1.PRAWO MIĘDZYNARODOWE PUBLICZNE- POJĘCIE, ISTOTA I PODSTAWA OBOWIĄZYWANIA

Prawo międzynarodowe jest zespołem norm regulujących stosunki międzynarodowe w szerokim znaczeniu: nie tylko stosunki międzypaństwowe, lecz także stosunki między państwami a innymi podmiotami oraz między tymi innymi podmiotami, tzn. ogólnie stosunki między różnymi, niezależnymi od siebie i nie podlegającymi jakiejś wspólnej władzy państwowej podmiotami.

Obok nazwy prawo międzynarodowe, spotyka się również nazwę „prawo narodów”. Wywodzi się z łacińskiego ius gentium. Terminem tym posługiwała się też Konstytucja z 3 maja 1791 roku. Obecnie nie jest raczej używana w piśmiennictwie. Odpowiada jej angielski termin Law of Nations, we francuskim dront des gens, niemieckim Volkerrecht.

W obydwu tych terminach „naród” rozumiany jest jako synonim państwa. Prawo międzynarodowe reguluje przede wszystkim stosunki między państwami, a nie między narodami nie posiadającymi organizacji państwowej.

2.STANOWIENIE PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO I RODZAJE JEGO NORM

Normy powszechne i partykularne

Normy o charakterze powszechnym (przede wszystkim zwyczajowe) Obowiązują wszystkie państwa.

Normy partykularne- z reguły normy umowne, gdyż umowy międzynarodowe obowiązują tylko te państwa, które są ich stronami. Są wielostronne. Obowiązują określoną grupę państw.

Np. obowiązują państwa położone w jednym rejonie geograficznym (prawo regionalne). Podstawą do ich istnienia może być też wspólnota ideologiczna i ustrojowa określonych państw (np. normy, które wiązały tylko kraje socjalistyczne). Podstawą mogą być także wspólne interesy.

Normy o charakterze dwustronnym (bilateralne), obowiązują tylko w stosunkach między dwoma państwami.

Jedno i to samo państwo może być w określonej dziedzinie związane normami zwyczajowymi o charakterze powszechnym, wielostronna umową międzynarodową, a ponadto - w stosunku do określonego państwa- jeszcze umowa dwustronną. Obowiązuje wtedy zasada lex specialis derogat legi generali.

Ius Mogens państwa tworzą normy prawa międzynarodowego, więc same mogą je również zmieniać. Prawo międzynarodowe ma charakter ius dispositivum, czego następstwem jest jego elastyczność.

Coraz powszechniej uznaje się, że niektóre najistotniejsze i podstawowe normy prawa mnar są bezwzględnie obowiązujące (stanowią ius cogens) i nie mogą być uchylone wola państw w ich wzajemnych stosunkach. Są one wyrazem interesów całej społeczności międzynarodowe i tylko przez nią mogą być uchylone.

Konwencja wiedeńska w sprawie traktatów z 23 V 1969r art.53 określa, że norma o charakterze ius cogens (bezwzględnie wiążącą normą powszechnego prawa mnar) jest norma przyjęta i uznana przez międzynarodową wspólnotę państw jako całość za normę, od której uchylenie się jest niedopuszczalne i która może być zmieniona jedynie przez późniejszą normę powszechnego prawa mnar, posiadającą taki sam charakter, tzn. ius cogens.

Normy prawa mnar maja jednakowa moc. Ich wzajemny stosunek opiera się na: lex specialis derogat legi generali (prawo szczególne uchyla prawo ogólne) oraz lex posteriori derogat priori (prawo późniejsze uchyla prawo wcześniejsze).

Pojawia się jednak pewna hierarchia. Na pierwszym miejscu są normy ius cogens. Po drugie Karta Nardów Zjednoczonych jest norma nadrzędna w stosunku do wszystkich innych norm. Karta Narodów Zjednoczonych jest umową o charakterze jak gdyby konstytucyjnym. Dla członków ONZ wszystkie ich zobowiązania międzynarodowe muszą być zgodne z Kartą.

3.PRAWO MIĘDZYNARODOWE A PRAWO WEWNĘTRZNE

Prawo międzynarodowe publiczne - to zespół norm, które reguluje stosunki wzajemne między państwami, państwami a innymi podmiotami prawa międzynarodowego publicznego.

Prawo międzynarodowe publiczne wyraża interes całej społeczności międzynarodowej

Termin prawa międzynarodowego do literatury wprowadził Jeremy Bentham w 1870r. od tego czasu posługiwano się dwiema nazwami: prawo międzynarodowe i prawo narodów.

W okresie powojennym prof. Ludwik Ehrlich posługiwał się nazwą prawo narodów.

Początkowo używano nazwy prawo narodów z języka łac. Ius gentium.

W starożytnym Rzymie pojęcia te odnosiło się do norm prawa cywilnego i regulowało stosunki obywateli rzymskich z cudzoziemcami.

Z czasem doszło do ujednolicenia nazewnictwa i obecnie rozróżnia się prawo międzyn.publ. i prawo międzyn. prywatne.

Prawo międzynarodowe prywatne wyraża interes jednostek, reguluje stosunki o charakterze cywilnoprawnym, w którym występuje tzw. element obcy, może to być np. obywatelstwo osoby fizycznej, siedziba osoby prawnej.

Prawo to pozwala rozstrzygnąć kwestię jakiego państwa prawo należy zastosować w konkretnej sytuacji. Państwo, które dokonuje oceny nazywamy państwem sądu. Przewaga źródeł krajowych nad legislacją międzynarodową.

Prawo międzyn.publ. tworzone jest na arenie międzynarodowej głównie w drodze traktatów.

Źródła tego prawa wymienia art.38 Statutu Międzyn. Trybunału Sprawiedliwości.

Prawo międzyn. prywatne obejmuje:

-normy kolizyjne

- merytoryczne.

Norma kolizyjna wskazuje system prawny mający zastosowanie dla danej sprawy, jest to tzw. regulacja pośrednia.

Norma merytoryczna określa sytuację prawną podmiotów, ich prawa i obowiązki, a także skutki naruszenia tych praw i obowiązków- tzw. regulacja bezpośrednia. Od prawa międzyn. prywatnego odróżnia się międzyn. post. cywilne (zobacz kpc) oraz prawo cudzoziemców (zobacz ustawę o cudzoziemcach).

Prawo dotyczące cudzoziemców zalicza się do prawa międzyn.publ.- jest to tzw. prawo obcych. Zasady traktowania cudzoziemców- zobacz podręcznik.

Prawo to reguluje takie zagadnienia jak i czy cudzoziemcy mają być traktowani jak obywatele własnego państwa, a jeżeli nie to jakim podlegają ograniczeniom.

W prawie polskim -zobacz ustawę o cudzoziemcach.

Prawo międzyn. prywatne w Polsce wg ustawy z 12.1965r. o prawie międzyn. prywatnym obejmuje stosunki należące do dziedziny prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego oraz prawa pracy.

Przepisów tej ustawy nie stosuje się jeżeli umowa międzynarodowa, której Polska jest stroną postanawia inaczej- art.1 tej ustawy.

Zadaniem prawa międzyn. prywatnego jest zatem wskazanie systemu prawnego wg którego ma nastąpić ocena prawna stanu faktycznego.

Prawo wewnętrzne to system norm prawnych, które obowiązują w danym państwie.

Dwie teorie:

-monistyczna

-dualistyczna.

Monizm zakłada, że prawo międzyn. i prawo wewn. tworzą jeden system prawny, nie potrzebna jest transformacja.

Dualizm zakłada, że normy prawa międzyn. mogą uzyskać moc prawną w porządku wewn. państwa w drodze transformacji.

Prawo międzynarodowe i prawo wewnętrzne to dwa odrębne systemy, które różnią się między sobą przedmiotem regulacji i źródłami.

W polskim systemie prawnym art.91 Konstytucji odsyła do prawa międzynarodowego.

4.PODMIOTY PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Podmiotem prawa międzynarodowego jest ten, kto posiada prawa i obowiązki wynikające bezpośrednio z prawa międzynarodowego.

Podmiot prawa posiada zdolność do działania tj. zdolność do wywołania skutków prawnych przez swoje działanie.

Podmioty prawa międzynarodowego:

• państwa,

• organizacje międzynarodowe,

• niesuwerenne organizacje terytorialne,

• Watykan,

• powstańcy i strona wojująca,

• w niektórych przypadkach osoby fizyczne i prawne.

5.ZDOLNOŚĆ PRAWNA I ZDOLNOŚC DO DZIAŁANIA PODMIOTÓW PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Zdolność prawna i zdolność do działania podmiotów prawa międzynarodowego.

Podmiot prawa musi posiadać zdolność prawną a dokładnie zdolność do posiadania praw i obowiązków wynikających z prawa międzynarodowego, a więc podmiotem prawa jest ten kto jest adresatem norm prawa międzynarodowego. Waga zdolności do czynności prawnych jest określona przez warunkowanie podmiotowości posiadaniem organów do występowania w stosunkach międzynarodowych.

Zdolność działań w płaszczyźnie międzynarodowej:

Istnienie norm adresowanych do osób fizycznych oraz posiadanie praw i obowiązków nie wystarcza do uzyskania podmiotowości. Prawa i obowiązki należy uzyskiwać lub zaciągać poprzez własne działania. Natomiast w przypadku praw człowieka czy mniejszości narodowych są to prawa uzyskiwane przez państwo i za jego zgodą. Jeśli państwo nie jset stroną odpowiednich umów to jego jednostka - obywatel nie ma uprawnień przewidzianych w tych umowach. Za naruszenie norm zawartych w umowach traktujących o prawach człowieka państwo ponosi odpowiedzialność nie wobec jednostki, lecz wobec innych stron umowy.

6.SANKCJE W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

W prawie międzynarodowym mogą być trzy rodzaje sankcji

• sankcje natury psychologicznej - stwierdzenie naruszenia prawa międzynarodowego przez społeczność międzynarodową i napiętnowanie takiego państwa

• sankcje natury odwetowej - mogą być stosowane indywidualnie przez samo państwo pokrzywdzone albo zbiorowo przez kilka państw:

• retorsje - sankcja w granicach prawa

• represaria - bezprawne czyny

• sankcje zorganizowane - są stosowane nie przez samego pokrzywdzonego ale przez właściwy organ międzynarodowy:

• embargo

• zamknięcie misji dyplomatycznej

sankcje natury wojskowej

Praktycznie w prawie międzynarodowym nie istnieje zagadnienie sankcji, przymusu. Nie istnieje bowiem centralny silny organ wykonawczy, któremu przysługiwałaby wyłączność stosowania przymusu i nie ma organu sądowego, który posiadałby monopol ustalania w sposób wiążący, co jest prawem oraz kto i kiedy prawo takie naruszył. Specyfika współczesnego prawa międzynarodowego wyklucza istnienie nadrzędnego nad państwami organu przymusu, który byłby w stanie w razie potrzeby, siłą przeprowadzić wolę społeczności międzynarodowej i zmusić państwa do powstrzymania się od swawoli.

Przymus w prawie międzynarodowym jest realizowany przez same państwa, które czynią to bądź indywidualnie, bądź kolektywnie. Przymus ten w sposób stosowany, uzależniony od subiektywnych poglądów samych państw zainteresowanych, jest siłą rzeczy mniej skuteczny aniżeli w prawie wewnętrznym, niemniej jednak przymus ten istnieje, choć występuje przeważnie w specyficznej postaci samopomocy. Stąd też prawo międzynarodowe jest niewątpliwie mniej skuteczne od prawa wewnętrznego.

Poszczególne państwa zainteresowane utrwaleniem autorytetu prawa międzynarodowego wprowadzają nieraz do swego ustawodawstwa krajowego specjalne normy, przewidujące sankcje za naruszenie niektórych norm prawa międzynarodowego lub za czyny godzące w stosunki pokojowe danego państwa z innymi.

Stosowanie przymusu w celu wyegzekwowania realizacji norm prawa międzynarodowego należy w zasadzie do samych państw, które czynią to przeważnie indywidualnie, nieraz zaś kolektywnie. Choć normy prawne zawdzięczają swoje powstanie kolektywnej woli państw, które normy te następnie stosują i ich realizację kontrolują, to wykonanie ich nie podlega przymusowej akcji kolektywnej, gdyż społeczności międzynarodowej nie przysługuje w obecnym etapie jej rozwoju monopol stosowania przemocy.

Z drugiej strony można zaobserwować rozwijający się proces ograniczania możliwości stosowania - w sferze stosunków międzynarodowych - przymusu przez państwa (wyrzekanie się wojny, groźby użycia siły). Przymus może stosować jedynie RB, ale tylko w celu utrzymania międzynarodowego pokoju bezpieczeństwa.
W tym przypadku wyróżniamy:

• sankcje niewojskowe (zerwanie stosunków dyplomatycznych, gospodarczych oraz komunikacji)

sankcje wojskowe (zbiorowa akcja wojskowa sił zbrojnych członków ONZ)

Sankcje w prawie międzynarodowym:

Sankcje w prawie międzynarodowym należy uznać negatywną reakcję społeczności międzynarodowej, z jaka spotyka się państwo naruszające normy prawa międzynarodowego.

Sankcje dzielą się na: zorganizowane i niezorganizowane.

• SANKCJE ZORGANIOWANE - umowy międzynarodowe przewidują dokładne sytuacje kiedy w jaki sposób oraz jaki organ ma zdecydować o ich zastosowaniu. Skutki nie wykonania zobowiązań podzielić można na:

• Sankcje organizacyjne - przewidziane za niewykonanie zobowiązań finansowych. Sankcje organizacyjne, obok zawieszenia i wykluczenia mogą polegać na ostrzeżeniu lub wezwaniu do przestrzegania postanowień umowy.

• Sankcje korygujące - poprzez nie państwa wyrównują lub likwidują skutki naruszenia jakiegoś postanowienia umownego przez nielojalnego kontrahenta, tego typu działania mogą obejmować np.: nałożenie kary bądź wycofanie pomocy.

• Środki przymusu bezpośredniego - są stosowane przeciwko państwu winnemu naruszenia normy zakazującej uciekanie się do groźby lub użycia siły, popełniającemu przestępstwa lub zbrodnie międzynarodowe.

• SANKCJE NIEZORGANIZOWANE - nie są one przewidziane w umowie należą do nich przedewszystkim sankcje socjologiczne, czyli reakcje opinii publicznej i odwet.

• Reakcja opinii publicznej - (międzynarodowej jak i wewnętrznej) Bywa bardzo skuteczną sankcją. Opinia międzynarodowa może wyrażać ocenę na temat postępowania danego państwa np.: poprzez zmniejszenie ruchu turystycznego bądź zakupu towarów tego państwa.

• Środki odwetowe - możliwość odwetu ma znaczenie prewencyjne, gdyż państwo spodziewające się jakichś korzyści z naruszenia normy orientuje się iż w wypadku zastosowania odwetu nie otrzyma ich.

7.ŻRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO W ŚWIETLE ART.38 STATUTU MTS

Źródła prawa międzynarodowego w świetle art. 38 statutu MTS:

W art. 38 statutu MTS jako podstawy wyrokowania wymieniono obok umów międzynarodowych i zwyczaju międzynarodowego także ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane oraz dopuszczono stosowanie przez Trybunał orzecznictwa i doktryny w charakterze pomocniczego środka do stwierdzenia istnienia przepisów prawnych art. 38 statutu MTS przewiduje możliwość orzekania „zasady słuszności”, jeżeli strony się na to zgadzają.

Do źródeł prawa międzynarodowego należą:

• Umowa międzynarodowa (def. powyżej)

• Zwyczaj międzynarodowy

• Ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane

• Orzecznictwo sądów międzynarodowych

• Doktryna

ZWYCZAJ MIĘDZYNARODOWY - w statucie MTS stwierdzono, że jest „dowodem istnienia powszechnej praktyki przyjętej za prawo”.

Składa się z dwóch elementów:

• długotrwałej praktyki i

• przeświadczenia, że praktyka, którą się stosuje jest prawem.

W kwestii praktyki istotne znaczenie ma działalność państwa (szef państwa, minister spraw zagranicznych) jak i innych organów (sądy, parlament) Praktyka nie może być jednostronna i dotyczyć tylko 1 państwa, przepis prawny obowiązuje bowiem w kręgu społeczności międzynarodowej

Podstawą mocy obowiązującej prawa zwyczajowego jest zgoda państwa. Dlatego często zwyczaj określony jest jako „milcząca zgoda”. Norma prawa zwyczajowego traci moc obowiązującą bądź to na skutek wykształcenia się nowej, kolidującej z nią normy zwyczajowej lub umownej, bądź też odstąpienia państw od jej praktykowania, czyli odwyknięcia. Praktyce towarzyszyć musi element psychologiczny, a mianowicie przekonanie, że dana reguła jest normą prawa międzynarodowego.

OGÓLNE ZASADY PRAWA UZNANE PRZEZ NARODY CYWILIZOWANE - Jedni chcieli by widzieć w tej formule upoważnienie trybunału do stosowania norm innych niż normy obowiązującego prawa międzynarodowego. W pierwszym przypadku - zasady te nie są źródłem prawa międzynarodowego, a w drugim przypadku - stanowią część prawa umownego lub zwyczajowego.

ORZECZNICSTWO SĄDÓW MIĘDZYNARODOWYCH - sądy międzynarodowe zajmują stanowisko w jakiejś kwestii prawnej, nie tworzą natomiast nowych przepisów prawa, gdyż opierają swe opinie na przepisach prawa umownego lub zwyczajowego. Sąd międzynarodowy nie może wydać orzeczenia wyłącznie na poprzednich wyrokach , może je natomiast wykorzystać do ustalenia treści nie dość jasnej normy prawa zwyczajowego lub umownego.

