UMOWY W SPRAWIE KONTROLI ZBROJEŃ l ROZBROJENIA
Traktaty dwu i wielostronne zawarte w wyniku rokowań rozbrojeniowych. Umowy wielostronne: Układ w sprawie Antarktyki (Waszyngton, l XII 1959); Układ o zakazie doświadczeń z bronią jądrową w atmosferze, przestrzeni kosmicznej i pod wodą (Moskwa: 5 VIII 1963); Układ o zasadach działalności państw w zakresie badań i użytkowania przestrzeni kosmicznej, łącznie z Księżycem i innymi ciałami niebieskimi (Londyn, Moskwa, Waszyngton, 2711967); Układ o zakazie broni jądrowej w Ameryce Łacińskiej (Tlatelolco, Meksyk, 14 II 1967); Układ o nieproliferacji broni jądrowej (Londyn, Moskwa, Waszyngton, l VII 1968); Układ o zakazie umieszczania broni jądrowych i innych rodzajów broni masowej zagłady na dnie mórz i oceanów oraz w jego podłożu (Londyn, Moskwa, Waszyngton, 11 II 1971); Układ o zakazie prowadzenia badań, produkcji i gromadzenia zapasów broni bakteriologicznej (biologicznej) i toksycznej oraz ich zniszczeniu (Londyn, Moskwa, Waszyngton, 10 IV 1972); Układ o zakazie wykorzystywania technik oddziaływania na środowisko naturalne w celach wojskowych lub innych wrogich celach (Genewa, 18 V 1977); Układ o zakazie lub ograniczeniu użycia pewnych broni konwencjonalnych, które mogą być uważane za powodujące cierpienia lub mające niekontrolowane skutki (Nowy Jork, 10 IV 1981); Układ ustanawiający strefę wolną od broni jądrowej na południowo-wschodnim Pacyfiku (Rarotonga, 6 VIII 1985); Układ w sprawie konwencjonalnych sił zbrojnych w Europie CFE (Paryż, 19 XI 1990); Układ otwartego nieba (Helsinki, 24 III 1992); Układ w sprawie stanu osobowego konwencjonalnych sił zbrojnych w Europie (Helsinki, 10 VII 1992); Układ o zakazie prowadzenia badań, produkcji, gromadzenia i użycia broni chemicznej oraz jej zniszczenia (wyłożony do podpisu w Paryżu 1311993); Traktat o zakazie prób z bronią jądrową (wyłożony do podpisu w Nowym Jorku 24 IX 1996r.). Umowy dwustronne między USA i ZSRR oraz Rosją: Tymczasowe porozumienie o niektórych środkach w zakresie ograniczenia strategicznych zbrojeń ofensywnych SALT I (Moskwa, 26 V 1972 ); Układ o ograniczeniu systemów obrony przeciwrakietowej, inaczej układ ABM (Moskwa, 26 V 1972 ); Układ o ograniczeniu podziemnych doświadczeń z bronią jądrową (Moskwa, 3 VII 1974 ); Układ o podziemnych doświadczeniach jądrowych w celach pokojowych (28 V 1976); Układ o ograniczeniu strategicznych zbrojeń ofensywnych SALT II (Wiedeń, 18 VI 1979) Układ o likwidacji rakiet średniego i krótkiego zasięgu -INF (Waszyngton, 7 XII 1987); Układ o redukcji i ograniczeniu strategicznych zbrojeń ofensywnych - START I (Moskwa, 10 VII 1991); Układ o dalszej redukcji i ograniczeniu strategicznych zbrojeń ofensywnych - START II podpisany przez USA i Rosję (Moskwa, 311993). Traktat o zakończeniu prób z bronią jądrową (Nowy Jork, 24 IX 1996).
KONWENCJA O ZAKAZIE PROWADZENIA BADAŃ, PRODUKCJI, SKŁADOWANIA I UŻYCIA BRONI CHEMICZNEJ ORAZ O ZNISZCZENIU JEJ ZAPASÓW.
