Topolski - Regiony w stosunkach międzynarodowych

Regionalizm - proces wytwarzania się na płaszczyźnie regionalnej wyższych form współpracy.

Region - wydzielony, stosunkowo jednorodny obszar odróżniający się os terenów przyległych określonymi cechami naturalnymi lub nabytymi - normalna definicja

Definicja dla ambitnych przestrzennie ograniczona cześć kuli ziemskiej, stanowiąca funkcjonalną całość, określona przez wzajemne rozmieszczenie państw charakteryzujących się współnota interesów i cech decydujących o ich znaczeniu w międzynarodowym układzie sił. Amen.

Każda nauka w inny sposób charakteryzuje region:

Ekonomia - obszar powiązań gosp

Prawo - jednostka podziału administracyjnego najwyższego stopnia wyodrębniona przez ustawodawcę

Podstawowych czynnikiem wyróżniającym regiony jest czynnik przestrzenny. Ale jak odkrywczo zauważa Hal: „współczesne kryteria inne niż geograficzne odgrywają daleko większą rolę”

Oczywiście przytoczono 912837489327 definicji regionów, ale ja ich nie będę powtarzać.

Klasyfikacja regionów wg. bazy geograficznej:

a) kontynentalne (Europa)

b) subkontynentalne ( Europa Zachodnia)

c) fragmenty kontynentów ( Bałkany)

d) regiony utworzone przez państwa przylegające do określonego akwenu morskiego (region Morza Śródziemnego)

Podział na regiony w praktyce jest bardzo różny. W samym ONZ istnieje 5 podziałów na regiony, jeden z nich wg IMF:

a) Afryka Subsaharyjska

b) Azja i Pacyfik

c) Środkowy Wschód i Azja Centralna (Afryka Pn + Bliski Wschód + Kazachstan)

d) Europa (zaliczamy Rosję)

e) Hemisfera Zachodnia

Z. Rykiel - Podstawy geografii politycznej

Upadek ZSRR zakończył podział świata na dwa bieguny. Oznaczało to zwycięstwo globalizacji nad socjalistycznych porządkiem.

Globalizacja - złożony proces społeczny prowadzący do integracji świata

Aspekty globalizacji

• Finansowy - miasta światowe

• Techniczny

• Ekonomiczny - koncerny światowe

• Kulturowe - coca - cola

• Polityczny - otwarte gospodarki

• Ekologiczny - zrównoważony rozwój

• Socjologiczny - kosmopolityzm

Hegemonia państw - dominacja w ogromnej większości sfer życia

Fazy: przewaga produkcji przewaga handlowa dominacja finansowa poprzez sektor bankowy

2……….

Rykiel - Podstawy geografii politycznej

Mega odkrycie: „Geografia jest tym, czym zajmują się geografowie”- A.G. Wilson

Geografia:

1. Fizyczna

2. Społeczno - ekonomiczna

1. Ekonomiczna

2. Społeczna

3. Polityczna

1. Czasoprzestrzeń polityczna

2. Jej baza ekonomiczna

3. Treść społeczna

Barbag - geografia polityczna ogólna

Termin geografia polityczna pojawia się XVIII w min. u Turgota. Jako pierwszy, dzieło w tym temacie uskutecznił Fryderyk Ratzl w 1897 Politische Geographie. Stworzył on koncepcję „przestrzeni życiowej”, dzięki czemu stał się jednym z człowych ideologów imperializmu niemieckiego. Początek wieku XX to rozwój geografii politycznej, co było ściśle związane z wieloma zmianami politycznymi mającymi miejsce w tym czasie w Europie.

Geografia polityczna - bada wzajemne procesy oddziaływania przestrzeni geograficznej i procesów politycznych

Szkoła niemiecka:

• F. Ratzl

• A. Supan

• W. Vogel

Szkoła francuska;

• E. Reclus

• C. Vallaux

Szkoła brytyjska:

• H. Mackinder

Geografowie polscy

• E. Romer

• L. Sawicki

Trzy główne kierunki geografii politycznej:

1. Krajobrazowy - działalność polityczna wyrażająca się w krajobrazie

2. Ekologiczny - przystosowanie ludzi do danego krajobrazu

3. Organiczny - państwo jako organizm

Teoria Kjellena - państwo jak ciało człowieka: stolica - system nerwowy, drogi - układ krwionośny, regiony - kończyny.

