władza jest tu skupiona w ręku jednego człowieka lub nielicznej grupy. Społeczeństwo nielicznie uczestniczy w organizacjach społecznych. Jednostka ludzka musi się bezwzględnie podporządkować organom państwowym.Dużą role w takim systemie odgrywa policja, posiadająca siec donosiciel i agentów , kontrolująca społeczeństwo.Czasami w takim państwie władze sprawuje wojsko (junta). Wysokie stanowiska zajmują wojskowi rządzą oni za pomocą rozkazów, które ludność musi bezwarunkowo wykonywać.Autorytaryzm ,jest łagodniejszy od totalitaryzmu - dopuszcza nawet pewną rozbieżność zdań w obrębie grupy rządzącej.Występuje ono w społeczeństwach mniej cywilizacyjnie rozwiniętych.Przykładem mogą być:· Iran· kraje Ameryki Łacińskiej i Południowej

Dwaj współcześni politolodzy, Zbigniew Brzeziński i Friedrich, wyróżnili 6 cech, które, występując jednocześnie w danym państwie, świadczą o jego totalitaryzmie. Są to:

• jedna ideologia
• jedna partia
• kult jednostki, wodza
• aparat przymusu politycznego i represji
• gospodarka centralnie sterowana
• brak wolnych mediów, media w rękach władzy
• ew. militaryzacja, tzw. państwo policyjne

Cechy systemów autorytarnych.
a) Wspólnym mianownikiem wszystkich systemów autorytarnych jest to, że elita władzy świadomie dokonuje podziału władzy.
b) W systemach autorytarnych działalność gospodarcza jest pozostawiona do sprawowania obywatelom, którzy chcą się ją zajmować.
c) Cechą systemów autorytarnych, która odróżnia je od systemów totalitarnych jest wielka swoboda w gospodarce, nauce - to wszystko jest pod warunkiem, że obywatele nie mieszają się do polityki.
Cechy systemów totalitarnych.
W doskonałym systemie totalitarnym jest dokładnie odwrotnie tzn. idealną sytuacją
w systemach totalitarnych jest taka sytuacja, że każdy obywatel angażuje się w politykę. Jest to cecha systemów totalitarnych.

Kultura polityczna - całokształt indywidualnych postaw politycznych członków danego społeczeństwa. Postawy te są wyrazem uznawanych wartości, odnoszących się przede wszystkim do systemu władzy państwowej. Od kultury politycznej danego społeczeństwa zależy stopień i charakter jego zaangażowania w politykę, gdyż to właśnie kultura polityczna reguluje stosunki między rządzącymi a rządzonymi.

Istnieje ścisła zależność między kulturą polityczną danego społeczeństwa a występującymi w nim formami życia politycznego. Z jednej strony kultura polityczna stwarza grunt i klimat dla funkcjonowania określonych modeli życia politycznego, z drugiej zaś sama jest kształtowana przez rzeczywistość polityczną. Mamy więc do czynienia ze swego rodzaju sprzężeniem zwrotnym. Dwaj wybitni socjologowie amerykańscy, Gabriel Almond i Sidney Verba, wyróżnili trzy typy kultury politycznej.

Typ zaściankowy charakteryzuje się - ich zdaniem - małym zainteresowaniem zagadnieniami politycznymi, a w związku z tym małą aktywnością polityczną. Występuje on w społecznościach znajdujących się na niskim szczeblu rozwoju cywilizacyjnego, gdzie panuje model życia plemiennego, a rytuały magiczne dominują nad innymi formami aktywności publicznej. Wodzowie plemienni łączą w swych rękach funkcje polityczne, religijne i ekonomiczne. Społeczność taka nie jest zainteresowana utrzymywaniem stosunków ze światem zewnętrznym, a model życia plemiennego traktowany jest jako niezmienny.

Typ poddańczy cechuje się uległością rządzonych wobec rządzących. Ludność nie widzi potrzeby angażowania się w politykę, akceptując, iż to zadanie należy do elity władzy. Jednocześnie poszczególni członkowie społeczeństwa - jeśli w ogóle interesują się polityką - mogą mieć wyrobione własne poglądy polityczne, często krytyczne wobec przedstawicieli władzy. Taki rodzaj kultury politycznej jest charakterystyczny dla społeczeństw rządzonych autorytarnie i totalitarnie, bądź dla społeczeństw, które niedawno wyszły z któregoś z tych dwóch systemów i nie są jeszcze mentalnie przygotowane do funkcjonowania w państwie demokratycznym.

Typ uczestniczący oznacza gotowość do współudziału w życiu politycznym, w tym w sprawowaniu władzy. Ten rodzaj kultury jest charakterystyczny dla społeczności o ugruntowanej tradycji demokratycznej. Powyższe trzy typy kultury politycznej Almond i Verba traktowali jako typy idealne. W realnej rzeczywistości mamy do czynienia z kulturą polityczną zawierającą - w mniejszym lub większym stopniu - elementy różnych typów idealnych. Można więc mówić o przewadze pewnego typu kultury politycznej w danym społeczeństwie, a nie o jego wyłączności.

Liberalizm - ideologia, kierunek polityczny głoszący, iż szeroko rozumiana wolność jest nadrzędną wartością. Najogólniej mówiąc liberalizm odwołuje się do indywidualizmu, stawia wyżej prawa jednostki niż znaczenie wspólnoty, głosi nieskrępowaną (aczkolwiek w ramach prawa) działalność poszczególnych obywateli we wszystkich sferach życia zbiorowego. Liberalizm jako postawa społeczna w uproszczeniu jest tolerancyjnym stosunkiem wobec poglądów lub czynów innych ludzi^.

Liberalizm polityczny - jest przekonaniem, iż jednostki są podstawą prawa i społeczeństwa. Zgodnie z tym przekonaniem społeczeństwo wraz ze swoimi instytucjami powinno chronić wolność pojedynczych jednostek bez faworyzowania tych o wyższej pozycji społecznej. Magna Charta Libertatum z 1215 roku jest przykładem politycznego dokumentu potwierdzającego, że prawa jednostki, stoją ponad przywieje monarchów. Polityczny liberalizm kładzie nacisk na umowę społeczną, zgodnie, z którą obywatele tworzą prawa ich dotyczące i jednocześnie zgadzają się na ich przestrzeganie. Umowa ta jest oparta na przekonaniu, że obywatele wiedzą najlepiej, co jest najlepsze dla nich. Liberalizm polityczny stał się początkiem liberalnej demokracji.

John Locke Monteskiusz Adam Smith John Stuart Mill

Prawo a inne regulatory zachowań

Prawo - jest zjawiskiem kulturowym, ponieważ budowane jest na gruncie pewnych wartości w celu ich realizacji i ochrony. Nie jest jedynym regulatorem ludzkich zachowań, obok są normy moralne, obyczajowe, statutowe i zwyczajowe organizacji niepaństwowych, wewnątrzkościelne, itp.
Wartości - zasadniczy element każdej kultury we wszystkich jej postaciach - artystycznej, moralnej, naukowej, politycznej, itp. wyróżnia się dwa podejścia:
1. np. dobro, piękno, sprawiedliwość - uznanie wartości za byty obiektywne istniejące samoistnie lub z woli Boga. W tym ujęciu wartości są niezmienne, stanowią trwały i pewny układ odniesienia, na podstawie którego ludzkość tworzy swą kulturę, w tym prawo. Łączy się z nim przekonanie, że wartości, tak jak inne byty istniejące obiektywnie, kognitywizm.◊mogą być przedmiotem poznania ludzkiego
2. uznanie, że wartości są tym, co ludzie w danym czasie i miejscu subiektywnie uważają za cenne. Nie są stałe i niezmienne. Z twierdzeniem tym łączy się teza, iż wartości nie są i nie mogą być akognitywizm.◊przedmiotem poznania, lecz ludzkiej kreacji, tworzenia
Normy moralne - odnoszą się do tych zachowań człowieka i do tych jego intencji i postaw, które poddawane są ocenie z punktu widzenia szeroko rozumianej idei dobra. Cechy norm moralnych:
przedmiot regulacji - normy moralne odnoszą się nie tlko do zewnętrznych zachowań człowieka, lecz także do jego pobudek i intencji. Odnoszą się nie tylko do relacji międzyludzkich, ale także do stosunku człowieka wobec Boga, elementów składowych, zjawisk przyrody.
Sposób regulacji - wyróżniamy dwa typy systemów moralnych: maksymalistyczny, domaga się od człowieka dążenia do doskonałości; minimalistyczny, koncentruje się na spełnieniu określonych podstawowych obowiązków wobec siebie i innych.
Geneza norm - normy obowiązują z nakazu sumienia lub rozumu w przekonaniu o ich słuszności, sprawiedliwości, itp. wpajane są w ◊procesie wychowania i przyjmowane przez jednostkę jako własne internalizacja norm
Sposób ogłoszenia i formalizowania norm - normy moralne nie są zwykle spisane, uporządkowane i ogłaszane w postaci sformalizowanych zbiorów.
Sposób obrony wzorów określonych w normach - porównywanie sposobu wymuszenia posłuchu wobec norm - sposobu sankcjonowania, wskazuje, że reakcja na naruszenie towarzysząca normom moralnym polega nie tyle na działaniu jakiejś sformalizowanej instytucji, podjętym w przepisanym sankcja sformalizowana, ile na potępieniu i odrzuceniu ze◊trybie strony grupy społecznej, do której należy osoba działająca niezgodnie z sankcja rozproszona.◊powinnością
Normy obyczaju - odwołują się przede wszystkim do pewnej konwencji społecznej i dotyczą zachowań ujmowanych w kategoriach „jest - nie jest przyjęte”, „wypada - nie wypada czynić” w danych okolicznościach, w danym środowisku itp.
Normy religijne - normy uzasadniane w kategoriach dobra i zła. Pokrywają się z moralnymi, prawnymi i obyczajowymi.

Procedura utworzenia

Obowiązująca Konstytucja przewiduje następującą procedurę utworzenia rządu:

• Zasadnicza procedura

• W ciągu 14 dni od pierwszego posiedzenia Sejmu lub przyjęcia dymisji poprzedniej Rady Ministrów Prezydent Rzeczypospolitej desygnuje Prezesa Rady Ministrów, tj. wskazuje osobę (zwykle wytypowaną wcześniej przez partię polityczną mającą większość w Sejmie lub koalicję partii), która otrzymuje misję sformowania rządu (art. 154 ust. 1 zd. 1 in principio Konstytucji).

• Osoba desygnowana na Prezesa Rady Ministrów w ciągu 14 dni proponuje Prezydentowi skład Rady Ministrów (art. 154 ust. 1 zd. 1 in fine Konstytucji).

• Prezydent powołuje Prezesa Rady Ministrów oraz pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera przysięgę od nowo powołanej Rady Ministrów (art. 154 ust. 1 zd. 2 Konstytucji).

• W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 1 zd. 2 Konstytucji, Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów (exposé) z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 154 ust. 2 Konstytucji).

• I procedura rezerwowa

• W razie niepowołania Rady Ministrów w przedstawionym wyżej trybie lub nieudzielenia jej wotum zaufania przez Sejm, w ciągu 14 dni od upływu terminów określonych w art. 154 ust. 1 lub 2 Konstytucji, Sejm wybiera Prezesa Rady Ministrów oraz proponowanych przez niego członków Rady Ministrów bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów. Prezydent powołuje tak wybraną Radę Ministrów i odbiera od niej przysięgę (art. 154 ust. 3 Konstytucji).

