Rodzaje i źródła agresji

We współczesnym świecie możemy zauważyć niezliczone przejawy agresji , od obraźliwych słów  , gróźb i oskarżeń po zadawanie bólu , niszczenie przedmiotów  i  zabijanie. Zachowania  takie obserwujemy  nie tylko u dorosłych i młodzieży, ale co gorsza  u coraz to młodszych dzieci.           Pod pojęciem agresji rozumiemy całą gamę reakcji agresywnych, na które składa się agresja słowna i mimiczno - gestowa  oraz atakowanie przeciwnika , określone mianem agresji fizycznej , w wyniku czego dochodzi do obrażeń lub zgonu  atakowanego osobnika . Najogólniej można powiedzieć iż agresja to negatywne zachowanie osobnika  w stosunku do otoczenia wywołane konkretnym bodźcem.          Reakcje agresywne przejawiają się pod postacią agresji  fizycznej lub werbalnej .  W pierwszym przypadku  ( agresja fizyczna ) jest to bezpośrednie zadawanie bólu skierowane na inną osobę . U dzieci często przejawia się to poprzez bicie innych , szarpanie , podstawianie nogi , czy gryzienie . Agresja  fizyczna  to również  zachowania destruktywne mające za przedmiot -  rzeczy ,  które na  wskutek  ataku ulegają uszkodzeniu lub zniszczeniu . Zachowania te mogą mieć charakter agresji bezpośredniej lub pośredniej . Bezpośrednie zachowania destruktywne  skierowane są wprost na przedmiot agresji -  określoną osobę lub rzecz np. kopanie , bicie , wybuchy złości . Pośrednie  zachowania  agresywne , choć powodują wyrządzenie szkody lub przykrości , nie są jednak skierowane  bezpośrednio na przedmiot agresji . Przykładem może być przeszkadzanie komuś  przy wykonywaniu czynności . Agresja fizyczna skierowana jest na inne , słabsze  dzieci , czy młodsze rodzeństwo . W drugim przypadku ( agresja werbalna ) dziecko nie ma bezpośredniego kontaktu z inną osobą . Cierpienie zadaje poprzez obraźliwe słowa , wyśmiewanie czy szyderstwa . Agresja słowna może przybierać również charakter bezpośredni , jak i pośredni . Bezpośrednia agresja werbalna  przejawia się w formie poniżających lub szkodzących wypowiedzi skierowanych do osoby będącej przedmiotem agresji  i występujących w jej obecności (  zastraszanie , grożenie przezywanie  ) .  Pośrednia agresja werbalna skierowana jest na daną osobę poprzez osoby trzecie ( wypowiedzi napastliwe , szkodzące , poniżające ) . teorie  agresji Teoria instynktu Teoria związku agresji z frustracją Teoria uczenia się 1.TEORIA INSTYNKTU. Zasadniczym składnikiem natury człowieka jest według Z.Freuda instynkt życia i instynkt śmierci. W wyniku ich zwalczania powstają formy aktywności, w których dominuje agresja. Wynika z tego, że konflikty międzyludzkie są nieuniknione, ponieważ ich żródłem są wrodzone instynkty. Każdy z nas rodzi się z instynktem, który jest niezbędny do utrzymania gatunku-„instynktem walki". Zachowania agresywne wypływają z uczucia gniewu. W.McDongall uważa, że zjawisko takie skłania człowieka do obrony przed atakiem, umożliwia mu utrzymanie dotychczasowego stanu posiadania. Uczucie gniewu może być wzbudzone przez rozmaite niepowodzenia, które w następstwie wywołują występowanie zachowań agresywnych. Przedstawiciele teorii instynktu twierdzą, że agresja nie została „wyuczona", lecz nabyta w ciągu życia każdej jednostki. P.Bovet obserwując bójki dziecięce doszedł do wniosku, że są one czymś więcej niż tylko reakcją na zaistniałą sytuację. Według niego instynkt to „sposób działania mający swój cel i użyteczność dla osobnika czy gatunku"[3].  Warunki środowiska społecznego mogą w znaczny sposób modyfikować owy instynkt. 