DOKTRYNA - czyli poglądy nauki prawa, wykazuje duże podobieństwa do orzecznictwa sądowego. Doktryna bowiem wyjaśnia i precyzuje przepisy obowiązującego prawa. Statut MTS (art. 38) trafnie określa rolę orzecznictwa i doktryny jako „środka pomocniczego do stwierdzenia przepisów prawnych”.

8.ZWYCZAJ MIĘDZYNARODOWY

Zwyczaj- zgodne postępowanie państw tworzące prawo.

Definicja sformułowana analogicznie do definicji umowy międzynarodowej. Zwyczaj powstaje jeśli w podobnych sytuacjach państwa zachowują się i postępują jednakowo. Musi to być, jednak jednolita praktyka prawotwórcza. Tzn. musi łączyć się z nią przekonanie, że postępowanie takie jest koniecznym, wymaganym przez prawo.

Aby istniał zwyczaj, muszą występować jednocześnie:

• zgodna praktyka państw- element obiektywny lub materialny zwyczaju

• przeświadczenie państw, że praktyka tworzy prawo, czyli tzw. opiniu iuris sive necessitatis- element subiektywny zwyczaju

art.38 Statutu Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości mówi o dwóch elementach zwyczaju:

• element obiektywny- powszechna praktyka

• element subiektywny- przekonanie, że praktyka tworzy prawo

Praktyka to postępowanie państw, oznacza działalność ich organów. Działalność organów państwa ma znaczenie dla prawa międzynarodowego tylko wtedy, gdy dotyczy dziedziny wykraczającej poza sprawy czysto wewnętrzne.

Aby praktyka państw tworzyła prawo musi być zgodna (jednolita) oraz nieprzerwana.

Normy zwyczajowe powstają przede wszystkim w wyniku zgodnych interesów państw.

Praktyka omawiana powinna być odpowiednio długotrwała, jednakże element czasu nie ma sam w sobie bardzo dużego znaczenia. Okres zależy od okoliczności, w jakich powstaje zwyczaj oraz od intensywności obrotu międzynarodowego regulowanego przez normę.

Powszechność- wynika z suwerenności. Państwa same tworzą normy je wiążące i żadnemu nie można narzucić norm prawnych wbrew jego woli. Do powstania zwyczaju wystarczy praktyka państw, które biorą udział w danej dziedzinie obrotu międzynarodowego i milczenie innych państw, które uznane jest za brak sprzeciwu.

Przyjmuje się, że nowo powstałe państwa, które chcą nawiązać stosunki z innymi państwami i wejść do społeczności międzynarodowej, muszą uznać zwyczajowe normy prawne, które rządzą daną społecznością.

Opinio iuris może przejawiać się w różny sposób:

1. może być zawarta w praktyce państw, która opiera się na milczącym uznaniu istnienia konkretnej normy prawnej

2. może być zawarta w oficjalnych oświadczeniach państw, które stwierdzają, że istnieje konkretna norma prawa międzynarodowego; może mieć to miejsce w notach, oświadczeniach, wystąpieniach w organizacjach międzynarodowych i na konferencjach międzynarodowych

3. może być zawarta w uchwałach (rezolucjach) organizacji międzynarodowych; wiąże tylko tych, którzy wypowiadali się za uchwałą

4. może wynikać z umów międzynarodowych, jeśli strony zamierzały w nich potwierdzić istniejące normy zwyczajowe

9.OGÓLNE ZASADY PRAWA JAKO ŻRÓDŁA PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO

Ogólne zasady prawa międzynarodowego.

Użyte w art.38 statutu MTS określenie „ogólne zasady prawa” uznane przez narody cywilizowane wywołuje w doktrynie liczne kontrowersje. Jedni pragnęliby widzieć w tej formie upoważnienie Trybunału do stosowania norm innych niż normy obowiązującego prawa międzynarodowego, inni ogólne zasady prawa międzynarodowego! W pierwszym przypadku zasady te nie są źródłem prawa międzynarodowego, a w drugim przypadku stanowią one część prawa umownego lub zwyczajowego. Zasada prawa wewnętrznego wielu państw, jeśli zyska ogólne uznanie, staje się zasadą międzynarodowego prawa zwyczajowego.

10.UCHWAŁY PRAWOTWÓRCZE ORGANIZACJI MIĘDZYNARODOWYCH

Uchwały prawotwórcze organów organizacji międzynarodowych:

Przede wszystkim należy tu wymienić uchwały organów organizacji międzynarodowych adresowane do państw członkowskich; szczególnie dobrym źródłem są w tym przypadku uchwały Zgromadzenia Ogólnego ONZ. Zalicza się do nich również porozumienia między państwowe, wielostronne lub dwustronne, którym strony z różnych względów nie nadały rygoru umowy międzynarodowej w pełnym tego słowa znaczeniu, a także umowy, które nie zostały jeszcze (czy w ogóle) ratyfikowane lub zatwierdzone przez kompetentny organ państwowy.

11.POJĘCIE I RODZAJE UMÓW MIĘDZYNARODOWYCH

Umowa międzynarodowa jest to wspólne oświadczenie podmiotów prawa międzynarodowego, które tworzy prawo, a wiec uprawnienia i obowiązki. Umowa miedzynarodowa jest „wspólnym” ale i zgodnym oświadczeniem. Normalnie ma ona formę jednego dokumentu, jednakże może być również ujęta w dwóch lub więcej liczbą związanych dokumentów. Z każdej umowy międzynarodowej wynikają dla stron określone prewa i obowiązki.

Rodzaje umów międzynarodowych:

ZE WZGLĘDU NA TRYB ZAWIRANIA:

-w trybie prostym- bez ratyfikacji

- w trybie złożonym- wymagającej ratyfikacji

ZE WZGLĘDU NA OGRAN, KTÓRY WYSTEPUJE W IMIENIU PAŃSTWA:

-państwowe- gdy umowy podpisywane są w imieniu Prezydenta RP. Rangę tych umów maja umowy o zasadniczym znaczeniu np. traktaty pokojowe, układy o przyjeźni i dobrym sąsiedztwie, umowy normujące problematykę zastrzeżoną dla regulacji ustawowej, umowy o obrocie prawnym za granicą. A także umowy podlegające ratyfikacji przez prezydenta RP.

-rządowe i resortowe- umowy rządowe podpisywane są w imieniu rady ministrów . umowy rządowe podlegają ratyfikacji przez prezydenta RP, jeżeli mają zasadnicze znaczenie dla państwa, a ponadto jeżeli wyraźnie przewidują ratyfikację lub ja dopuszczają, a okoliczności uzasadniają ratyfikację. W pozostałych przypadkach podlegają zatwierdzeniu przez radę ministrów. Umowy resortowe są podpisywane przez właściwego ministra. Umowy te są zatwierdzane przez radę ministrów lub prezesa rady ministrów.

Z PUNKTU WIDZENIA LICZBY STRON :

-dwustronne(bilateralne)

-wielostronne(multilateralne)

ZE WZGLĘDU NA MOZLIWOŚĆ PRZYSTAPIENIA DO UMOWY:

-zamknięte- ograniczona liczba stron (kontrahentów) i nie przewidują możliwości przystąpienia do nich państw trzecich. Z reguły są to umowy dwustronne.

-otwarte- to takie, które przewidują możliwość rozszerzenia kręgu kontrahentów. W ramach tej grupy rozróżniamy umowy otwarte: warunkowo i bezwarunkowo. Do bezwarunkowej może przystąpić w każdej chwili każde państwo mocą jednostronnego aktu przystąpienia. Warunkowe przewidują możliwość przystąpienia tych państw trzecich, które spełniają określone warunki. Czy je spełnia określone państwo decydują sami dotychczasowi kontrahenci.

ZE WZGLĘDU NA ELEMENT TRŚCI UMÓW:

-zgodności z normami powszechnego prawa międzynarodowego, które mają charakter norm bezwzględnie obowiązujących oraz karta NZ.

-niezgodności z normami powszechnego prawa międzynarodowego, które maja charakter norm bezwzględnie obowiązujących oraz karta NZ.

W kontekście tym ważne jest rozróżnienie umów :

-równoprawnych

-nierównoprawnych- stwarzają jednostronne uprawnienia, uciążliwe dla drugiej strony, i naruszają zasadę suwerennej równości, stwarzając nierówność prawną stron. Są więc one sprzeczne z jedna z podstawowych i bezwzględnie obowiązujących norm prawa międzynarodowego.

12.STRONY UMÓW MIĘZYNARODOWYCH

Są nimi przede wszystkim państwa. Jednak tylko te posiadające pierwotne (wynikające z samego faktu istnienia) prawo zawierania umów międzynarodowych.. Według art. 6 Konwencji Wiedeńskiej „każde państwo posiada zdolność zawierania umów”.

Oprócz państw prawo zawierania umów (ius contrahendi) mają w ograniczonym zakresie również inne podmioty prawa międzynarodowego. Prawo to zostało im nadane luz uznane przez państwa.

• STOLICA APOSTOLSKA (WATYKAN) - może zawierać z państwami umowy dwustronne (konkordaty) oraz uczestniczy w wielu umowach wielostronnych.

• ORGANIZACJE MIĘDZYNARODOWE - o przyznaniu im ius contrahendi decydują zainteresowane państwa, które określają równocześnie jego zakres.

• STRONA WOJUJĄCA

• POWSTAŃCY

• ORGANIZACJA NARODOWA WALCZĄCA O WYZWOLENIE

13.ETAPY ZAWIERANIA UMOWY MIĘDZYNARODOWEJ

Wygaśnięcie umowy międzynarodowej.

Przyczyny dzielimy na:

-przewidziane

-nieprzewidziane

PRZEWIDZIANE -sama umowa określa warunki i czas jej wygaśnięcia. Do przyczyn wygasnięcia umowy należy zaliczyć:

- upływ czasu- umowy często zawierane są na jakiś określony czas. Z upływem tego czasu umowa wygasa. Czasami umowy na czas określony posiadają tzw. Klauzulę prolongacyjną, najczęściej przewiduje ona , że jeżeli w określonym czasie , przed upływem terminu obowiązywania umowy ulega automatycznemu przedłużeniu.

-spełnienie się warunku rozwiązującego- rzadko zamieszczany ma miejsce wtedy gdy nastapi wypadek przyszły i niekonieczny, który powoduje wygaśniecie umowy.

-wypowiedzenie umowy zgodnie z jej postanowieniami- większość umów zawartych bezterminowo posiadają klauzule przewidujące możliwość wypowiedzenia. Dlatego ponieważ państwa nie chcą wiązać się postanowieniami umownymi, bez możliwości wypowiedzenia. Wypowiedzenia zazwyczaj nie skutkuje natychmiastowo, ale dopiero jakiś czas po notyfikacji. Umowa dwustronna po wypowiedzeniu jej przez jedną ze stron- wygasa. Natomiast umowa wielostronna przestaje tylko wiązać stronę, która ja wypowiedziała.

NIEPRZEWIDZIANE:

- uchylenie umowy międzynarodowej zgodną wola stron: każda umowa w każdym czasie może być uchylona lub zmieniona zgodna wola wszystkich jej stron.

- utrata podmiotowości przez jedną ze stron- utrata podmiotowości czyli utrata bytu niepodległego przez państwo.

- możliwość jednostronnego wycofania się z umowy- jeżeli umowa nie przewiduje możliwości jednostronnego wypowiedzenia ani nie można domniemywać tego z intencji stron, to wypowiedzenie takiej umowy jest w zasadzie nie dopuszczalne jako sprzeczne z zasadą Pacta sunt servanda.

Powstają jednak wyjątkowe okoliczności , które jednak mimo wszystko mogą uzasadnić jednostronne uznanie umowy za wygasłą:

• Pogwałcenie umowy przez drugiego kontrahenta- jeżeli jedna ze stron narusza umowę i nie wykonuje jej postanowień, trudno żądać od drugiej strony przestrzegania umowy. Jeżeli nie można go zmusić można uznać umowę za wygasłą.

• Powstanie sytuacji uniemożliwiającej wykonanie umowy- wg konwencji wiedeńskiej strona może powołać się na niemożność wykonania umowy jako przyczynę uznania jej za wygasłą lub wycofania się z niej, jeżeli ta niemożność wypływa z trwałego zniknięcia lub zniszczenia przedmiotu niezbędnego do wykonania umowy. Przy tym zgodnie z zasadą dobrej wiary strona nie może powoływać się na niemożnośc wykonania umowy , jeżli sama doprowadzila do takiej sytuacji, działając niezgodnie z umową lub ze swymi zobowiązaniami międzynarodowymi. Niemożnośc musi mmieć charakter trwały.

• Zasadnicza zmiana okoliczności- najbardziej sporne zagadnienie , czy zmiana okoliczności, jakie istniały w czasie zawierania umowy, mogą być przyczyną jednostronnego wycofania umowy. Konwencja Wiedeńska uznała, że zasadnicza zmiana okoliczności, w wyjątkowych sutuacjacj, może być przyczyną uznania umowy za wygasłą lub wycofania się z niej. Musza być jednocześnie spełnione warunki: zmian okoliczności jest „zasadnicza” i nie była przewidywana przez strony; istnienie okoliczności, które uległy zmianie , stanowiło istotną podstawę zgody stron na związanie się umową; skutkiem zaszłej zmiany jest radykalne przekształcenie zakresu obowiązków, jakie na podstawie umowy pozostają jeszcze do wypelnienia. Jeżeli nawet wyżej wymienione warunki zostaną spełnione, to na zmianę okoliczności nie można się powoływać:

-jeśli idzie o umowę ustanawiającą granice

-jeżeli zmiana okoliczności jest wynikiem pogwałcenia przez stronę, która się na nią powołuje, bądź obowiązku wynikającego z umowy, bądź jakiegokolwiek innego zobowiązania międzynarodowego.

14.RATYFIKACJA UMOWY W ŚWIETLE PRAWA MIĘDZYNARODOWEGO I POLSKIEGO

Etapy ratyfikacji umowy międzynarodowej.

Ratyfikacja jest aktem należącym do kompetencji Prezydenta. Jednakże umowy międzynarodowe podlegające ratyfikacji zawiera Rada Ministrów.

Wyróżniamy trzy rodzaje ratyfikacji:

1. Tzw. Dużą ratyfikację, która wymaga wcześniejszej zgody wyrażonej w ustawie ( co powoduje konieczność uzyskania zgody sejmu i senatu ), gdy odnosi się do umów wymienionych w art. 89 ust.1 Konstytucji, a więc umów dotyczących:

- pokoju, sojuszy, układów politycznych lub układów wojskowych

-wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonej w Konstytucji

-członkowstwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji międzynarodowej

-znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym

-spraw uregulowanych w ustawie lub w, w których Konstytucja wymaga ustawy.

2. Ratyfikację w trybie art.90 Konstytucji . Przewiduje on szczególna procedurę ratyfikacyjną w odniesieniu do których Polska może przekazać organizacji międzynarodowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej lub organowi międzynarodowemu kompetencje organów władzy państwowej w niektórych sprawach. Ustawa wyrażająca zgodę na ratyfikacje takiej umowy musi zostać musi zostać uchwalona przez Sejm większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów oraz przez senat większością 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby senatorów. Wyrażenie zgody na ratyfikację takiej umowy może być uchwalone w referendum ogólnokrajowym zgodnie z art. 125 Konstytucji. Uchwałę w sprawie wyboru trybu wyrażenia zgody na ratyfikację podejmuje sejm bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów.

3. Tzw. Małą ratyfikację która jest dokonywana na podstawie art. 89 ust.2 Konstytucji. Przepis ten zobowiązuje Prezesa rady Ministrów do powiadomienia sejmu o zamiarze przedłożenia umowy międzynarodowej Prezydentowi do ratyfikacji.

Ratyfikacja umowy w świetle prawa międzynarodowego i polskiego.

Ratyfikacja jest to zatwierdzenie umowy przez kompetentny do tego organ państwowy. Jaki organ jest kompetentny, określa prawo wewnętrzne, zazwyczaj konstytucja; z reguły jest nim głowa państwa. Ratyfikacja wyraża ostateczne wyrażenie zgody na związanie się umowa międzynarodową. W wielu konstytucjach znalazły się postanowienia, że głowa państwa przed dokonaniem aktu ratyfikacji wszystkich umów lub niektórych ich kategorii musi uzyskać zgodę parlamentu. Współczesne prawo międzynarodowe pozostawia państwom pełna swobodę w zakresie określenia swojej procedury wewnętrznej zawierania umów międzynarodowych. W Polsce regulują tę procedurę następujące akty prawne:

-Konstytucja RP z 1997 r. Rada Ministrów „zawiera umowy międzynarodowe wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe” a także, że Prezydent RP „ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia sejm i senat”

-ustawa o umowach międzynarodowych z 14 IV 2000 r. stanowi, że „ związanie RP umową międzynarodową wymaga zgody wyrażonej w drodze ratyfikacji lub przez zatwierdzenie”

-rozporządzenie rady Ministrów w sprawie wykonywania niektórych przepisów ustawy o umowach międzynarodowych z 28 VIII 2000 r. Ratyfikacja jest aktem należącym do prezydenta. Jednakże umowy międzynarodowe podlegające ratyfikacji zawiera Rada Ministrów.

W praktyce państw przyjęło się, że nie podlegają ratyfikacji:

-deklaracje o treści politycznej przyjęte na spotkaniu mężów stanu

-umowy resortowe zawierane przez poszczególnych ministrów w zakresie ich kompetencji

-umowy zawierane podczas wojny przez dowódców wojskowych np. dotyczące zawieszenia broni, ewakuacji rannych, kapitulacji bronionego miasta.