• II procedura rezerwowa

• W razie niepowołania Rady Ministrów w trybie art. 154 ust. 3 Konstytucji Prezydent w ciągu 14 dni powołuje Prezesa Rady Ministrów i na jego wniosek pozostałych członków Rady Ministrów oraz odbiera od nich przysięgę (art. 155 ust. 1 zd. 1 Konstytucji). (W praktyce ustrojowej, 11 czerwca 2004 roku, doszło uprzednio do desygnowania Prezesa Rady Ministrów na podstawie art. 154 ust. 1 zd. 1 Konstytucji.)

• W ciągu 14 dni od powołania przez Prezydenta Rady Ministrów w trybie art. 155 ust. 1 zd. 1 Konstytucji, Prezes Rady Ministrów przedstawia Sejmowi program działania Rady Ministrów (exposé) z wnioskiem o udzielenie jej wotum zaufania. Sejm uchwala wotum zaufania zwykłą większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów (art. 155 ust. 1 zd. 2 Konstytucji).

• W razie nieudzielenia Radzie Ministrów wotum zaufania w trybie określonym w art. 155 ust. 1 zd. 2 Konstytucji, Prezydent skraca kadencję Sejmu i zarządza wybory (art. 155 ust. 2 Konstytucji).

• Zgodnie z art. 158 ust. 1 in fine Konstytucji, możliwe jest także powołanie nowej Rady Ministrów w trybie tzw. konstruktywnego votum nieufności. Sejm wyraża Radzie Ministrów votum nieufności większością ustawowej liczby posłów na wniosek złożony przez co najmniej 46 posłów, w którym imiennie powinien być wskazany kandydat na Prezesa Rady Ministrów. W sytuacji przyjęcia takiej uchwały przez Sejm, Prezydent ma obowiązek przyjąć dymisję Rady Ministrów, powierzyć jej dalsze sprawowanie obowiązków do czasu wyboru nowego rządu i powołać wskazanego w uchwale o wotum nieufności kandydata na Prezesa Rady Ministrów, co rozpoczyna zasadniczą procedurę powoływania Rady Ministrów.

Władza państwowa (polityczna)

Typ władzy uniwersalnej, ogólnospołecznej, obejmującej ludzi zamieszkujących określone terytorium, sprawowanej przez specjalny aparat, wyodrębniony od ogółu ludności; władza państwowa opiera się w ostateczności na groźbie użycia przemocy fizycznej w formach przewidzianych prawem, przy czym rządzący mają współcześnie monopol dysponowania siłą fizyczną (faktyczna moc).

Ich władzę wspiera tytuł do rządzenia (autorytet), pochodzący z legitymacji kompetencyjnej (prawowitość władzy) oraz z legitymacji ideologicznej, zwłaszcza z przekonania, że rządzący działają mądrze i słusznie na rzecz społeczeństwa.

Każda władza państwowa opiera się po części na mocy, po części na autorytecie instytucjonalnym organów władzy państwowej. Podmiot władzy państwowej w systemie demokratycznym ma charakter zbiorowy; składa się z bezpośredniego podmiotu władzy państwowej i społecznego (ostatecznego) podmiotu władzy.

Bezpośredni podmiot tworzy personel polityczny organów państwa oraz funkcjonariusze administracji państwowej (biurokracja). Kierownicze gremia organizacji państwa, partii politycznych, grup interesów oraz środków masowej komunikacji są elitą władzy. Natomiast społecznym podmiotem władzy państwowej jest naród, lud, czyli ogół obywateli uczestniczących w powoływaniu kierownictwa politycznego i wpływających na jego rządy.

Podmiotem władzy państwowej jest łącznie elita władzy i naród; nie ma zatem jednego, suwerennego podmiotu, który by w sposób ostateczny i najwyższy rozstrzygał o tym, jaki użytek czynić z uprawnień władczych (rządy ludu sprawowane przez elity wybierane przez lud). Bezpośredni podmiot władzy państwowej zapewnia bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne, chroni stosunki społeczno-ekonomiczne, stwarza też warunki do samoorganizowania się społeczeństwa, np. w formach samorządu społecznego.

Do głównych uprawnień podmiotu władzy państwowej należą uprawnienia prawodawcze, tj. do ustanawiania na gruncie konstytucji norm prawnych powszechnie wiążących, bez naruszania konstytucyjnych praw i wolności obywatelskich, do dokonywania czynności aktualizujących obowiązki przewidziane przez już ustanowione normy (decyzje administracyjne podejmowane przez rząd, pion administracji ogólnej i służby wyspecjalizowane) oraz do wymierzania sankcji w stosunku do osób przekraczających normy prawne (wymiar sprawiedliwości oraz organa bezpośredniego przymusu: wojsko, policja, Służba Więzienna). Organa wyposażone w uprawnienia władcze tworzą aparat władzy państwowej; aparat ten jest zbudowany bądź na zasadzie jednolitości i centralizacji (ustroje władzy absolutnej), bądź zgodnie z zasadą podziału władzy.

Historycznie częstsze były i są nadal niedemokratyczne formy sprawowania władzy państwowej; personel polityczny nie jest wyłaniany w wyborach, nie odpowiada przed społeczeństwem za swoje działania, a społeczeństwo jest tylko biernym przedmiotem rządzenia (tyranie starożytne, monarchie, dyktatury). Podmiotem władzy jest w takich systemach bądź jednostka, bądź niewielka grupa oligarchiczna (magnateria, rada wojskowa, przywódcy monopartii). Monarchie, zwłaszcza dziedziczne, opierają się na autorytecie władzy, natomiast dyktaturom towarzyszy reżim policyjny; nasila się wówczas stosowanie bezpośredniego przymusu, w formach nie przewidzianych prawem.

Systematyka Konstytucji:

Preambuła (arenga)
Rozdział I: Rzeczpospolita (Art. 1 - 29)
Rozdział II: Wolności, Prawa i Obowiązki Człowieka i Obywatela (Art. 30 - 86)
1) Zasady Ogólne (Art. 30 - 37)
2) Wolności i Prawa Osobiste (Art. 38 - 56)
3) Wolności i Prawa Polityczne (Art. 57 - 63)
4) Wolności i Prawa Ekonomiczne, Socjalne i Kulturalne (Art. 64 - 76)
5) Środki Ochrony Wolności i Praw (Art. 77 - 81)
6) Obowiązki (Art. 82 - 86)
Rozdział III: Źródła Prawa (Art. 87 - 94)
Rozdział IV: Sejm i Senat (Art. 95 - 125)
1) Wybory i Kadencja (Art. 96 - 101)
2) Posłowie i Senatorowie (Art. 102 - 108)
3) Organizacja i Działanie (Art. 109 - 124)
4) Referendum (Art. 125)
Rozdział V: Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej (Art. 126 - 145)
Rozdział VI: Rada Ministrów i Administracja Rządowa (Art. 146 - 162)
Rozdział VII: Samorząd Terytorialny (Art. 163 - 172)
Rozdział VIII: Sądy i Trybunały (Art. 173 - 201)
1) Sądy (Art. 175 - 187)
2) Trybunał Konstytucyjny (Art. 188 - 197)
3) Trybunał Stanu (Art. 198 - 201)
Rozdział IX: Organy Kontroli Państwowej i Ochrony Prawa (Art. 202 - 215)
1) Najwyższa Izba Kontroli (NIK) (Art. 202 - 207)
2) Rzecznik Praw Obywatelskich (RPO) (Art. 208 - 212)
3) Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji (KRRiT) (Art. 213 - 215)
Rozdział X: Finanse Publiczne (Art. 216 - 227)
Rozdział XI: Stany Nadzwyczajne (Art. 228 - 234)
Rozdział XII: Zmiana Konstytucji (Art. 235)
Rozdział XIV: Przepisy Przejściowe i Końcowe (Art. 236 - 243)

Bikameralizm - element ustroju politycznego, polegający na istnieniu w parlamencie danego państwa dwóch izb: niższej i wyższej, które zazwyczaj różnią się między sobą sposobem wyboru członków, ich liczbą i kompetencjami.

Biorąc pod uwagę europejski rozwój parlamentaryzmu, bikameralizm jest jego najstarszą formą. Już w pierwszych zgromadzeniach przedstawicielskich istniał podział na dwie izby: niższą, w której zasiadali reprezentanci ludu, i wyższą, która wykształciła się z rady królewskiej, organu doradczego władcy, i składała się z najwyższych dostojników państwowych i kościelnych. Nazwy "izba niższa", "izba wyższa" mają związek z historyczną przewagą tej drugiej nad pierwszą. Obecnie układ sił jest zazwyczaj odwrotny.

Parlamenty bikameralne są przede wszystkim domeną państw federalnych (np. Niemcy, Meksyk, USA, Szwajcaria, Kanada, Belgia) i quasi-federalnych (np. Wielka Brytania, Hiszpania). Izba niższa reprezentuje tam cały lud federacji, zaś wyższa - jej poszczególne podmioty. Deputowani do izby wyższej mogą być wybierani bezpośrednio lub przez rządy, parlamenty bądź sądownictwo krajowe.

Bikameralizm występuje też w niektórych państwach unitarnych (np. Polska, Francja, Holandia, Włochy). Izba niższa jest tam wybierana w wyborach powszechnych, zaś członkowie izby wyższej mogą być wybierani według innej ordynacji wyborczej (Polska), przez specjalne kolegium elektorskie (Francja), przez samorząd terytorialny (Włochy), przez kurie (Irlandia), mianowani przez premiera (Irlandia) bądź prezydenta (Włochy) lub pełnić swój mandat z racji sprawowanej funkcji (Irlandia). Izby wyższe są zazwyczaj mniej liczne od niższych (wyjątek: Izba Lordów w Wielkiej Brytanii), a ich kadencja trwa dłużej (pewna część składu może być wymieniana w trakcie kadencji), jednak np. w Polsce czy we Włoszech kadencje obu izb są równe.

Bikameralizm może przyjąć formę symetrycznego (obie izby mają zbliżone kompetencje; np. USA, Belgia, Szwajcaria) lub asymetrycznego (koncentracja władzy ustawodawczej w izbie niższej; np. Polska, Francja, Wielka Brytania).

Akt normatywny - tekst zawierający sformułowane w języku prawnym i zapisane w postaci przepisów normy prawne. Normy te mają najczęściej charakter generalny i abstrakcyjny. Niekiedy pod tym pojęciem rozumie się także wszelkie teksty formułujące normy postępowania.

Tworzenie aktów normatywnych

Do tworzenia aktów normatywnych uprawnione są ściśle określone podmioty. W społeczeństwach demokratycznych są to najczęściej organy wymienione w konstytucji. Konstytucja określa też w jakim trybie odbywa się tworzenia aktów normatywnych oraz jakie formy one przyjmują (np. ustawa, rozporządzenie, czy dekret). Oprócz aktów normatywnych prawa wewnętrznego, wyróżnia się również akty normatywne prawa międzynarodowego oraz prawa europejskiego.

Budowa i zawartość aktu normatywnego

Typowy akt normatywny zawiera tytuł, przepisy merytoryczne, przepisy nowelizujące, przepisy przejściowe i dostosowujące oraz przepisy końcowe. Oprócz przepisów prawnych, akty prawne zawierają również części nie posiadające charakteru normatywnego. Są to najczęściej tytuł, numeracja przepisów, oznaczenia struktury wewnętrznej aktu normatywnego (tytuły, rozdziały), wskazanie normy kompetencyjnej na podstawie której akt wydano czy załączniki graficzne.

