Starożytny Bliski Wschód- ćwiczenia

Początek XIX wieku za kolebkę kultury europejskiej uważane były Grecja i Rzym (tradycja judeochrześcijańska)

Grecja przejęła odkrycia i kulturę Mezopotamii (w tym czasie już Persji), ale przyznawała się tylko do dziedzictwa z Egiptu

1822r. odczytanie hieroglifów

30 lat później: przetłumaczenie pisma klinowego najwięcej pism w historii do XVw(druk)

Mezopotamia- tło tworzenia się cywilizacji Grecji i Judeochrześcijańskiej

Historia- dzieje człowieka od powstania cywilizacji państwowej

Prahistoria- początki człowieka

Prehistoria- dzieje ziemi przed człowiekiem

Ikonograficzne pozostałości, źródła materialne (źródła pisane) rekonstrukcja najwcześniejszych czasów człowieka

Nie wiadomo kiedy powstały najstarsze miasta- państwa, zajmujemy się tymi, które utrzymały ciągłość.

Państwo:

-władza

-rozwinięta gospodarka

-podział społeczeństwa

-ideologia (religia)

państwo Uruk 3800- 3100 pne

-16 budowli monumentalnych w kompleksie (cele religijno- gospodarcze)

-brak murów

-nie odnaleziono pałacu, nie istnieje słowo lugal (król)

-język sumeryjski E.an.ma (dom nieba= pałac)

-pismo powstało ok. 3250 r, obowiązywał zapis piktograficzny, dopiero w 2600 pne pojawił się zapis fonetyczny

unkin (sum.) puhrum (akad.) = rada prawdopodobnie sprawowała władzę w Uruk oligarchia (a nie monarchia ;P)

RADA: przywódcy ważnych rodów, ziemie państwa podzielone między nich, zebrania w wypadku zagrożenia zewnętrznego (wezwanie pospolitego ruszenia i wybór dowódcy), potrzeby budowy świątyni, innej budowli lub przywracania rzeki do miasta (meandrujące rzeki Tygrys i Eufrat

taki obraz państwa wyłania się z mitologii sumeryjskiej (główny temat: rodziny bogów wybierają osobę do rozwiązania problemu np. z potworem), bóg nieba An

SKĄD PRZYBYLI SUMEROWIE?

Odp. Azja pd.- zach., okolice Indii, wskazuje na to :

+podobieństwo językowe w warstwie podstawowej,

+badania antropomorficzne wskazały na ten sam, pomiro-fermiański typ czaszki

+pd. Mezopotamia utrzymywała kontakty handlowe z okolicami Indii (Indus, Melucha)

Sumerowie przybyli na pd. Mezopotamii ok. 4 tys. pne; w tym rejonie znajdowała się już ludność niesumeryjska: protoeufratejczycy.

Sumerowie byli ludnością prymitywniejszą od protoeufratejczyków, zapożyczyli od nich wynalazki, słownictwo (Uruk, Nippur, Suppor)

Przyczyny wędrówek ludności na dużą odległość:

-zmiany klimatu (żywność, woda)

-zagrożenie zewnętrzne (wróg)

Sumerowie jako lud dominujący nad protoeufratejczykami: przewaga liczebna (nie zachowały się ślady przemocy; przybywali stopniowo `zalewając' pd. Mezopotamię)

Zdobycze kultury Uruk: pismo, koło garncarskie, koło do wozu (nie wiadomo czy na pn. czy pd. Mezopotamii, ale na południu używano przede wszystkim łodzi)

Państwo Uruk liczyło ok. 50 tys mieszkańców; ok. 130 miasteczek i wiosek; miasto liczyło 400 ha (1ha= 2x2km)

Początkowo brak murów obronnych: gigantyczny wysiłek gospodarczy, brak ogromnego zagrożenia.

3100 pne kryzys miasta Uruk, migracja dużej liczby ludności w kierunku pn- zach, tzw. okres Dżandat Nasr przypuszczalny powód: katastrofa naturalna: ogromna zmiana koryt rzek (podobne zjawisko 1000 lat później zniszczyło i spowodowało upadek państwa Ur)

Uruk pozostało ważnym ośrodkiem miejskim, choć liczba wiosek spadła ze 130 do 20.