Koncepcje geopolityczne:

1. H.J. Mackinder (UK) - walki mocarstw lądowych z morskimi. Europa + Azja + Afryka = World Island, a Eurazja jest centrum Heartland (Rosja, Kazachstan, Kaukaz, pn-zach Chiny). Kto rządzi Europą Wschodnią, ten rządzi sercem lądu wyspami świata światem.

2. A. T. Mahan (USA) - kontrola nad morzem da kontrolę nad światem, ważne jest nie posiadanie zwartego terytorium, ale jak największej liczby portów i jak najdłuższej linii brzegowej. Uważał USA za spadkobiercę potęgi morskiej WB, ze względu m.in. na wyspiarski charakter

3. Spykman - najważniejsza jest polityka siły. Do tych, którzy mają stać na szczycie Spykman wyznaczył strefę północno atlantycką. Sformułował 10 warunków mocarstwowości m.in. siła militarna, powierzchnia państwa, zasoby walutowe, wielkość populacji, charakter narodu.

4. A. P. Seversky - upadek znaczenia marynarki na korzyść lotnictwa.

5. S. Cohen - teoria shatterbelts strefy pęknięć. Za punkt wyjścia przyjął równowagę strategiczną pomiędzy dwoma supermocarstwami atomowymi. Świat dzieli się na euroazjatycki świat kontynentalny (kontrola komuny) i świat nadmorski (kontrola USA). Między tym leżą dwa regiony niestabilności: Bliski Wschód i Azja Płd - wsch. Lokalne wojny mają chronić świat przed superwojną dwóch mocarstw.

3……

Barbag - kawałek o polityce w poprzednim dziale

Rykiel - Podstawy geografii politycznej

Geopolityka

• naturalna - rozwój państw jest zdeterminowany geograficznie

• polityczna - przestrzenne uwarunkowania działań politycznych danego państwa

• ekonomiczna - uwarunkowania ekonomiczne i przestrzenne

geostrategia - dążenie do realizacji strategicznych interesów państwa, z uwzględnieniem jego położenia zarówno w przestrzeni fizycznej, jak i politycznej.

Geopolityka biologiczna Ratzl

Środowisko geograficzne ma wpływ na ustrój państwa. Prawa rozwoju państwa wg. Ratlza:

• państwo rozwija się poprzez wchłanianie mniejszych organizmów

• kierunek ekspansji - od bardziej do mniej rozwiniętych cywilizacyjnie

• większe dążenia terytorialne wraz z powiększaniem się obszaru państwa

• rozwój terytorialna podąża za innymi aspektami rozwoju państwa

Geopolityka ekonomiczna

Jej początek odnajdujemy w zakwestionowaniu postanowień traktatu wersalskiego przez Niemcy, a także domaganie się przez Niemcy traktowania jako światowe mocarstwo. Wynikiem tego było utożsamianie regionów ekonomicznych świata z panregionami.

Panregion - podział świat strefy wpływów, odgrodzone od świata zewnętrznego barierami celnymi. Początek idei panregionów to już 1494 r i podział świata między Hiszpanię i Portugalię na podstawie układu w Tordesillas. taki zastosował m.in. Mackinder dzieląc świat na panregiony:

• amerykański (doktryna Monero `a - Ameryka dla Amerykanów,

• europejsko - afrykański

• dalekowschodni (Azja dla Azjatów).

Jednostka geograficzna ziem polskich - rożne są teorie:

• międzymorze bałtycko - czarnomorskie (Romer)

• ogół ziem, które kiedykolwiek wchodziły w obszar RP, nawet jeśli nie równocześnie.