Promulgacja aktów normatywnych

Z zasad państwa prawa wynika, że dla ważności aktu normatywnego powszechnie obowiązującego wymagane jest, obok wydania go przez umocowany do tego organ w przepisanym trybie, także ogłoszenia (promulgacji) w dzienniku urzędowym. W polskim prawie regulowane jest to ustawą z dnia 20 lipca 2000 r. o ogłaszaniu aktów normatywnych i niektórych innych aktów prawnych. Ogłoszenie aktu normatywnego w dzienniku urzędowym jest obowiązkowe. Natomiast odrębne przepisy mogą wyłączyć obowiązek ogłoszenia aktu normatywnego niezawierającego przepisów powszechnie obowiązujących. Co do zasady akty normatywne ogłasza się niezwłocznie.

Wejście w życie. Vacatio legis

Wejście w życie aktu normatywnego poprzedza zazwyczaj vacatio legis. Przepisy powołanej ustawy nie wyłączają możliwości nadania aktowi normatywnemu wstecznej mocy obowiązującej, może to nastąpić tylko wówczas gdy zasada demokratycznego państwa prawnego nie stoi temu na przeszkodzie. Sytuacja taka jest wyjątkiem od ogólnej zasady nieretroaktywności prawa (lex retro non agit).

Agraryzm to doktryna społeczna i ruch społeczny, głoszące, że podstawą gospodarki jest rolnictwo oparte na samodzielnych gospodarstwach rolnych, i że powinien być mu podporządkowany przemysł.

Doktryna agrarystyczna powstała w 2. połowie XIX w. w Niemczech, a jako ruch społeczny, polityczny i gospodarczy rozwinął się on w pierwszej połowie XX wieku. Twórcą terminu "agraryzm" jest Albert Schäffle, w Stanach Zjednoczonych zbliżony ruch nosi miano ruralizmu. Partie agrarystyczne działają w wielu państwach. W Polsce do podobnych idei odwołuje się PSL.

Założenia ideologiczne agraryzmu nie są jednolite. Czasem jest to doktryna społeczna głosząca potrzebę obrony interesów gospodarczych społeczności wiejskich, czasem specyficzny światopogląd odwołujący się do tradycyjnego sposobu życia wsi. Chłopów agraryści postrzegają przeważnie jako wyróżnioną, nie skażoną i najzdrowszą moralnie część społeczeństwa. Jest tak dlatego, że pozostają oni w ścisłym związku z przyrodą, są przywiązani do ziemi i do tradycji. Jako nieskażona moralnie część społeczeństwa tylko chłopi mogą uformować sprawiedliwy ustrój i sprawować dobre rządy. Do najważniejszych idei, które wchodzą w skład agraryzmu należą:

Idea ziemi - ziemia jest naturalnym dobrem narodu i powinna należeć do tych, którzy na niej pracują.

Idea człowieka - ideałem człowieka jest chłop, rolnik, działacz ludowy. W pojmowaniu człowieka przez agraryzm ma miejsce apologia pracy fizycznej oraz prostoty i nieskazitelności moralnej, przywiązania do tradycji i korzeni.

Idea pracy - tylko dzięki pracy (na roli) stajemy się pełnoprawnymi członkami społeczeństwa.

Idea rodziny - rodzina winna być tradycyjna, wielopokoleniowa, prowadząca gospodarstwo, patriarchalna.

Idea gminy - gloryfikacja więzi pierwotnych i tradycyjnych form organizacji życia społecznego.

Idea samorządu - samorząd jako przejaw idei ludowładztwa będący jednocześnie podstawą administracji państwowej i gwarancją demokratycznej formy państwa oraz wolności obywatelskiej. Związki gmin mają tworzyć samorządy, zatem władza idzie od dołu do góry, od poziomu lokalnego do globalnego.

Idea narodu - ścisły związek tego co narodowe z tym co chłopskie, chłopstwo ostoją narodu.

Idea ojczyzny - związana silnie z ideą ojcowizny, czyli spadkiem po przodku, rozumianym tu nie tylko jako spuścizna materialna, czyli ziemia, ale także duchowa, czyli przekazywanie wzorów kulturowych.

Idea państwa - państwo winno być umiarkowane i unikać skrajności dyktatury i anarchii. Powino też być żywo zainteresowane sprawami rolnictwa i traktować je jako priorytet.

Idea ludzkości - nie do końca wykrystalizowana, gdyż agraryzm to doktryna raczej skupiająca się na zagadnieniach z poziomu lokalnego.

Pluralizm polityczny - w państwach demokratycznych jedna z zasad funkcjonowania parlamentarnych systemów partyjnych, polegająca na istnieniu dwóch lub więcej partii politycznych reprezentujacych różne programy i orientacje, walczących o zdobycie władzy w państwie. Oznacza wolność funkcjonowania wielu organizacji w państwie. Istotnym wskaźnikiem pluralizmu jest zatem legalność i swoboda działania opozycji politycznej.

W połączeniu z przymiotnikiem politycznym odnosi się do jednej z podstawowych zasad funkcjonowania parlamentarnych systemów partyjnych i oznacza zasadę polegającą na istnieniu dwu lub więcej partii politycznych, które, reprezentując różne programy i orientacje, odzwierciedlają interesy różnych grup społecznych. Zasada ta zakłada ponadto wolność tworzenia partii politycznych i równorzędną rywalizację różnych ugrupowań bez stwarzania prawnie uprzywilejowanej pozycji dla jednej z nich. Przyznanie jednej partii roli kierowniczej, przewodniej jest sprzeczne z zasadą pluralizmu politycznego. Systemy partyjne w krajach, których ustrojem jest demokracja parlamentarna, funkcjonują w oparciu o trzy podstawowe zasady: pluralizmu politycznego, wolnej gry sił politycznych oraz legalnej opozycji.

Zasada pluralizmu politycznego wywodzi się z idei wolności jednostki oraz równości wszystkich obywateli w suwerennym i zróżnicowanym społeczeństwie demokratycznym.

W systemie demokracji pluralistycznej społeczeństwo postrzegane jest jako całość złożona z jednostek i grup społecznych, które dążą do realizacji własnych interesów. Społeczeństwo jest silnie zróżnicowane pod względem politycznym, ekonomicznym - jest więc pluralistycznie zbudowane. Jednostki dla osiągnięcia wspólnych celów organizują się tworząc organizacje polityczne, ideologiczne, kulturowe o charakterze dobrowolnym. Organizacje te na drodze wzajemnej walki i konkurencji, respektując obowiązujące reguły demokratyczne, dążą do zdobycia władzy. Zasada pluralizmu politycznego odnosi się tylko do partii działających legalnie, akceptujących podstawowe zasady ustroju państwa, zawarte w konstytucji tego państwa.

Przeciwieństwem pluralizmu politycznego jest zasada koncentracji i monopolizacji władzy. W koncepcjach socjalistycznych uprzywilejowaną pozycję miała partia klasy robotniczej.

Istnieją dwie propozycje sprzyjające urzeczywistnieniu zasady pluralizmu politycznego. Jedna z nich zakłada, że należy w większym stopniu niż dotychczas otworzyć systemy partyjne na zróżnicowane interesy społeczne. Druga postuluje przyznanie szerokich prerogatyw organizacjom społecznym oraz dopuszczenie do rywalizacji różnych grup społecznych. Obie koncepcje mają na celu zapobieganie monopolizacji władzy w rękach jednej partii czy organizacji.

Model państwa liberalnego zakładał, że funkcje państwa są ograniczone do dwóch podstawowych zadań, które często nazywa się funkcją zewnętrzną i wewnętrzną. Funkcja wewnętrzna polega na tym, że państwo stoi na straży porządku i bezpieczeństwa w społeczeństwie. Natomiast funkcja zewnętrza polega na tym, że państwo stoi na straży własnych granic, broni suwerenności państwa, niepodległości. Natomiast, co do zasady państwo liberalne nie pełni żadnych funkcji gospodarczych. Nie zarządza gospodarką. Ogranicza do minimum wszelkie funkcje socjalne, kulturalne. Z tego to powodu państwa liberalne nazywa się często państwami  nieinterwencjonalistycznymi. Kompletny nieinterwencjonizm państwa może prowadzić do negatywnych skutków. Pojawiają się kryzysy gospodarcze, bezrobocie. Państwo liberalne nie troszcząc się o problemy socjalne, o zapewnienie wszystkim obywatelom minimum socjalnego, minimum edukacji doprowadza w gruncie rzeczy do poważnych kryzysów społecznych. Doprowadza do zorganizowania się ruchu robotniczego, powstania partii komunistycznych, które stają się zagrożeniem dla stosunkowo młodych demokracji liberalno-parlamentarnych.

Istota samorządu terytorialnego polega na wyodrębnieniu jednostek tego samorządu i poszczególnych zakresów spraw.

Samorząd terytorialny ma charakter uniwersalny, jest samodzielny i niezależny od administracji rządowej. Celem samorządu terytorialnego jest realizowanie zadań własnych i zleconych oraz zaspokajanie potrzeb grupy społeczności mieszkańców.

Cechy samorządu terytorialnego:

samorząd terytorialny, to wyodrębniona grupa społeczna;

samorząd powoływany jest do wykonywania zadań administracji publicznej w sposób samodzielny;

samorząd posiada rozbudowaną organizację (przedstawicielstwa) i pozostaje pod kontrolą grupy społecznej.

System reprezentacji samorządu terytorialnego został przekazany odpowiednim władzom: w gminach ziemskich - wójtowi; gminach miejskich - burmistrzowi; powiecie - staroście powiatowemu; miastach powyżej 100 tys. mieszkańców - prezydentowi; województwie - wojewodzie.

Na szczeblu podstawowym samorządu terytorialnego w Rzeczpospolitej Polskiej jest gmina. Mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa wspólnotę samorządową. Gmina ma osobowość prawną i jej samodzielność podlega ochronie prawnej.

Gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

Środkowym szczeblem systemu samorządów lokalnych administracji publicznej w RP jest powiat. Składa się z graniczących ze sobą gmin. W zależności od tego, czy obejmuje on tylko gminy zwany jest - powiatem ziemskim, a jeśli obejmuje całe miasto na prawach powiatu zwany jest - powiatem grodzkim. W RP jest 65 powiatów grodzkich i 308 powiatów ziemskich.

Województwo - tworzy się w drodze ustawy, to oznacza, że w ustawie musi być określona nazwa i terytorium oraz siedziba władz województwa. Do tej ustawy dołączany jest wykaz gmin wchodzących w skład województwa.

Ustrój województwa ma postać dualistyczną. Z jednej strony województwu przysługuje pula zadań lokalnych , które to zadania wykonuje na własną odpowiedzialność i samodzielnie za pośrednictwem organów samorządowych.

Wszystkie szczeble administracji publicznej w Polsce mają strukturę hierarchiczną:

- gmina

a) rada gminy jako organ stanowiący i kontrolny,

b) zarząd gminy jako organ wykonawczy,

- powiat

a) rada powiatu jako organ stanowiący i kontrolny,

b) zarząd powiatu jako organ wykonawczy

- województwo

a) sejmik województwa jako organ stanowiący i kontrolny,

b) zarząd województwa jako organ wykonawczy.

Funkcje parlamentu

Parlament spełnia cztery funkcje: ustrojodawczą (zmiana ustroju), ustawodawczą (prawo, ustawy), kreacyjną i kontrolną.