Po roku 3000 nastąpił ogromny rozwój i przyrost miast- państw

każde miasto- państwo miało własngo boga, a jego en (kapłan) należał do Rady (unkin)

konflikty (powstanie murów obronnych w Uruk, a potem innych miastach)

spisanie legend m. in. O Gilgameszu i innych władcach sumeryjskich wskazuje na dużą liczbę bitew, a długotrwałe konflikty spowodowały się wykształcenie instytucji króla

boskie pochodzenie władzy= uniezależnienie od Rady (Gilgamesz i inni władcy; hierogamia- był małżonkiem bogini)

lugal= król= wielki człowiek (epos o Gilgameszu zaczyna się opisem jego ciała ;P)

inne słowa występujące zamiast lub równolegle ze słowem lugal:

sanga (zarządca świątyni)

en (kapłan), ensi (namiestnik boga na ziemi)

Po schyłku Uruk, w III tys. pne. powstają:

Kisz,

Uruk,

Umma,

Ur,

Lagasz,

Nippur,

pomiędzy tymi miastami toczy się rywalizacja gospodarcza

Umma i Lagasz 150 lat rywalizacji o obszar ziem uprawnych i ludność ok. 24 wieku walka toczy się „o wszystko”- czyli o hagemonię.

Stela Sępów: Eannatum; info o tym, że Masilim, lugal Kisz podzielił sporne tereny, co wskazuje na nadrzędną funkcję Kisz, ale Masilim lugal Kisz, był królem w Der, co oznacza, że tytuł lugal Kisz, był tytułem uniwersalnym i wskazywał na władzę lub uzurpację władzy nad całym Sumerem; Kisz było w ED II (okresie wczesnodynastycznym II), wcześniej hagemonem w całym Sumerze, potem zarzucono jego nazwę, ale tytuł pozostał.

Nippur było stolicą religijną, ale nigdy nie było stolicą państwa.

1. Bóstwem Nippur był Enlil (król ziemi), jego świątynia zwana była Ekur - „dom kraju”, „świątynia kraju”. w inskrypcjach władców Uruk, Ur i innych, podobne tytuły: lugal Kalam (król kraju) i lugal Kengir (król Sumeru)

2. Na fakt, że miasto to było stolicą religijną wskazuje tabliczka Tummal, gdzie znajdują się informacje o darowiznach dla świątyni Enila z różnych miast- państw, w tym Gilgamesza (dbali więc o nią władcy wielu miast- państw). Żaden władca nie uczynił się wybrańcem Enlila i Nippur.

Ok. 2300 Lugalzagezi- król Umma, podbił część miast- państw i osiadł w Uruk (najbardziej prestiżowym).

Lugalzagezi był zwierzchnikiem lugala Urzababy z Kisz, jego państwo było więc federacją (bunty, niejednorodność).

Podczaszym Urzababy był Sargon (wysoka pozycja, podawał królowi kielich)

Sargon obalił Urzababę legenda usprawiedliwia go jako wybrańca Isztar („Sargon i Ur-zababa”- tekst odkryty niedawno: był wiernym poddanym, miał sen w którym Isztar zanurzała Ur- zababę w morzu krwi, opowiedział o tym Ur-zababie, który zaczął nieufnie patrzeć na Sargona, wysłał list do Lugalzageziego z prośbą, żeby zabił Sargona. Ostatecznie żona Lugalzageziego przeczytała list i ocaliła go, a Sargon miał sen, w którym bogowie kazali mu zabić Ur- zababę. legenda o Sargonie została spisana, wersja, którą znamy pochodzi z VIII w pne.

Sargon podbił miasta- państwa i zniszczył ich mury (aby były bezbronne w razie buntu), tworzy państwo nico bardziej scentralizowane.

To, co Sargon zrobił z Lugalzagezim, wskazuje na to, że Lugalzagezi był nielubiany.

Sargon przyjął wszystkie najważniejsze tytuły + tytuł władcy Kisz, sługi boga Emila. Wskazuje to na poszanowanie z jego strony kultury sumeryjskiej, jest królem Sumeru.