15.MIEJSCE UMOWY W WEWNĘTRZNYM PORZĄDKU PRAWNYM NA PRZYKŁADZIE RP

„RP przestrzega wiążących ją norm prawa międzynarodowego” Postulat wyraźnego uznania w Konstytucji wyższości norm międzynarodowych nad normami wewnętrznymi został uwzględniony w Konstytucji RP z 02.04.1997,której to art.89ust.1 stwierdza iż: „ratyfikacja przez RP um. miedzyn. i jej wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie, gdy umowa dotyczy :

• Pokoju, sojuszy, układów politycznych lub wojskowych

• Wolności, praw lub obowiązków obywatelskich określonych w Konstytucji

• Członkowstwa RP w org. międzynarodowych

• Znacznego obciążenia państwa pod względem finansowym

• Spraw uregulowanych w ustawie bądź w których Konstytucja wymaga ustawy.

Art.91Konstyt.RP określa relacje miedzy prawem wewnętrznym a międzynarodowym, stwierdzając iż „ratyfikowana um. międzynarodowa przed jej ogłoszeniu w Dz. U. RP stanowi część krajowego porządku prawnego i jest bezpośrednio. stosowana”. W ustępie 2 artykuł ten uznaje wyższość umownych norm pr. miedzyn. nad prawem wewn., stanowiąc iż” um. miedzyn. ratyfikowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie ma pierwszeństwo przed ustawą, jeżeli ustawy tej nie da się pogodzić z umową”

16.OBOWIĄZYWANIE UMOWY- ZAKRES PODMIOTOWY I PRZEDMIOTOWY

Obowiązywanie w czasie i przestrzeni- obowiązuje zasada że prawo nie działa wstecz (lex retro non agit)

Konwencja wiedeńska rozróżnia umowy

• W których wszystkie strony umowy wcześniejszej są zarazem stronami umowy późniejszej. Ma zastosowanie zasada że umowa wcześniejsza ma zastosowanie w takim zakresie w jakim jej postanowienia nie są sprzeczne z postanowieniami umowy późniejszej

• W których strony umowy późniejszej nie obejmują wszystkich stron umowy wcześniejszej. W stosunkach między państwem które jest stroną obu umów, a państwem które jest stroną tylko jednej z nich, wzajemne prawa i obowiązki określa umowa, której oba państwa są stronami.(CZAS)

Jeśli chodzi o terytorialny zakres obowiązywania umów, to na konf. wiedeńskiej ustalono zasadę że um. wiąże każde państwo w odniesieniu do całego terytorium(jeżeli nie ustalono w umowie inaczej)

Zastrzeżenia- przyjęła się praktyka że państwa przy podpisywaniu ratyfikacji lub w związku z przystąpieniem do umowy zgłaszają zastrzeżenia (rezerwacje)dotyczące poszczególnych postanowień umowy.

Wg Konwencji Wiedeńskiej ”przy podpisywaniu, ratyfikacji, przyjęciu lub zatwierdzeniu traktatu oraz przy przystąpieniu do niego państwo może zgłosić zastrzeżenie chyba ze:

• Zastrzeżenie to jest zakazane przez traktat zakazane

• Traktat postanawia że mogą być składane tylko określone zastrzeżenia a dane zastrzeżenie do nich nie należy

• Zastrzeżenie jest niezgodne z przedmiotem i celem traktatu

Zakres mocy obowiązującej umów wobec państw trzecich:

Przyjęta jest zasada ż umowa międz. wiąże strony tej umowy i nie wpływa na syt. prawna państw trzecich. W Konwencji wiedeńskiej wyrażono zasadę iż umowa nie tworzy obowiązków ani praw dla państwa trzeciego bez jego zgody-art.34.Niekiedy jednak są zawierane umowy które wpływają na sytuacją prawną państw trzecich, są to: -umowy ustanawiające prawa dla państw trzecich (pacta in favorem tertii) oraz umowy ustanawiające obowiązki dla państw trzecich (pacta in determentum tertii).Ustanowienie obowiązków dla państwa trzeciego nie może nastąpić bez jego zgody. Zgody państwa nie można też domniemywać. Umowy mogą stanowić prawa dla państw trzecich. Zgoda państwa trzeciego jest domniemana. Państwo trzecie nie może domagać się wykonania zawartej umowy przez inne państwo na jego korzyść, chyba że, państwa te przyznały mu także prawo. Strony umowy mogą, jak długo umowa nie zostanie wykonana, zmienić, a nawet odwołać postanowienia na korzyść państwa trzeciego. Spotyka się w praktyce międzynarodowej wiele umów ustanawiających prawa dla państw trzecich(np. umowy dotyczące komunikacji międzynarodowej).

17.NIEWAŻNOŚĆ UMOWY

Przyczyny nieważności umowy międzynarodowej można podzielić na trzy grupy:

• związane z naruszeniem prawa wewnętrznego kontrahentów - sytuacja, kiedy zgoda na zawiązanie umowy została wyrażona z pogwałceniem normy prawa wewnętrznego, która ma zasadnicze znaczenie w tej dziedzinie; pogwałcenie to musi być oczywiste, czyli obiektywnie widoczne dla każdego państwa postępującego w danej sprawie, zgodnie ze zwyczajową praktyką i w dobrej wierze

• wady oświadczenia woli

• przekroczenie przez przedstawiciela państwa jego upoważnienia do wyrażania zgody na związanie się umową

• błąd

• podstęp

• przekupienie przedstawiciela państwa

• przymus (groźba lub użycie siły sprzeczne z zasadami prawa międzynarodowego) wobec przedstawiciela państwa

• przymus (groźba lub użycie siły sprzeczne z zasadami prawa międzynarodowego) wobec państwa

Niezgodność z ius cogens - z chwilą pojawienia się nowej normy o charakterze ius cogens, każda umowa dawniej zawarta, która jest z nią sprzeczna, traci ważność i wygasa

18.WYGAŚNIĘCIE UMOWY

Umowa międzynarodowa, odpowiadająca wymaganiom ważności , może po pewnym czasie utracić moc obowiązującą czyli wygasnąć. Stwierdzenie wygaśnięcia umowy pociąga za sobą skutki prawne od chwili wygaśnięcia(ex tunc).

Istnieje wiele przyczyn powodujących wygaśnięcie umowy. Można je ująć w dwie grupy:

przyczyny przewidziane w umowie - jest to najczęściej upływ czasu, na jaki umowa została zawarta, spełnienie warunku rozwiązującego oraz wypowiedzenie umowy.

inne przyczyny - Wśród przyczyn wygaśnięcia umowy międz. nieprzewidzianych w samej umowie należy wymienić:

• zgodę stron na uznanie umowy za wygasłą(actus contrarius)

• całkowite wykonanie umowy

• trwała nieważność wykonania umowy-strona może powoływać się na niemożność wypełnienia umowy, jeżeli ta niemożność wypływa z trwałego zniknięcia lub zniszczenia przedmiotu niezbędnego do wypełnienia umowy; jeżeli niemożność jest czasowa, można powołać się na nią jako na przyczynę zawieszenia stosowania umowy; powołanie się na niemożność wypełnienia umowy nie może mieć miejsca jeżeli niemożność jest wynikiem pogwałcenia przez państwo powołujące się obowiązków wypływających z umowy lub innych zobowiązań międz. wobec umawiających się stron;

• niezgodność z nowo powstałą imperatywną normą prawa międzynarodowego(ius cogens)

• pogwałcenie jej przez jedną z umawiających się stron:

• istotne naruszenie traktatu dwustronnego przez jedną ze stron upoważnia drugą do powołania tego naruszenia jako podstawy wygaśnięcia traktatu lub zawieszenia jego działania w całości lub w części;

• istotne naruszenie wielostronnego traktatu przez jedną ze stron upoważnia pozostałe strony do zawieszenia w drodze jednomyślnego porozumienia stosowania go w całości lub w części albo do uznania go za wygasły bądź tylko w stosunkach z państwem winnym naruszenia, bądź też w stosunkach między wszystkimi stronami, strona szczególnie dotknięta przez naruszenie traktatu może powołać się na nie jako na przyczynę zawieszenia jego stosowania w całości lub w części w stosunkach z państwem winnym naruszenia;

• zasadniczą zmianę okoliczności-zgodnie z art.62 konwencji wiedeńskiej na podstawową zmianę okoliczności jaka zaszła od momentu zawarcia umowy i nie była przewidziana przez strony, jako na przyczynę wygaśnięcia umowy lub wycofania się z niej, wolno powoływać się tylko wówczas, gdy istnienie tych okoliczności stanowiło istotną podstawę zgody stron na związanie się umową, a skutkiem zaszłej zmiany jest radykalne przekształcenie zakresu obowiązków, jakie na podstawie umowy pozostają jeszcze do wypełnienia. Zasadnicza zmiana okoliczności nie może stanowić przyczyny wygaśnięcia umowy:

• jeżeli chodzi o umowę ustanawiającą granicę

• jeżeli zasadnicza zmiana jest wynikiem pogwałcenia przez stronę, która się na nią powołuje, bądź to obowiązku wypływającego z umowy, bądź też jakiegokolwiek innego międz. obowiązku wobec którejkolwiek z pozostałych stron umowy.

19.POJĘCIE I RODZAJE PAŃSTW

Pojęcie i rodzaje państw

Z punktu widzenia prawa międzynarodowego państwo można określić jako suwerenna organizację terytorialną. Określa się trzy elementy na pojecie państwa: terytorium, ludność zamieszkującą to terytorium oraz władza (rząd), która ma charakter władzy najwyższej tj. suwerennej. Wg Konwencji o prawach i obowiązkach państw „ państwo jako osoba prawa międzynarodowego, powinno posiadać następujące atrybuty; stałą ludność, określone terytorium, rząd, zdolnośc utrzymywania stosunków z innymi państwami”. Decydującym elementem odróżniające państwo od innych organizacji terytorialnych jest suwerenność władzy państwowej.

RODZAJE PAŃSTW:

Państwa jednolite i złożone:

-JEDNOLITE- w stosunkach międzynarodowych państwa te występują jako jednolite i pojedyncze podmioty prawa międzynarodowego. Reprezentowane są one przez jeden centralny rząd , który nabywa uprawnienia oraz zaciąga zobowiązania w imieniu całego państwa. Wewnętrzna struktura państwa, które występuje jako jednolity podmiot prawa międzynarodowego, jest z punktu widzenia stosunków międzynarodowych obojetna. Państwo związkowe, którego czesci składowe maja rozbudowane kompetencje własne i daleko posuniętą autonomię (np. systemy prawne) z punktu widzenia prawa międzynarodowego będą uważane za państwo jednolite jeżli jego kompetencje w zakresie stosunków międzynarodowych będą należały wyłącznie do rządu centralnego np. Stany Zjednoczone.

-ZŁOZONE- w niektórych państwach związkowych ich części składowe mają ograniczone prawo wystepowania w stosunkach międzynarodowych.. ich kompetencje w tej dziedzinie maja bardzo małe znaczenie i dotyczą spraw drugorzędnych np. w Szwajcarii.

Państwa rozwijające się;

Grupę państw określanych jako „rozwijające się”( wcześniej kraje gospodarczo zacofane) wyodrębniono w wyniku klasyfikacji ze względu na stopień rozwoju gospodarczego, przeciwstawiając ją grupie państw rozwiniętych. Nie ma normy prawa międzynarodowego, która regulowałaby zagadnienie przynależności do grupy państw rozwijających się. Praktycznie o przynależności do grupy 77(państwa rozwijające się) decyduja trzy elementy: wola zainteresowanego państwa, a wiec określenie się jako państwo rozwijając się; uznanie ze strony innych państw rozwijających się i wreszcie uznanie za państwo rozwijające się ze strony wysoko rozwiniętych państw.

Państwa śródlądowe, państwa o niekorzystnym położeniu geograficznymi państwa archipelagowi.

Państwa śródlądowe i o niekorzystnym położeniu to grupa państw, które mają utrudniony dostęp do morza i bogactw morskich.

PAŃSTWA ŚRÓDLĄDOWE- bez dostępu do morza. Współczesne prawo międzynarodowe daje państwom śródlądowym pelne prawo do korzystania z wolności mórz, ale nie mogą one ustanawiać żadnych stref przybrzeżnych i czerpać z nich korzyści gospodarczych. Utrudniony dostęp do morza i bogactw morskich mają im kompensować ułatwienia tranzytowe, przewidzianych w niektórych umowach międzynarodowych, oraz preferencje w dostępie do żywych zasobów stref ekonomicznych innych państw.

PAŃSTWA O NIEKORZYSTNYM POŁOŻENIU GEOGRAFICZNYM- to takie, które maja dostęp do morza ale nie mogą ustanowić 200 milowych stref ekonomicznych, a więc mają ograniczony dostęp do bogactw morskich np. Polska położona nad półzamknietym morzem Bałtyckim. Posiadają one szczególne uprawnienia, w tym pewne preferencje w dostępie do żywych zasobów stref ekonomicznych innych państw.

PAŃSTWA ARCHIPELAGOWE- charakteryzują się tym, że całe ich terytorium składa się z archipelagów i wysp np. Indonezja, Filipiny. Wg konwencji prawa morza mogą one zawłaszczać obszary morskie położone miedzy wyspami archipelagów, które stanowią tzw. Wody archipelagowe.

Państwa trwale neutralne.

Maja one szczególną sytuację w społeczności międzynarodowej. Maja ograniczoną zdolność do działania. Są one jednak przez nie dobrowolnie przyjęte, a status neutralności zapewnia im określone korzyści. Status trwalej neutralności opiera się więc z jednej strony na woli zainteresowanego państwa, a z drugiej na uznaniu go przez inne państwa.

Państwo trwale neutralne:

- zobowiązane jest nie brać udziału w konfliktach zbrojnych między innymi państwami, czyli w przypadku konfliktu zbrojnego przestrzegać zasad regulujących prawa i obowiązki państw neutralnych w czasie wojny.

- nie może zaciągać żadnych zobowiązań mogących uwikłać je w wojnę, a więc przede wszystkim nie może uczestniczyć w sojuszach wojskowych oraz nie może zezwalać na budowe obcych baz wojskowych na swoim terytorium.

-zachowując granice przyjętych zobowiązań pełną swobodę działania- tak w polityce wewnętrznej, jak i zagranicznej- musi powstrzymywać się od udziału w blokach politycznych

- jest jednak uprawnione do obrony swojego terytorium przeciwko wszelkiemu atakowi.

Obecnie państwami trwale neutralnymi są Szwajcaria i Austria.

20.TERYTORIUM PAŃSTWOWE

Terytorium- wycinek powierzchni ziemi odgraniczony od innych państw i podlegający jurysdykcji danego państwa.

Rodzaje terytorium:

1. podlegające suwerenności poszczególnych państw,

2. nie podlegające suwerenności żadnego państwa, ale dostępne dla państw w zakresie określonym przez umowy międzynarodowe np. morze pełne, dna mórz, przestrzeń kosmiczna

3. terytoria niczyje, które mogą być poddane suwerenności jakiegoś państwa

4. terytoria zależne- nie podlegają suwerenności żadnego państwa, a za ich stosunki międzynarodowe odpowiada organizacja międzynarodowa albo jakieś państwo.

Terytorium państwowe - przestrzeń, na którą rozciąga się władza suwerenna (zwierzchnictwo terytorialne) określonego państwa, jest to trójwymiarowa przestrzeń.

W skład terytorium wchodzą: obszar lądowy, morskie wody przybrzeżne, wnętrze ziemi (pod obszarem lądowym i morskim) oraz przestrzeń powietrzna nad obszarem lądowym i morskim.

Obszar lądowy - (terytorium lądowe) Do obszaru lądowego zaliczamy również wyspy i wody śródlądowe. Może być jednolite lub rozczłonkowane.

Obszar morski - (morskie wody przybrzeżne) morskie wody wewnętrzne i morze terytorialne, a w tzw. państwach archipelagowych także wody położone między wyspami archipelagu.

Wnętrze ziemi - (obszary podziemne) teoretycznie do środka kuli ziemskiej

Przestrzeń powietrzna - przestrzeń powietrzna nad terytorium lądowym i morskim

Nabycie terytorium państwowego:

• pierwotne - jeżeli państwo nabywa terytorium które do tego czasu nie pozostawało pod władzą żadnego państwa

• pochodne - jeżeli państwo nabywa terytorium które do czasu nabycia należało do innego państwa

Nabycie pierwotne:

-zawłaszczenie ziemi niczyjej(okupacja)

• animus okupanci- wola, chęć nałożenia suwerenności

• władza wykonywana jest w sposób rzeczywisty, pokojowy, ciągły

-przyrost terytorium

• naturalny - wskutek działalności sił przyrody (zjawiska zachodzące na wybrzeżu morskim, morzu terytorialnym i rzekach granicznych)

• sztuczny - w rezultacie pracy człowieka (budowa portów, falochronów, tam, osuszenie obszaru morskiego)

Nabycie pochodne:

1. Cesja- oddanie części terytorium drugiemu państwu na podstawie umowy międzynarodowej

• wzajemna - wymiana terytorium,

• odpłatna - za pieniądze.

• Plebiscyt- decyduje społeczeństwo

• adiudykacja- poddanie jakiegoś sporu terytorialnego rozstrzygnięciu sądu, trybunału arbitrażowego, którego decyzja w sprawie statusu danego obszaru będzie wiążąca

• zasiedzenie

• upływ czasu

nie może być protestu dawnego suwerena.

21.OBYWATELSTWO

Obywatelstwo jest to trwały węzeł prawny łączący osobę fizyczną z jakimś państwem, podmiotem prawa międzyn. Obywatelstwo stanowi podstawę na której opiera się ogół praw i obowiązków jednostki wobec państwa. Państwo, z którym jednostka pozostaje w trwałym związku prawnym, sprawuje nad nią opiekę dyplomatyczną i konsularną, a w pewnych przypadkach ponosi też odpowiedz.za jej działanie. Powszechnym obowiązkiem jest przyjmowanie przez państwo na swe terytorium własnych obywateli. Obywatelstwo daje państwu podstawę do wykonywania swej jurysdykcji także poza granicami kraju, na teryt. niepodlegającym niczyjej suwerenności lub teryt. innego podmiotu za jego zgodą.

