Geografia społ. polit.

Wykład 1 (8 X 2009)

Podejmowanie decyzji w terenie dotyczy konkretnych przemian, które mogą zachodzić.

2 składniki otaczającego nas świata:

•

To co stworzyła przyroda

•

to co stworzył człowiek (elementy antropologiczne).

Uwzględniamy przy podejmowaniu decyzji teorię zrównoważonego rozwoju- działamy tak,
by decyzje podejmowany przez nas

nie powodowały zniszczeń, stwarzały możliwości

przyszłym pokoleniom korzystania z zasobów naturalnych. Podejmując decyzje często

zwracamy się do ekspertów. Zespoły ekspertów są dosyć liczne.

By strategia mogła powstać trzeba ocenić obecną sytuację gosp. Co mamy i co należy zrobić

by rozwój szedł w określonych kierunkach. Strategie opracowuje się na kilka/ kilkanaście lat.

Eksperci oceniają sytuację z punktu widzenia:
Demografii-

jaka ludność zamieszkuje, płeć, wiek, wykształceni, liczba. Stanowi to podstawę

do rozwiązywania problemów demograficznych w ternie

Na jakim stopniu rozwoju gosp. Znajduje się dany teren.

Strategia pozwala porządkować wiedza o danym obszarze.

Geografia jako nauka i metody badań przez nią stosowane.
Geografia jako nauka-

nauka o powłoce ziemskiej, jej przestrzennym zróżnicowaniu pod

względem przyrodniczym, społ.- gosp. oraz związkach, jakie zachodzą między
poszczególnymi zjawiskami w jej ob

rębie, w szczególności między zjawiskami

przyrodniczymi a społ.-gosp.
Nauka-

całokształt wiedzy o otaczającej nas rzeczywistości.

Zjawiska geograficzne zachodzą na powierzchni ziemi, a mają swoje źródło pod ziemią albo
na powierzchni.
Tworzenie hipotez to istot

a badań geograficznych.

Dziedziny nauk powiązane z geografią:

• Klimatologia
• Geog.gleb

• Fizyka

• Gleboznawstwo

• Hydrografia

• Historia

• Etnologia
• Etnografia

• Archeologia

• Cechy geografii jako nauki

Zjawiska, które interesują geografa zachodzą na pewnej wysokości i głębokości

Przedmiotem badań geografii jest trójwymiarowa przestrzenna powłoka ziemska

Interesują ją związki między zjawiskami przyrodniczymi a społ. -ekon.

Geografia społ. ekon.- zwana gosp. Bada wzajemne oddziaływania człowieka i środowiska

geogr.
P

rzedmiot badań geografii ekon. stanowią przestrzenne struktury i procesy systemu.

Przedmiot badań tej nauki jest usytuowany na styku nauk przyrodniczych i ekon.
Geografia fizyczna-

usystematyzowany całokształt wiedzy ludzkiej o powłoce ziemskiej i jej

przestrzennym zróżnicowaniu pod względem powłoki ziemskiej.

Badanie powierzchni ziemskiej polega na jej analizie, czyli myślowym rozłożeniu na jej

czynniki składowe, nazywane komponentami. Są nimi: litosfera, hydrosfera, atmosfera i
biosfera.
Kompon

enty środowiska nie są prostą sumą składników tworzącą powłokę ziemską lesz

swoistą strukturą w której poszczególne komponenty na siebie wzajemnie oddziałują.

Obok analitycznego ujęcia geografowie muszą uwzględnić ujęcie syntetyczne określane
mianem fizycznej geografii kompleksowej.
Geografia polityczna

z jednej strony zajmuję się procesami przyrodniczymi, a z drugiej

niepowtarzalnymi zjawiskami historycznymi. Łączy efekty działania praw przyrody i

prawidłowości społecznych. Złożoność geografii politycznej od zarania jej istnienia

przysparza badaczom wielu trudności w ocenie i interpretacji faktów.
Geografia i geopolityka

Geografowie uważają Ziemię i jej właściwości za trwale, geopolityka jest częścią polityki,
ujmuje to, co jest na Ziemi zmienne lub to …
Aspekty geopolityki