Sargon ustanawia stolicę w Akadzie (do tej pory mało znaczącym ośrodku), wskazuje to na to, że:

-chciał zacząć „od nowa”, sprowadzał „swoich ludzi”, nie był skrępowany dawnymi obyczajami

-wprowadzenie nowej, niezależnej administracji

-podkreślenie własnej pozycji i potęgi

Sargon- król krajów Sumeru i Akadu; podbija też Elam, Magan, Mari, Ebla, ze względu na dokonania został „królem idealnym”- ideał władcy

podbój Mari i Ebla: bardzo potężne, położone wzdłuż Eufratu, na północy, w okolicy zniszczenie miasta Utul; Mari i Ebla podporządkowały się Sargonowi, ale przez poddanie- nie zniszczył ich- wasale, płacili trybut, wysyłali żołnierzy na służbę Sargona, Sargon odbierał od nich kult

Sargon władał 54 lata, potem władzę przejęli jego synowie (stopniowo tracili władzę: odpadł Elam), później władzę przejmuje jego wnuk Naramsuen.

Naramsuen:

- tytuł „króla czterech stron świata”- władza uniwersalna

- umacnia władzę, wyprawia się do Mari i niszczy je, przybywa do Ebli, zdobywaniszczy pałace, buduje twierdze

- stawia stele po własnych podbojach, na granicach państwa

- w Nagel buduje własny pałac, gdzie czasem przebywa on, a stale jego córka

- stworzenie miasta Suzy- siedziba namiestnikascentralizowany organizm państwowy

- tradycja przypisuje Naramsuenowi okrutne czyny: bunt miast- państw Sumeru (zmarginalizowanie środowiska Sumeru, język akadyjski jako oficjalny), m. in. Nippur, został stłumiony, ale podczas tego sprofanowano świątynię boga Emila klątwa o zniszczeniu Akadu.

-pierwszy władca, który uważa się za boga (boga Akadu), ale jako bóstwo służebne; Naram- sin to bóg przynależący do orszaków jednego z ważniejszych bogów; malammu- świetlistość aura odsunięcie króla od życia publicznego, nikt bez specjalnych obrzędów nie mógł na niego patrzeć

Następnie władzę obejmuje jego syn: sar- kali- sari = „król nad królami”:

- nie podejmował wypraw, bronił granic

- główne zagrożenie: Elam (tamtejszy król przyjmuje tytuł „króla czterech stron świata”, co jest rzuceniem wyzwania, chęci podbicia świata i zaznaczenia własnej niezależności

- być może już za jego życia zachód odpadł spod władzy: plemiona górskie: Luluci, Gutowe; !zachód: w górach Bisri (dziś Dżebel Bar), koalicja królów Martu (14) „królowie zachodu” lub Amoryci (wśród nich także imiona Hetyckie)

Po jego śmierci nastąpiły walki o władzę po jego śmierci nie zostawił męskiego potomka, osłabienie władzy, odpadnięcie części kraju.

Prawdopodobnie nastąpiło odrodzenie się miast- państw Sumeru, z własnymi władcami + osobne państwo Akadyjskie.

ok. 2120 r pne. najazd Gutejów (południe Mezopotamii), trwał ok. 91 lat; wg. Sumeryjskiej Listy Królów nie mieli Gutejowie tytułu lugal, tylko wodzów, ale mieli (wiemy to spoza sumeryjskiej listy królów) własnych królów

panowanie Gudei w Lagasz prawdopodobnie był zależny od Gutejów (mógł się rozwijać, ale nie prowadzić wojen):

-maluje obraz dostatecznego, bogatego państwa

Prawdopodobnie Gutejowie narzucili zwierzchność miastom- państwom i jedynie zbierali trybut ALE w Uruk Utu- hengal walczy z Gutejami, nazywa ich smokami z gór.

Utu- hengal:

- aby uzasadnić własną wojnę z Gutejami powstała legenda (rybak, Gutejowie, nakaz boga Enki)

- usiłuje nakłonić władców innych miast- państw do walki z Gutejami, prawdziwe powody: chciał być niezależnym władcom, nacjonalistyczne: narodowo-tożsamościowe przyczyny

- zwany królem Uruk, pokonał Gutejów, ale nie ustabilizował władzy, nie zajął szerszych terenów

- „wypędził” Gutejów”- w rzeczywistości przejął władzę nad nimi, a Gutejowie pozostali mieszkańcami Mezopotamii

- panował 11 lat

- powstaje III dynastia z Ur: powstanie pierwszej sumeryjskiej listy królów propaganda

Ur- nammu ensi Ur:

- mógł być siostrzeńcem, kuzynem, synem lub bratem, ale raczej był urzędnikiem, wasalem Utu- hengala

- przeciwko teorii o obaleniu Utu- hengala mówią dobre stos. pomiędzy tymi państwami

- „król Ur, Sumeru i Akadu”- nawiązanie do tradycji dynastii Akadyjskiej

- podbił Elam (Sukal- mah panuje uznając zależność od Ur), dolinę rzeki Ninami (?), Górny Eufrat: Aszur, Niniwę; Środ. Eufrat, Górny Habur: Mari (sagina- tytuł króla- urzędnika, nie wiadomo czy było prowincją czy nie), Nager (ważne miejsce stolica, dawniej założona przez Naram- sina), Ursus

terytoria na zachodzie uznaje się za strefę buforową Ur- przyjazne stosunki z państewkami: handel, powstrzymywanie plemion koczowniczych, otrzymywał od nich Ur- najmu dary spisywane jako gn.un

Ur- Nammu: 11 wypraw na północ Mezopotamii, zginął w ostatniej z nich- całkowita klęska

północna część Mezopotamii jeszcze przed Sargonem zwana była Subaru

za panowania Sargona pojawiają się określenia roczne dany rok nazywany jest od jakiegoś ważnego wydarzenia w roku poprzednimm 80% wydarzeń ma charakter religijny, są propagandowe i podkreślają wagę osoby władcy

Ur- Nammu:

- jego państwo dzieliło się na prowincje zarządzane przez urzędników: sukkal

- prolog do praw Urnammu ok. 2050 r pne. (ujednolicenie systemu miar i wag rozwój handlu; organizacja szlaków do podróży i zajazdów; nawiązuje do tradycji przed Sargonem m. In. hymnu do bogini Nansen szczycił się ochroną sierot, wdów etc. grzywny (dla poszkodowanego) zamiast zemsty)

Prolog do praw wskazuje na ewolucje praw zwł. grzywny, bo możliwe, że wcześniej istniała zasada „oko za oko”. Zalanie Mezopotamii plemionami koczowniczymi, które nie miały srebra spowodowało powrót do tej prymitywniejszej zasady za czasów Hammurabiego ok. 1700pne.

sulgi syn Ur- Nammy (48 lat panowania, 20 pokoju, potem wyprawy wojenne):

-zbudował mur Bad niebezpieczeństwo, potem powiększany, za panowania su- sin (ostatniego władcy tej dynastii) miał 275 km

- walczył z Hurytami i Amorytami, nie ustabilizował do końca sytuacji

- możliwe, że ukończył lub spisał prawa Ur- Nammu

- jego państwo dzieliło się na prowincje Sumeru i Akadu, prowincje pokrywały się z dawnymi miastami- państwami, a na ich czele stali: ensi (najwyżsi), sabra, napula (najniżsi), prowincje płaciły podatek na dwór królewski- bala wg. cyklu- po kolei

zarządcy: „pola żywienia” z którego musieli się wyżywić zamiast otrzymywać (jak na początku) duże ilości żywności dokumenty z Ummy: przyznawali sobie najlepsze pola, wykorzystywali więcej ludności dla swoich pól, cierpiały na tym własności królewskie

Napływ Amorytów:

Mar.tu akadyjskie imię amoryckiego boga niektórzy nosili amoryckie imiona przybywająca ludność asymilująca się w społ.; przyjmowani byli ci, którzy zgadzali się poddać woli króla nie utożsamiali się z państwem Ur, kultywowali własne tradycje język sumeryjski staje się martwy

Cały czas odczuwano zagrożenie z ich strony: opowiadanie o „małżeństwie Mar.tu” (Isztar zakochuje się w bogu Mar.tu), opowiadanie o władcy Uruk Lugalbandzie

su- sin

subbi- sin imiona akadyjskie, imiona dwóch ostatnich królów III dynastii z Ur

(sto kilka lat) państwo Ur trwało do 1939 r.

upadek Ur Ibbi- sin (7 rok panowania), w wyniku znacznych przesunięć koryta Eufratu panuje głód, Ibbi- sin wysyła swojego wysłannika Isbi- Erra po zboże, który co prawda je zakupuje, ale twierdzi, że zablokowane szlaki uniemożliwiają mu transport (korespondencja), Isbi- erra koronuje się w mieście Isin, które leży w okolicy miasta Nippur i obwołuje się królem Sumeru i Akadu

podział Mezopotamii na Północ (Isbi- Erra) i Południe (Ibbi- sin) trwa 17 lat,

w 18 roku panowania Isbi- Erra sprowadza Elamitów, którzy zdobywają Ur i wycofują się (możliwe, że pokonuje ich i wypędza i przejmuje władzę na północy i południ)