Sposoby nabycia obywatelstwa:

• wskutek urodzenia-nabycie pierwotne,

• przez naturalizację, zamążpójście, reintegrację-nabycie pochodne.

Nabycie obywatelstwa przez urodzenie może następować na zasadach prawa krwi (ius sanguinis - wg obywatel. rodziców) lub prawa ziemi (ius soli-wg miejsca urodzenia).

Naturalizacja- nadanie obywatel następuje gdy uzyskuje je osoba nie mająca żadnego lub mająca obywatel innego kraju. Obywatel. w drodze naturalizacji można uzyskać na prośbę zainteresowanego skierowaną do odpowiedniego organu państwa, przez zamążpójście lub adopcję. Tryb uzyskania obyw. w drodze natural. określany jest przez ustawy, które wymagają spełnienia pewnych warunków (np. zamieszkiwanie na danym teryt. przez 5, 7, 10 lat).

Reintegracja- odzyskanie obywatelstwa poprzedniego np. ust. z 62r. mówi ze przez reintegrację mogą odzyskać obyw. kobiety które utraciły obyw. polskie wskutek nabycia obcego w wyniku zamążpójścia i obecnie po ustaniu lub unieważnieniu małż. powracają do obyw. polskiego poprzez złożenie oświadczenia przed właściwym organem polskim.

Utrata obywatelstwa- przez nabycie obcego obywatelstwa, zwolnienie z dotychczasowego na prośbę zainteresowanego, niekiedy przez zamążpójście, pozbawienie. Także przy utracie obyw .każde państwo określa w swym ustawodawstwie warunki. Niedopuszczalne jest pozbawienie obywatelstwa ze względów rasowych, religijnych ,narodowościowych.

Podwójne lub wielorakie obywatelstwo- jed .fiz. powinna mieć tylko jedno obywatel. W praktyce jednak występuje zjawisko podwójnego a nawet wielorakiego obywatelstwa. np. gdy dziecko urodzi się na teryt. państwa uznającego zasadę ius soli z rodziców będących obywatelami państwa uznającego zasadę ius sanguinis.

Podstawy wyboru obywatelstwa-powinna ją stanowić zasada rzeczywistej więzi czyli efektywnego obywatelstwa. Wybiera się obyw. tego kraju z którym jednostka jest ściślej związana, gdzie mieszka, korzysta z praw publicz. itp.

Bezpaństwowość- powstaje w każdym przypadku gdy z przewidzianych ustawa powodów jednostka utraci czy zostanie pozbawiona obywatelstwa, a nie uzyska innego. Osoba nieposiadająca obywatel., wiedząc o tym lub nie, staje się apatrydą. Syt. prawna apatrydom jest niekorzystna, gdyż nie korzystają z ochrony i opieki żadnego państwa.

Uchodźstwo- status reguluje konwencja genewska z 28.07.1951r.Uchodźcą w jej rozumieniu jest osoba która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu swej rasy, religii, narodowości lub z powodu przekonań politycznych przebywa poza granicami państwa którego jest obywatelem i nie może lub nie chce z powodu tych obaw korzystać z ochrony tego państwa. Konwencja zakazuje wydalania uchodźców oraz zawracania ich do granicy terytoriów, na których groziłoby im niebezpieczeństwo.

22.AZYL I EKSTRADYCJA

Azyl terytorialny - polega na udzieleniu zezwolenia na wyjazd oraz pobyt cudzoziemcom dyskryminowanym czy prześladowanym za swe przekonania i działalność polityczną, religijną lub naukową. Osoba uzyskująca azyl korzysta z gwarancji że nie zostanie wydana na żądanie państwa swego obywatelstwa. Udzielenie azylu oznacza wyłączenie w stosunku do zainteresowanej osoby możliwości ekstradycji. Państwa mają całkowitą swobodę udzielania i nieudzielania schronienia prześladowanemu cudzoziemcowi.

Azyl w praktyce polskiej- ust. z 13.06.2003r.o udzieleniu ochrony cudzoziemcom na teryt. RP stanowi iż cudzoziemiec może na swój wniosek otrzymać azyl w RP gdy jest to niezbędne dla zapewnienia mu ochrony oraz gdy przemawia za tym ważny interes RP. Cudzoziemcowi któremu udzielono azylu wydaje się zezwolenie na osiedlenie się. Zgr. Ogólne w 1967r.uchwaliło Deklarację w sprawie azylu teryt. w której uznało ze udzielenie azylu jest pokojowym i humanitarnym aktem. Prawo do azylu nie przysługuje osobom winnym popełnienia zbrodni przeciwko pokojowi, zbrodni wojennych i przeciwko ludzkości.

Ekstradycja polega na wydaniu podejrzanego lub przestępcy państwu któremu przysługuje w stosunku do niego jurysdykcja karna w celu osądzenia lub wykonania orzeczonej już kary .Z wnioskiem o ekstradycje zwraca się państwo w którym popełniono przestępstwo, na teryt. którego rozciągają się skutki przestępstwa lub którego obywatelem jest sprawca przestepstwa.

Zasady ekstradycji to :

• podstawę stanowić może tylko czyn który jest zagrożony karą w obu państwach.

• osobę wydaną można ścigać wyłącznie za przestępstwa które były podstawą wydania ,jak również wykonać wobec niej tylko taką karę do wykonania której została wydana.

• nie podlegają wydaniu osoby które w państwie pobytu korzystają z prawa azylu.

Przestępstwa „ekstradycyjne” stanowią podstawę wydania i wymieniane są w umowach międzyn. Z reguły obejmują one najpoważniejsze przestępstwa przeciwko mieniu, życiu i zdrowiu.

Wśród przestępstw które nie uzasadniają ekstradycji wskazuje się przestępstwa polityczne, rzadziej wojskowe i religijne.

Procedura ekstradycyjna- regulowana jest w drodze umownej. Wniosek ekstradycyjny wraz z uzasadnieniem i dokumentacja przekazywany jest w drodze dyplomatycznej, choć coraz częściej komunikują się ze sobą bezpośrednio ministerstwa sprawiedliwości i prokuratury generalne. Ostatnią czynnością ekstradycyjna jest przekazanie przestępcy przez władze policyjne.

23.Międzynarodowa ochrona praw człowieka- podstawowe regulacje

Do wypracowania całego międzynarodowego systemu ochrony praw człowieka doszło w wyniku zorganizowanej współpracy państw — członków Narodów Zjednoczonych. U źródeł owej współpracy leżą tragiczne doświadczenia II wojny światowej. Na istniejący obecnie międzynarodowy system ochrony praw człowieka składają się liczne umowy przyjęte przez ONZ, organizacje wyspecjalizowane - zwłaszcza MOP i UNESCO, oraz organizacje regionalne: Radę Europy, Unię Europejską i OBWE, Organizacje Państw Amerykańskich oraz Organizacje Jedności Afrykańskiej. Lista umów międzynarodowych traktujących o prawach człowieka publikowano okresowo przez UNESCO, obejmuje 75 umów podzielonych na trzy kategorie:

• Ogólne

• Dotyczące specyficznych kwestii - zapobieganie dyskryminacji, ludobójstwo, zbrodnie wojenne, handel ludźmi itp.

• Poświęcone ochronie poszczególnych grup - cudzoziemcy, uchodźcy, kobiety, dzieci itp.

Zasada poszanowania praw człowieka w Karcie Narodów Zjednoczonych

Utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz rozwijanie przyjaznych stosunków między narodami, opartych na zasadach równouprawnienia i samostanowienia narodów, ma służyć popieraniu i poszanowaniu praw człowieka. Zaś poszanowanie i przestrzeganie praw człowieka i wolności bez względu na rasę, płeć, język jest z kolei warunkiem stworzenia stabilizacji i dobrobytu, koniecznych dla utrzymania między narodami pokojowych i przyjaznych stosunków.

Rozwinięciem i konkretyzacja Karty Praw Człowieka są:

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka została uchwalona przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1948 r. Powszechna deklaracja składa się z: wstępu i 30 artykułów. We wstępie podkreśla, że uznanie przyrodzonej godności, równości i niezbywalności praw wszystkich członków wspólnoty ludzkiej jest podstawą wolności, sprawiedliwości i pokoju. Pierwsze 3 artykuły poświęcone są sadom Wolności, Równości i Braterstwa. Kolejne artykuły dotyczą praw obywatelskich, politycznych (zakaz niewolnictwa, torturowania, karania lub traktowania w sposób nieludzki), praw i wolności osobistych (wolność myśli, sumienia, wyznania, osobowości prawnej), praw ekonomicznych, społecznych i kulturalnych.

Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka - wydane w 1966 r. Są to: Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych, V Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych - przyznaje ochronę tradycyjnym prawom i wolnościom człowieka (prawo do życia, równości wszystkich łudzi przed sądami, wolności myśli, sumienia, wyznania, prawo do korzystania z czynnego i biernego prawa - wyborczego. Oba Pakty są w zasadzie identyczne.

Poza wstępem dzieła się na pięć części:

• Poświęcona prawu ludów i narodów do samostanowienia

• Postanowienia ogólne

• Prawa ekonomiczne, społeczne i kulturalne oraz prawa obywatelskie i polityczne

• Poświęcona kontroli międzynarodowej

• Postanowienia końcowe

W skład Międzynarodowej Ochrony Praw Człowieka wchodzą także:

• Deklaracje i Konwencje w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji rasowej

• Konwencje w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa oraz Konwencja o niestosowaniu przedawnienia wobec tych zbrodni

• Ochrona poszczególnych grup:

• Prawa kobiet:

• Konwencja o prawach politycznych kobiet

• Konwencja w sprawie likwidacji wszelkich form dyskryminacji kobiet

• Prawa dzieci:

• Deklaracja Praw Dziecka

• Konwencja o prawach dziecka

• Prawa mniejszości

24.prawo dyplomatyczne i konsularne-pojęcie i źródła

Prawo dyplomatyczne

Stosunki dyplomatyczne regulowane są przez zespół norm prawa między narodowego, wyodrębnionych jako tzw. prawo dyplomatyczne przez normy o charakterze kurtuazyjnym, oparte na uprzejmości międzynarodowej i przez normy prawa wewnętrznego.

Prawo dyplomatyczne do XIX w. było wyłącznie prawem zwyczajowym a więc było tworzone w drodze praktyki międzynarodowej - postępowania państw uznanego za prawnie wiążące. Dopiero XIX w. przyniósł pierwsze normy umowne. Całość prawa dyplomatycznego została skodyfikowana dopiero w podpisanej 18 kwietnia 1961 r. Konwencji Wiedeńskiej o Stosunkach Dyplomatycznych, obowiązującej od 1964 r. Projekt Konwencji został opracowany przez Komisję Prawa Międzynarodowego. Mimo kodyfikacyjnego charakteru Konwencja Wiedeńska o Stosunkach Dyplomatycznych nie uchyliła obowiązującego prawa zwyczajowego. Wiąże ona nadal państwa nie będące stronami Konwencji, jak też wszystkie państwa w sprawach, które nie zostały wyraźnie unormowane w Konwencji Wiedeńskiej. Prawo dyplomatyczne zezwala państwu nie tylko na określenie, które organy i w jakim stopniu reprezentują go w stosunkach dyplomatycznych, nie tylko pozostawia w jego kompetencji wewnętrznej sprawy związane z organizacją służby dyplomatycznej, lecz daje także możliwość regulowania pozycji obcego dyplomaty i misji poprzez określenie kształtu protokołu dyplomatycznego obowiązującego w danym państwie.

Prawo konsularne

Stosunki konsularne, podobnie jak dyplomatyczne, określone są przez zespół norm prawnych umownych i zwyczajowych składających się na międzynarodowe prawo konsularne oraz przez normy prawa wewnętrznego. W przeciwieństwie jednak do prawa dyplomatycznego, w prawie konsularny i znacznie większą rolę odgrywają dwustronne normy umowne. Postanowienia dotyczące nawiązania stosunków konsularnych, funkcji czy przywilejów i immunitetów konsularnych znajdują się zarówno w specjalnych konwencjach konsularnych jak i porozumieniach oraz traktatach handlowych, żeglugowych czy nawet politycznych.

25.prawo legacji- istota i podmioty

Wszystkie państwa suwerenne mają prawo legacji, czyli prawo wysyłani własnych i przyjmowania obcych przedstawicieli dyplomatycznych. Prawo wysyłania nazywane jest czynnym prawem legacji, a przyjmowania -biernym. Prawu wysyłania towarzyszy zazwyczaj równoległy obowiązek przyjmowania obcych przedstawicieli dyplomatycznych, ustanowienie stosunków dyplomatycznych następuje na podstawie wzajemnego porozumienia.

Porozumienie o nawiązaniu stosunków dyplomatycznych jest pierwszym i krokiem do ustanowienia misji. Kolejnym - jest znalezienie odpowiedniego kandydata na szefa misji, kandydata spełniającego warunki państwa wysyłającego, który jednocześnie byłby zaakceptowany przez państwo przyjmujące.

Zgoda przez państwo przyjmujące na proponowaną osobę nazywa się agrement. W przypadku odmowy nie ma obowiązku podawaniu państwu wysyłającemu jej przyczyny. Najczęściej przyczyną odmowy jest działalność czy postawa proponowanej osoby, krytyczna lub też wroga wobec państwa przyjmującego. Po uzyskaniu agrement szef państwa w przypadku ambasadora czy posła i ministra spraw zagranicznych w odniesieniu do charge d'affaires wystawiają listy uwierzytelniające i wprowadzające, które są składane głowie państwa lub ministrowi spraw zagranicznych. Szef misji może mieć za zgodą państw przyjmujących akredytację w więcej niż jednym państwie.

Zgoda na nawiązanie stosunków dyplomatycznych, obejmuje z reguły tę zgodę na nawiązanie stosunków konsularnych. Natomiast zależność ta nie działa w odwrotną stronę, zerwanie stosunków dyplomatycznych nie pociąga za sobą zerwania stosunków konsularnych, funkcje konsularne są wykonywane nie tylko za pośrednictwem specjalnych placówek konsularnych, ale są również pełnione przez misje dyplomatyczne, które mają zazwyczaj specjalne wydziały konsularne. Pełnienie funkcji konsularnych przez misję dyplomatyczną nie wymaga zgody państwa przyjmującego, lecz jedynie notyfikacji osób, które je wykonują. Osoby te korzystają jednak z szerszych przywilejów i immunitetów dyplomatycznych, a nie konsularnych.

26.organy państwa w stosunkach międzynarodowych

Państwo utrzymuje stosunki z innymi podmiotami, realizuje swoją politykę zagraniczną za pośrednictwem swoich organów, czyli poprzez osoby występujące w charakterze jego przedstawicieli. Organy państwowe występujące w stosunkach międzynarodowych dzielą się; na:

Organy wewnętrzne - mają swoją siedzibę na terytorium państwa. Do tych organów należą:

• Głowa państwa

• Rząd i szef rządu

• Parlament Ministrowie: spraw zagranicznych i współpracy gospodarczej z zagranicą

Są one nazwane konstytucyjnymi, gdyż mogą obok nich występować organy zewnętrzne zwane organami konwencjonalnymi lub specjalnymi.

Organy zewnętrzne — mają swoją siedzibę poza granicami państwa. Należą do nich:

• przedstawicielstwa dyplomatyczne stale i doraźne

• przedstawicielstwa handlowe

• przedstawicielstwa przy organizacjach międzynarodowych

• misje wojskowe Urzędy konsularne

Organy wewnętrzne:

Prezydent - jest najwyższym organem władzy państwowej mającym szczególną pozycję i znaczenie w stosunkach międzynarodowych. Uprawnienia głowy państwa sprowadzają się z reguły do wysyłania i przyjmowania przedstawicieli dyplomatycznych zagranicznej państwa. Głowa państwa korzysta także z licznych przywilejów i immunitetów np. na terytorium obcym nie podlega jurysdykcji karnej, administracyjnej.

Rząd (Rada Ministrów) - organ faktycznie określający kształt stosunków zewnętrznych i główne kierunki polityki i wymagające ratyfikacji oraz zatwierdza i wypowiada inne umowy międzynarodowe. Rada ministrów prowadzi politykę wewnętrzną i zagraniczną RP, sprawuje ona ogólne kierownictwo w dziedzinie stosunków z innymi państwami i organizacjami międzynarodowymi. Zawiera, umowy, zawierania umów międzynarodowych bez potrzeby wykazywania się pełnomocnictwem oraz ogłaszaniu stanu wojny i pokoju.

Minister i Ministerstwo Spraw Zagranicznych - Minister spraw zagranicznych reprezentuje państwo w stosunkach międzynarodowych. Może prowadzić rokowania dwustronne i wielostronne oraz podpisywać umowy bez okazywania specjalnych pełnomocnictw. Jego oświadczenie pisemne i ustnie są wiążące dla państwa. Minister spraw zagranicznych utrzymuje stały kontakt z obcymi przedstawicielami dyplomatycznymi. Bierze udział w składaniu listów uwierzytelniających, uczestniczy w przyjmowaniu delegacji rządowych i państwowych, towarzyszy głowie państwa i premierowi w czasie wizyt oficjał łych składanych za granicą. Minister spraw zagranicznych wykonuje te funkcje przy pomocy Ministerstwa Spraw Zagranicznych, które składa się z reguły z 3 departamentów:

• Terytorialnych — prowadzą i koordynują bieżącą politykę zagraniczną wobec określonych grup krajów

• Funkcjonalnych — zajmują się pewnymi wydzielonymi zagadnieniem i sprawami konsularnymi, prawnymi

• Administracyjnych - mają charakter pomocniczy: gabinet ministra, kadra

Organy Zewnętrzne

Wśród organów zewnętrznych państwa występujących za granicą w celu reprezentacji i ochrony interesów szczególną role odgrywają stałe przedstawicielstwa dyplomatyczne. Ich istotą jest to, że są to urzędy jednoosobowe, akredytowane przy głowie państwa pobytu, mają charakter przedstawicielski, korzystają z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych, stale przebywają w państwie pobytu.