Aspekt inwentaryzacji, polegający na zbieraniu informacji dotyczących fizycznych i

społeczno ekonomicznych cech danej jednostki przestrzennej

Aspekt odzwierciedlający narodowe aspiracje, marzenia a także mity o roli danej

społeczności w tworzeniu współczesnego świata

Cel badań geograficzno ekonomicznych

Celem badań geograficzno ekonomicznych jest poznanie realnie

METODA-

pochodzi z języka angielskiego methodos (hodos – droga, meta – wzdłuż

według). Pytanie o metodę jest pytaniem o drogę jaką podąża badanie ogół procedur

prowadzących myśl do okresowego sposobu działania. Sposób badania w najbardziej

ogólnym ujęciu oznacza wszelkie poczynania ludzkie uprawiane ze świadomością sposobu

postępowania.

istniejącej a także zmiennej

rzeczywistości gospodarczej i społecznej. Aby osiągnąć zarysowany cel trzeba posługiwać się
okr

eślonymi metodami badawczymi

Hipoteza w badaniach społeczno ekonomicznych
Hipoteza

to proponowana przez nas odpowiedź której można udzielić na pytanie badawcze.

Jest ona w

yrażana w postaci jasno określonego związku miedzy zmienną zależna i zmienną

niezależną, Hipotezy to proponowane odpowiedzi, ponieważ zostaną one zweryfikowane

dopiero po przeprowadzeniu badan empirycznych. Budując hipotezę badacz nie wie czy
zostanie ona

potwierdzona czy nie. Najpierw hipotezy tworzymy, następnie weryfikujemy.

Jeżeli hipoteza zostanie odrzucona to należy zbudować następną, jeżeli hipoteza zostanie

przyjęta to będzie ona włączona do wiedzy naukowej.

Wykład 2 (15 X 2009)

Metody naukowe

Słowo pochodzi z języka greckiego methodos (hodos-droga, meta- wzdłuż).

Pytanie o metodę to pytanie o „drogę”, jaką podążą badanie, ogół procedur prowadzących

myśl do określonego celu, sposobu działania.

Sposób badania w najbardziej ogólnym ujęciu oznacza wszelkie poczynania ludzkie

uprawiane za świadomością sposobu postępowania.

Hipoteza w badaniach społ. - ekon.
Hipoteza

to proponowana przez nas odpowiedź, jakiej można udzielić na pytanie badawcze.

Jest ona wyrażana w postaci jasno określonego związku pomiędzy zmienną zależną i

niezależną.

Hipotezy to proponowane odpowiedzi, ponieważ zostaną one zweryfikowane dopiero po

przeprowadzeniu badań empirycznych.

Budując hipotezę badacz nie wie czy zostanie ona potwierdzona czy nie. Najpierw hipotezy

tworzymy, a później je weryfikujemy.

Jeżeli hipoteza zostanie odrzucona, to należy zbudować następną, jeżeli hipoteza zostanie

przyjęta, to będzie ona włączona do wiedzy naukowej.

Staż ma za zadanie zapoznać się z problematyką pracy danej instytucji, lecz również z
probl

ematyką środowiska, w którym się dana instytucja funkcjonuje i problemów, z którymi

można się w niej spotkać. Polska przyjęła 3 –letni staż.

Formułowanie hipotez:

Hipotezy można wypowiadać dedukcyjnie- z teorii, indukcyjnie na podstawie obserwacji, czy
int

uicyjnie albo łącząc elementy tych sposobów.

Hipotezy badawcze są do siebie podobne pod 4 względami: muszą być jasno formułowane,

powinny być konkretne (specyficzne), poddawać się weryfikacji empirycznej za pomocą

metod badawczych i nie są wartościujące.
Metody stosowane w badaniach

geografii społ.- ekon.(polit. też)

Metody zasadnicze w badaniach , metody badań kameralnych, techniki prowadzenie badań
terenowych, metoda ankietowa, metoda wywiadu, metoda wywiadu socjologicznego i metody
rzeczowe.
Metody zasadnicze w badaniach:
Indukcyjna-

od szczegółu do ogółu. W indukcji obserwuje się czyni spostrzeżenia,

porównania, gromadzi fakty o stosunkach i związkach rzeczowych aby po ich szczegółowym

opisaniu dojść do sformułowania jakiegoś prawa lub prawidłowości.
Dedukcyjna-

od ogółu do szczegółu,

Weryfikacyjna (redukcyjna)-

poddawanie weryfikacji istniejących uogólnień, a także

wcześniej ustalonej wiedzy w bardziej szczegółowym zakresie.
Metody kameralne:

•

Praca nad redakcją mapy

•

Zbierania materiałów statystycznych w urzędach

• Przeprowadzanie wywiadów z osobami pojedynczymi-

wymaga sporego wysiłku.