* Funkcja ustrojodawcza - dzięki tej funkcji parlament ma prawo uchwalić konstytucję lub wprowadzić do niej zmiany.

* Funkcja ustawodawcza - na jej mocy, parlament ma prawo do stanowienia ustaw, które są podstawowymi aktami prawnymi, powszechnie obowiązującymi w Polsce.

* Funkcja kreacyjna - polega na powoływaniu członków, którzy wchodzą w skład organów państwowych. Sejm wyznacza członków Trybunału Konstytucyjnego i Trybunału Stanu. Wskazuje kandydata (za zgodą Senatu) na prezesa Najwyższej Izby Kontroli, Rzecznika Praw Obywatelskich, prezesa Instytutu Pamięci Narodowej oraz prezesa Narodowego Banku Polskiego.

* Funkcja kontrolna - polega na sprawowaniu kontroli nad rządem (przysługuje tylko Sejmowi).

wotum zaufania - jest to uchwała Sejmu wyrażająca poparcie dla rządu oraz prowadzonej przez niego polityki;

* wotum nieufności - jest to uchwała Sejmu odmawiająca poparcia dla rządu i jego polityki bądź też dla konkretnego ministra; prowadzi do dymisji rządu; wotum nieufności jest uchwalane większością bezwzględną głosów;

* absolutorium - jest to szczególny akt, uchwalany przez Sejm, który stwierdza zgodność działań rządu w danym roku z ustawą budżetową oraz finansowymi planami państwa; co roku rząd ma obowiązek przedstawienia sprawozdania z wykonania budżetu Sejmowi; Sejm ma obowiązek ustosunkować się do niego w terminie 2 miesięcy od daty jego złożenia (złożenie sprawozdania następuje w terminie do 6 miesięcy po zakończeniu roku budżetowego)

* zapytania i poselskie interpelacje - są to formy zwracania się posła do członków rządu w sprawie udzielenia informacji w określonej sprawie; zapytany minister ma obowiązek udzielenia odpowiedzi; interpelacje składane są na piśmie, a odpowiedź też winna mieć taki charakter (musi być udzielona w terminie 21 dni); odpowiedź może mieć charakter ustny, wówczas jest wygłaszana na posiedzeniu Sejmu.

Partia polityczna ("partia" od łac. pars 'część', w trad. pol. 'stronnictwo') - organizacja społeczna o określonym programie politycznym, mająca na celu jego realizację poprzez zdobycie i sprawowanie władzy lub wywieranie na nią wpływu.

Partie polityczne są organizacjami o charakterze członkowskim (są korporacjami) i dlatego są zaliczane do organizacji społecznych, podobnie jak stowarzyszenia, czy związki zawodowe. Jednak partii politycznych nie zalicza się na ogół do organizacji pozarządowych, do których z kolei należą przede wszystkim stowarzyszenia i fundacje. Powodem niewłączania partii politycznych do organizacji pozarządowych jest zbyt bezpośrednie powiązanie tych pierwszych z władzą publiczną: partie są często wręcz organizacjami "rządowymi" (ang. governmental organisations) i politycznymi.

Współcześnie partie są dobrowolnymi organizacjami zrzeszającymi obywateli świadomych wspólnoty swych interesów i poglądów i skłonnych do zdyscyplinowanego zabiegania o ich realizację przez zdobywanie i sprawowanie władzy państwowej.

Katolicyzm - największa grupa wyznań chrześcijańskich i doktryna teologiczna głoszona przez Kościoły: rzymskokatolickie, wschodniokatolickie, tradycyjnokatolickie, starokatolickie część kościołów anglikańskich, liberalnokatolickich i niezależnych oraz całokształt implikowanych przez tę doktrynę typów religijności, postaw wobec świata, struktur światopoglądowych, ideologii społecznej i politycznej, występujących w różnych środowiskach katolickich.

Suwerenność narodu często wyrażana hasłem władza pochodzi od narodu czyli ogółu obywateli państwa - oznacza, że władza narodu jest nieograniczona. Zasada suwerenności narodu przejawia się w decydowaniu i ostatecznym rozstrzyganiu wielu kwestii dotyczących polityki i funkcjonowania państwa. Do realizacji suwerenności dochodzi za pomocą bezpośrednich i pośrednich form demokracji. Zgodnie z zasadą to obywatele sprawują władzę robiąc to w sposób pośredni przez swoich przedstawicieli - posłów, senatorów i radnych wybieranych w wyborach czteroprzymiotnikowych oraz w sposób bezpośredni poprzez referendum i inicjatywę ludową.

Bezpośrednie formy demokracji

* referendum

* inicjatywa ludowa

* weto ludowe

* plebiscyt

* konsultacja ludowa

* samorząd społeczny

* wybory do ciał przedstawicielskich

* prawo do zgromadzeń

Pośrednie formy demokracji

* ruchy społeczne

Typy partii politycznych i kryteria podziału

Wg Webbera

partie patronażu - nastawione na zdobycie władzy dla swojego przywódcy

partie światopoglądowe- nastawione na realizacje abstrakcyjnych zasad (realizują interesy wielkich grup społecznych

partie chonoracjoru - o luźnej więzi organizacyjnej, kierowane przez niezawodowych polityków niedzielnych

masowe - ścisłe więzy, aparat partyjny.

Wg Newmana

partie reprezentacji - nie ma członkostwa

partie integracji - jest członkostwo

partie faszystowskie (super integracyjne) - członkowie musza być bardzo aktywni

Wg Duvergera

partie wyspecjalizowane - nastawione wyłącznie na działalność polityczną

partie totalitarne - nastawione na całą osobowość członka partii, na działalność we wszystkich obszarach życia

kadrowe - partie o luźnej strukturze o charakterze komitetowym

masowe o rozwiniętej organizacji, podzielone na trzy :

partie oparte na komórce terenowej,

partie oparte na komórce zakładowej

partie zmilitaryzowane

pośrednie partie o charakterze federacji lejburzystowskich - członkostwo zbiorowe

Wg kryterium funkcji politycznej - ról pełnionych wobec systemu politycznego

partie rewolucyjne

reformistyczne ( socjalistyczna, socjaldemokratyczna , chadecka)

konserwatywne ( chadecka, konserwatywna , liberalna)

reakcyjne - przekreślają dotychczasowe zmiany w systemie politycznym i chcą je wyeliminować ( faszystowskie)

Kryteria ideologii

komunistyczne

socjalistyczne

liberalne

konserwatywne

chrześcijańsko-demokratczne

nacjonalistyczne

faszystowskie

narodowo-wyzwoleńcze

Cechy funkcjonalne partii wobec środowiska, które reprezentują

partie komitetowe - pełnia rolę komitetu wyborczego

partie kadrowe - zrzeszające niewielki % wyborców

partie kadrowe wg Duvergera - które zrzeszają wysoko wykwalifikowana kadrę aktywistów

partie półmasowe wg Duvergera - lejburzystowskie

Partie dzielimy również wg kryterium funkcji:

komitetowe

społeczności

wyborcze

faszystowskie

narodowo-wyzwoleńcze

Partie o genezie parlamentarnej i pozaparlamentarnej

Partie bezpośrednie (tylko członkostwo indywidualne) i pośrednie (członkostwo indywidualne i zbiorowe)

Partie scentralizowane ( decyzje podejmuje najwyższe kierownictwo partii) i zdecentralizowane.

Umowa społeczna, teoria prawno-polityczna występująca w doktrynach prawa natury, wg której powstanie społeczeństwa i państwa nastąpiło w wyniku łączenia się jednostek - żyjących poprzednio w "naturalnej" wolności - w drodze porozumienia się (umowy).

Umowa społeczna zapewnia autorytet władzy państwowej niezależnie od formy rządów. Istnieją koncepcje traktujące umowę społeczną jako fakt historyczny (np. H. Grotius) lub (bardziej liczne) jako konstrukcję myślową, uzasadniającą określony ustrój polityczny.

Wszystkie doktryny umowy społecznej łączy założenie, że władza polityczna wynika z woli jednostek, nie zaś z nadnaturalnego autorytetu prawa Boskiego.

Koncepcje umowy społecznej występują od czasów starożytnych, m.in. u Platona, Cycerona, św. Augustyna.

W średniowieczu zbliżone poglądy można znaleźć u Manegolda z Lautenbach, Marsyliusza z Padwy, Mikołaja z Kuzy. Od XVI w. nastąpił rozkwit teorii umowy społecznej, związany z polityczno-religijnymi ruchami społecznymi.

Powstały jej nowożytne wersje, m.in.: H. Grotiusa, B. Spinozy, Th. Hobbesa, S. Pufendorfa, J. Locke'a, J.J. Rousseau i encyklopedystów francuskich, J.G. Fichtego, I. Kanta, A.N. Radiszczewa. W Polsce H. Kołłątaja).

Wg Rousseau demokratyczna umowa społeczna polega na połączeniu woli jednostek w tzw. "wolę powszechną" (volonté générale), suwerenną, absolutną, nieomylną. Ideologia suwerenności ludu, zawarta w jego koncepcji, uzasadniała walkę z monarchią feudalną - szczególnie w latach rewolucji francuskiej (1789-1799) i amerykańskiej (1775-1783). Współcześnie znaczenie teorii umowy społecznej zmalało i nie jest ona szerzej rozpowszechniana.

Odpowiedzialność prawna (ang. Legal Liability) jest zwrotem stosowanym w wielu kontraktach i warunkach ubezpieczeniowych rodem z Wielkiej Brytanii. Na wyspach istnieje pojęcie "Legal Liability" co oznacza odpowiedzialność za szkody wyrządzone osobom lub ich własności (ang. property) za które sąd może orzec odszkodowanie za wyrządzoną krzywdę lub uszkodzenie/zniszczenie i nie ma przy tym rozróżnienia czy takie zdarzenie jest wynikiem prac w ramach wykonywanej pracy/kontraktu czy też jest wynikiem zdarzenia o charakterze deliktu (zdarzeń nie wynikających z kontraktu lecz ze zdarzeń w życiu prywatnym).

Od roszczeń ze stron poszkodowanych oczywiście można się ubezpieczyć. W Polsce trzeba zawsze zaznaczyć że odpowiedzialność ma obejmować zarówno zdarzenia wynikające z kontraktu jak i z deliktu. Nasz system prawny wciąż rozgranicza te pojęcia.

Państwo demokratyczne - państwo konstytucyjne, państwo prawa, które realizuje zasady: suwerenności narodu, pluralizmu, oraz trójpodziału władz.

1.Zasada suwerenności narodu - źródłem władzy jest naród, który jest uprawniony do decydowania i rozstrzygania w sprawach najważniejszych dla państwa (sprawowanie władzy pośredniej- wybierając parlament, prezydenta itp., bezpośredniej- uczestnicząc w referendum lub korzystając z prawa weta i inicjatywy ludowej)

2.Zasada pluralizmu - realizowana w płaszczyźnie politycznej, społecznej, ideowej i ekonomicznej. Pluralizm polityczny polega na tym, że w państwie istnieje wiele partii które są niezależne od władz państwowych ani od siebie wzajemnie. Mogą tworzyć programy i strukturę organizacyjną, maja różną tożsamość ideową. Mogą też swobodnie ze sobą rywalizować(w ramach prawa i ustalonych reguł)o poparcie wyborców, dzięki któremu niektóre z nich będą rządzić państwem, a inne będą tworzyć opozycję parlamentarną bądź pozaparlamentarną. Opozycja polityczna; Parlament

3.Zasada podziału władz - władza państwowa dzieli się na ustawodawczą (odpowiedzialną za stanowienie prawa), wykonawczą (mającą je realizować w praktyce) i sądowniczą (rozstrzygająca spory na podst. obowiązujących norm prawnych)

4.Zasada państwa prawa - Państwo prawa istnieje wtedy, gdy organizacja i działanie władzy publicznej oparte są na prawie. Prawo określa wzajemne stosunki między władzą i jednostkami jako podmiotami prawa. W takim państwie zagwarantowana jest równość obywateli. Dozwolone jest wszystko, czego nie zabrania prawo. Prawem związane jest społeczeństwo i władza. Prawo stoi ponad władzą. Podstawą rozstrzygania praw publicznych jest zasada większości.