• Obszar RP przed rozbiorami (Nałkowski)

• Gniazdo Orla Białego - to, co mamy + cała zlewnia Zalewu Szczecińskiego + cała zlewnia Zalewu Wiślanego (Piskozub)

Powstanie kapitalistycznego systemu gospodarczego powiązało się w wyznaczenie poszczególnym państwom ich miejsca w szeregu. Podzielono je na 4 kategorie:

1. Rdzeń - kraje najbardziej korzystające z kapitalistycznej gospodarki. W XVI w. - Anglia, Francja, Holandia. Ogromne wojska, silna władza centralna

2. Peryferie - pozbawione siły centralnej, poprzez nierówne stosunki handlowe rdzeń zawłaszczał lwią część wartości dodanej. Przykładem jest Polska, handlująca zbożem, gdzie do jego produkcji bogaci wyzyskiwali chłopów pańszczyźnianych

3. Semiperyferie - bufor między peryferiami, a rdzeniem. Przykładem jest Hiszpania, która miała coraz trudniejszy dostęp do światowego rynku dóbr luksusowych. Wydobywanym przez siebie złotem płaciła państwo - rdzeniom za kupowane towary.

4. Tło - kraje autarkiczne - Rosja.

Naczelne interesy narodowe Polski (hierarchicznie):

1. sprostanie wyzwaniu cywilizacyjnemu krajów wyżej rozwiniętych

2. nauka i edukacja

3. zachowanie języka polskiego

4. walka o kulturę

5. rywalizacja z sąsiadami w kwestii rozwoju gospodarczego

6. zainteresowanie obwodem kaliningradzkim

P. Bartosiewicz - Geografia polityczna i geopolityka

Determinizm geograficzny - Ratzl; Kjellena rozwój państwa i jego polityka to pochodne czynników geograficznych takich jak; położenie, ukształtowanie terytorium, granice, klimat, wielość państwa. Jednak w/w naukowcy nie są pierwszymi, którzy zauważyli determinizm geograficzny. Już w XVIII wieku pisał o tym Monteskiusz w dziele „O duchu praw'

7. Granice i stolice państw. Klasyfikacja i funkcje granic. Stolice państw. Podział polityczny mórz o oceanów oraz nieba.

S. Otok - Geografia polityczna

Granica państwa - powierzchnia prostopadła do powierzchni ziemi, oddzielająca terytorium jednego państwa od innych lub od obszarów niemających niczyjej suwerenności.

Podstawa granic - zazwyczaj omowa międzynarodowa

Delimitacja - wyznaczenie granic na mapie

Demarkacja - zaznaczenie granic w terenie (stawianie słupów granicznych)

Pas drogi granicznej-15 - 100 m. szerokości

Strefa nadgraniczna 2-6 km

Granica morska - granica zewnętrznego morza terytorialnego

Początkowo granicznie była granicą w stricte znaczeniu tego słowa, były to tzw. kresy, czyli zazwyczaj puste rozległe obszary np. bagna (np. Rzeczpospolita Obojga Narodów). W czasach imperium rzymskiego granice państwa sięgały tam, gdzie przebiegała linia obrony imperium. To rozwój komunikacji i zwiększenie mobilność zmusiły władze do wyznaczania ścisłych granic.

Granice polityczne

1. naturalne

2. umowne

3. narodowe

4. geometryczne - wzdłuż południków i równoleżników

spór graniczny - obie strony mają jakieś roszczenia

spór terytorialny - jedna ze stron kwestionuje przebieg granicy

teoria shatter belt - S. Cohen

Dlaczego niektóre tereny są niestabilne w kwestii granic?

1. brak granic naturalnych

2. spory ideologiczne

3. rozbieżności między granicami etnicznymi, a politycznymi

VIII 1975 -Konferencja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie - Helsinki - 33 państwa europ. + Kanada + USA

Morficzny podział stolic

1. stolica stała - funkcję wiodącą administracyjnie, kult, gosp etc stanowią od kilku wieków - Ateny, Rzym, Londyn

2. stolica ustanowiona - ustalona za porozumieniem. Przykładowo Canberra, która została stolicą w wyniku sporu pomiędzy poszczególnymi stanami Australii.