Obok stałych przedstawicielstw dyplomatycznych państwa coraz częściej wysyłają rożnego rodzaju doraźne delegacje i przedstawicieli w celu załatwienia określonych spraw, są to tzw. misje specjalne lub misje ad hoc.

Można wyróżnić misje, na których stoją głowy państwa, szefowie rżądów czy ministrowie spraw zagranicznych oraz misje kierowane przez ambasadorów czy posłów.

Cele misji mogą być:

• Polityczne — prowadzenie rokowań i załatwianie spraw spornych, omawianie stanu i perspektyw rozwoju stosunków dwustronnych itp.

• Techniczne — mające na celu rozwiązanie lub uzgodnienie różnorakich problemów specjalistycznych.

Osobną grupę stanowią misje specjalne wysyłane na konferencje miedzynarodowe. Wysyłanie misji specjalnej jest czasem jedyną formą bezpośrednich kontaktów między państwami nie mającymi stałych stosunków dyplomatycznych.

Zewnętrznym organem państwa są wszelkie zorganizowane siły zbrojne, jednostki powietrzne, lądowe lub morskie przebywające poza granicami swego kraju.

Rodzaje misji wojskowych:

• Stałe - przebywające stale na terytorium obcego państwa. Te dzielą się na misje funkcjonujące jak przedstawicielstwa dyplomatyczne wysyłane na podstawie umów o pomoc

Doraźne — wysyłane dla załatwienia określonych spraw

27.podstawowe funkcje dyplomatyczne i konsularne

Funkcje konsularne

1. funkcje ogólne, czasami wykonywane w zastępstwie innego organu

• czuwanie nad wykonywaniem umów międzynarodowych przez państwo przyjmujące

• działalność informacyjna i propagandowa

• uprawnienia w dziedzinie handlu, kultury, nauki, sportu i turystyki

• zadania specjalne (polityczne

• funkcje dyplomatyczne wykonywane czasami w zastępstwie misji dyplomatycznej

• zadania wynikające z prawa administracyjnego państwa wysyłającego i potwierdzone najczęściej szczegółowo najczęściej w konwencji konsularnej

• prowadzenie rejestru obywateli państwa wysyłającego zamieszkałych w okręgu konsularnym

• wydawanie paszportów, wiz i innych dokumentów podróży

• przyjmowanie oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński

• sporządzanie aktów urodzenia i zgonów obywateli państwa wysyłającego

• przyjmowanie oświadczeń w sprawie wyboru, odzyskania bądź utraty obywatelstwa

• prowadzenie ewidencj9 wojskowej obywateli państwa wysyłającego zamieszkałych w okręgu konsularnym

• uprawnienia o charakterze sądowym określone przez prawo cywilne i karne, materialne i procesowe państwa wysyłającego, zwykle potwierdzone w umowie konsularnej lub umowie o pomocy prawnej w sprawach cywilnych i karnych

• porozumiewanie się z obywatelami państwa wysyłającego aresztowanymi w państwie pobytu

• przesłuchiwanie własnych obywateli na wniosek władz państwa wysyłającego

• doręczanie pism procesowych

• uprawnienia w odniesieniu do spraw notarialnych i spadkowych oraz opiekę i kuratelę

• żegluga morska

• wykonywanie przewidzianych przez ustawodawstwo państwa wysyłającego prawa nadzoru i inspekcji w odniesieniu do statków morskich mających przynależność państwa wysyłającego

• udzielanie każdej stosownej pomocy statkom państwa wysalającego, znajdującym się w portach i na morzu terytorialnym lub morskich wodach wewnętrznych państwa pobytu

• przesłuchiwanie kapitana i członków załogi statku państwa wysyłającego

• badanie i poświadczani dokumentów pokładowych

• środki podejmowane dla utrzymania porządku i dyscyplina na pokładzie statku

• rozstrzyganie sporów między kapitanem, a członkami załogi

• udzielanie pomocy lekarskiej członkom załogi statku oraz wszelka pomoc w przypadku uszkodzenia statku na morzu terytorialnym lub morskich wodach wewnętrznych państwa przyjmującego

• żegluga powietrzna

• wykonywanie określonego w prawie państwa wysyłającego nadzoru i inspekcji w stosunku do statków powietrznych zarejestrowanych w tym państwie

• składanie służbowych wizyt na pokładzie statku i sprawdzanie wszelkich wydarzeń mających miejsce na pokładzie oraz przesłuchiwanie świadków

• przyjmowanie, sporządzanie lub uwierzytelnianie każdego oświadczenia lub innego dokumentu, które zgodnie z ustawodawstwem państwa wysyłającego dotyczą statków powietrznych

Funkcje dyplomatyczne

1. reprezentowanie państwa wysyłającego w państwie przyjmującym

2. prowadzenie rokowań z rządem państwa przyjmującego

3. ochrona w państwie przyjmującym interesów swego państwa oraz jego obywateli w granicach dozwolonych przez prawo międzynarodowe (misja dyplomatyczna wykonuje nadzór nad działalnością konsulatów, sama też może zajmować się pełnieniem funkcji konsularnych)

4. zaznajamianie się przy pomocy wszelkich legalnych sposobów z warunkami panującymi w państwie pobytu i z rozwojem zachodzących w nim wydarzeń oraz informowanie o tym swego państwa

5. popieranie przyjaznych stosunków między państwem reprezentowanym a państwem przyjmującym oraz rozwijanie między nimi stosunków gospodarczych, kulturalnych i naukowych

Konsul - obywatel państwa wysyłającego mający obowiązek chronić różnorodne interesy państwa wysyłającego i jego obywateli w państwie pobytu. Nie jest reprezentantem państwa wysyłającego.
Opieka dyplomatyczna - państwo może występować na forum międzynarodowym w imieniu swoich obywateli w stosunku do innych państw oraz przed sądami międzynarodowymi i komisjami arbitrażowymi.

28.personel misji dyplomatycznej i urzędu konsularnego

Personel misji dyplomatycznej dzielimy na :

1) personel dyplomatyczny

2) personel administracyjny

3) personel służbowy

Członkowie personelu dyplomatycznego maja najbardziej uprzywilejowana sytuację prawną w państwie przyjmującym, korzystają z pełnych przywilejów i immunitetów dyplomatycznych. Podobnie traktuje się członków personelu administracyjnego i technicznego. Natomiast personel służby korzysta tyko z ograniczonych przywilejów i immunitetów.

Personel dyplomatyczny obejmuje: radców, sekretarzy oraz attache. W Polsce zaliczani do tego personelu są: radca-minister, I radca, radca, I sekretarz, II sekretarz, III sekretarz, attache.

DO personelu administracyjnego i technicznego: personel kancelaryjnych, w tym kierownika kancelarii, tłumaczy, lekarzy, radiotelegrafistów, szyfrantów.

Personel służby tworzą: kierowcy, gońcy oraz służba zatrudniona przez państwo wysyłające.

Przy zadaniach związanych z realizacją polityki handlowej i handlu zagranicznego powstało biuro radcy (attache) handlowego. Personel ten wchodzi w całości w skład przedstawicielstwa dyplomatycznego i korzysta odpowiednio z tego samego statusu prawnego co i pozostały personel misji.

Personel urzędu konsularnego

Od konsulów, wicekonsulów i agentów konsularnych, będących szefami placówek konsularnych i działających na podstawie listów komisyjnych należy odróżnić funkcjonariuszy konsularnych mających zgodnie z wewnętrzną pragmatyką rangę konsula, wicekonsula czy agenta konsularnego, którzy działają w składzie placówki jako pomocnicy szefa.

Szefowie placówek konsularnych dzieła się na:

• konsulów generalnych

• konsulów

• wicekonsulów

agentów konsularnych

29.szefowie misji dyplomatycznych i członkowie personelu dyplomatycznego

Szefowie misji dyplomatycznych mogą należeć do jednej z trzech klas:

• ambasadorów i noncjuszy (w przypadku przedstawicieli Stolicy Apostolskiej)

• posłów nadzwyczajnych i ministrów pełnomocnych oraz internoncjuszy

• charges d'affaires

Ambasadorowie i posłowie są akredytowani przy głowie państwa, a charges d'affaires przy ministrze spraw zagranicznych. Od charges d'affaires en peid należy odróżnić charges d'affaiires ad interisn, którymi są pracownicy dyplomatyczni kierujący nią w czasie okresowej nieobecności czy choroby szefa.

Między szefami placówek z racji ich klasy nie ma żadnych różnic poza procedencją (czyli pierwszeństwo między szefami placówek) i protokołem.

Precedencja - precedencja szefów misji w ramach poszczególnych klas opiera się na kolejności daty urzędowej notyfikacji i czasu podjęcia ich funkcji.

Korpus dyplomatyczny

Ma dwa znaczenia węższe i szersze.

• W węższym znaczeniu obejmuje ono wszystkich szefów placówek dyplomatycznych akredytowanych w danej stolicy.

• W szerszym znaczeniu zaś odnosi się do wszystkich osób zaliczanych do personelu dyplomatycznego i korzystających z przywilejów dyplomatycznych, którzy są wpisani na specjalną listę prowadzeń przez protokół dyplomatyczny miejscowego MSZ.

Na czele korpusu dyplomatycznego stoi dziekan. Z reguły jest nim najstarszy rangą przedstawiciel dyplomatyczny, a wiec ambasador najdłużej przebywający w danym kraju. W niektórych państwach katolickich funkcję dziekana pełni nuncjusz Stolicy Apostolskiej. Obowiązki ciążące na dziekanie ograniczają się do sfery protokolarnej i reprezentacyjnej. Dziekan służy pomocą nowo przybyłym dyplomatom, informuje o miejscowych zwyczajach, o kolejności składania wizyt itp. W imieniu korpusu składa życzenia, wygłasza, toasty.

Korpus dyplomatyczny nie jest organizacją polityczną ani prawną, nie ma też osobowości prawnej. Współcześnie odgrywa on rolę niemal ceremonialną.

30.kategorie i klasy urzędów konsularnych oraz kierowników urzędów konsularnych

Korpus Konsularny

Szefowie placówek konsularnych, znajdujących się w odpowiednim mieście państwa przyjmującego, tworzą korpus konsularny w węższym znaczeniu. W szerszym znaczeniu w skład Korpusu konsularnego wchodzą funkcjonariusze konsularni, a więc wszystkie osoby, którym powierzono pełnienie w tym charakterze funkcji konsularnych, zatem także attaches i sekretarze konsularni. Na czele korpusu sto najstarszy klasą szef placówki konsularnej, zwykle konsul generalny. Korpus konsularny nie ma osobowości prawnej, nie może mieszać się do spraw wewnętrznych państwa pobytu, a jego funkcje ograniczają się do strefy protokolarnej i reprezentacji.

Klasy szefów placówek konsularnych:

• konsulów generalnych

• konsulów

• wicekonsulów

• agentów konsularnych

Ustanowienie czterech klas szefów placówek nie oznacza, by istotnie każde państwo korzystało w pełni z tej możliwości. Od konsulów, wicekonsulów i agentów konsularnych będących szefami placówek konsularnych i działających na podstawie listów komisyjnych, należy odróżnić funkcjonariuszy konsularnych mających zgodnie z wewnętrzną pragmatyką rangę konsula, wicekonsula czy agenta konsularnego, którzy działają w składzie placówki jako pomocnicy szefa.

Konsulowie zawodowi i honorowi

Obok konsulów zawodowych, będących urzędnikami państwa wysyłającego, mianowanymi spośród jego obywateli, w praktyce międzynarodowej występuję także instytucja konsula honorowego, powoływanego na podstawie umowy przez państwo wysyłające spośród mieszkańców - najczęściej obywateli - państwa przyjmującego. Stosunek konsula zawodowego do państwa wysyłającego ma charakter publicznoprawny, podczas gdy honorowego — prywatnoprawny.

Między obu kategoriami konsulów występują dość istotne różnice, poza wspomnianą już sprawą obywatelstwa, dotyczy ona działalności zarobkowej, wynagrodzenia oraz zakresu przywilejów i immunitetów. Konsul zawodowy pobiera stałe wynagrodzenie i nie może oddawać się innemu zajęciu zarobkowemu, natomiast konsul honorowy, wprawdzie pełni funkcje z upoważnienia państwa wysyłającego, nie otrzymuje jednak stałego uposażenia, lecz zazwyczaj przysługuje mu prawo do rekompensaty poniesionych wydatków z pobieranych opłat konsularnych.

Z uwagi na to, że konsul honorowy jest z reguły obywatelem państwa przyjmującego, działalność konsularna zaś jest zajęciem ubocznym, korzysta on ze znacznie węższych przywilejów i immunitetów. Jest zwolniony z podatków i opłat od sum otrzymywanych od państwa wysyłającego z tytułu wykonywanej funkcji. Może być aresztowany i uwięziony. Archiwa i dokumenty honorowego konsula są jednak zawsze nietykalne, a lokale konsularne podlegają ochronie.

31.przywileje i immunitety dyplomatyczne

Wyłączenia, ulgi, prawa i szczególna ochrona, z jakiej korzystają przedstawiciele dyplomatyczni poza granicami swego kraju, określone są łącznie jako przywileje i immunitety dyplomatyczne.

Przywileje i immunitety dyplomatyczne można podzielić na:

• rzeczowe - przysługujące placówce dyplomatycznej. Misja dyplomatyczna korzysta z nietykalności. Nietykalność w aspekcie negatywnym oznacza, że bez zgody szefa misji funkcjonariusze państwa przyjmującego nie mają prawa wstępu na jej teren. W aspekcie pozytywnym nietykalność nakłada obowiązek podjęcia wszystkich stosownych środków w celu ochrony pomieszczeń misji przed jakimkolwiek natręctwem, szkodą oraz zakłóceniem spokoju. Państwo powinno zapobiegać wszelkim zamachom skierowanym przeciwko misji. Nietykalność rozciąga się na środki transportu misji, które wyłączone są spod rewizji, rekwizycji, zajęcia, a także na jej archiwa dokumenty i to niezależnie od czasu i miejsca, w którym się znajdują. Misja ma prawo porozumiewania się z innymi placówkami i konsulatami państwa wysyłającego niezależnie od tego, gdzie się one znajdują, za pomocą wszelkich odpowiednich środków — kodem czy szyfrem — włączając w to kurierów dyplomatycznych, którzy zaopatrzeni w urzędowy dokument podlegają ochronie państwa przyjmującego i korzystają z nietykalności. Placówka może korzystać z usług tzw. poczty kapitańskiej, czyli zlecić przewożenie bagażu dyplomatycznego kapitanowi samolotu handlowego. Korespondencja urzędowa dotycząca przedstawicielstwa i jego działalności jest nietykalna. Placówka kórzysta ze zwolnienia z wszelkich opłat, podatków i należności pobieranych z związku z wykonywaniem funkcji oficjalnych.

• osobowe - z których korzystają poszczególne kategorie pracowników misji. Podobnie jak sama misja, również osoba przedstawiciela dyplomatycznego jest nietykalna. Nietykalność oznacza zakaz stosowania jakichkolwiek środków przymusu, zatrzymania czy aresztowania, nakłada obowiązek traktowania go z należytym szacunkiem oraz obowiązek jego ochrony i zapobiegania zamachom na jego osobę. Nietykalność rozciąga się na prywatną rezydencję, akta, korespondencję. Przedstawiciel dyplomatyczny korzysta z immunitetu jurysdykcyjnego, czyli wyłączony jest spod jurysdykcji karnej państwa przyjmującego oraz z trzema wyjątkami spod jurysdykcji cywilnych i administracyjnych. Przedstawiciel dyplomatyczny jest zwolniony z wszelkich opłat i podatków osobistych czy rzeczowych, państwowych, regionalnych czy komunalnych z wyjątkiem podatku wliczonych w cenę towaru oraz opłat pobieranych za świadczenie usług. Bagaż osobisty zwolniony jest z wszelkich kontroli, chyba że zawiera on przedmioty lub artykuły, których przywóz lub wywóz jest zakazany przez prawo państwa pobytu.

Z przywilejów i immunitetów dyplomatycznych, poza szefem misji i personelem dyplomatycznym, korzystają członkowie rodzin pozostających z nimi we wspólnocie domowej, jeśli nie są obywatelami państwa przyjmującego. W przypadku członków personelu administracyjnego i kancelaryjnego immunitet jurysdykcyjny w sprawach cywilnych i administracyjnych nie rozciąga się na czynności nie mające charakteru oficjalnego.

Osoba uprawniona do immunitetów i przywilejów korzysta z nich z chwilą wjazdu na terytorium państwa przyjmującego, a jeśli znajduje się na terytorium od chwili notyfikacji i jej nominacji ministerstwu spraw zagranicznych. Przywileje i immunitety trwają do momentu opuszczenia kraju, nawet, jeśli koniec misji nastąpił w rezultacie wojny czy zerwania stosunków dyplomatycznych.

32.immunitet jurysdykcyjny w prawie dyplomatycznym

Przedstawiciel dyplomatyczny w państwie przyjmującym korzysta z niego w sprawach karnych, cywilnych i administracyjnych. Najpełniejszy ten immunitet jest w sprawach karnych. Art.31 Konwencji Wiedeńskiej nie przewiduje od niego żadnych wyjątków, czyli sąd karny w razie ustalenia, że sprawa dotyczy osoby, która posiada ten immunitet, musi stwierdzić swoją niewłaściwość i umorzyć postępowanie. Immunitet obejmuje wszystkie stadia postępowania, w tym przygotowawcze. W związku z tym osoby takiej nie można przesłuchać, zatrzymać oraz przeprowadzić rewizji osobistej. Można uznać go co najwyżej za persona non grata i zażądać jego odwołania. Immunitet ten nie uchyla jednak jurysdykcji państwa wysyłającego.