2.TEORIA ZWIĄZKU AGRESJI Z FRUSTRACJĄ. Agresja jako reakcja na frustrację dotyczy zmian w zachowaniu się osobnika pod wpływem uprzednich doświadczeń. Grupa psychologów pod kierunkiem J.Dollarda wysunęła nową koncepcję przyczyn agresji. Stwierdzili oni, że frustracja powstaje wtedy, gdy w toku realizacji jakiegoś celu człowiek natrafia na przeszkodę, udaremniającą te realizację. Według podstawowego założenia, które przyjmują, rezultatem frustracji będzie zawsze agresja rozumiana jako zachowania występujące w celu uszkodzenia czy zniszczenia przedmiotu (osoby), na które zostaje ona skierowana. Agresja według J. Dollarda ma cztery cechy: a) siła agresji zależy od stopnia frustracji, b) akty agresji mogą ulec zahamowaniu pod wpływem kary, c) tendencje agresywne mogą zostać przemieszczone, d) akty otwartej agresji szybciej i skuteczniej zmniejszają napięcie                    frustracyjne niż akty agresji ukrytej. 3.TEORIA  UCZENIA SIĘ AGRESJI Amerykańscy badacze A.Bandura i R.H.Walters twierdzą, że zachowanie agresywne to wyuczony sposób zachowywania się, a głównym czynnikiem pobudzającym do uczenia się są kontakty społeczne, obserwacja i naśladownictwo otoczenia. Zachowania, które utrwaliły się, musiały być uprzednio wielokrotnie wzmacniane bezpośrednio (kiedy nagroda dotyczy samego uczącego się) i pośrednio (wzmocnienie odnosi się do zachowania innych osób, które są „wzorem" dla uczącego się). Bandura i Walters twierdzą, że utrwalone zachowania agresywne mogą być także likwidowane droga uczenia, poprzez odnawianie nagrody i konsekwentne karanie. Największe efekty może przynieść stosowanie kary i nagrody łącznie. Literatura: E . Fonberg , Nerwice a emocje .Fizjologiczne mechanizmy. Colloseum 1979 , s.103 . A.Kozłowska , Zaburzenia emocjonalne ... , s. 106 . H. Pietrzak, Agresja indywidualna i zbiorowa w sytuacji napięć i konfliktów społecznych, WSP w Rzeszowie 1992, s.8.

Problemowe zachowania uczniowskie

Wśród problemowych zachowań uczniowskich występują:, przekora, bunt, złość, agresja, zarozumiałość, hedonizm, lenistwo, ucieczka w sen, kłamstwo, jest tym także bycie prymus nieśmiałość. Najpoważniejsze z nich, bo autodestruktywne to: nikotyna, alkohol i narkotyki. Agresja wśród dzieci i młodzieży nie jest problemem nowym. Bogata literatura psychologiczna rozpatruje ją w kontekście wielu aspektów. Badacze interesują się przede wszystkim czynnikami, które ją wywołują oraz skutkami, do jakich prowadzi;. Jednakże widoczne nasilenie się tego zjawiska w ostatnim okresie oraz coraz bardziej drastyczne formy wyrażania agresji, z okaleczeniami i zabójstwami włącznie, uzasadniają pilną potrzebę poszukiwania najbardziej skutecznych sposobów jej kontrolowania i redukowania. Przyczyn agresji może być cała masa, stres, frustracja, problemy rodzinne, brak akceptacji w klasie, a nawet sam nauczyciel. Agresja często jest przemieszczana. Zwykle pierwszy i zarazem najsilniejszy wybuch agresji jest skierowany przeciwko jej źródłu. Chłopak uderzony w czasie zabawy przez kolegę usiłuje go pobić, dziecko, któremu nie wychodzi wykonanie jakiegoś przedmiotu, usiłuje go zniszczyć. Te otwarte formy agresji mogą jednak zostać zahamowane w obawie przed karą lub negatywną oceną otoczenia, co nie oznacza, że gniew i pragnienie zemsty ulegną także przyhamowaniu. Gdy zagraża surowa kara, zaczyna działać hamulec motoryczny, jednostka powstrzymuje się od przejawów otwartej agresji, lecz tendencja dalej istnieje i przynosi ją na obiekt zastępczy lub tez manifestuje w postaci wrogich myśli, pragnień, wyobrażeń. Przemieszczona przynosi o wiele mniejszą ulgę, a wartość takiej formy oczyszczenia jest o wiele niższa niż w przypadku gniewu skierowanego na właściwy cel. Przemieszczona agresja oznacza często znalezienie sobie,,kozła ofiarnego''. U młodzieży i ludzi dorosłych takim kozłem ofiarnym stają się zazwyczaj obcokrajowcy, mniejszości narodowe, seksualne, czy ludzie innego wyznania. U dzieci obiektem przemieszczonej agresji stają się jednostki w jakikolwiek sposób odmienne tzn. otyłe, kalekie, mniej lub bardziej niż przeciętnie