Isbi- Erra i jego następcy próbują utrzymywać pozory kontynuacji III dynastii z Ur (wskazuje na to sumeryjska lista królów)

Ibbi- Suen (jeden z następców Isbi- Erra):

- ogromny napływ Amorytów, obejście od wschodu pasa umocnień przez plemiona Amoryckie = całkowite otwarcie granic

- namiestnicy prowincji i dowódcy lokalnych garnizonów (często Amoryci) wypowiadają posłuszeństwo królowi:

+Eszunna w 2027 r pne (rejon Dijali), przyjmuje tytuł król potężny, król kraju Warum, sługa boga Tiszpaka, Iliszu- Ilia

+Larsa w 2025, szejk amorycki Naplanum (blisko Ur) nieprawda

+2024 r. pne. przestają napływać daniny z prowincji wsch. Sumero- Akadu, m. In. Lagasz, Umma

Ur Ibbi- Suen'a kryzys wewnętrzny, głód, secesja Isbi- Erry, ostateczny cios zadają Elamicki dowodzeni przez Hutran- temta z Sziszmaszki

Upadek III dynastii z Ur 1939r.

Secesja Isbi- Erry I dynastia z Isin:

- panowanie w bezpośrednim sąsiedztwie Nippur, dawało mu przewagę

- postawa mściciela i następcy Ibbi- Suena wyparcie Elamitów z Ur w 1998 r i przyjęcie tytułu króla Ur, króla Sumeru i Akadu

- podporządkowanie południowej i środkowej części kraju poprzez zwalczanie lub układanie się z przywódcami Amorytów

I dynastia z Isin aż do Lipit- Isztar (1870) wyznaczała losy Sumero- Akadu i (Babilonii) i kontynuowała ideologicznie, ustrojowo oraz społ- gosp. monarchię III dynastii z Ur, poprzez zahamowanie migracji Amorytów, uzyskała spokój dla rozwoju.

Przeciw Lipit- Isztarowi wystąpił władca Larsy Gurgunum.

W tym samym czasie:

Pół i śr część Mezopotamii ciągłe ruchy plemion amoryckich i przemieszczających się z północy Hurytów

Powstawanie lokalnych ośrodków władzy pod presją nomadów:

1. Mari

-Eufrat i Habur

-najważniejszy tytuł sagina- dowódca wojskowy

2. Aszur

-górny Tygrys

+Eklullab, Nuri, Aubela

-ensi₂ `gubernator prowincji'

-eksploatacja szlaków handlowych aż do górnego Haburu

3. Eszunna

-imiona dynastii akadyjskiej

-najważniejsze, podporządkowało Tullab

-ważny szlak handlowy

-`królestwo Waruma'

-wielkie ambicje aby stworzyć imperium próba podporządkowania górnego Tygrysu aż po góry Hamur

4. Elam

5. Jamhad (państwo w Syrii ze stolicą w Haburze)

- tytuł issakku, bo tytuł króla zarezerwowany był dla Aszura

XX/XIX w

1) słabnięcie państwa I dynastii z Isin

2) przejmowanie na Pd roli hegemona przez królestwo Larsy

3) nowe dynastii w gł ośrodkach Mezopotamii

- tylko Amoryckie (nowa fala) nie odczuwają tradycyjnego związku z królestwem Ur

- czas królestw Amoryckich:

+zetknięcie elementów cywilizacji Sumero- Akadu z trad, i realiami społ- ustrojowymi nomadów

+zmniejszenie roli gospodarstw świątynnych (przejęcie części ziem i obowiązków przez pałac królewski)

+rozkwit prywatnego sektora gospodarczego ożywienie gospodarki, rody i spółki kupieckie, majątki

=tzw. okres Isin- Larsa, „epoka kapitalizmu starobabilońskiego”

Mezopotamia, w tym Babilonia, podzielona na zwalczające się państewka:

pocz. XIX w. pne.