5.Konstytucjonalizm i praworządność - Konstytucjonalizm współcześnie rozumiany jest jako ustrój oparty na konstytucji,a także jako określenie sprawowania władzy zgodnie z ustawą zasadniczą. Jest on również związany z praworządnością, czyli rządzeniem zgodnie z obowiązującym prawem. WOS wyd. WSiP

Zgromadzenie Narodowe to forma wspólnych obrad obu izb parlamentarnych: Sejmu i Senatu. Obradom Zgromadzenia Narodowego w III RP przewodniczy Marszałek Sejmu, a w jego zastępstwie Marszałek Senatu. Parlamentarzyści podczas posiedzenia Zgromadzenia Narodowego są sobie równi (brak rozróżnienia na posłów i senatorów).

Zgromadzenie nie ma określonego harmonogramu posiedzeń, działa jednak na podstawie uchwalonego przez siebie regulaminu; jest zwoływane jedynie do wypełnienia którejś z kompetencji określonych w Konstytucji:

* przyjęcia przysięgi prezydenckiej (art. 130 Konstytucji),

* uznania trwałej niezdolności Prezydenta do sprawowania urzędu (głosami 2/3 ustawowej liczby parlamentarzystów - art. 131 ust. 4 Konstytucji),

* postawienia prezydenta RP w stan oskarżenia przed Trybunałem Stanu (wniosek 140 członków Zgromadzenia, do podjęcia uchwały głosami 2/3 głosów - art. 145 ust. 2 Konstytucji),

* wysłuchania orędzia Prezydenta RP skierowanego do Zgromadzenia Narodowego (art. 140 Konstytucji).

Wszystkie obecne kompetencje dotyczą urzędu Prezydenta RP, jednak w latach 1992-1997 Zgromadzenie Narodowe miało dodatkowo kompetencję uchwalenia Konstytucji.

Wprowadzone ponownie do polskiego systemu organów władzy w 1989 r., Zgromadzenie Narodowe dokonało w dniu 19 lipca 1989 r. wyboru jedynego Prezydenta PRL.

Rodzaje konstytucji:

1. Konstytucja pisana, a więc ujęta w formę aktu lub aktów normatywnych

Funkcje konstytucji pisanej:

* prawna - jest to akt prawny o największej mocy, wszystkie inne winny być jemu podporządkowane,

* polityczna - najważniejsze idee i zasady ustroju państwa,

* organizacyjna - wyznaczenie form życia zbiorowego, zasad organizacji życia państwa,

* społeczna - określenie ustroju, efekt kompromisu między różnymi grupami społecznymi,

* programowa - określenie celów i etapów rozwoju państwa,

* integracyjna - konstytucja winna intensyfikować więź obywatelską z państwem - najczęściej w kontekście USA,

* wychowawcza - upowszechnianie pewnych wartości; nie ma konstytucji obojętnych aksjologicznie

2. Konstytucja niepisana, oparta na prawie zwyczajowym, konwenansach konstytucyjnych i precedensach sądowych.

* konstytucja sztywna - taka która posiada wyższą moc prawną od ustaw zwykłych. W konsekwencji ustawy te nie mogą zmieniać konstytucji i muszą być z nią zgodne. Konstytucja RP z 07 kwietnia 1997 r. jest konstytucją sztywną,

* konstytucja elastyczna, to taka, którą zmienia się w takim samym trybie jak ustawy (w konsekwencji nie jest ona chroniona przed ingerencja ustawodawcy). Konstytucja elastyczna należy do rzadkości,

* konstytucje jednolite - ujmują całą materię konstytucyjną w jednym akcie,

* konstytucje złożone - składają się z kilku aktów, z których każdy reguluje pewien wycinek materii konstytucyjnej.

KONSTYTUCJA 3 MAJA 1791- (oficjalnie Ustawa rządowa), pierwsza w Europie ustawa zasadnicza, uchwalona na Sejmie Czteroletnim 1788-92, ustalała ustrój Rzeczypospolitej zgodnie z ideami oświecenia; pozostawiając ustrój stanowy, wzmocniła władzę wykonawczą, z zasadą dziedzicznego tronu; zniosła liberum veto, rozszerzyła prawa mieszczan, osłabiła pozycję magnatów (ograniczenie roli senatu i sejmików); gł. twórcy: król Stanisław August Poniatowski, I. Potocki, H. Kołłątaj; obalona 1792 przez zbrojną interwencję Rosji i konfederację targowicką 1792.

KONSTYTUCJA KSIĘSTWA WARSZAWSKIEGO - nadana 1807 przez Napoleona I; wprowadzała zasady ustrojowe wzorowane na napoleońskiej Francji; ustanawiała zasady równości wobec prawa oraz wolności osobistej (m.in. zniesienie poddaństwa chłopów bez ich uwłaszczenia); zapoczątkowała prawną likwidację systemu feudalistycznego na ziemiach pol., stworzyła podwaliny nowoż. państwowości pol.; 1815 zastąpiona Konstytucją Królestwa Polskiego.

KONSTYTUCJA KRÓLESTWA POLSKIEGO - nadana 1815 przez Aleksandra I Romanowa, wiązała autonom. Królestwo Pol. unią personalną z Imperium Ros. (car — królem pol.); formalnie liberalna, łamana przez cara i władze Królestwa Pol.; obalona przez powstanie listopadowe 1830-31, zastąpiona 1832 Statutem Organicznym dla Królestwa Polskiego.

KONSTYTUCJE WOLNEGO MIASTA KRAKOWA:

1) konstytucja 1815, nadana na kongresie wiedeńskim, oprac. przez ces. Aleksandra I, określiła ogólne zasady ustrojowe Wolnego Miasta Krakowa;

2) konstytucja 1818 (tzw. Konstytucja rozwinięta) dokładniej precyzowała niektóre artykuły konstytucji 1815;

3) konstytucja 1833 m.in. wzmocniła rolę Senatu wobec Zgromadzenia Reprezentantów oraz znacznie powiększyła kompetencje rezydentów Rosji, Austrii i Prus.

KONSTYTUCJA MARCOWA - ( Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 17 III 1921), pierwsza konstytucja uchwalona po odzyskaniu przez Polskę niepodległości po okresie zaborów; przyjęła republiki formę państwa i ustrój parlamentarno-gabinetowy; ustanawiała jako najwyższe organy władzy ustawodawczej — sejm i senat, wykonawczej — prezydenta i rząd, wymiaru sprawiedliwości — niezawisłe sądy; zawierała szeroki katalog praw obywatelskich; 2 VIII 1926 znowelizowana (tzw. nowela sierpniowa), zwiększenie uprawnień prezydenta kosztem parlamentu; 1935 zastąpiona Konstytucją kwietniową.

KONSTYTUCJA KWIETNIOWA - ( Ustawa konstytucyjna 23 IV 1935), wprowadzona w życie z naruszeniem postanowień Konstytucji marcowej z 1921; ustanowiła w Polsce system prezydencki z tendencjami autorytarnymi; wzmocniła i wyodrębniła władzę prezydenta; ograniczyła zakres działania sejmu i senatu, zmniejszyła ich skład liczbowy; prezydent powoływał rząd (odpowiedzialny przed sejmem), miał prawo rozwiązywania sejmu i senatu, powoływał 1/3 składu senatu, mianował Nacz. Wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych, mógł wydawać dekrety, w stosunku do ustaw miał prawo weta zawieszającego; od 1939 K.k. pozostawała podstawą działania rządu RP na emigracji; 1944 władze komunistyczne ogłosiły w manifeście PKWN jej nieważność.

KONSTYTUCJA POLSKIEJ RZECZYPOSPOLITEJ LUDOWEJ - (zw. Konstytucją lipcową), uchwalona 22 VII 1952; po gruntownych zmianach przekształcona 29 XII 1989 w Konstytucję Rzeczypospolitej Polskiej; oprac. w pierwotnej postaci wg wzoru stalinowskiej konstytucji ZSRR z 1936, legalizowała komunistyczne ustawodawstwo i praktykę sprawowania władzy po 1944; nowelizowana 24 razy; nowelizacja: z 7 IV 1989 wprowadziła 2-izbowy parlament (sejm i senat łączące się w Zgromadzenie Nar.), instytucję prezydenta jako głowy państwa o rozległych uprawnieniach, z 29 XII 1989 zmieniła ustrój państw., stanowiąc, że Polska jest demokratycznym Państwem prawnym, w którym władza należy do narodu, przywróciła dawną nazwę państwa (RP w miejsce PRL) i jego godło (wizerunek orła białego w koronie); wprowadziła swobodę tworzenia partii politycznych i gwarancję swobodnej działalności gosp.; Konstytucja mała 1992 uchyliła K. PRL, pozostawiając w mocy część jej przepisów do czasu uchwalenia nowej konstytucji RP.

KONSTYTUCJA MAŁA 1992 - ( Ustawa konstytucyjna o wzajemnych stosunkach między władzą ustawodawczą i wykonawczą RP oraz o samorządzie terytorialnym z 17 X 1992), tymczasowy akt konstytucji, regulujący ustrój, funkcje i kompetencje sejmu i senatu, prezydenta i rządu; określiła podstawowe zasady samorządu terytorialnego do czasu uchwalenia nowej konstytucji RP; wprowadziła zasadę trójpodziału władzy (władza ustawodawcza — sejm i senat, wykonawcza — prezydent i rząd, sądownicza — niezawisłe sądy) i wzmocniła władzę wykonawczą; uchyliła najważniejsze postanowienia Konstytucji PRL z 1952 dotyczące działalności nacz. władz państwa i samorządu.

KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ - uchwalona 2 IV 1997 przez Zgromadzenie Nar., przyjęta przez naród 25 V 1997 w referendum; zawiera uroczysty wstęp (preambułę) poprzedzający część normatywną tekstu oraz szeroki katalog zasad konstytucji., np. demokracji państwa prawnego, zwierzchnictwa narodu, legalizmu, trójpodziału władzy, pluralizmu politycznego, Wolności zrzeszania się; wprowadza m.in.: obywatelską skargę konstytucji, możliwość zgłaszania projektów ustaw przez 100 tys. obywateli, ostateczny charakter orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego, wzmocnienie gwarancji niezawisłości sądu, instytucję rzecznika praw obywatelskich i rzecznika praw dziecka, ochronę własności i prawo dziedziczenia, zakaz stosowania kar cielesnych oraz przeprowadzania eksperymentów nauk. (med.) bez zgody osoby zainteresowanej; rozszerza katalog wolności i praw osobistych; ustaliła podstawy stosunków między państwem a Kościołem i związkami wyznaniowymi, gwarantując ich uprawnienie, autonomię, bezstronność państwa w sprawach światopoglądowych.