Broń chemiczna jest rodzajem broni masowego rażenia, której czynnikiem rażącym jest biochemiczne oddziaływanie na żywe organizmy substancji chemicznych, nazywanych bojowymi środkami trującymi, oraz działanie termiczne środków zapalających. Bojowe środki zapalające mogą być zastosowane za pomocą pocisków rakietowych z głowicami chemicznymi, pocisków artyleryjskich, bomb lotniczych, min, granatów, fugasów chemicznych (rodzaje min) i świec dymnych oraz zrzucane z samolotów lub śmigłowców wyposażonych w odpowiednie urządzenia do rozpylania środków trujących. Środki zapalające mogą być używane do rażenia wojsk, wywoływania pożarów, niszczenia sprzętu wojskowego i dóbr materialnych za pomocą pocisków artyleryjskich, bomb lotniczych, ręcznych granatów zapalających i miotaczy ognia. Specjalnym rodzajem amunicji chemicznej jest amunicja binarna (dwuskładnikowa). Znajdują się w niej oddzielne pojemniki z nietoksycznymi lub mało toksycznymi substancjami chemicznymi. Bojowy środek trujący powstaje dopiero po połączeniu tych substancji, co następuje podczas lotu pocisku lub bomby. Przeciętna aktywność toksyczna tej amunicji wynosi 60% w stosunku do klasycznej broni chemicznej. Broń chemiczną używano już w odległej przeszłości. W masowej skali zastosowały ją po raz pierwszy wojska niemieckie podczas I wojny światowej (22 IV 1915), a następnie inne armie. Użyły jej również Włochy podczas podboju Abisynii oraz Japonia podczas II wojny światowej przeciwko Mongolii, ZSRR i Chinom. Zastosowanie broni chemicznej po II wojnie światowej: USA- wojna w Korei 1950-1953, Francja - wojna w Algierii 1961-1972, USA - wojna w Wietnamie 1961--1972, Egipt - wojna domowa w Jemenie 1963-1967, Wietnam - wojna w Laosie i Kambodży 1975, ZSRR-wojna w Afganistanie 1980-1984, Irak- wojna w Iranie 1983-1988, Irak-w walce z Kurdami 1988, Irak - w walce z szyitami 1991. Prawdopodobnie również w innych konfliktach zbrojnych używano broni chemicznej (np. wojna domowa w Angoli). O zastosowanie broni chemicznej Czeczeńcy oskarżyli wojska rosyjskie w lipcu 1996. Obecnie broń chemiczna znajduje się w arsenałach 22 państw, w tym najwięcej, według oficjalnych danych ma Rosja - 40 tyś. ton oraz USA - 32 tyś. ton. Mają ją także i inne mocarstwa (Chiny, Wielka Brytania) oraz 11 państw Trzeciego Świata. Prawdopodobnie program budowy broni chemicznej realizuje Libia. Broń chemiczna jest przedmiotem rokowań na temat zakazu broni ABC. W wyniku prac konferencji rozbrojeniowej w Genewie przyjęto konwencję o zakazie prowadzenia badań, produkcji, składowania i użycia broni chemicznej oraz o zniszczeniu jej zapasów. 165 państw podpisało ten dokument w Paryżu 13 11993. Konwencja weszła w życie 29 IV 1997. Wśród jej sygnatariuszy nie ma m. in. Libii, Korei Północnej oraz Iraku, który zdaniem ekspertów ONZ ukrywa 20 - 200 ton broni chemicznej. Stało się to powodem nasilenia konfliktu między USA i ich niektórymi sojusznikami a Irakiem na początku 1998, prowadząc do groźby ponownego wybuchu wojny w Zatoce Perskiej. Kontrolę przestrzegania postanowień konwencji sprawuje Organizacja na Rzecz Zakazu Broni Chemicznej. Odrębnym problemem pozostaje 60 tyś. ton broni chemicznej (głównie iperyt), zalegającej dno Morza Bałtyckiego, w większości od czasów II wojny światowej. Jak dotychczas nie podjęto prób jej wydobycia i likwidacji.
KONWENCJA O ZAKAZIE PROWADZENIA BADAŃ, PRODUKCJI l GROMADZENIA ZAPASÓW BRONI BAKTERIOLOGICZNEJ (BIOLOGICZNEJ) l TOKSYCZNEJ ORAZ ICH ZNISZCZENIA
Podpisana w Moskwie, Waszyngtonie i Londynie 10 IV 1972. Zakazuje prowadzenia badań, produkcji, gromadzenia, nabywania i przechowywania środków biologicznych, toksycznych, z wyjątkiem przeznaczonych do celów pokojowych, oraz broni, urządzeń lub środków przenoszenia mogących służyć ich wykorzystaniu we wrogich zamiarach lub w konfliktach zbrojnych (art.1). Nakazuje zniszczenie lub przekształcenie na cele pokojowe wyżej wymienionych środków, które są w posiadaniu stron Konwencji (art.11). Zakazuje rozprzestrzeniania broni biologicznej (art. III). Ponadto ustala, że kontrolę nad przestrzeganiem postanowień Konwencji sprawować będzie Rada Bezpieczeństwa ONZ (art. VI i VII). Konwencja weszła w życie 6 III 1975.
KONWENCJA O ZAKAZIE WYKORZYSTYWANIA TECHNIK ODDZIAŁYWANIA NA ŚRODOWISKO NATURALNE W CELACH WOJSKOWYCH LUB INNYCH WROGICH CELACH
Przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ 10 XII 1977 (rezolucja 31/72), została wyłożona do podpisu 18 V 1977 w Genewie. Zawiera zobowiązania państwa do niewykorzystywania w celach wojskowych lub innych wrogich celach technik oddziaływania na środowisko naturalne, powodujących rozległe, długotrwałe lub poważne skutki, jako sposobu niszczenia, wywoływania szkód lub przynoszenia uszczerbku innemu państwu. Zakazuje udzielania pomocy, zachęcania lub nakłaniania innego państwa, grupy państw lub organizacji międzynarodowych do podejmowania działań sprzecznych z podjętymi zobowiązaniami. Konwencja zawiera interpretację pojęcia „technik oddziaływania na środowisko”, zaliczając do nich każdą technikę mającą na celu rozmyślne oddziaływanie na procesy zachodzące w przyrodzie, w tym na dynamikę, skład lub strukturę ziemi, włączając w to biosferę, hydrosferę, atmosferę i przestrzeń kosmiczną (broń meteorologiczna). Sygnatariusze konwencji zostali zobowiązani do ułatwienia wymiany informacji naukowych dotyczących technik oddziaływania na środowisko w celach pokojowych. Państwa, które mają odpowiednie możliwości, powinny wnieść swój wkład do międzynarodowej współpracy ekonomicznej i naukowej w celu ochrony, polepszenia i pokojowego wykorzystania środowiska naturalnego. Konwencja weszła w życie 5 X 1978.
1