3. Stolica podzielona - Holandia Haga/Amsterdam; Boliwia Lipaz/Sucre

Podział obszarów morskich pod względem statusu prawno - międzynarodowego:

1. wody terytorialne

2. morza otwarte

Wg. Symonidesa obszary morskie dzielimy na:

1. wchodzące w skład terytorium państwowego:

1. morskie wody wewnętrzne - wody miedzy lądem, a wewnętrzną granica morza teryt. M.in. Zatoki, których brzeg dzieli mniej niż 24 mile morskie.

2. morza terytorialne - 12 mil od brzegu

3. Wody archipelagowi - funkcjonuje tam prawo do swobodnego przepływu, przez co rozumie się przepływ, który nie zagraża pokojowi lub bezpieczeństwu państwa nadbrzeżnego. Łodzie podwodne mogą przepływać tylko wynurzone.

2. podlegające w ograniczonym stopniu jurysdykcji suwerennego państwa

1. morski pas przyległy - obszar morza otwartego przyległy do zewnętrznej granicy morza terytorialnego - max 24 mile

2. strefa ekonomiczna - do 200 mil - państwo na wyłączność na badania i eksploatację zasobów, ale wszystkie państwa mogą swobodnie żeglować

3. strefa rybołówstwa - wyłączność połowów od 12 do 200 mil. Polska ma 12 mil.

4. Szelf kontynentalny - do zewnętrznej krawędzi obrzeża kontynentalnego albo do głęb. 200m.

3. znajdujące się poza obszarami jurysdykcji państwowej

Pierwsza kodyfikacja prawa morza - 1949 - Komisja Prawa Międzynarodowego

Cieśniny ( naturalne połączenia pomiędzy obszarami morskimi) o znaczeniu międzynarodowym -

a) cieśniny bałtyckie - od 1857 - ustalony status

b) cieśniny czarnomorskie - od 1936 status

c) cieśnina gibraltarska

Kanały ( sztuczne połączenia pomiędzy obszarami morskimi) o znaczeniu międzynarodowym:

1. panamski - bud 1859 - 1869 - łączy ocean atlantycki ze spokojnym

2. kiloński - łączy m. bałtyckie z północnym

3. Sueski - m. śródziemne - o. indyjski

Konwencja o morzu otwartym - 1958 - państwa śródlądowe maja mieć swobodny dostęp do morza - ustanowienie terytoriów tranzytowych - państwo śródlądowe jest zwolnione z opłat tranzytowych Możliwe jest także eksploatowanie przez nie zasobów w strefach ekonomicznych państw nadbrzeżnych, ale tylko po zawarciu umowy dwustronnej

24 II 1958 - I pierwsza konferencja prawa morza ONZ - Genewa - 86 państw. Przyjęto konwencje w sprawie:

a) morza terytorialnego i strefy przyległej

b) morza otwartego

c) rybołówstwa

d) szelfu kontynentalnego

II konferencja ….- 1960

III konferencja - Montego Bay na Jamajce - 1973 - 1982 - 157 państw - ogromny sukces - ustanowienie konwencji o prawie morza

Każde państwo ma pełną i wyłączna suwerenną kontrolę nad przestrzenią powietrzną ponad swoim terytorium.

1944 - Chicago - Konwencja o międzynarodowym lotnictwie cywilnym

1967 - ustalono zasady prowadzenia badań nad przestrzenia kosmiczną, Księżycem i ciałami niebieskimi wolność kosmosu - każde państwo może prowadzić badania i wykorzystywać przestrzeń powietrzną, o ile nie stanowi to zagrożenia dla świata.

Główne zasady: niezawłaszczalność kosmosu, wolność kosmosu, wykorzystywanie jedynie do celów pokojowych.

Przelot samolotów przez przestrzeń powietrzną wymaga podpisania umów dwustronnych. Podczas lotu w otwartej przestrzeni powietrznej samoloty oraz ich pasażerowie podlegają prawu swojego państwa.