Legitymizacja władzy (dosłownie: upoważnienie do działania) to (według Eugeniusza Zielińskiego) "uprawnienie rządzących do podejmowania wiążących decyzji, przy równoczesnej aprobacie rządzonych". Seymour Martin Lipset przedstawia ją natomiast jako "wysiłki podejmowane w celu wywołania i utrzymania opinii, że istniejące instytucje polityczne są najbardziej odpowiednie i właściwe dla społeczeństwa". Udzielenie legitymizacji opiera się na kryterium dobrowolności, a więc wyklucza przemoc i strach jako źródło podporządkowania.

W państwach demokratycznych najbardziej rozpowszechnioną formą legitymacji władzy są wolne wybory, co łączy się z przekonaniem, że źródłem władzy jest naród.

W systemach niedemokratycznych czynnikiem legitymizującym władzę jest ideologia. Istnienie legitymizacji zmniejsza szanse napięć i destabilizacji państwa. Przeciwieństwem legitymizacji jest delegitymizacja systemu politycznego.

System kanclerski jest odmianą systemu parlamentarnego i występuje w Niemczech. W tym systemie znacznemu rozszerzeniu uległy kompetencje kanclerza (premier). Do jego zadań nie należy tylko i wyłącznie organizowanie polityki zagranicznej i wewnętrznej państwa. On określa kierunki pracy swojego gabinetu, które muszą być wykonane przez poszczególnych ministrów. Kanclerz jest przełożonym dla swoich ministrów. Posiada również prawo dymisjonowania ministrów, do których stracił zaufanie. System ten charakteryzują następujące cechy: a) szefem rządu jest kanclerz wyposażony w rozbudowane kompetencje, któremu podporządkowani są członkowie rządu; b) decydujący udział w powołaniu kanclerza ma Bundestag; c) konstytucja ogranicza odpowiedzialność parlamentarną kanclerza, który może być odwołany tylko w drodze konstruktywnego wotum nieufności. Polega to na odwołaniu kanclerza z równoczesnym wyborem jego następcy; d) system ten wprowadza także ograniczoną możliwość rozwiązania parlamentu przez władzę wykonawczą

Kontrola państwowa - to system organów powołanych do badania i oceny finansowej i gospodarczej działalności aparatu państwowego

Najwyższa Izba Kontroli (NIK):

- naczelny organ kontroli,

- niezależna od egzekutywy, którą ma kontrolować,

- podlega sejmowi (przedstawia mu całoroczne sprawozdania ze swojej działalności)

- podejmuje kontrolę na zlecenie sejmu lub jego organów, na wiosek prezydenta, prezesa Rady Ministrów i z własnej inicjatywy

- kontroluje działalność między innymi organami administracji rządowej i Narodowego Banku, stosując kryteria legalności, gospodarności, rzetelności i celowości

- może przeprowadzić kontrolę działalności organów samorządu terytorialnego i jednostek komunalnych

- informacje o wynikach kontroli i wnioski przedstawia sejmowi

- w protokołach wykazuje się nieprawidłowości, ich skutki oraz odpowiedzialne za nie osoby

- prezes NIK powołuje na 6letnia kadencję i odwołuje sejm bezwzględną większością głosów na wniosek marszałka sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów, za zgodą senatu

Rzecznik Praw Obywatelskich:

- w Polsce istnieje od 1987 roku

- powołuje go na 5letnia kadencję sejm bezwzględną większością głosów, przy czym wymagania jest zgoda senatu

- w swej działalności jest niezależny od innych organów państwowych i odpowiada jedynie przed sejmem

- corocznie informuje sejm i senat o swojej działalności oraz o stanie przestrzegania wolności i prawa człowieka i obywatela

- działa nie tylko w interesie obywateli polskich ale także cudzoziemców

- przyjmuje skargi na bezprawne i niesprawiedliwe działania administracji i ustosunkowuje się do nich w celu naprawy tych nieprawidłowości

- podejmuje czynności wyjaśniające na wniosek obywateli, ich organizacji, organów samorządowych a także z własnej inicjatywy

- wniosek można złożyć w formie ustnej lub pisemnej i jest on bezpłatny

- musi rozpatrzyć każdy wniosek ale może odmówić działania w konkretnej sprawie przy czym musi poinformować skarżącego o powodach swojej decyzji

- podejmując sprawę może samodzielnie poprowadzić postępowanie wyjaśniające lub zwrócić się o zbadanie sprawy do właściwych organów

Rzecznicy Praw Obywatelskich w Polsce:

• Ewa Łętowska (1987 - 1992)

• Tadeusz Zieliński (1992 - 1996)

• Adam Zieliński (1996 - 2000)

• Andrzej Zoll (od 2000)

Krajowa Rada Radiofonii i Telewizji:

- organ państwa, stojący na straży wolności słowa, prawa obywateli do informacji oraz interesu publicznego w radiofonii i telewizji

- rada składa się z 9 członków powoływanych przez sejm (4 członków), senat (2) oraz prezydenta (3), kadencja członków wynosi 6 lat ale jej skład jest odnawiany co 2 lata

- określa warunki prowadzenia działalności przez nadawców (np. określanie limitów czasowych dla emisji reklam)

- ochrania podstawowe, społecznie akceptowane wartości, przede wszystkich wartości chrześcijańskie(Rada kontroluje programy nadawane przez nadawców)

- udziela koncesji na rozpowszechnianie programów radiowych i telewizyjnych

- ustala wysokość opłaty abonamentowej

*** Rzecznik Praw Dziecka:

- zajmuje się ochroną takich prawa jak: prawo do życia i ochrony zdrowia, prawo do wychowania w rodzinie, prawo do nauki

- ochrania dzieci przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem, demoralizacją oraz innym złym traktowaniem

Organ państwowy jest to część składowa aparatu państwowego, jego wyodrębniony element, różniący się od innych zakresem kompetencji, swoistą budową i trybem działania.

System organów państwowych - pojęcie to pozostaje w związku z budowa mechanizmu państwowego, jest to, bowiem całokształt cech określających budowę aparatu państwowego. Są to reguły określające jego budowę, formy organizacyjne org. państwowych i wzajemny ich stosunek do siebie

Typologia według:
1) liczby osób tworzących dany organ:
• jednoosobowe - prezydent
• kolegialne - rada ministrów
2) zakresu kompetencji
• kompetencje ogólne - głowa państwa
• kompetencje szczegółowe - członkowie rady ministrów
3) Zakresu przestrzenno terytorialnego
• organy centralne - kompetencje na terenie całego kraju, reprezentują kraj na zewnątrz
• organy terenowe - np. wojewoda
4) Sposobu powoływanie organów państwowych
• organy pochodzące z wyboru
• organy pochodzące z kooptacji których skład uzupełniany jest przez sam organ
• organy z nominacji - powoływane przez organ wyższego szczebla
• powoływane w drodze losowania
• organy pochodzące z dziedzictwa
5) Rodzajów działalności, zadań:
• przedstawicielskie, tworzące prawo
• administracyjne, wykonawcze lub egzekutywa
• sądowe
• kontrolne
6) Sposób działania w imieniu państwa
• organy samoistne - działają bezpośrednio w imieniu państwa
• organy niesamoistne - mają charakter wewnętrzny lub p[pomocniczy
7) Czas trwania pełnomocnictw
• organy kadencyjne - okres trwania jest prawnie określony
• organy powoływane na czas nieokreślony pełnią funkcję do powołania następnego organu.

Grupy nacisku - nazywane również grupami interesów, z reguły nie posiadają stałych form organizacyjnych i dążą do wywierania wpływu na organy państwowe, ugrupowania polityczne oraz polityków w celu uzyskania korzystnych dla siebie rozstrzygnięć, np. podczas głosowania nad ustawą.

Trybunał Stanu w Polsce jest konstytucyjnym organem władzy sądowniczej, którego główne zadanie polega na egzekwowaniu odpowiedzialności najwyższych organów i urzędników państwowych za naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania, jeśli czyn ten nie wyczerpuje znamion przestępstwa (inaczej: popełnienie deliktu konstytucyjnego) oraz za przestępstwa pospolite i skarbowe w przypadku Prezydenta RP.

Podmioty odpowiedzialne przed Trybunałem Stanu:

Przed Trybunałem Stanu mogą zostać postawieni jedynie przedstawiciele najwyższych władz państwowych, wymienieni w art. 198 Konstytucji Są to:

* Prezydent - za naruszenie Konstytucji lub ustawy, ale też za przestępstwa pospolite i skarbowe. Odpowiedzialność ta ma charakter wyłączny (prezydent może być karany tylko przez Trybunał Stanu),

* Premier i ministrowie - za naruszenie Konstytucji lub ustawy, oraz za przestępstwa związane z pełnioną przez nich funkcją,

* prezes NBP - za naruszenie Konstytucji lub ustawy,

* prezes NIK - za naruszenie Konstytucji lub ustawy,

* członkowie KRRiT - za naruszenie Konstytucji lub ustawy,

* kierownicy ministerstw - za naruszenie Konstytucji lub ustawy,

* Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych - za naruszenie Konstytucji lub ustawy,

* posłowie i senatorowie - w razie złamania zakazu działalności gospodarczej i czerpania korzyści z majątku Skarbu Państwa.

Trybunał Konstytucyjny - organ sądownictwa konstytucyjnego w Polsce, znany także w ustrojach innych państw. Jego podstawowym zadaniem jest kontrolowanie zgodności norm prawnych niższego rzędu (rangi ustawowej lub podustawowej) z normami prawnymi wyższego rzędu, przede wszystkim z Konstytucją i niektórymi umowami międzynarodowymi (tzw. "sąd nad prawem").

Pozycja ustrojowa

Trybunał Konstytucyjny jest odrębnym od sądów, samodzielnym organem konstytucyjnym państwa. Składa się z 15 sędziów, wybieranych przez Sejm na indywidualną 9-letnią kadencję. Sędzią Trybunału może zostać osoba posiadająca kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego Sądu Najwyższego lub Naczelnego Sądu Administracyjnego (m.in. warunek co najmniej 10-letniego stażu pracy na stanowisku sędziego lub prokuratora albo wykonywania przez co najmniej 10 lat zawodu adwokata, radcy prawnego lub notariusza). Niezależność Trybunału zapewnia przede wszystkim zakaz wybierania sędziego na kolejną kadencję oraz nieusuwalność ze stanowiska w trakcie kadencji. Prezesa i Wiceprezesa Trybunału mianuje Prezydent RP spośród dwóch kandydatów przedstawionych na każde z tych stanowisk przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów Trybunału.

Orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego mają moc powszechnie obowiązującą i są ostateczne. Podlegają niezwłocznemu ogłoszeniu w organie (wydawnictwie) urzędowym, w którym akt normatywny był ogłoszony. Jeżeli akt nie był ogłoszony, orzeczenie ogłasza się w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski". Orzeczenie Trybunału wchodzi w życie z dniem ogłoszenia, jednak Trybunał może określić inny termin utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego (osiemnaście miesięcy, gdy chodzi o ustawę, a gdy chodzi o inny akt normatywny - dwanaście miesięcy).

Do 17 października 1999 Sejm mógł odrzucić większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego o niekonstytucyjności ustaw uchwalonych przed wejściem w życie Konstytucji z 1997 roku. Nie dotyczyło to orzeczeń wydanych w następstwie pytań prawnych do Trybunału.