•

Analiza materiałów piśmiennictwa- ta metoda sprawia najwięcej problemów. Trzeba

znać dobrze przedmiot opisywane, by odnaleźć błędy, ocenić dany materiał

piśmienniczy.

• Lektu

ra i analiza materiałów tekturowych i kartograficznych.

M

etody badań kameralnych polegają na pracy nad redakcją mapy, pisaniem tekstu,

zbieraniem materiałów statystycznych w urzędach, lekturze i analizie materiałów tekstowych
i kartograficznych w bibliotekach i archiwach.
Przeprowadzenie wywiadów z osobami pojedynczymi,

analizie i krytyce istniejącego

piśmiennictwa prac opublikowanych, przeprowadzenie dyskusji naukowej.

Często rozmowy z ludźmi mogą dostarczyć nam informacji, których nie odnajdziemy w
mater

iałach piśmienniczych. Pozwala też weryfikować wyniki badań statystycznych.

Sposoby prowadzenia badań terenowych:

Terenowe badania analityczne mogą być prowadzone w sposób pośredni i bezpośredni.

Pośrednio niezbędne dane otrzymujemy w kontakcie z instytucjami różnych szczebli adm.

państwowej i samorządowej.

W sposób bezpośredni otrzymujemy niezbędne materiały i dane z poszczególnych zakładów

pracy, stanowisk pracy, gospodarstw rolnych i pojedyńczych obywateli. Często one są

najważniejsze, np. spisy powszechne.

Te 2 metody często są stosowane w pracach z zakresu rozwoju gosp. danego terenu.

Techniki prowadzenia badań terenowych:

• Technika obserwacji-

z pozoru wydaje się łatwe, ale by dawała on a korzyści to musi

być prowadzona w sposób systematyczny i staranny (muszą być uporządkowane),

trzeba prowadzić notatki z tych obserwacji.

• Ankiety-

ułatwiają poznanie ogólnego oblicza faktów

•

Wypowiedź na piśmie

• Wywiad -

cenny w dociekaniu na temat struktur wewnętrznych

Metoda ankietowa

obejmuje wachlarz różnorodnych sposobów przeprowadzania

indywidualnych badań w terenie.

Zalicza się tu wywiady i wypowiedzi na piśmie na wskazany temat w formie kwestionariuszy.

Ważne jest staranne oraz właściwe przygotowanie problemów (max 4 w jednej ankiecie) i

pytań. Z tą metodą spotykamy się najczęściej. Jeśli chcemy poznać stanowisko grup społ. w

określonych sprawach, to losowo wybieramy grupę będącą reprezentantami danej społ., na

której opinii nam zależy, pozwala to przewidzieć pewne wymagania i oczekiwania danej
grupy

w przyszłości.

Re

spondent osoba biorąca udział w ankiecie(ten, który odpowiada).

Dobrze, gdy przy powstawaniu kwestionariusza do badań społ. bierze w tym udział psycholog
i socjolog.
Metoda wywiadu
Wywiad-

badania odbywają się według schematu, postawienie zagadnienia, określenie

zakresu badanych faktów, dobór próby(ludzi badanych), przygotowujemy kwestionariusz

ankietowy, przeprowadzanie według niego wywiadu, statystyczne opracowanie materiałów
(tworzymy tabele, wykresy)

, interpretacje i po tym formułujemy wnioski.

Jeśli chcemy przekonać jakąś społeczność do danej sprawy to najlepiej przedstawić wykresy,

wtedy łatwiej jest nam przekonać ludzi.
Wywiad socjologiczny

Zbiera się dane jednostkowe, aby następnie uzyskać dane zagregowane. (Pytania zadaje się
wprawdzie pojedynczym o

sobom, ale badacza interesują cechy zbiorcze klas, grup bądź

typów ludzkich). Stawiane pytania są pytaniami o fakty lub pytania o opinie.
Cechy wywiadu socjologicznego:

• Swobodny- ma charakter poznawczy.