Są różnego teorie na temat górnej granicy terytorium państwa:

1. górna granica atmosfery

2. orbita najniższego satelity ziemi

3. 100 km - powszechnie uznana linia Karmana

4. Do faktycznej wysokości, nad którą można sprawować władztwo (masło maślane)

Z. Rykiel - Podstawy geografii politycznej

Stolica - etym. stolec, czyli tron

Stolica rozdzielona - to nie to samo, co podzielona. Rozdzielona to taka, gdzie części miasta są stolicami innych państw np. Jerozolima gdyby zaakceptowano plan pokojowy Autonomii Palestyńskiej

Stolice państw federacyjnych:

1. model federalny - stolica nie jest częścią żadnego z podmiotów federacji, lecz stanowi osobny okręg federalny: Waszyngton DC

2. model autonomiczny - miasto jest jednym z podmiotów federacji

3. model inkorporacyjny - miasto jest częścią jednego z podmiotów federacji

Przenoszenie stolic - przyczyny:

1. ucieczka przed buntującym się ludem - Wersal

2. aktywizacja interioru (terytorium wewnątrz państwa) - Brazylia

3. ziemie odzyskane - Wilno

4. utrwaleni nowych nabytków terytorialnych (Petersburg)

etc

Republika Nauru nie posiada stolicy - siedzibą rządu jest Yaren.

Rdzeń zalążkowy państwa - małe terytorium, od którego rozpoczyna się rozwój terytorium państwowego. Państwa organiczne mają rdzeń, a państwa arbitralne są ustanowione czysto politycznie.

Niemcy, Pakistan - państwo czysto arbitralne

Typy genetyczne terytoriów państwowych:

1. ekspansja państewka plemiennego (Europa)

2. ekspansja władztwa feudalnego (Azja)

3. zjednoczenie (Rumunia)

4. secesja (Belgia)

5. podział lub rozpad państwa (państwa WNP)

6. kolonizacja (Ameryka)

Wracając do granic; wśród granic narodowych wyróżniamy dwie koncepcje:

1. niemiecka - oparta na rasie i języku

2. francuska - oparta na kulturze

Typologia granic naturalnych wg. Romera: (zakręcone jak paczka gwoździ)

1. naturalne (morze, góry)

2. zaczepne (na zewnątrz rzek głównych)

3. odporne (rzeki główne)

4. odwrotowe (wewnątrz rzek głównych)

Na marginesie sz.p. Otok twierdzi, że nie istnieje coś takiego jak granice naturalne i uświadamia nas, że głupotą jest uczenie się tego, bo już dawno wszyscy stwierdzili, że czegoś takiego nie ma.

Granice antecedentne - wcześniejsze niż zagospodarowanie terenu

Granice subsekwentne - późniejsze od zagospodarowania terenu

P. Bartosiewicz - Geografia polit i geopolityka

Przy wyznaczaniu granic powinno brać się pod uwagę czynniki nie tylko naturalne, ale także ekonomiczne, etniczne, kulturowe, militarne, polityczne, religijne…Jeśli ustalenie granic odbywa się tylko na podstawie czynników polityczno - militarnych, to są to granice narzucone.

Jeśli chodzi o podejście od strony geopolityki, to funkcjonują następujące granice:

1. narodowa

2. obrony

3. równowagi

Czynniki regulujące stabilność granicy:

1. homogeniczność państwa

2. naturalny lub sztuczny charakter granicy

3. podział terytorialny państwa

4. obecność tendencji ekspansyjnych państwa

5. pozycja państwa na arenie międzynarodowej

6. krajobraz kulturowy -występowanie np. oddolnych skłonności separatystycznych.

Funkcje granic

1. polityczne (wyznaczenie odrębności geopolitycznej, podkreślenie suwerenności)

2. społeczne (wyznacznik tożsamości narodowej, bariera ograniczająca migrację)

3. ekonomiczne (bariera dla niekontrolowanego przepływu funduszy czy towarów)

4. militarne (utrudnia pochód obcych wojsk)

Granice polskie

Pierwszy opis granic - Dagome Iudex - 990 - 992. Za Chrobrego ekspansja na wszystkie strony, w czasach RON - typowy przykład granicy jako strefy Dzikie Pola oddzielały nas od Chanatu Krymskiego. II poł. XVIII w - rozbiory - przykład pogwałcenia granic.