W sprawach cywilnych immunitet ten dotyczy wszystkich spraw, w których przedstawiciel mógłby być stroną z tytułu działalności urzędowej, jak i prywatnej.

Konwencja Wiedeńska ograniczyła trochę ten immunitet w zakresie:

* powództw z zakresu prawa rzeczowego dotyczącego prywatnego mienia nieruchomego położonego na terytorium państwa przyjmującego

* powództw dotyczących spadkobrania, w których przedstawiciel dyplomatyczny wystepuje jako wykonawca testamentu, administrator, spadkobierca lub zapisobiorca w charakterze osoby prywatnej, a nie w imieniu państwa wysyłającego

* powództw dotyczących wszelkiego rodzaju zawodowej lub handlowej działalności wykonywanej przez przedstawiciela dyplomatycznego w państwie przyjmującym poza jego funkcjami urzędowymi

W sprawach administracyjnych immunitet obejmuje postępowanie administracyjne, w tym karno-administracyjne. Określany jest także jako niepodleganie jurysdykcji policyjnej. Jeśli osoby naruszą przepisy porządkowe i administracyjne, władze miejscowe nie mogą stosować wobec nich środków represyjnych. Może być taki przedstawiciel uznany za persona non grata.

Zrzeczenie się tego immunitetu leży w gestii jedynie państwa wysyłającego.;

33.przywileje i immunitety konsularne

Zakres immunitetów i przywilejów konsulów nosi wyraźny charakter funkcjonalny, w większym stopniu niż przy przedstawicielach dyplomatycznych. Sytuacja prawna konsulów i ich immunitety ustalane są w dwustronnych lub wielostronnych umowach konsularnych oraz w ustawodawstwie wewnętrznym poszczególnych państw, zwłaszcza w specjalnych statutach konsularnych, a także w różnych innych aktach normatywnych. Poza tym w dziedzinie tej działa subsydiarnie międzynarodowe prawo zwyczajowe. Państwa, określające we wzajemnym porozumieniu sytuację prawną konsulów, sięgają często do klauzuli największego uprzywilejowania w połączeniu z zasadą wzajemności materialnej.
Zasięg immunitetów konsula jest nieco węższy niż u przedstawicieli dyplomatycznych.

Podstawowym immunitetem konsularnym jest:

• nietykalność archiwów i dokumentów konsularnych, bez której działalność konsula byłaby nie do pomyślenia

• nietykalne są również pomieszczenia konsulatu (według niektórych konwencji również mieszkanie kierownika urzędu konsularnego)

• swoboda porozumiewania się konsulów z własnymi władzami, z władzami państwa pobytu, z innymi konsulami i z własnymi obywatelami (nienaruszalność korespondencji urzędowej, również szyfrowanej, poczty kurierskiej - immunitet nie rozciąga się na prywatne dokumenty i korespondencję konsula)

• nietykalność osobista i immunitet jurysdykcyjny są nieco ograniczone: funkcjonariusz konsularny może być aresztowany i poddany więzieniu zapobiegawczemu tylko w przypadku popełnienia ciężkiej zbrodni

• członkowie placówki konsularnej mogą być wzywani przez sądy miejscowe w charakterze świadka (nie muszą składać zeznać dotyczących ich działalności urzędowej)

• immunitet fiskalny i częściowo celny: zwolnieni są od osobistych i rzeczowych świadczeń na cele publiczne

• nie podlegają (ani ich rodziny) przepisom państwa przyjmującego o zezwoleniach na pobyt, rejestracji i meldunkach cudzoziemców

34.konsulat honorowy

Konsulat Honorowy powoływany jest na podstawie umowy przez państwo wysyłające spośród mieszkańców - najczęściej obywateli- państwa przejmującego. Stosunek zawodowy do państwa wysyłającego ma charakter prywatnoprawny. Konsul honorowy pełni funkcje z upoważnienia państwa wysyłającego, nie otrzymuje jednak stałego uposażenia, lecz zazwyczaj przysługuje mu prawo do rekompensaty poniesionych wydatków z pobieranych opłat konsularnych.

Konsul honorowy jest z reguły obywatelem państwa przyjmującego, działalność konsularna zaś jest zajęciem ubocznym, korzysta on ze znacznie węższych przywilejów i immunitetów niż konsul zawodowy. Jest zwolniony z wszelkich podatków i opłat od sum otrzymywanych od państwa wysyłającego z tytułu wykonanych funkcji. Może być aresztowany i uwięziony jednak podleganie miejscowej jurysdykcji nie powinno utrudniać mu pełnienia funkcji konsularnych.

Archiwa i dokumenty honorowego konsulatu są zawsze nietykalne, a lokale konsularne podlegają ochronie. Możliwość wysyłania i przyjmowania konsulów honorowych przewidziana jest fakultatywnie w konwencji wiedeńskiej z 1963 r. Polska korzysta z tej instytucji od 1986 r. Ma ich obecnie 121

35.misje specjalne

Państwa obok stałych przedstawicielstw dyplomatycznych coraz częściej wysyłają różnego rodzaju doraźne delegacje i przedstawicieli w celu załatwienia określonych spraw.

Tego rodzaju misje czy wizyty określane są jako misje specjalne/misje ad hoc.

CELE MISJI SPECJALNYCH:

1. POLITYCZNE - prowadzenie rokowań i załatwianie spraw spornych, omawianie stanu i perspektywy rozwoju stosunków dwu stronnych, negocjowanie i podpisywanie umów międzynarodowych.

2. CEREMONIALNE- udział w koronacjach, uroczystościach związanych z objęciem stanowiska prezydenta, pogrzebach i innych uroczystościach o charakterze urzędowym.

3. TECHNICZNE - mając na celu rozwiązanie lub uzgodnienie różnorakich problemów specjalistycznych.

Osobną grupę stanowią misje specjalne wysyłane na konferencje międzynarodowe .

Wysyłanie misji specjalnych jest czasem jedyną formą bezpośrednich kontaktów między państwami nie mającymi stałych stosunków dyplomatycznych. Daje ono również możliwość spotkań i kontaktów na najwyższym szczeblu. Czasami konieczność wysłania misji specjalnej wynika z chęci załatwienia określonej sprawy przez osobę mającą szczególne kwalifikacje albo cieszącą się dużym autorytetem i uznaniem pomimo że w danym państwie istnieje stały przedstawiciel. Niekiedy w przypadku tzw. Ambasadorów „wędrujących” jedna osoba jest wysyłana w celu przedstawienia stanowiska lub zbadania opinii innych rządów do kilku krajów. Wysyłanie misji specjalnej występuje w wyniku uzgodnienia między zainteresowanymi państwami, jednak sprawa której zatwierdzeniu czy przedstawieniu służyć ma misja jest zwykle wcześniej znana drugiej stronie.

Na czele misji stoją: głowy państwa, szefowie rządów czy ministrowie spraw zagranicznych, oraz misje kierowane przez ambasadorów czy posłów.

36.stałe przedstawicielstwa państw przy organizacjach międzynarodowych

Pojawiły się w XX wieku. Polska jako pierwsza ustanowiła przedstawicielstwo przy Lidze Narodów w 1920r. Po drugiej wojnie światowej ta instytucja znacznie się rozpowszechnił.

Celem ustanowienia stałych przedstawicielstw jest:

• utrzymanie stałego kontaktu z sekretarzem organizacji

• zapewnienie szybkiego otrzymywania dokumentacji i informacji

• pozwala utrzymywać stosunki i uzgadniać stanowisko z innymi państwami członkowskimi także w okresach miedzy posiedzeniami i sesjami organów

Posiadanie takiego przedstawicielstwa jest istotnym czynnikiem pozwalającym na prezentowanie własnego stanowiska i na ochronę interesów państwa w danej organizacji.

Zadania stałego przedstawicielstwa:

• zapewnienie reprezentacji państwa wysyłającego wobec organizacji

• utrzymywanie więzi pomiędzy państwem wysyłającym a organizacją

• prowadzenie negocjacji z organizacją i w jej obrębie

• zaznajomienie się z działalnością organizacji i raportowanie o niej swemu rządowi

• zapewnienie udziału państwa wysyłającego w działalności organizacji

• ochronę interesów państwa wysyłającego oraz popieranie realizacji celów i zasad organizacji przez współpracę z organizacją i w je obrębie.

37.pojęcie i rodzaje organizacji międzynarodowych

organizację międzynarodową (rządową) można określić jako formę współpracy państw, ustaloną w wielostronnej umowie międzynarodowej, obejmującą względnie zakres uczestników i której podstawową cechą jest istnienie stałych organów o określonych kompetencjach i uprawnieniach działających dla realizacji wspólnych celów.

I według członkostwa

* powszechne

* uniwersalne

* regionalne lub partykularne

II według kompetencji

* ogólne

* specjalne lub funkcjonalne- ograniczone do określonych, specjalnych dziedzin stosunków międzynarodowych

III według stopnia władzy w stosunku do państw członkowskich

* charakter koordynacyjny- koordynują i uzgadniają działalność państw członkowskich, zmierzającą do realizacji celów organizacji, oparte na zasadzie suwerenności państw członkowskich

* charakter ponadpaństwowy- kompetencje poważnie ograniczające suwerenność państw członkowskich

38.członkostwo ONZ

Członkami ONZ jest 51 państw. Pierwotnie było 50 (deklaracja NZ 1 I 1942r San Francisco), Polska dołączyła 16 X 1945 roku.

Szczególne miejsce zajmuje pięć wielkich mocarstw. Są one członkami Rady Bezpieczeństwa, mają szczególne prawa i obowiązki w zakresie utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, wbrew ich woli nie mogą być podejmowane uchwały Rady Bezpieczeństwa w sprawach merytorycznych, a wejście w życie Karty było uzależnione od jej ratyfikacji przez wielkie mocarstwa.

Nowych uczestników przyjmuje Zgromadzenie Ogólne na zlecenie Rady Bezpieczeństwa. Uchwała Zgromadzenia wymaga w tym przypadku większości 2/3 głosów. Potrzebne są zgodne uchwały Rady Bezpieczeństwa i Zgromadzenia Ogólnego. Państwo musi spełniać określone warunki:

* musi miłować pokój

* musi przyjąć zobowiązania zawarte w Karcie

* musi być zdolne i zdecydowane zobowiązania te wykonywać, przy czym ocena tych kwalifikacji kandydata należy do Organizacji

Do tej pory ONZ przyjęło 140 państw, w 2002roku ich liczba wynosiła 192.

Każde państwo powinno być reprezentowane w ONZ przez rząd, który sprawuje efektywnie władzę na jego terytorium i który może sprawnie realizować prawa i obowiązki wynikające z Karty.

Utracić członkostwo państwo może przez wystąpienie bądź wykluczenie.

Przyczyną wykluczenia może być ,,uporczywe łamanie zasad Karty''. Wykluczenie następuje uchwałą Zgromadzenia Ogólnego, podjętą na zalecenie Rady Bezpieczeństwa. Uchwała wymaga 2/3 głosów. Z procedury wynika, że:

• żadne z państw nie może być wykluczone z ONZ wbrew woli któregoś z wielkich mocarstw

• żadne z pięciu wielkich mocarstw nie może być wykluczone, bo przecież nie głosowało by za swoim wykluczeniem

Do tej pory nie wykluczono żadnego państwa z ONZ.

Zgromadzenie Ogólne na zalecenie Rady Bezpieczeństwa może zawiesić w wykonywaniu praw i przywilejów członka ONZ, przeciwko któremu Rada Bezpieczeństwa podjęła akcję zapobiegawczą lub przymusową. Rada bezpieczeństwa może przywrócić te prawa i przywileje.

Jeśli członek ONZ zalega z opłatą składek na rzecz organizacji, nie ma prawa do głosowania na Zgromadzeniu Ogólnym (zaległość wynosi lub przekracza płatności na dwa lata). Zgromadzenie może zezwolić na głosowanie, jeśli uzna, że państwo zalega z płatnościami z przyczyn niezależnych.

39.organy ONZ

Organy główne:

• Zgromadzenie Ogólne

• Rada Bezpieczeństwa

• Rada Gospodarczo-Społeczna

• Rada Powiernicza

• Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości

• Sekretariat

Organy pomocnicze- powoływane na stałe lub czasowo.

W Zgromadzeniu Ogólnym uczestniczą przedstawiciele wszystkich państw członkowskich. Każdy członek może mieć nie więcej niż pięciu przedstawicieli. Każdemu członkowi przysługuje jeden głos. Zgromadzenie odbywa doroczne sesje zwyczajne i zbiera się na sesje nadzwyczajne na żądanie Rady Bezpieczeństwa lub większością członków. Uchwały Zgromadzenia Ogólnego w ważnych sprawach (utrzymanie pokoju, wyborów członków Rad, spraw członkowskich, funkcjonowania systemu powiernictw, spraw budżetowych) zapadają większością 2/3 głosów, w innych sprawach zwykła większością głosów członków obecnych i głosujących.

Główne kompetencje to:

• Omawianie wszelkich zagadnień i spraw wchodzących w zakres działalności Organizacji lub dotyczących funkcji i kompetencji któregokolwiek organu ONZ,

• Wydawanie zaleceń we wszystkich tych sprawach pod dresem państw członkowskich i organów ONZ.

Kompetencje Zgromadzenia Ogólnego doznają jednak istotnych ograniczeń, jeśli chodzi o sprawy dotyczące utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Rada Bezpieczeństwa składa się z 15 członków. Wielkie mocarstwa: Rosja, USA, Chiny, Wielka Brytania i Francja są stałymi członkami Rady. Pozostałych 10 członków wybiera się na okres 2 lat( przy czym co rok ustępuje połowa), mając przy wyborze na uwadze przede wszystkim wkład danego państwa do utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, do realizacji innych celów ONZ oraz sprawiedliwy podział geograficzny.

Główne kompetencje:

• Opracowanie przy pomocy Wojskowego Komitetu Sztabowego planów ustanowienia systemu regulowania zbrojeń w celu przedstawienia ich państwom członkowskim

• Rozpatrywanie sporów i sytuacji zagrażających pokojowi oraz wydawanie zaleceń dotyczących sposobu załatwiania sporu

• Podejmowanie decyzji w sprawie zastosowania sankcji

Do obowiązków Rady Bezpieczeństwa należy stwierdzenie faktów zagrożenia pokoju, naruszenia pokoju lub dokonania agresji. Rada decyduje wówczas, czy zastosować sankcje, czy też wydać inne zarządzenie. Na przykład aby zapobiec dalszemu zaostrzaniu sytuacji, Rada może wydać zarządzenie tymczasowe dotyczące wycofania wojsk poza określoną linię, czy też wezwać do zarządzenie demobilizacji.

Karta NZ przewiduje dwa rodzaje sankcji:

• sankcje nie pociągające za sobą użycia sił zbrojnych, które „mogą obejmować całkowite lub częściowe zerwanie stosunków gospodarczych oraz komunikacji kolejowej, lotniczej, pocztowej, radiowej i innej, jak również zerwanie stosunków dyplomatycznych” (art. 41)

• sankcje zbrojne, które mogą obejmować „demonstracje, blokadę i inne operacje sił zbrojnych powietrznych, morskich lub lądowych członków ONZ”(art. 42)

Decyzje w Radzie Bezpieczeństwa zapadają:

• w sprawach proceduralnych - większością głosów dziewięciu członków

• we wszystkich innych sprawach - większością głosów dziewięciu członków, włączając w to głosy wszystkich stałych członków, z tym jednak zastrzeżeniem, że w sprawach dotyczących pokojowego załatwiania sporów strona w sporze wstrzymuje się od głosowania

System ten powoduje, że podjęcie decyzji uzależnione jest od jednomyślności jej stałych członków.

Rada Gospodarczo-Społeczna składa się z 54 członków wybieranych przez Zgromadzenie Ogólne na trzy lata, z tym że co roku ustępuje jedna trzecia członków(tzw. System rotacyjny). Istnieją zasady podziału miejsc między grupami regionalnymi, 14-dla państw afrykańskich, 11-dla państw azjatyckich,6- dla państw Europy Wschodniej, 10-dla Ameryki Łacińskiej i 13 dal Europy Zachodniej i innych.

Funkcje swe wykonuje poprzez inicjowanie i prowadzenie badań nad zagadnieniami gospodarczymi i społecznymi, wydawanie zaleceń państwom członkowskim i organizacjom międzynarodowym, przygotowywanie projektów konwencji, a także zwoływanie konferencji międzynarodowych.

Działalność Rady Gospodarczo-Społecznej polega w dużej mierze na współdziałaniu w rozwiązywaniu problemów ekonomicznych i społecznych z innymi organizacjami międzynarodowymi zarówno rządowymi jak i pozarządowymi.

Rada Powiernicza zgodnie z Kartą NZ ma się składać z pięciu stałych członków Rady Bezpieczeństwa, państw zarządzających terytoriami powierzonymi oraz z tylu innych członków Organizacji wybranych przez Zgromadzenie Ogólne na trzy lata, tak by liczba państw zarządzających była równa liczbie państw nie zarządzających terytoriami powierniczymi.

• Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości składa się z 15 niezawisłych sędziów wybranych z pośród osób o wysokim poziomie moralnym, odpowiadających warunkom wymaganym w ich krajach do zajmowania najwyższych stanowisk w sądownictwie albo będących prawnikami cieszącymi się uznanym autorytetem w zakresie prawa międzynarodowego. W Trybunale nie może zasiadać jednocześnie dwóch sędziów będących obywatelami tego samego państwa. Kandydatów proponują grupy narodowe Stałego Trybunału Rozjemczego. Wyboru dokonuje Zgromadzenie Ogólne i Rada Bezpieczeństwa. Za wybranych sędziów uważa się te osoby które uzyskały bezwzględna większość głosów. Sędziowie wybierani są na 9 lat z możliwością reelekcji przy czym co 3 lata ustępuje jedna trzecia sędziów. Sędziowie podlegają zasadzie zakazu łączenia stanowisk, Trybunał wybiera ze swego grona prezesa i wiceprezesa na okres 3 lat. Siedzibą trybunału jest Haga.