• Standaryzowany-

prowadzony według kwestionariusza zmusza do odpowiedzi na

ściśle określone tematy gwarantując dokładne i porównywalne odpowiedzi oraz
policzalne wyniki.

•

Pogłębiony- charakteryzuje się ustalonymi schematami wątków tematycznych.

•

Wyciąganie wniosków musi być rzetelne, nie powinno krzywdzić nikogo.

Metody rzeczowe:
Metoda genetyczna- polega na przestawieniu powstawania danego faktu, czy procesu,

stosowana w naukach historycznych, gdzie wyjaśnienie genezy (przyczyny powstania) ma

duże znaczenia.

Uwaga w geografii ekon. Wyjaśnienie przyczyn powstania badanego zjawiska, musi być

przeprowadzone przy użyciu metod właściwych dla historii.

Metoda historyczna stosowana, np.. w badaniach funkcji miast, gdzie sięgamy w przeszłość

niezbyt odległą, zwykle do pierwszej połowy XIXw., czyli do początków kształtowania się

oblicza współczesnych miast.

Tak jak historia patrząc rzeczywiście chronologicznie nie może obejść się bez uwzględnienia

badanych faktów w przestrzeni, tak i geografia patrząc przede wszystkim na relacje

przestrzenne nie może nie uwzględniać ich przemian w czasie.

Metody studyjne,rzeczowe, szczegółowe:

• m.studyjne- badania krajobrazowe, terenowe badania analityczne.
•

m.szczegółowe – obserwacji, ankiety, wywiady, wypowiedzi na piśmie

• metody rzeczowe-

genetyczna, historyczno krajobrazowa, branżowo ekonomiczna,

regionalna.

Wykład z 3 (22 X 2009r.)

Rozwój geografii politycznej

Geografia polit.

Ma bezpośredni związek z geopolityką.

Problematyka wykładu:

1.

Początki geografii polit,.

2. Jej geneza i geneza geopolit.
3. Tendencje w rozwoju geopolityki
4. Kierunki w rozwoju geografii polit.
5. Racjonalistyczny indeterminizm
6. Determinizm
7.

Formy wyrazu geograficznego państwa

8. Zakres tematyki badawczej geografii polit.
9.

Ratzel i jego działanie

10. Ratzel-

siedem praw rozwoju państwa

11.

Kjellen i jego poglądy praktyczne.

Początki geografii politycznej

• Arystoteles(384-322r p.n.e.)

stworzył pierwszy model państwa, badał zależności

między ludnością a terytorium przez nią zamieszkałym.

• Strabon (65r.p.n.e. -ok20r.n.e) Etnocentryk- ojczyzna ma idealne warunki

przyrodnicze i stosuje najlep

szą technikę rządzenia.

• Abd Al- Rahman ibn Chaldun (XIVw.)

przedstawił uogólnienia dotyczące

najpotężniejszych jednostek polit. Jego czasów oraz ich zawiązku ze środowiskiem
geograficznym.

Geneza geografii politycznej

Geografia polityczna powstała w obrębie geografii człowieka (antropogeografia).

Geografia polityczna i geopolityka pojawiały się na przełomie wieków XIX i XX- służące

praktyce życia polit.

Geopolityka wyodrębniła się z geografii polit. Dwieście lat później. Geografia polit. powstała

także w obrębie geografii człowieka jej przedmiot był od początku precyzyjnie określony,
podstawy ugruntowane teoretycznie.

Geopolit. była genetycznie kierunkiem złożonym, bardziej eklektyzm i stosowanym niż
fundamentalnym.

Obecnie w XXIw. geopolityka może być postrzegana w 2

ASPEKTACH:

• Jako wiedza konkretna i mierzalna
•

Jako wiedza o społ. postrzeganiu.

Tendencje w rozwoju geopolityki

Postępuje naturalna integracje w geopolit. Obu podejść wcześniej zaprezentowanych.

Jest to konieczne ze względu na złożoność zjawisk polit. i ich osadzenie w określonych

środowiskowo warunkach (środowiska przyrodniczego, środowiska kulturowego i położenia
geograficznego).