zdolne, ubrane inaczej, uczniowie spokojni, słabsi fizycznie, w zasadzie każdy może stać się,,kozłem ofiarnym'' w zależności od sytuacji. W większości przypadków, złość, gniew wywołany przez rówieśników wywołuje agresję skierowaną przeciwko nim samym (64,4%), a w 23,2% młodzieży przemieszcza agresję na innych rówieśników owych kozłów ofiarnych, najczęściej uczęszczających do młodszych klas. Dominują tutaj bójki, kopanie, szturchanie, aż po fizyczne znęcanie się. Tylko 11% młodzieży przemieszcza agresję ze swoich rówieśników na przedmioty. W układzie młodzież-rówieśnicy pojawiają się niestety ekstremalne formy przemocy w tym okrucieństwo. Akty fizycznej przemocy mają miejsce głównie na przerwach między lekcyjnych i po zajęciach lekcyjnych. 73,7% uczniów poluje na swoje ofiary na przerwach, przerwach tylko 26,3% czeka na nich po skończonych lekcjach na zewnątrz. Nie pomierny tłok na korytarzach i hałas bardzo sprzyja potajemnemu rozładowywaniu agresji w toalecie czy szatni. Oczywiście w stosunku do rówieśników występują także łagodniejsze formy przemieszczonej agresji takie jak; walka na słowa, ubliżanie, dokuczanie, przezywanie. Zapytani o szkolne uwarunkowania zachowań agresywnych uczniowie wymieniali głównie przyczyny tkwiące w nauczycielu: • Brak sprawiedliwości w ocenianiu - 51,1% • Poniżanie Na dalszych miejscach badani wskazywali: • niepowodzenia w nauce (34,1%) • konflikty z koleżankami i kolegami (33,6%) Można, zatem powiedzieć, że podstawowe źródło agresji uczniów tkwi w sposobie funkcjonowania nauczyciela, a głównym źródłem agresji dzieci i młodzieży na terenie szkoły są sytuacje związane z kontrolą i oceną. Badani uczniowie wskazują, że jednym z podstawowych źródeł ich agresji w sytuacjach wychowawczych (głównie w czasie trwania lekcji) jest postawa nauczyciela-jego wypowiedzi i zachowania, system nagród i kar. Do najczęściej wymienianych należą: • wyśmiewanie i wyszydzanie (52,3%) (np. „Oczywiście, znowu niczego się nie nauczyłeś”, „ Zdziwiłabym się, gdybyś coś powiedział” itd. • wyzwiska (51,2%) (np. „tuman”, „baran”, „półgłówek”). Diagnoza zachowań agresywnych uczniów szkolnych w sytuacjach wychowawczych. Wyróżniamy następujące sytuacje wychowawcze skategoryzowane według rodzajów jednostek organizacyjnych życia szkolnego: • sytuacje występujące w czasie lekcji przedmiotowych, • przerw międzysekcyjnych, • przerw pozalekcyjnych. Na podstawie badań w grupie uczniów klas V, VI, VII szkoły podstawowej stwierdzono, że zdecydowana większość badanej populacji (87%) dostrzega zachowania agresywne swoich koleżanek i kolegów w szkole, ale tylko 23,5% ogólu ocenia, że zdarzają się one często. Zaledwie 13% uczniów badanych klas stwierdza, że w ogóle nie zauważa zachowań agresywnych młodzieży na terenie szkoły. Zdecydowana większość badanych przyznaje się do podejmowania działań o charakterze agresywnym (79,4% ogółu). Wśród form zachowań agresywnych dostrzeganych przez uczniów dominują: • w zakresie agresji słownej: wyśmiewanie, przezywanie, odtrącanie od zabawy, używanie przykrych słów, zachęcanie do agresji, przeklinanie. • w zakresie agresji fizycznej: niszczenie wytworów, poszturchiwanie, popychanie z zamiarem zrobienia krzywdy, uderzenie przedmiotami, plucie. Ilościowa analiza zachowań agresywnych pozwala stwierdzić wysokie wskaźniki agresji. Średnio na jednego ucznia przypada 11,6 agresji słownej i 11,9 przejawów agresji fizycznej. Zachowania agresywne uczniów w sytuacjach lekcji przedmiotowych, i ich źródła. Najwyższy wskaźnik zachowań agresywnych uczniów obserwuje się podczas lekcji przedmiotowych. Właśnie w czasie lekcji szczególnie często występują sytuacje trudne powodujące frustrację i gniew. Należą do nich sytuacje kontroli i oceny, zagrożenia, oraz konfliktu z kolegami lub nauczycielem. Dla ponad 2/3 uczniów (67%) sytuacją szczególnie agresywną jest kontrola i ocena; ponad połowa badanych odczuwa w tracie lekcji sytuacje zagrożenia (58,2%); blisko połowa (48,8%) reaguje agresją na sytuacje zadaniowe, rzadziej problemowe (44,8%). Najrzadziej występują sytuacje konfliktów z kolegami (28,2%). 