Kompetencje Trybunału

Zakres działania Trybunału określa Konstytucja. Do kompetencji Trybunału Konstytucyjnego należy:

* orzekanie w sprawach zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją (w tym wypadku z konstytucją 1997 roku)

* orzekanie w sprawach zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie

* orzekanie w sprawach zgodności przepisów prawa wydawanych przez centralne organy państwowe z konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami

* rozpatrywanie skarg konstytucyjnych

* rozstrzyganie sporów kompetencyjnych pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa

* orzekanie o zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych

* rozstrzyganie o przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej na wniosek Marszałka Sejmu (tylko w wypadku niemożności zawiadomienia przez Prezydenta Rzeczypospolitej Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu) i powierzanie Marszałkowi Sejmu tymczasowego wykonywania obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej

* rozpatrywanie pytań prawnych skierowanych przez sądy (art. 193 Konstytucji).

"Trzecia droga", system społeczno-gospodarczy pośredni między kapitalizmem a socjalizmem. Zwolennicy "trzeciej drogi" uznali, że oba systemy mają zarówno wady, jak i zalety i że możliwe jest zbudowanie systemu, w którym zostałyby połączone pozytywne strony kapitalizmu i socjalizmu. Kapitalizm to - ich zdaniem - cykliczne wahania koniunktury, bezrobocie i znaczna dysproporcja dochodów, ale równocześnie wysoka efektywność gospodarki prowadząca do wzrostu dobrobytu ogólnego. Z kolei socjalizm ograniczał wolność gospodarczą i wprowadzał monopol państwa w gospodarce, zapewniał jednak ludziom bezpieczeństwo socjalne. Następstwem takiej organizacji gospodarki była jej niska efektywność. Twórcy "trzeciej drogi" przekonywali, że można stworzyć system efektywny i jednocześnie sprawiedliwy, gdy jego podstawą będzie prywatna własność, konkurencja i mechanizm rynkowy, a państwo będzie miało obowiązki socjalne wobec społeczeństwa, polegające na wyrównywaniu poziomu życia. Tak zorganizowana gospodarka miała pobudzać rozwój i zapewnić długookresową równowagę.

Wartości "trzeciej drogi" zostały przyjęte przez wielu socjaldemokratów i socjalliberałów w wielu zachodnich liberalnych demokracjach. Jedne z ostatnich przykładów to administracja prezydenta Billa Clintona w USA, jak również poglądy Hillary Clinton i Baracka Obamy , kanadyjskiego rządu Partii Liberalnej pod przywództwem Jeana Chrétiena i Paula Martina, rządy Partii Pracy pod przywództwem Tony'ego Blaira i Gordona Browna, jak również Australijskiej Partii Pracy przewodzonej przez Kevina Rudda.

Idee "trzeciej drogi" są krytykowane przez niektórych konserwatystów i libertarian, którzy popierają kapitalizm leseferystyczny. Słowa krytyki płyną także ze strony wielu socjaldemokratów i zwolenników socjalizmu demokratycznego, którzy oskarżają zwolenników "trzeciej drogi" o zdradę lewicowych wartości.

Państwo unitarne — forma państwa najbardziej powszechna we współczesnym świecie, charakteryzująca się wewnętrzną jednolitością. Wszystkie jednostki administracyjne wchodzące w skład państwa są tak samo zorganizowane i podporządkowane organom centralnym.

Państwa unitarne możemy podzielić na państwa scentralizowane i zdecentralizowane.

* Ustrój scentralizowany charakteryzuje się wyznaczaniem lokalnych urzędników przez rząd centralny, który sprawuje zwierzchnią władzę nad organami regionalnymi.

* Ustrój zdecentralizowany ma miejsce, gdy organy regionalne są formowane niezależnie od rządu i istnieje dobrze rozwinięty samorząd terytorialny o znacznych kompetencjach, a władza centralna zastrzega sobie prawo do podejmowania tylko najważniejszych decyzji.

Państwa federalne

Cechą znamienną państwa federalnego jest złożoność tego organizmu państwowego składającego się z rożnych jednostek państwowych o znacznym stopniu niezależności. Państwa federalne stanowią swoisty związek państw, które częściowo zrzekają się suwerenności na rzecz państwa federalnego.

Państwa federalne powstają na podłożu narodowościowym i etnicznym. Przykładem tego rodzaju państw są Szwajcaria, Belgia, Rosja. Jednakże pewne państwa federalne powstały w wyniku jednoczenia się mniejszych wspólnot terytorialno-politycznych. Przykładem klasycznym są Stany Zjednoczone Ameryki czy Brazylia.

Wybór państwa federalnego jako ustroju wpływa wiele czynników takich jak, m. in. narodowość, język, religia, wspólna historia. W pewnym okresie dziejowym przesądziły one o zespoleniu narodów i narodowości oraz stworzenia wspólnoty federalnej oraz wspólnego dzielenia losów bytu narodowego.

Konfederacja - grupa utworzona przez partię, państwa albo miasta dla osiągnięcia określonych celów. Taka forma stowarzyszenia zakłada zachowanie pełnej równości.

Reżim polityczny - składowa część formy państwa, ogół metod, jakich używa władza państwowa w stosunkach ze społeczeństwem i zasad, jakimi się w tych stosunkach kieruje.

W politologii pojęcie "reżimu politycznego" nie jest wartościujące, służy jedynie określeniu zasad, reguł gry politycznej i zależności pomiędzy podmiotami polityki. Czasem jest utożsamiane z systemem politycznym. W istocie obejmuje ono wszystkie instrumenty regulujące stosunki w państwie.

Przykłady reżimów politycznych to: reżim demokratyczny, reżim totalitarny, reżim autorytarny, reżim parlamentarny, reżim konsensularny, reżim westminsterski.

Socjaldemokracja, ruch społeczny opowiadający się za równowagą między rynkiem a państwem, równowagą między jednostką a społeczeństwem. Istotą socjaldemokracji jest kompromis między z jednej strony uznaniem kapitalizmu jako jedynego mechanizmu bogacenia, a z drugiej strony pragnieniem podziału bogactwa według moralnych, a nie rynkowych zasad.

Podział władz w RP:

Władza wykonawcza

- Prezydent Lech Kaczyński

- Prezes Rady Ministrów Donald Tusk

- Rada Ministrów

Władza ustawodawcza

- Sejm

- Senat

- Zgromadzenie Narodowe

Władza sądownicza

- Sąd Najwyższy

- Trybunał Konstytucyjny

- Trybunał Stanu

- Naczelny Sąd Administracyjny

Samorząd terytorialny

- Samorząd gminny

- Samorząd powiatowy

- Samorząd województwa

Monarchia.

Monarchia to forma państwa, w której głową państwa jest zazwyczaj dożywotni monarcha obejmujący swe funkcje z racji istnienia zasady dziedziczności tronu. Wyjątkiem jest elekcja. Politolog Konstanty Adam Wojtaszczyk wskazuje, iż monarchia jest formą rządów, w której reprezentantem władzy jest monarcha, król, cesarz, faraon, szach itd., który sprawuje swą władzę najczęściej dożywotnio samodzielnie lub wraz z innymi instytucjami.

Typy monarchii

Ze względu na kryterium ustrojowej pozycji monarchy, wyróżnić można trzy typy monarchii:

* monarchia absolutna,

* monarchia parlamentarna,

* monarchia konstytucyjna.

Współczesne monarchie absolutne

Współczesną monarchią absolutną jest Watykan. Jest to monarchia teokratyczna, absolutystyczna o charakterze patrymonialnym. Wybory (elekcja) władcy odbywają się w ramach konklawe (łac cum clave - pod kluczem). Elektorami papieskimi są kardynałowie, ci którzy nie ukończyli w dniu wakansu papieskiego 80 roku życia. Jest ich ok. 120 (w ostatnim konklawe wzięło udział 117). Papieżem teoretycznie może zostać każdy ochrzczony mężczyzna.

W 1996 roku Jan Paweł II zniósł procedurę wyboru papieża przez aklamację lub kompromis (przez wykrzyczenie nazwiska kandydata lub wybór wąskiego grona wybierającego). Wprowadził także tzw. "świętą większość", czyli 2/3 głosów, obowiązująca przez ok. 30 głosowań. Potem możliwa większość bezwzględna (Benedykt XVI w 2007 przywrócił poprzedni stan). W ciągu dnia w czasie trwania konklawe możliwe 4 głosowania.

Papież jest:

* biskupem Rzymu,

* symbolicznym prymasem Włoch,

* suwerenem państwa-miasta watykańskiego,

* głową Kościoła powszechnego.

Monarchią absolutną jest także Arabia Saudyjska. Nie ma tam konstytucji pisanej, ustrój państwa opiera się na szariacie i kilku aktach prawnych - m.in. Dekrecie o utworzeniu królestwa Arabii Saudyjskiej z 1932 roku. Król powołuje rząd, na czele którego stoi. Jest dowódcą sił zbrojnych. Rząd przygotowuje projekty ustaw i na bieżąco administruje państwem. Przy królu funkcjonuje rada konsultacyjna - organ doradczy, który składa się głównie z męskich członków rodu królewskiego.

Współczesne monarchie konstytucyjne

Monarchia konstytucyjna cechuje się tym, iż występują tam akty ustrojowe, które można nazwać konstytucjami. Wiążą one monarchę, ale przewidują też realny zakres władzy dla niego. Monarcha jest szefem władzy wykonawczej i ma realny wpływ na tworzenie prawa. Niektóre współczesne monarchie konstytucyjne to: Liechtenstein (niedawno książę Hans Adam II zwiększył zakres swych prerogatyw po przeprowadzeniu referendum w tej sprawie), Jordania, Kambodża (od 1993 roku), Kuwejt (w 1991 roku monarchia absolutna stała się konstytucyjną), Maroko ("oświecony autorytaryzm królewski"), Malezja, Tajlandia. Monarchie tego typu stanowią największą część systemów monarchicznych.

Współczesne monarchie parlamentarne

Monarchia parlamentarna opiera się na porządku konstytucyjnym, ale cechą dominującą jest to, iż monarcha ma rolę symboliczną i ceremonialną. Rzeczywista władza należy do rządu kontrolowanego przez parlament. Taki kształt wywołała demokratyzacja, emancypowanie się parlamentów, zmiany w ramach egzekutywy. Król panuje, lecz nie rządzi. W związku z tym, iż władca "nie może czynić źle" i "nie może działać sam", pojawiła się instytucja kontrasygnaty. W monarchii parlamentarnej król jest symbolem jedności państwa i narodu. Obecnie, pod względem układu naczelnych instytucji państwowych, trudno jest odróżnić monarchię parlamentarną od republiki ze słabym prezydentem.

Przykładowe współczesne monarchie parlamentarne:

* Wielka Brytania - państwo to nie posiada konstytucji pojmowanej jako jeden akt prawny. Pozycja ustrojowa władcy w dużym stopniu określana przez tradycję i zwyczaje. Monarcha nie ma znaczących uprawnień - desygnuje premiera, ale musi to być przywódca zwycięskiej partii. Pomimo tego trzy realne funkcje brytyjskiej głowy państwa: inspirowanie, przestrzeganie, wyrażanie opinii (podczas konsultacji z premierem, za zamkniętymi drzwiami).