Geograficzny kontekst problematyki geopolitycznej zostaje podkreślony przez paradygmat

zrównoważonego rozwoju- rozwoju, w którym społeczeństwo i przyroda tworzą

zintegrowane systemy (założenie ideologiczne).

Kierunki w rozwoju geografii polit.

Racjonalistyczny indeterminizm posybilizm francuski a determinizm
Racjonalistyczny indeterminizm-

upatrywał przyczyny kształtowania się stosunków społ. i

polit. W woli jednostek. Zakładał, że państwo i społ. jest tworzone z woli jednostek (umowa

społ.), a jest rządzone według tej woli (demokracja) Rozwijał się głównie we Francji.
Determinizm-

stosunki społ i polit. Były niezależne od woli człowieka. Determinizm

przyrodniczy zakładał, że przyczyną powstania i rozwoju państw oraz społeczeństw są
warunki naturalne, czyli geograficzne lub rasa-

warunki biologiczne. Rozwijał się głównie w

Niemczech.

Formy wyrazu geograficznego państwa

Fra

ncuzi zajmowali się analizą struktury wewnętrznej narodu- powierzchnią geograficzną

kraju.

Państwo miało dla francuskiego badacza 3 formy wyrazu geograficznego:

•

Wyrazem geograficznym funkcji porządku wewnętrznego jest droga.

• Wyrazem geograficznym funkcji

porządku zewnętrznego, w stosunku do innych

państw jest granica.

•

Wyrazem geograficznym ogółu funkcji administracyjnych jest stolica.

Francuzi szukali podłoża psychologiczno- społecznego wspólnoty politycznej „Ramy i

granice są ważne, ale nie najważniejsze- duże znaczenie ma <psyche>(dusza narodu) i ją

przede wszystkim trzeba badać.” (L.Febvre, 1922).

Zakres tematyki badawczej geografii politycznej:

• Badanie obszarów polit.

•

Badania koncentrują się na państwie

•

Współczesne podejście behawioralne do procesów polit.

Ratzel i jego działalność

Ratzel, działając w okresie imperializmu niemieckiego, łączył badania naukowe z celami

działalności polit. Niemiec, kierował uwagę przyszłej geopolityki niemieckiej przede

wszystkim na państwo.

Warto pamiętać, że był to równocześnie okres jednoczenia się państw niemieckich i czas
powstania Wielkiej Rzeszy.

Siedem praw rozwoju państwa R.Ratzel 1896r.:

•

Przestrzeń państwa poszerza się wraz z ekspansją ludności mającą tę samą kult.

•

Terytorialny wzrost następuje za innymi aspektami rozwoju państwa.

•

Państwo rośnie przez wchłanianie mniejszych jednostek polit.

•

Granica jest peryferyjnym organem państwa, który odzwierciedla jego siłę i rozwój,

stąd nie jest ona stała.

•

Państwa w trakcie rozwoju szukają terenów nadających się do wchłonięcia.

•

Kierunek ekspansji przesuwa się od państw bardziej do słabiej rozwiniętych

cywilizacyjnie.

•

Dążenie do ekspansji terytorialnej rośnie w miarę poszerzania się obszaru.

Poglądy geopolityczne Kjellen’a

Geopolityka dla Kjellena była dziełem polityki, syntetycznej nauki o państwie.

Przedmiotem geopolityki „nie jest ziemia lecz zawsze i wyłącznie ziemia przeniknięta

polityczną organizacją”.

Terytorium dla Kjellena było „ciałem państwa”, dlatego jest ważniejsze od ludności.

Państwo może utracić część ludności(np. przez emigrację) bez negatywnych skutków,

natomiast każda utrata terytorium osłabia państwo, nawet unicestwia.

Z tego punktu widzenia również terytorium można porównać do wyodrębnionego organizmu

(stąd tak ważne jest znaczenie granic).
Kjellen wydziel

ił kilka kryteriów, według których należy badać państwo:

•

Kratopolityka (kratopolitik) nauka o organizacji władzy.

•

Socjopolityka (soziopolitik) badanie stosunków i potrzeb społ.

• Etnopolityka (etnopolotik) badanie psychologii narodu.