• Trybunał zasiada w pełnym składzie 15 sędziów. Regulamin może obniżyć jednak skład kompletu sądzącego do 11 osób; do ważności posiedzenia konieczna jest obecność 9 sędziów. Statut upoważnia do tworzenia izb specjalnych, złożonych z trzech lub więcej sędziów, do zajmowania się określonymi rodzajami spraw, jak np. sprawy dotyczące pracy albo tranzytu i komunikacji, a także zobowiązuje Trybunał do tworzenia corocznie pięcioosobowej izby, która- w celu szybkiego załatwienia- za zgodą stron, może orzekać w trybie uproszczonym.

Kompetencje MTS:

• Ratione personae: Tylko państwa mają prawo stawać jako strona przed Trybunałem. Trybunał jest dostępny dla państw członkowskich ONZ i dla innych państw, które są stronami statutu. Aby stać się stroną statutu nie będąc jednocześnie członkiem ONZ należy przyjąć statut, zobowiązać się do wykonywani orzeczeń Trybunału i do udziału w pokryciu kosztów utrzymania Trybunału. Pozostałe państwa mogą oddać spór do rozstrzygnięcia Trybunałowi na warunkach ustalonych przez Radę Bezpieczeństwa.

• Ratione materiae - Kompetencje Trybunału obejmują „:wszelkie spory, które strony doń wniosą, oraz wszelkie sprawy wyraźnie wymienione w Karcie NZ albo w obowiązujących traktatach i konwencjach”. Wynika z powyższego że kompetencja Trybunału ma charakter dobrowolny, Trybunał działa tylko wtedy, gdy strony przedstawią mu spór do rozstrzygnięcia.

Statut przewiduje jednak możliwość zaciągnięcia przez państwo zobowiązania ustanawiającego kompetencje obligatoryjne, to znaczy stworzenie sytuacji, w której Trybunał będzie działał na wniosek tylko jednej strony. Tę kompetencję określa się zazwyczaj jako „klauzulę fakultatywną”, ponieważ od woli poszczególnego państwa zależy przyjęcie lub nieprzyjęcie zobowiązań określonych w tej klauzuli. Zgodnie z tym przepisem, państwo może w każdym czasie oświadczyć, że w stosunku do każdego innego państwa, które przyjęło takie samo zobowiązanie, uznaje za obowiązujące ipso facto i bez specjalnego porozumienia jurysdykcję

Trybunału w sporach natury prawnej dotyczących:

• wykładni umowy międzynarodowej

• jakiegokolwiek innego zagadnienia prawa międzynarodowego

• istnienie faktu, który, w razie stwierdzenia, stanowiłby naruszenie zobowiązania międzynarodowego

• rodzaju lub wysokości odszkodowania należnego z tytułu naruszenia zobowiązania międzynarodowego

Oświadczenie może być złożone bezwarunkowo lub pod warunkiem wzajemności; można je także złożyć na pewien okres. Takie oświadczenie składa się Sekretarzowi Generalnemu ONZ, który przesyła ich odpisy państwom będącym stronami statutu.

• Ratione iuris - Trybunał wydaje swoje decyzje na podstawie przepisów określonych w art. 38 ust.1 statutu. Zgodnie z tym postanowieniem, Trybunał, którego zadaniem jest orzekać na podstawie prawa międzynarodowego w sporach, jakie zostaną mu przekazane, stosuje:

• konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły wyraźnie uznane przez państwa wiodące spór

• zwyczaj międzynarodowy jako dowód istnienia ogólnej praktyki przyjętej jako prawo

• ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane

• z zastrzeżeniem art. 59, według którego wyrok wiąże tylko strony i tylko w stosunku do danego sporu, wyroki sądowe oraz opinie najznakomitszych znawców prawa publicznego różnych narodów jako środek pomocniczy do stwierdzenia przepisów prawnych

Trybunał może orzekać nie na podstawie prawa międzynarodowego, ale według zasad słuszności (ex aequo et bono), jeżeli strony zgodzą się na to, jednakże nigdy nie było to zastosowane w praktyce

MTS może spełniać następujące funkcje:

• sądu o kompetencji dobrowolnej, rozstrzygającego spór między państwami przedłożone mu na podstawie kompromisu zawartego przez strony w odniesieniu do danego sporu lub na podstawie klauzuli zawartej w umowie międzynarodowej obowiązującej strony uczestniczące w sporze

• sądu o kompetencji obowiązkowej, opartej na deklaracji złożonej zgodnie z art. 36 ust. 2 statutu, działającego na podstawie skargi wniesionej przez jedną ze stron

• doradcy prawnego ONZ i organizacji wyspecjalizowanej ONZ, wydając opinie doradcze na żądanie Zgromadzenia Ogólnego, Rady Bezpieczeństwa lub innych organów i organizacji upoważnionych przez Zgromadzenie Ogólne

• sądu publicznego orzekającego ex aequo et bono, jeśliby strony się na to zgodziły

Postępowanie prze MTS składa się z dwóch części :pisemnej i ustnej

W części pisemnej strony przedkładają Trybunałowi memoriały i kontrmemoriały i w razie potrzeby repliki jak również inne akty i dokumenty dla poparcia swego stanowiska. Rozprawa przed Trybunałem jest publiczna czyli ustna , chyba że Trybunał zarządzi inaczej lub strony tego zażądają.

Rozprawą kieruję prezes lub w jego zastępstwie wiceprezes, a gdyby i ten nie mógł przewodniczyć-wówczas przewodniczy sędzia najstarszy wiekiem. Strony mogą korzystać z pomocy doradców i adwokatów. W przypadku gdy jedna ze stron nie stawi się przed Trybunałem albo nie podejmie obrony w swej sprawie, druga strona może zwrócić się o wydanie wyroku na jej korzyść. Trybunał wydając wyrok zaoczny, powinien upewnić się nie tylko, że sprawa podlega jego kompetencji, ale również, że roszczenie jest należycie uzasadnione pod względem faktycznym i prawnym. Jeżykiem urzędowym jest francuski i angielski. Na wniosek którejkolwiek ze stron Trybunał może upoważnić ją do używania innego języka.

Wyrok jak i inne uchwały Trybunału zapadają większością głosów, w przypadku równości rozstrzyga głos przewodniczącego. Wyrok jest zawsze motywowany. Każdy z sędziów ma prawo dołączyć własną opinie określającą jego stanowisko w danej sprawie.

Wyrok wydany przez trybunał wiąże tylko strony i tylko w odniesieniu do rozstrzygniętego sporu. Trybunał nie jest związany precedensami. Wyrok jest ostateczny. Rewizja wyroku jest tylko możliwa w przypadku odkrycia faktu nieznanego Trybunałowi i stronie żądającej rewizji wyroku w chwili wydania wyroku (ab nova reperta), a którego to fakt mógłby mieć decydujący wpływ na wydanie wyroku z zastrzeżeniem jednak, że nieznajomość tego faktu nie była zawiniona na skutek niedbalstwa.

• Sekretariat

Składa się z Sekretarza Generalnego i personelu. Sekretarz wybiera na pięć lat Zgromadzenie Ogólne na zalecenie Rady Bezpieczeństwa. Obecnym Sekretarzem od 1 stycznia 1997r. jest Kofi Annan z Ghany.

Do kompetencji Sekretarza należą:

• uczestniczenie w posiedzeniach Zgromadzenia Ogólnego i wszystkich trzech rad oraz spełnianie funkcji zleconych przez te organy

• przygotowywanie projektu budżetu

• zarządzanie majątkiem

• troska o zbieranie składek członkowskich

• inne

40.Rada bezpieczeństwa w systemie organów ONZ

Rada Bezpieczeństwa odpowiada za utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Rosja, USA, Anglia, Francja i Chiny mają szczególną pozycję polityczną, uchwały merytoryczne Rady nie mogą być podjęte wbrew woli któregokolwiek z nich.

Rada składa się z 15 członków, 5 stałych, 10 niestałych.

Członków niestałych wybiera Zgromadzenie Ogólne. Uwzględnia się wkład poszczególnych państw w utrzymanie międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa, realizację innych celów organizacji oraz sprawiedliwy podział geograficzny. Członków niestałych wybiera się na dwa lata, członkowie ustępujący nie mogą być wybrani na następną kadencję od razu. Obecnie co roku Rada wybiera 5 niestałych członków.

Każdy członek Rady musi być stale reprezentowany w siedzibie Organizacji, co umożliwia pełnienie jej funkcji bez przerwy.

Podstawowa funkcja Rady to działania w celu utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa.

Do kompetencji Rady należą:

• pokojowe załatwianie sporów

• podejmowanie akcji w razie zagrożenia pokoju

• podejmowanie akcji w razie naruszenia pokoju i aktów agresji

• popieranie układów regionalnych w celu utrzymania pokoju

• spełnianie pewnych funkcji w stosunku do okręgów strategicznych obszarów powierniczych

• opracowanie planów systemu regulowania zbrojeń

• i inne kompetencje szczegółowe wynikające z różnych postanowień Karty

Procedura podejmowania uchwał. Każdy z członków rady ma jeden głos. Prawie wszystkie uchwały zapadają kwalifikowaną większością dziewięciu głosów.

Sprawy proceduralne- większość 9 głosów jakichkolwiek członków Rady

Sprawy inne niż proceduralne (merytoryczne)- wymagana większość 9 głosów z zachowaniem zasad jednomyślności 5 wielkich mocarstw- stałych członków Rady.

Sprawa proceduralna- decydowanie o posiedzeniach Rady poza siedzibą Organizacji, powoływanie organów pomocniczych, uchwalanie regulaminu, zapraszanie do udziału w dyskusji strony sporu, która nie należy do Rady

Procedura głosowania Rady przewidziana została dla spraw wyboru sędziów Międzynarodowego Trybunału Sprawiedliwości. Uchwały w sprawie wyboru sędziów oraz członków komisji powoływanej w celu załatwienia trudności, jakie mogą powstać przy wyborze, zapadają bezwzględną większością głosów (tzn. większością 8 głosów). W sprawach tych nie wymagana jest jednomyślność wielkich mocarstw.

Niektóre uchwały Rady adresowane do państw są prawnie wiążące.

Moc wiążącą mają również decyzje Rady. Rada może podejmować decyzje m.in:

• w razie zagrożenia pokoju

• naruszenia pokoju

• aktów agresji, o których mowa w rozdziale VII Karty

Uchwały Rady dotyczące pokojowego załatwienia sporów mają zawsze charakter zaleceń.

41. WSPÓLNOTY EUROPEJSKIE A UE

Równolegle z UE istnieje i działa Wspólnota Europejska.

UE jest budowana na gruncie Wspólnoty Europejskiej. W praktyce oznacza to, że trzy działające nadal wspólnoty zachowują swoje atrybuty, w tym także podmiotowość prawno-międzynarodową. Należy też uzupełnić, że budowa Unii, oparta na Wspólnocie Europejskiej, zostaje uzupełniona problematyką polityczną i formami współpracy, które ustanawia. Unia Europejska nie jest nową organizacją międzynarodową, lecz jedynie nowym etapem współpracy między państwami członkowskimi Wspólnoty Europejskiej. Oznacza to, że nie jest samodzielnym podmiotem prawa międzynarodowego, a więc nie ma prawnej zdolności do działania na arenie międzynarodowej. Zadaniem podstawowym Unii jest organizowanie stosunków między państwami członkowskimi i ich społeczeństwami, nie zaś prowadzenie działalności międzynarodowej, odrębnej od Wspólnoty Europejskiej.

Unia Europejska nie powołała odrębnych organów od określonych w traktatach tworzących każdą z trzech wspólnot. Dotychczas działające organy Wspólnoty Europejskiej pozostają nadal organami tejże Wspólnoty, a nie Unii Europejskiej. Natomiast Traktat z Maastricht z 1992 r. — powierzył niektórym z nich wykonywanie określonych zadań, wynikających ze współpracy państw członkowskich, w zakresie polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz wymiaru sprawiedliwości i spraw wewnętrznych. Nie zmienia to jednak faktu, iż organy te pozostają organami Wspólnoty Europejskiej.

• wspólnota jest organizacją międzynarodową, która jest podmiotem prawa międzynarodowego. Unia natomiast powstała i rozwija się na fundamencie Wspólnoty, określa nowe formy współpracy państw członkowskich, nie jest jednak podmiotem prawa międzynarodowego i nie powołała własnych, odrębnych organów,

• organy Wspólnoty są takie same dla trzech organizacji wchodzących w jej skład, działających na podstawie odrębnych aktów założycielskich. Wykonują one ponadto niektóre zadania wynikające z Traktatu z Maastricht.

42.ŚRODKI POKOJOWEGO REGULOWANIA SPORÓW MIĘDZYNARODOWYCH

Rokowania bezpośrednie-(negocjacje)

Negocjacje określane są jako proces, w trakcie którego państwa starają się usunąć różnice zdań w drodze wymiany poglądów w celu osiągnięcia porozumienia. Przewaga tego środka nad innymi wyraża się w tym, że strona uznająca roszczenie drugiej nie czuje, że narzucono jej określoną decyzję, gdyż sama zgodziła się na proponowane rozwiązanie. Rzadko dochodzi do uznania w całości roszczeń drugiej strony, naturalną tendencją jest osiągnięcie pewnego kompromisu opartego na wzajemnych, jakkolwiek nie zawsze równoważnych ustępstw. Jest to najczęściej stosowany środek załatwiania sporów.

Rokowania dzieli się na dwustronne i wielostronne (na konferencjach międzynarodowych z udziałem większej liczby państw). W rokowaniach mogą brać udział nie tylko strony uczestniczące w sporze.

Z jedną z form rokowań uważa się także konsultacje, które strony odbywają w wyniku przyjętych w tym względzie zobowiązań. Odbywają się one bądź na żądanie jednej ze stron gdy zajdzie taka potrzeba, bądź w ustalonych odstępach czasu. Brak stosunków dyplomatycznych pomiędzy stronami w sporze nie wyklucza prowadzenia rokowań.

Rokowania nie zawsze prowadzą do załatwienia sporu. Mogą być one zerwane albo też, odroczone na czas bliżej nieokreślony. W rokowaniach dwustronnych istnieje możliwość wywierania nacisku ze strony silnego państwa w stosunku do słabszego, a środki perswazji mogą w praktyce oznaczać presję ekonomiczną lub polityczną. Rokowania w dzisiejszej dobie często toczą się przy udziale opinii publicznej

Dobre usługi i mediacja (czyli pośrednictwo) są „procedurą pomocniczą, która ułatwia rokowania bezpośrednie między stronami i nawiązuje je w razie zerwania”. Przy dobrych usługach państwo udzielające ich dąży do ułatwienia stronom nawiązania przerwanych rokowań, doprowadzając je do stołu obrad, jest pośrednikiem w rozmowach przedwstępnych, ale samo nie bierze udziału w rokowaniach, natomiast mediator ”robi to samo, ale nie poprzestaje na skromnej roli udzielania dobrych usług dla ułatwienia i przygotowania konferencji stron, bierze udział w rokowaniach, kieruje nimi, daje propozycje, jak załatwić spór”.

Funkcja mediatora może polegać na wzięciu w swoje ręce, za zgodą stron, inicjatywy w toku rokowań, na dyskutowaniu ze stronami, łącznie lub osobno, własnych propozycji czy też propozycji przedstawionych przez strony zmierzających do zakończenia sporu, lub też na stworzeniu kanału komunikowania się stron ze sobą podobnie jak przy dobrych usługach. Jednakże rola mediatora jest bardziej aktywna, przedstawia on bowiem własne propozycje załatwienia sporu czy też zmniejszenia rozpiętości między rozbieżnymi stanowiskami stron, a nawet niekiedy jest gwarantem osiągniętego porozumienia. Mogą one mieć miejsce na skutek zwrócenia się o nie jednej lub obu stron albo też mogą być zaofiarowane przez państwo trzecie, organizację międzynarodową, a nawet przez poszczególne jednostki. Mediatorem mogą być nie tylko państwa, ale także osoby fizyczne.

Komisje badawcze (zwane także komisjami śledczymi) powoływane są gdy w rokowaniach między stronami powstaje różnica zdań co do stanu faktycznego. Wynik badań ujęty zazwyczaj w sprawozdaniu nie ma dla stron znaczenia bezwzględnie obowiązującego. Badanie stanu faktycznego jest integralną częścią procedury arbitrażowej, a także działalności organów koncyliacyjnych. Organy rozpatrujące spór mogą wykonywać funkcje w tym zakresie same lub też zlecać je komu innemu.

• Koncyliacja zachodzi wtedy gdy państwa rozszerzają uprawnienia powoływanych przez siebie komisji, zlecając im, oprócz ustalenia stanu faktycznego, opracowanie propozycji pokojowego załatwienia sporu..

• Sama formułuje propozycję załatwienia sporu,

• Kończy się wydaniem orzeczenia wiążącego strony

Kolejnym sposobem są Sądy Międzynarodowe. Sądy międzynarodowe możemy podzielić na sądy rozjemcze, czyli arbitraż międzynarodowy, i sądy stałe.

Arbitraż międzynarodowy czyli rozjemstwo, polega na załatwianiu sporu pomiędzy państwami za pomocą orzeczenia wydanego przez jednego lub więcej arbitrów wybranych przez strony. Cechą charakterystyczną arbitrażu jest bezpośredni wpływ stron na składu sądzącego, a także możność ustalenia przez strony podstaw prawnych orzekania i zasad proceduralnych. Procedura może mieć charakter poufny, a tym samym strony mają możność ograniczenia politycznych reperkusji sporu.