XIX w. Księstwo Warszawskie, Królestwo Kongresowe

1918 - granice ustalone nie tylko zbrojnie, ale i dyplomatycznie

10. Pozostałe jednostki geopolityczne …..

P. Bartosiewicz - Geografia….

Terytorium - przestrzeń, w której działają państwa i inne podmioty prawa międzynarodowego

Prawo międzynarodowe wyróżnia terytoria:

1. państwowe

2. zależne

3. międzynarodowe - Antarktyka - Układ w sprawie Antarktyki - 1959: ma być ona wykorzystywana tylko w celach pokojowych, obszar zdemilitaryzowany, otwarta do prowadzenia badań. Polska podpisała to w 1961

4. niczyje

Terytoria sporne:

1. Palestyna - konflikt żydowsko - arabski

2. Dżamm i Kaszmir - od 1947 r spór między Indiami i Pakistanem

3. Falklandy - spór brytyjsko - argentyński

4. Wzgórza Golan - teren na płd Syrii, w 1981 wcielony do Izraela, po zajęciu w 1967

Enklawa - terytorium państwa otoczone ze wszystkich stron przez terytorium innego państwa: San Marino, Watykan, Lesoto

Półenklawa - państwo nadbrzeżne, otoczone przez inne państwo, ale posiadające niewielki dostęp do morza: Gambia, Brunei, Monako

Eksklawa - część terytorium innego państwa otoczona ze wszystkich stron przez obszar innego państwa, nie stanowiąc a suwerennej jednostki polityczne

Nabycie pierwotne terytorium:

1. zawłaszczenie ziemi niczyjej

2. przyrost terytorium

1. działalność prądu morskiego (Mierzeja Wiślana)

2. erupcja podwodnego wulkanu

Nabycie pochodne terytorium

1. integracja kolonii z metropolią

2. inkorporacja

3. cesja terytorialna - jedno państwo oddaje drugiemu na mocy umowy

1. wzajemna - wymiana między państwami (Polska - ZSRR w 1951)

2. odpłatna - sprzedaż Alaski

3. plebiscytowa - plebiscyty w Polsce w 1920

Terytoria zależne - nie wchodzą w skład państw i nie posiadają suwerenności. Ze względu na to, że często położone są w bardzo ciepłym klimacie i dużą część ich PKB pochodzi z turystyki, nazywane są 4S (sun, sea, sand, sex). Ciąg dalszy terytoriów zależnych czytamy w Sobczyńskim, bo tutaj jest to opisane w tak zakręcony sposób, że nie jestem w stanie tego ogarnąć.

10…..

Michałowska - Mały słownik stosunków międzynarodowych

Są tutaj opisane wszystkie konflikty, ale mam nadzieję, że są one omówione w prezentacjach z zajęć, dlatego ja nie będę tego robić. Wymienię je tylko, co by można było sobie uzupełnić w razie czego.

• Konflikt koreański

• Konflikty indochińskie

• Konflikty w Europie

• Była Jugosławia

• Baskowie

• Irlandia Pn

• Konflikty w Ameryce Łacińskiej

• Kryzys karaibski

• Interwencje USA w Am. Środ.

• Konflikty środkowo amerykańskie

• Wojna o Falklandy

• Konflikty w Afryce

• Konflikt algierski

• ---------- kongijski

• ----------- biafrański

• ---------- w Rogu Afryki (WTF?!)

• ---------- w Saharze Zachodniej

• Konflikty na obszarze byłego ZSRR

• Kaukaz (Czeczenia, Karabach, Gruzja)

• Konflikty w Mołdawii

• Konflikt krymski

• Spór graniczny między Estonia i Rosją

• Wojna domowa w Tadżykistanie

• Konflikty na bliskim i środkowym wschodzie:

• Arabsko - izraelski

• Wojna iracko - irańska

• Wojna w zatoce perskiej

• Konflikt afgański

• Konflikty indyjsko - pakistańskie

---