* Hiszpania - władca czynnikiem integrującym. Było to do 1947 roku państwo nieokreślone, ponieważ w referendum zatwierdzono ustawę o sukcesji szefa państwa. W niej zagwarantowano sprawującemu rządy autorytarne Francisco Franco prawo wyznaczenia swego następcy, którym miał być książę mający minimum 30 lat. W 1969 roku Franco przedstawił parlamentowi Juana Carlosa de Bourbon - wnuka ostatniego króla. Zadeklarował on lojalność względem szefa państwa. W 1975 roku, po śmiercie El jefe, zostaje intronizowany, ale problemem staje się jego namaszczenie przez dyktatora, z czym nie zgadzają się m.in. socjaliści. W 1981 roku król sprzeciwił się próbie wojskowego zamachu stanu. Wcześniej doprowadził do dymisji frankistowskiego premiera, a na jego miejsce powołał Adolfo Suáreza, który przeprowadził pierwsze demokratyczne reformy. W 1978 roku miało miejsce przyjęcie w drodze referendum demokratycznej konstytucji, której art. 56 ust. 1 stanowi, iż król sprawuje arbitraż ustrojowy i jest moderatorem funkcjonowania instytucji państwowych.

* Szwecja - o pozycji monarchy szwedzkiego decyduje Akt o formie rządu z 1974 roku. Formalnie jest on elementem władzy wykonawczej. Ustawy konstytucyjne unikają określenia "król", zamiast tego pojawia się "Głowa Państwa". Brak nawet mowy tronowej (tradycyjnego przemówienia monarchy przed rozpoczęciem kadencji parlamentu), wyznaczania szefa rządu (robi to przewodniczący Riksdagu). Król utracił również tytularne stanowisko szefa sił zbrojnych, a w latach 90. odebrano mu tytuł głowy szwedzkiego kościoła luterańskiego. Może natomiast przewodniczyć Radzie Państwa, złożonej z władcy i ministrów. Rada jednak nie ma kompetencji do podejmowania wiążących decyzji. Premier musi informować monarchę o stanie państwa.

Państwo według Jellinka

Według Jellinka, państwo jest "jednością" - posiada zdolność scalania wielości (ludność) w jedność, która może przeciwstawić się innym podobnie ujednoliconym całościom. Jest to jednak szczególnego rodzaju ujednolicenie. Po pierwsze jedność ta "wyposażona jest we władzę samorodną". To nieco archaiczne polskie słowo bardzo dobrze oddaje te intuicje jakie zawiera w sobie określenie władzy suwerennej. Władza suwerenna to władza nie podlegająca żadnej innej, władza pierwotna i bezpośrednia. To władza, które wyrasta z owej "jedności", rodzi się z niej, nie może być narzucone z zewnątrz. Do jej atrybutów należy również przyzwolenie na użycie przemocy, może ona stosować przymus wewnętrzny i zewnętrzny. Tylko taka właśnie władza może być, jak twierdzi Jellinek, władzą polityczną: "W pojęciu władzy politycznej mieści się pojęcie państwa; "polityczne znaczy to samo, co "państwowe"". Określenie "jedność związkowa", w intencji Jellinka, ma oddawać teleologiczny charakter państwa. To cele, jakim służy państwo, pełnią rolę wiązadeł, mają siłę jednoczenia ludzi. Przez swój ogólny charakter przekształcają one jednostki w podmiot zbiorowy o charakterze politycznym. Wydaje się, iż zgodnie z intencją Jellinka jednostka dążąc do realizacji celów określonych przez państwo może stać się dopiero uczestnikiem działań politycznych. Swoją drogę znamienne są te rozważania o państwie, w których w ogóle nie wspomina się o obywatelu. Wskazanie, iż państwo jest to "jedność związkowa ... osiadłych ludzi" odnosi się do niezbędnego powiązania władzy państwowej z ograniczonym terytorium - "ograniczoną częścią powierzchni ziemi". Zasada ta miała swoją wykładnię również w znanej formule "Jedno państwo - jedno terytorium"

Ordynacja proporcjonalna to szczególny sposób liczenia głosów, co ma duże znaczenie w wyborach parlamentarnych. Pierwsza odmiana ordynacji proporcjonalnej została wymyślona przez belgijskich socjalistów pod koniec XIX wieku i w intencji twórców miała lepiej oddawać preferencje wyborców.

Charakterystyka

Czysty system z listami wyborczymi stosowany jest w większości krajów europejskich. W celu rozdzielenia mandatów stosuje się różnego rodzaju przeliczenia liczby głosów biorąc pod uwagę przede wszystkim przynależność partyjną kandydatów. Zazwyczaj stosuje się promującą większe ugrupowania metodę d'Hondta lub dającą wyniki bliższe rzeczywistym preferencjom wyborców metodę Sainte-Lague'a. W efekcie przeliczenia wybrany kandydat niekoniecznie musi być tym, który uzyskał najwięcej głosów - zwykle jest to kandydat, który zajmował pierwsze miejsce na liście partyjnej, na którą padło najwięcej głosów. Pomimo tego system proporcjonalny uważany jest przez dużą grupę socjologów i politologów za lepiej oddający preferencje wyborców. System ten jest szeroko krytykowany przez liczne grupy; zostało matematycznie udowodnione, że prowadzi on do serii paradoksów i często absolutnie nie odzwierciedla woli wyborców.

W ordynacjach proporcjonalnych (te uwagi nie dotyczą systemu głosu przechodniego) cechą charakterystyczną jest oddawanie głosów na listę kandydatów - tzw. listę partyjną, a nie na pojedynczego kandydata (jak w systemie większościowym). W większości krajów wyborcy głosują osobowo na kandydata w ramach list wyborczych, np. w Polsce, co pozwala zwiększyć wpływ obywateli na osobę reprezentanta parlamentarnego, przez co z danej listy szansę dostania się do sejmu mają wyłącznie kandydaci, którzy skumulowali najwięcej poparcia w ramach swoich list. Charakter wyboru mandatu powoduje jednak, że osoba z listy popularnej partii, która uzyskała kilkakrotnie mniej głosów niż przeciwnik z innej partii, może mimo wszystko wygrać dany mandat. W celu likwidacji tego zjawiska można zastosować system głosu przechodniego.

Zalety ordynacji proporcjonalnej

* lepsze odzwierciedlenie preferencji wyborców w parlamencie, poprzez minimalizację 'bonusów' dla większych partii i umożliwienie szerszego uczestnictwa mniejszych partii w wyborach;

* zachęca do formowania list wyborczych kandydatów o podobnych poglądów, co sprzyja klaryfikacji polityki, ideologii i różnicy zdań w społeczności;

* sprzyja równości głosu wyborczego (tzn. każdy głos jest równie ważny poprzez redukcję zjawiska "głosu straconego");

* dzięki temu dowodzi się występowania wyższej frekwencji wyborczej niż w krajach o większościowym systemie wyborczym;

* pozwala na tworzenie zdywersyfikowanych list kandydatów;

* umożliwia partiom mniejszościowym dostęp do reprezentacji parlamentarnej, dzięki czemu system spełnia zasadę inkluzji, która może być kluczowa do wyższej efektywności i stabilności polityki rządu w ugruntowanych demokracjach;

* daje szansę reprezentacji w orga­nach władzy małym partiom politycznym, zapewniając tym samym szeroką repre­zentację sił politycznych w parlamencie;

* korzyści z konieczności konsensualnego rządzenia państwem (poczucie większego wpływu obywateli na politykę rządu);

* zachęca partie do prowadzenia kampanii we wszystkich okręgach, a nie tylko w tych, gdzie wynik jest niepewny, gdyż każdy głos może mieć kluczowe znaczenie;

* ogranicza groźbę 'regionalizacji' w parlamencie i władzach lokalnych;

* prowadzi do większej trwałości polityki, a wg części badaczy analizując dane porównawcze z krajów Europy Zachodniej do wyższej stabilności rządów, wyższej frekwencji i lepszych wyników ekonomicznych - ma to związek z większą koherentności decyzji w rządach koalicyjnych;

* dzięki tej ordynacji umacnia się podział władzy między partiami i grupami interesu, dzięki czemu jawność podejmowanych decyzji politycznych jest wyższa.

* system głosu przechodniego daje największe szanse na wybór popularnym niezależnym kandydatom i najbardziej zwiększa niezależność kandydatów od kierownictwa partii ze wszystkich ordynacji wyborczych.

Wady ordynacji proporcjonalnej

* rozczłonkowanie parlamentu (w celu zapobieżenia temu, tam gdzie dotyczy stosuje się klauzulę zaporową);

* w nieustabilizowanych demokracjach, gdzie powstaje rozdrobniony politycznie parlament, może być bardzo trudno zbudować trwałą koalicję, zdolną do powoływania rządu;

* ułatwia zaistnienia partiom skrajnym, co może doprowadzić do ich włączenia do procesu demokratycznego;

* możliwość 'zablokowania' prac parlamentu i rządu przez niekompatybilne koalicyjne i niekoherentne wizje polityczne pojedynczych partii trzymających większe partie w 'szachu';

* trudności w stworzeniu spójnego programu rządu, bazującego zazwyczaj na siłach politycz­nych reprezentujących różne opcje;

* mniejsze partie mogą otrzymywać nieproporcjonalnie wyższy dostęp do władzy, niż wynikałoby z wyniku wyborczego, co wiąże się zich kluczowym znaczeniem dla uzyskania koalicyjnej większości parlamentarnej;

* niemożność odsunięcia partii od władzy - zdarza się, że duża partia jest ciągle obecna w rządach koalicyjnych, zmieniają się tylko jej koalicjanci;

* w większości ordynacji proporcjonalnych stosowanych na świecie nie wiadomo kto reprezentuje dany okręg (słaba więź między regionem a przedstawicielem regionu);

* zasady podziału miejsc w parlamencie są często niezrozumiałe dla wyborców (najmniej zrozumiałe są wyniki z systemu głosu przechodniego);

* w systemach z listami wyborczymi w dużym stopniu tracona jest cecha bezpośredniości wyborów.

Tworzenie prawa zwane jest inaczej powstawanie prawa - w teorii prawa jest to akt decyzyjny jednostronny, jest to podstawowa forma prawotwórstwa w systemie prawa stanowionego (civil law w przeciwieństwie do prawa anglosaskiego common law). Prawo może być tworzone w różny sposób:

* zwykłe stanowienie prawa (legislacja)

* prawotwórcza praktyka organów państwowych

* umowa

* zwyczajny

Stanowienie prawa jest całkowicie sformalizowanym procesem. Wyróżnia się następującymi cechami:

Biorą w nim udzial kompetentne organy. Stanowienie odbywa się na podstawie procedury ustawodawczej. Podstawy prawne tej procedury to konstytucja, bądź regulamin Sejmu i Senatu. W procesie tym akty normatywne tworzone są w określonej formie (ustawy bądź rozporządzenia).

Wymagana jest promulgacja (ogłoszenie aktu normatywnego w dzienniku ustawowym co reguluje odpowiednia ustawa).

Akt normatywny (akt prawotwórczy) - jest dokumentem władzy publicznej, który zawiera ujęte w przepisy normy prawne regulujące jakiś zespół stosunków społecznych.

W procesie stanowienia prawa jest kreowane prawo, są tworzone normy które mają charakter generalny bądź abstrakcyjny.

Monizm polityczny (z łacińskiego monos - jedyny), system polityczny oparty na jednym ośrodku sprawowania władzy, charakteryzuje go brak równowagi pomiędzy władzą ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą. Centrum decyzyjne (np. partia polityczna, wódz, grupa osób) stara się w dyrektywny sposób kierować i zarządzać wszystkimi dziedzinami życia społecznego i politycznego. Monizm polityczny jest typowy dla państwa totalitarnego (totalitaryzm).

---