-Uruk

-Kisz

-Babilon (Sumu Abum - pierwszy władca)

-Marad

-Kazallum

-Malgum

-Rapiqum

po za Babilonią:

-Eszunna

-Mari

-Terqa

-Aszur

-Szuszarra

Na południu nowy przywódca amorycki Gungunum, podbija Lagasz, Ur oraz Del i elamicką Suzę (po jego śmierci znów była wolna), jego następca Sumu- El dociera do Kisz i Kazallum na północy.

Gungunum:

-podboje dają mu silną pozycję geopolityczną

-jest 5 władcą, założycielem dynastii Larsy (Naplenum, Jansinuum, Saminum, Zaboia, choć dwaj pierwsi nie są przez niego wymieniani, być może byli protoplastami, a może zostali dopisani

-pierwszy samodzielny władca

Północ, sytuacja trwa do czasów Szamszi- Adada I, ok. 1745 roku:

- zła kondycja państwa Isin (za panowania Erra- Imitti, po jego śmierci władzę przejął Enhil-bani, ogrodnik, był tzw. sar puki czyli królem zastępczym na 100 dni, potem zabijany bajka- uzurpator

Ok. 1775 roku Larsa została zdobyta przez wodza plemienia amoryckiego Kudu- Mabuk (został władcą w Mar), a władzę w Larsie obejmuje jego syn Warad- sin, w Isin obejmuje w tym czasie Ram- sin

1. Koalicja Rim- sina z Maskar- sapir (ten drugi nie dotrzymał umowy), wybucha wojna z Elamem, który zwycięża i zawarty zostaje rozejm. Elam utrzymał wsparcie od Hammurabiego, władcy Babilonu, który w wyniku specjalnego poboru wysłał Zim- linowi 5 000 żołnierzy.

2. Hammurabi uderza na Larsę, większość możnych przechodzi na stronę Babilonu, który zyskuje sympatię wydając dekret misarum (uwolnienie od długów)

3. 1728 r, sojusz Hammurabiego z Szamszi- Adadem, aż do 10 roku swojego panowania trwa pod protekcją Szamszi- Adada, organizuje w tym czasie szereg wypraw łupieżczych na Larsę, niekiedy dociera do Uruk, Rim- sin nie odpowiada

4. w okresie pomiędzy 8 a 11 rokiem swoich rządów Hammurabi atakuje w kierunku półocno- wschodnim, atakuje także ziemie Szamszi- adada, do których to ziem rości sobie pretensje, Szamszi- Adad ginie w 1712 roku w trakcie wyprawy

5. Hammurabi zawiera sojusz z Esznunną, w której rządzi Jabel-pi- unni

6. ok. 1708 roku Mari (król Zim- lin) zostaje zaatakowane przez króla Lamhadu (który jest zięciem Zim- lina)

7. do ok. 1699 `gimnastyka' polityczna Hammurabiego, który próbuje utrzymywać poprawne stosunki ze wszystkimi 3 stronami

8. w 30 roku panowania Hammurabiego wybucha kolejna wojna z Elamem, Elam zyskuje pomoc Esznunny, a Hammurabi Mari i Larsy, Hammurabi odpiera atak

9. 1697 bezpośrednie rządy Hammurabiego

10. 1696 Hammurabi pokonuje Mari i Zim- lin zostaje jego wasalem

11. 1695 Hammurabi pokonuje Esznunnę

12. 1694 bunt Mari, zdobyte Mari przestaje istnieć

13. 1686 pne śmierć Hammurabiego

14. W 8 roku panowania jego syna Samsun- ilunny wybucha bunt na południu (Rim- sin II lugal Kisz, jego rządy nie podobały się społ), Samsun- ilunna okrutnie pacyfikuje Kisz

15. w 28 roku panowania Samsun- ilunny wybucha kolejny bunt, powstają królestwa Kraju Nadmorskiego kontrolujące ujście Tygrysu i Eufratu

16. najazdy Kasztów zostały odparte, ale ciągłe zagrożenie na północy

17. do 1531 roku przetrwało państwo Hammurabiego najazd Hetytów (Mursilis I), złupienie i odejście

KODEKS HAMMURABIEGO

1. podział społeczny:

- awilum

- muskenum

- wardum

2. prawa:

-pracy

-kara za krzywoprzysięstwo

-adopcja

-rozwód

-spadek

-małżeństwo

-kara za kradzież

-wysokość zarobków

Krótka historia odczytania Kodeksu:

1903r pierwsza publikacja „kodeksu Hammurabiego”, nie jest cytowany w rozstrzygnięciach procesowych, sędziowie podejmują inne decyzje w swoich wyrokach

1963r kulminacja krytycyzmu: Krauss zauważa, że kodeks napisany jest językiem literackim

Dziedzina prawna podporządkowana była bogom, prawa me (krążenie gwiazd, wylewy rzek, życie codzienne: wszystkie prawa, niezmienne, ustalone na początku świata = kittum akad. stałość)

XXV w pne. Eannatum w jednej ze swoich inskrypcji pojawia się mig.si.sa = misarum (dekret), mówi, że przywrócił prawo, jest to pierwsza wzmianka o prawie

władca= stróż prawa

Dekret misarum wydał też Uru-inun-gina (tzw. dekret Uruinginy- ost. władca dynastii z Lagasz), II tys. pne.:

1. anulacja niemożliwych do spłaty długów konsumpcyjnych „łamanie tabliczek”

2. uwolnienia Babilończyków, którzy dostali się w niewolę za długi

3. uwalnianie pól zastawionych pod długi

Dekret misarum jako przywrócenie prawidłowości pojawia się także później. Ammi- saduka zastrzega, że pożyczki na wyprawy handlowe etc. nie mogą być anulowane. W okresie starobabilońskim pojawia się pojęcie sarmisarin tzn. król sprawiedliwości

Od Urnammu- zbiory prawne: dinu = rozstrzygnięcie prawne (char. kazuistyczny tj. oparty na zaistniałych przypadkach), są one uzupełnieniem do praw zwyczajowych me. Znamy 6 zbiorów prawnych, z czego 5 pochodzi z okresu starobabilońskiego.

Budowa:

prolog

1)Urnammu (przywrócenie sprawiedliwości)

2)Hammurabi

Anu, Enil Marduk Hammurabi (wystawiał je dla bogów a nie dla ludzi- prezentował się bogom, że jest godny) nawiązanie do Enuma-eli

przywrócenie sprawiedliwości nawiązanie do Urnammu

litania do Hammurabiego -hymn autolaudacyjny, autoprezentacja, wielkość Hammurabiego podkreślają chwalebne tytuły, epitety, nie ma charakteru informacyjnego

prawa

1. 282 paragrafy

2. zaczynają się od summa awilum „jeśli obywatel”

3. awilum - istota ludzka męska (żeńska auiltum)

4. awilum- tytuł honorowy, człowiek wolny, niezależny od instytucji (miał własną ziemię, nie potrzebował niczego od państwa), mniejszość

epilog

A. Prawa gosp., rodzinne, karne, procesowe powszechne

B. Odnosząc się do alik kilim (zarządzanie wewnętrzne- grup zależnych, służących królowi, np. żołnierze)

talium - prawa Hammurabiego są uzupełnieniem do prawa zwyczajowego, niektóre mają wartość normatywną.

10 lat po śmierci Hammurabiego (1686) kruszenie się jego państwa:

- wewnętrzne napięcia polityczne i ekonomiczne

-siła Babilonii leżała w osobliwości jego króla i systemie administracyjnym

- państwa połączone przez Hammurabiego miały często luźny związek z Babilonią, uznając jego władzę (Aszur, Niniwa, górna Mezopotamia, królestwo Chany- spadkobierca Mari), pamiętały one o swojej potędze i czekały tylko na śmierć Hammurabiego

- władza potomków Hammurabiego stale malała, ludność się zadłużała

- następujące wyjaławianie i zasolenie gleby

=dezintegracja polityczna, chaos ekonomiczny, klęska ekologiczna

=upadek

Potomkowie Hammurabiego:

+Samsuiluna (syn), próby utrzymania państwa

9 Sa awanturnik Rim-sin (nazywał się jak ostatni król Larsy) obwołuje się królem Larsy i wznieca powstanie Jamutbalu, zostaje pobity 5 lat później pod Kisz wraz z księciem Eszunny

zburzył mury Ur i splądrował miasto, to samo zrobił z Uruk (Elamicki napad łupieżczy korzystając z okazji)

kilka lat później Ilumaitum (rzekomy potomek Damikiliszu, ostatniego króla Isin) wznieca bunt w Sumerze, zdobywa Nippur, dwukrotnie odpiera wojska Samsuiluny i zakłada dynastię tzw. dynastię kraju nadmorskiego, która przetrwała do 1460 r