30,6% ogółu badanych akcentuje sytuacje konfliktu z nauczycielem. Przyczyny agresji uczniów w czasie lekcji (wg. nich samych): • obawa przed niską oceną (55,3%) • obawa przed niepowodzeniem (53,6%) • duża ilość zadań domowych (36,4%) • nie zapowiedziane kartkówki (31,2%) • częste prace klasowe (21,7%) • brak swobody w wyrażeniu własnego zdania (25,9%) • antypatia nauczyciela do ucznia (22,9%) • obawa przed złośliwymi uwagami pod swoim adresem (15,9%) • obawa przed pogorszeniem opinii i stosunków z kolegami (14,7%) • obawa przed karami fizycznymi ze strony nauczyciela (4,7%) Główne źródła zagrożenia ucznia w procesie dydaktycznym są ściśle wiązane z sytuacją kontroli i oceny. Blisko połowa uczniów akcentuje że w sytuacjach zadaniowych składają się: • nadmiar zadań do wykonania (57,6%) • złożoność zadań (53,5%) • warunki wykonania zadań- presja czasu, hałas (12,9%) Zbyt liczne zadania lub ich wysoki stopień złożoności często przekraczają możliwości dużej części uczniów, prowadząc do gniewu bądź frustracji. W efekcie prowadzi to do przeciążania ilościowego i jakościowego powodującego najczęściej zachowania agresywne. Przejawiają się one w postaci agresji przemieszczonej, np. niszczenia własnego wytworu pracy, bądź też wytworu pracy kolegi czy zespołu, a także agresji bezpośredniej w formie przekleństw formułowanych pod adresem siebie i innych osób ( w tym nauczyciela). Zachowania agresywne uczniów w sytuacjach przerw między lekcyjnych i ich źródła. Ponad połowa badanych (52,3%) przyznała, że podejmuje zachowania agresywne podczas przerw. Najczęściej dominują przejawy agresji fizycznej, taki jak poszturchiwanie, popychanie, zabawy o charakterze agresywnym, kopanie. Spośród form agresji słownej występują przezwiska, wyśmiewanie osoby lub jej rzeczy. Przyczyny takiej sytuacji wg. uczniów to warunki pracy szkoły - chaos i tłok (31,8%), wąskie korytarze(31,3%), organizacja przerwy w tym dyżurujący uczniowie(25,9%) i dyżurujący nauczyciele(24,7%). Podczas przerw celem nauczyciela i wspomagających go dyżurujących(tj. dbanie o bezpieczeństwo uczniów) są sprzeczne z celami i oczekiwaniami uczniów (zaspokojenie potrzeby ruchu, nie skrępowanej niczym zabawy, możliwości biegania, hałasowania, zabawy). Stąd też próba dyscyplinowania uczniów, wyciszania ich, prowadzi do konfliktów w następstwie, których pojawiają się zachowania agresywne. Miejscami nasilonej agresji ą pomieszczenia odosobnione, małe, w których uczniowie przebywają najczęściej bez nauczyciela np. ubikacja, szatnia, wejście do szkoły. W nich dominują formy agresji fizycznej skierowanej na osoby i przedmioty: poszturchiwania, kopnięcia, bójki, oblewanie wodą, zamykanie w ubikacji, wkładanie głowy do muszli klozetowej, niszczenie (cięcie czy plamienie) ubrań, chowanie czy zamienianie butów. Zachowania agresywne uczniów w sytuacjach zajęć pozalekcyjnych i ich źródła. Takie formy zajęć pozalekcyjnych jak dyskoteki, imprezy szkolne typu: konkursy, zabawy, zawody, zajęcia sportowe stwarzają okazje do agresji uczniów, przy czym najczęściej pojawiają się one podczas szkolnych dyskotek. Zwraca na to uwagę blisko połowa badanych uczniów(46,4%).Źródłem zachowań agresywnych są koledzy spoza szkoły oraz uczniowie klas starszych, siłą wymuszający posłuszeństwo młodszych kolegów. Osobiście marzy nam się szkoła bez agresji uczniowskiej, w której młodzi ludzie kształtować mogą swoją osobowość, świat wartości, rozwijać intelekt przez właściwe interakcje: dom-dzieci, nauczyciel-uczeń, uczeń-uczeń.

---