Arbitraż może mieć charakter fakultatywny, jeżeli na oddanie sporu pod arbitraż wymagana jest zgoda obu stron, lub też obowiązkowy (obligatoryjny), jeżeli strony w uprzednio zawartej umowie zgodziły się, że na żądanie jednej z nich spór oddany będzie pod arbitraż. Rozróżniamy ponadto arbitraż fakultatywny niezorganizowany, gdy strony wybierają arbitrów dla poszczególnych sporów, i arbitraż fakultatywny zorganizowany, gdy istnieje stały sąd rozjemczy, któremu strony przekazują wynikłe między nimi spory.

Obowiązuje zasada, że arbitrzy nie mogą w swej działalności wykroczyć poza zakres oznaczony w kompromisie. Treścią kompromisu jest zazwyczaj ustalenie składu osobowego sądu rozjemczego oraz określenie przedmiotu sporu, może zawierać także inne postanowienia np. zasady proceduralne, a nawet określać, jakie przepisy prawa materialnego powinien sąd rozjemczy zastosować.

Systemy wyznaczania składu osobowego sądów rozjemczych:

• System „europejski”, który polega na przekazaniu sporu do rozstrzygnięcia szefowi wybranemu trzeciego państwa (królowi, prezydentowi)

• System „amerykański”, który polega na oddaniu sporu do rozstrzygnięcia komisji mieszanej(joint commission); komisja jest pięcio- lub trzyosobowa, w jej skład wchodzą po jednej lub dwie osoby delegowane przez państwa uczestniczące w sporze oraz superarbiter powołany za zgodą obu stron.

Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości (patrz pytanie 44)

Międzynarodowy Trybunał Morza powstał w 1996r złożony jest z 21 niezawisłych sędziów reprezentujących główne systemy prawne świata, wybranych przez strony konwencji na specjalnie w tym celu zwołanym spotkaniu. W jego składzie nie może być dwóch obywateli tego samego państwa, a każda z grup regionalnych ustanowionych przez Zgromadzenie Ogólne musi posiadać w nim co najmniej trzech członków. Trybunał powołał ze swego składu Izbę składającą się z 11 sędziów, mającą zajmować się sporami dotyczącymi Dna Mórz i Oceanów. Jego kompetencja obejmuje spory dotyczące interpretacji lub stosowania konwencji o prawie morza. Decyzje Trybunału są ostateczne i wiążące tylko dla stron sporu i w danej sprawie. Językiem roboczym jest angielski i francuski. Siedzibą jest Hamburg.

Stałe Sądy Regionalne powołane są do rozpatrywania sporów między państwami danego regionu.

• Rozpatruje skargi jednego państwa członkowskiego przeciwko drugiemu państwu członkowskiemu dotyczące niewywiązywania się ze zobowiązań przyjętych w Traktacie rzymskim, a także inne spory dotyczące spraw objętych tym traktatem, które obie strony zgodzą się mu przekazać,

• Rozpatruje skargi Komisji przeciwko państwu członkowskiemu niewywiązującemu się ze zobowiązań zaciągniętych w Traktacie rzymskim,

• Rozpatruje odwołania organów Wspólnot, osób fizycznych i prawnych od decyzji poszczególnych Wspólnot wykraczających poza przyznane im kompetencje,

• Może rozpatrywać inne sprawy przekazane przez Radę, zgodnie z przepisami konwencji.

43.ARBITRAŻ MIĘDZYNARODOWY A SĄDOWNICTWO MIĘDZYNARODOWE

ARBITRAŻ - ma za przedmiot rozstrzyganie sporów między państwami przez sędziów przez nie wybranych, w oparciu o poszanowanie prawa.

SĄDOWNICTWO MIĘDZYNARODOWE - rozstrzyganie sporów międzynarodowych i wydawanie opinii doradczych w konkretnych sprawach, wyjaśnianie i uściślanie norm prawa międzynarodowego. (Międzynarodowy Trybunał Soprawioedliwości)

• W arbitrażu strony same ustalają skład sądzący, natomiast skład sądu międzynarodowego jest stały;

• W arbitrażu strony mogą ustalić dowolną procedurę postępowania, natomiast procedura sądowa jest stała.

44. MIĘDZYNARODOWY TRYBUNAŁ SPRAWIEDLIWOŚCI

• Międzynarodowy Trybunał Sprawiedliwości składa się z 15 niezawisłych sędziów wybranych z pośród osób o wysokim poziomie moralnym, odpowiadających warunkom wymaganym w ich krajach do zajmowania najwyższych stanowisk w sądownictwie albo będących prawnikami cieszącymi się uznanym autorytetem w zakresie prawa międzynarodowego. W Trybunale nie może zasiadać jednocześnie dwóch sędziów będących obywatelami tego samego państwa. Kandydatów proponują grupy narodowe Stałego Trybunału Rozjemczego. Wyboru dokonuje Zgromadzenie Ogólne i Rada Bezpieczeństwa. Za wybranych sędziów uważa się te osoby które uzyskały bezwzględna większość głosów. Sędziowie wybierani są na 9 lat z możliwością reelekcji przy czym co 3 lata ustępuje jedna trzecia sędziów. Sędziowie podlegają zasadzie zakazu łączenia stanowisk, Trybunał wybiera ze swego grona prezesa i wiceprezesa na okres 3 lat. Siedzibą trybunału jest Haga.

• Trybunał zasiada w pełnym składzie 15 sędziów. Regulamin może obniżyć jednak skład kompletu sądzącego do 11 osób; do ważności posiedzenia konieczna jest obecność 9 sędziów. Statut upoważnia do tworzenia izb specjalnych, złożonych z trzech lub więcej sędziów, do zajmowania się określonymi rodzajami spraw, jak np. sprawy dotyczące pracy albo tranzytu i komunikacji, a także zobowiązuje Trybunał do tworzenia corocznie pięcioosobowej izby, która- w celu szybkiego załatwienia- za zgodą stron, może orzekać w trybie uproszczonym.

Kompetencje MTS:

• Ratione personae: Art. 34 statutu stanowi, że tylko państwa mają prawo stawać jako strona przed Trybunałem. Trybunał jest dostępny dla państw członkowskich ONZ i dla innych państw, które są stronami statutu. Aby stać się stroną statutu nie będąc jednocześnie członkiem ONZ należy przyjąć statut, zobowiązać się do wykonywani orzeczeń Trybunału i do udziału w pokryciu kosztów utrzymania Trybunału. Pozostałe państwa mogą oddać spór do rozstrzygnięcia Trybunałowi na warunkach ustalonych przez Radę Bezpieczeństwa. Państwo mające interes natury prawnej, który mógłby być naruszony wyrokiem Trybunału w danej sprawie, może domagać się uczestnictwa w procesie w charakterze interwenienta.

• Trybunał może zwrócić się rządowych organizacji międzynarodowych którym przyznaje pewne uprawnienia o informacje mające znaczenie dla rozpatrywanej sprawy oraz może przyjmować takie informacje dostarczane przez organizacje z własnej inicjatywy.

• Jeśli w sprawie która wpłynęła do Trybunału, zachodzi potrzeba interpretacji statutu rządowej organizacji międzynarodowej lub konwencji przyjętej na podstawie tego statutu, sekretarz Trybunału obowiązany jest powiadomić o tym właściwą organizację i przesłać jej odpis całej procedury pisemnej.

• Ratione materiae Wg art. 36 ust. 1 statutu kompetencje Trybunału obejmują „:wszelkie spory, które strony doń wniosą, oraz wszelkie sprawy wyraźnie wymienione w Karcie NZ albo w obowiązujących traktatach i konwencjach”. Wynika z powyższego że kompetencja Trybunału ma charakter dobrowolny, Trybunał działa tylko wtedy, gdy strony przedstawią mu spór do rozstrzygnięcia. Zgoda może bądź to obejmować tylko ten spór, bądź może być wyrażona w tzw. Klauzuli sądowej zawartej w umowie międzynarodowej. Około 300 umów dwustronnych i wielostronnych zawiera klauzulę uznającą kompetencje MTS do rozpatrywania sporów dotyczących ich realizacji i interpretacji.

Statut przewiduje jednak możliwość zaciągnięcia przez państwo zobowiązania ustanawiającego kompetencje obligatoryjne, to znaczy stworzenie sytuacji, w której Trybunał będzie działał na wniosek tylko jednej strony. Tę kompetencję określa się zazwyczaj jako „klauzulę fakultatywną”, ponieważ od woli poszczególnego państwa zależy przyjęcie lub nieprzyjęcie zobowiązań określonych w tej klauzuli. Zgodnie z tym przepisem, państwo może w każdym czasie oświadczyć, że w stosunku do każdego innego państwa, które przyjęło takie samo zobowiązanie, uznaje za obowiązujące ipso facto i bez specjalnego porozumienia jurysdykcję Trybunału w sporach natury prawnej dotyczących:

• wykładni umowy międzynarodowej

• jakiegokolwiek innego zagadnienia prawa międzynarodowego

• istnienie faktu, który, w razie stwierdzenia, stanowiłby naruszenie zobowiązania międzynarodowego

• rodzaju lub wysokości odszkodowania należnego z tytułu naruszenia zobowiązania międzynarodowego

• Ratione iuris Trybunał może orzekać na podstawie prawa międzynarodowego w sporach, jakie zostaną mu przekazane, stosuje:

• konwencje międzynarodowe, bądź ogólne, bądź specjalne, ustalające reguły wyraźnie uznane przez państwa wiodące spór

• zwyczaj międzynarodowy jako dowód istnienia ogólnej praktyki przyjętej jako prawo

• ogólne zasady prawa uznane przez narody cywilizowane

• z zastrzeżeniem art. 59, według którego wyrok wiąże tylko strony i tylko w stosunku do danego sporu, wyroki sądowe oraz opinie najznakomitszych znawców prawa publicznego różnych narodów jako środek pomocniczy do stwierdzenia przepisów prawnych

Trybunał może również orzekać nie na podstawie prawa międzynarodowego, ale według zasad słuszności (ex aequo et bono), jeżeli strony zgodzą się na to, jednakże nigdy nie było to zastosowane w praktyce

MTS może spełniać następujące funkcje:

• sądu o kompetencji dobrowolnej, rozstrzygającego spór między państwami przedłożone mu na podstawie kompromisu zawartego przez strony w odniesieniu do danego sporu lub na podstawie klauzuli zawartej w umowie międzynarodowej obowiązującej strony uczestniczące w sporze

• sądu o kompetencji obowiązkowej, opartej na deklaracji złożonej zgodnie z art. 36 ust. 2 statutu, działającego na podstawie skargi wniesionej przez jedną ze stron

• doradcy prawnego ONZ i organizacji wyspecjalizowanej ONZ, wydając opinie doradcze na żądanie Zgromadzenia Ogólnego, Rady Bezpieczeństwa lub innych organów i organizacji upoważnionych przez Zgromadzenie Ogólne

• sądu publicznego orzekającego ex aequo et bono, jeśliby strony się na to zgodziły

Postępowanie prze MTS składa się z dwóch części :pisemnej i ustnej

W części pisemnej strony przedkładają Trybunałowi memoriały i kontrmemoriały i w razie potrzeby repliki jak również inne akty i dokumenty dla poparcia swego stanowiska. Rozprawa przed Trybunałem jest publiczna czyli ustna, chyba że Trybunał zarządzi inaczej lub strony tego zażądają.

Rozprawą kieruję prezes lub w jego zastępstwie wiceprezes, a gdyby i ten nie mógł przewodniczyć, wówczas przewodniczy sędzia najstarszy wiekiem. Strony mogą korzystać z pomocy doradców i adwokatów. W przypadku gdy jedna ze stron nie stawi się przed Trybunałem albo nie podejmie obrony w swej sprawie, druga strona może zwrócić się o wydanie wyroku na jej korzyść. Trybunał wydając wyrok zaoczny, powinien upewnić się nie tylko, że sprawa podlega jego kompetencji, ale również, że roszczenie jest należycie uzasadnione pod względem faktycznym i prawnym. Jeżykiem urzędowym jest francuski i angielski. Na wniosek którejkolwiek ze stron Trybunał może upoważnić ją do używania innego języka.

Wyrok jak i inne uchwały Trybunału zapadają większością głosów, w przypadku równości rozstrzyga głos przewodniczącego. Wyrok jest zawsze motywowany. Każdy z sędziów ma prawo dołączyć własną opinie określającą jego stanowisko w danej sprawie.

Wyrok wydany przez trybunał wiąże tylko strony i tylko w odniesieniu do rozstrzygniętego sporu. Trybunał nie jest związany precedensami. Wyrok jest ostateczny.

45. ZAKAZ WOJNY I POJĘCIE AGRESJI W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM

W preambule do Kart Narodów Zjednoczonych oświadczono, że „Ludy Narodów Zjednoczonych” są zdecydowane „zapewnić przez przyjęcie zasad i ustalenie metod, aby siła zbrojna używana była wyłącznie we wspólnym interesie”. Jedna z siedmiu zasad, według których ONZ i jej członkowie zobowiązani są postępować, otrzymała brzmienie następujące: „ Wszyscy członkowie powstrzymują się w swych stosunkach międzynarodowych od groźby użycia siły lub użycia jej przeciwko integralności terytorialnej lub niezawisłości politycznej któregokolwiek państwa bądź w jakikolwiek inny sposób niezgodny z celami ONZ”. W związku z powyższą zasadą pozostaje obowiązek załatwiania sporów środkami pokojowymi, „aby nie dopuścić do zagrożenia międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa oraz sprawiedliwości”, oraz dalsze przepisy Karty dotyczące zastosowania siły przez samą ONZ i przez organizacje regionalne z upoważnienia Rady Bezpieczeństwa.

Wyjątkiem od zasady zabraniającej państwom stosowania groźby użycia siły lub użycia jej jest:

• „naturalne prawo każdego członka ONZ, na którego dokonano zbrojnej napaści, do indywidualnej lub zbiorowej samoobrony, zanim Rada Bezpieczeństwa zastosuje środki konieczne dla utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa”.

• „któremukolwiek z państw nieprzyjacielskich z okresu drugiej wojny światowej podjętych lub sankcjonowanych w wyniku tej wojny przez rządy, które za te działania odpowiadają”.

• Na państwach ciąży obowiązek powstrzymania się od propagandy na rzecz wojny agresywnej.

• Państwa mają obowiązek powstrzymania się od groźby użycia siły lub jej użycia w celu naruszenia istniejących granic międzynarodowych, jak również linii demarkacyjnych, lub jako środka rozstrzygania sporów.

• Terytorium państwa nie może być w wyniku użycia siły przedmiotem okupacji wojskowej ani też przedmiotem nabycia przez inne państwo.

• Nie będą uznane za legalne żadne nabytki terytorialne uzyskane w wyniku groźby użycia siły lub jej użycia. Państwa mają obowiązek powstrzymania się od wszelkich przemocy, które pozbawiają narody ich prawa do samostanowienia, wolności i niepodległości.

• Na państwach ciąży obowiązek powstrzymania się od stosowania represaliów pociągających za sobą użycie siły.

• Państwa obowiązane są powstrzymać się od organizowania lub zachęcania do organizowania nieregularnych sił lub zbrojnych grup, nie wyłączając najemników, w celu wtargnięcia na terytorium innego państwa, oraz do organizowania, podżegania, wspomagania lub uczestniczenia w aktach wojny domowej lub w aktach terrorystycznych w innym państwie bądź zezwolenia na zorganizowanie działalności na jego własnym terytorium obliczoną na dokonanie takich aktów, jeśli wiążą się one z groźbą użycia siły lub jej użyciem.

• Na państwach ciąży też obowiązek nie interweniowania w sprawy należące do wyłącznej kompetencji jakiegokolwiek państwa.

• Agresja (napaść) jest to użycie siły zbrojnej przez państwo przeciwko suwerenności, terytorialnej integralności lub politycznej niezawisłości drugiego państwa albo w inny sposób niezgodny z Kartą NZ. Następujące akty, bez względu na to czy wypowiedziano wojnę, będą uważane za akt napaści:

• inwazja lub atak dokonany przez siły jednego państwa na terytorium drugiego państwa albo okupacja wojskowa, nawet czasowa, będąca następstwem takiej inwazji lub ataku, albo aneksja, przy użyciu siły, terytorium drugiego państwa lub części tego terytorium

• bombardowanie przez siły zbrojne jednego państwa terytorium drugiego państwa albo użycie przez państwo jakiejkolwiek broni przeciwko terytorium drugiego państwa

• blokada portów lub wybrzeża państwa przez siły zbrojne drugiego państwa

• atak dokonany przez siły zbrojne jednego państwa na siły morskie, lądowe lub powietrzne albo flotę morską lub powietrzną drugiego państwa

• użycie sił zbrojnych jakiegoś państwa, które znajdują się na terytorium drugiego państwa na mocy porozumienia z państwem przyjmującym, w sposób naruszający warunki ustalone w tym porozumieniu lub przedłużenie obecności tych sił zbrojnych na danym terytorium poza okres przewidziany w porozumieniu

• działalność państwa polegająca na udzieleniu zezwolenia w odniesieniu do terytorium oddanego do dyspozycji drugiego państwa, aby było ono użyte przez to państwo dla dokonania aktu napaści przeciwko trzeciemu państwu

• wysyłanie przez jakieś państwo w imieniu tego państwa zbrojnych band, grup, oddziałów nieregularnych lub najemników, które dokonują zbrojnych działań przeciwko drugiemu państwu o takiej wadze, że równają się one aktom wymienionym powyżej lub poważnemu zaangażowaniu się na tym obszarze.

To wyliczenie aktów napaści nie jest wyczerpujące i Rada Bezpieczeństwa może postanowić, że inne jeszcze akty stanowią napaść. Wojna napastnicza jest zbrodnią przeciwko międzynarodowemu pokojowi. Żadne względy natury politycznej, gospodarczej, wojskowej lub innej nie mogą służyć za usprawiedliwieni napaści.




41

---