Rebelia Adasiego - Asyria odzyskuje niepodległość

Wzmianki o nazwach lat panowania Samsuiluny:

„armia Kasytów” rok 8

„armia Amurru” rok 36 zagrożenie zewnętrzne

pod koniec jego panowania: państwo Akadu + utrzymane zdobycze: dolina Dijali (kraj Eszunna) imperium Hammurabiego upadło

następcy Samsuiluny utrzymują kraj w stanie niemal nienaruszonym

Abieszuch odparcie II najazdu Kasytów:

+dramatyczna sytuacja ekonomiczna- umorzenie długów całego społeczeństwa (mesarum)

+kara śmierci dla komorników ścigających dłużników

Zdobycie i splądrowanie Babilonu przez Hetytów z Mursilisem I na czele

KASYCI (Kaszszu) najmniej znany pośród ludów starożytnej Mezopotamii:

-być może pochodzą z poł.-zach. Iranu

+nie mieli własnego pisma, ich język znamy z kilku tekstów w akadyjskich (nie jest semicki, nie ma związków z sumeryjskim, husyckim ani bliskowschodnim czy indoeuropejskim)

-Herbe to najwyższy bóg, Szukamuna i Szimalija bogowie gór, patroni dynastii a Szipek to bóg księżyc, możliwe więc że Kasyci mieli jakiś kontakt z ludami indoeuropejskimi

Pojedyncze grupki Kasytów pojawiają się w Mezopotamii w okresie wczesnobabilońskim, potem grupy te nazywane są `domami' akad. bitatum najstarsze ślady 1800 pne

Ok. 1700 kasyta Kasztiliasz zostaje królem Chany i rozpoczna dynastię Kasycką która liczła 36 władców panujących 576 lat wg Listy A (królów babilońskich) był on 3 na liście, więc założyciel dynastii Gandasz żył ok. 1730 roku, w czasach Samsuiluny

Kasyci zawładnęli Mezopotamią po najeździe Hetytów, za pierwszego Kasyckiego władcę Babilonii uważamy Aguma III (lub Agum Kakrime), prawdopod. 9 następcę Gandasza, szczycił on się, że przywrócił chwałę Babilony, ponieważ przywiózł do Babilonu złoty posąg Marduka.

Z tego okresu posiadamy niewiele źródeł pisanych (12 tys. tabliczek z Nippur) + 2 kroniki z VII w pne.(Asyryjska Kronika Synchronistyczna- skryba asyryjski i Kronika P- skryba babiloński), a okres ten obejmował IV wieki.

porządek i pokój w kraju

przejęcie kultury sumeryjsko- akadyjskiej

Ulam- buriasz ok. 1460r odebranie całego Sumeru (władał tam Eagamil, władca kraju nadmorskiego, był na wyprawie w Elamie)

od niego władcy kasyccy zamiast tytułu króla Babilonu przyjmują tytuł królów Karduniaszu

XVI wiek najmniej znany okres w dziejach Mezopotamii, możliwe, że Kasyci próbowali narzucić władzę ludom w górnym biegu Tygrysu

Asyryjska kronika synchronistyczna: Burnaburiasz I podpisał z Puzuaszurem III, władcą Asyrii traktat dotyczący granicy dzielący państwa w okolicach Samarry.

Podobną umowę zawarli Kaszycki władca Karamdasz i Asyryjczyk Aszurbelniszeszu (1419- 1411)

podział Mezopotamii na dwa wielkie królestwa:

1. północ Asyria

2. południe Babilonia

rywalizacja pomiędzy nimi

+Kasyci nie zalali masowo Mezopotamii

+Arystokracja Kasycka = trzon armii (lekkie rydwany, szybkie konie)

+Kasyci słynęli z hodowli i ujeżdżania koni

+doborowe oddziały + `ministrowie' sukkal = otoczenie władcy i jego rodziny

+prowincje zarządzane przez namiestników bel pahati

+Nippur - status specjalny

-zmniejszenie liczby miast, dużo miasteczek i wiosek (prawdopodobnie ożywienie produkcji rolniczej, szeroki podział pracy)

12

---