• Ekopolityka (oekopolitik) nauka o gospodarce.

•

Geopolityka (geopolityk) badanie środowiska geograficznego państwa.

Zaniechanie uprawienia geopolityki. Geopolityka a geostrategia

(do tej drugiej nastąpiło przejście).

To czym zajmujemy się dzisiaj to geostrategia.

Problematyka wykładu

1.

Rezultaty poglądów Ratzela’a i Kjellena

2. Kongres geografów niemieckich
3. Definicja geopolityki wg A.Grabowskiego
4. Przyczyny zaniechania geopolityki
5. Geopolityka a geostrategia.
6.

Poglądy A.T.Mahana.

7. Koncepcja geopolityczna Mackinder’a
8.

Poglądy geostrategiczne Romera.

Rezultaty poglądów Ratzel’a i Kjelena

Na podstawie koncepcji teoretycznych tych 2 naukowców utworzono w Niemczech w 1919r.

Institut ihr Geopolitika(zwany także szkołą geopolityczną)

Kierownikiem został geograf ven.K.Hanshofer(1869-1946)
Instytut s

kupił grupę naukowców, dziennikarzy i polityków, którzy byli propagatorami idei

geopolityki.

W 1927r. przedstawiono definicję nowej dyscypliny naukowej „Geopolityka jest nauką o
geograficznych ograniczeniach zjawisk politycznych. Jako nauka o politycznym organizmie
przestrzennym i jego strukturze wykorzystuje szeroko metody nauk geograficznych”.

Istotą tej definicji jest traktowanie zjawisk polit. Jako skutku uwarunkowań geograficznych.
Kongres geografów niemieckich
W 1936r. na kongresie geografów niemiecki

ch określono geopolitykę jako „naukę o państwie

opartą na podstawach nauk o Ziemi i wykorzystującą biologiczną zasadę ujmowania

wydarzeń polit. Jako geograficznie uwarunkowanych zjawisk życiowych”.

W związku z tym w ostatnich latach przed II wojną światową wysunięto jako nowe

zagadnienie „problem przestrzeni właściwej dla rasy” (H.J. Scheppers, 1937r.) stwierdzając,

że współdziałanie rasy i obszaru nie zależy od wpływu środowiska, lecz stanowi harmonijne

współistnienie.

Definicja geopolityki – A.Grabowsky(1933)

Wychodził z założenia, ze geografowie uważają Ziemię i jej właściwości za trwałe,

geopolityka zaś będąc częścią polit. Ujmuje to, co jest w ziemi zmienne lub to, co dla każdej

epoki i dla każdego państwa ma znaczenie.

Dynamiczne ujęcie problemu, przyjmując historiozoficzną podbudowę, sprawiło, że zaliczono

geopolitykę do nauk politycznych i tym samym zaprzestano ujmowania jej z
„przyrodniczego” punktu widzenia.

Zaniechanie uprawiania geopolityki

Uprawianie geopolityki zaniechano wraz z upadkiem Niemiec nazistowskich w

1945r.Odrzucono ją jako teorię usprawiedliwiającą przemoc i agresję.

Niektóre elementy geopolityki są jednak nadal aktualne. W gruzach legła organiczna teoria

państwa, lecz wartość jej dla geostrategii dała ten aspekt geopolityce, który pozwolił jej

przeżyć potępienie bezpośrednio po zakończeniu wojny.

Geopolityczne widzenie świata, regionów i państw jest nadal głośno dyskutowane.

Geopolityka a geostrategia.

Odmianą geopolityki jest geostrategia.

W jej rozwoju wiodącą rolą odegrali uczenia angielscy i amerykańscy, którzy prócz ogólnych

problemów geopolitycznych zajmowali się aktualnie prowadzonymi politykami lub

strategiami ich własnych rządów.

Jednym z nich był A.T. Mahan(1840-1914) historyk i admirał USA.

Poglądy Mahana

Na rozwój i utrzym

anie potęgi morskiej oddziaływują:

•

Położenie geograficzne

•

Fizyczne „ukształtowanie” państwa rodzaj wybrzeża

•

Rozciągłość terytorialna długość linii brzegowej

•

Liczba ludności

• Charakter narodowy
•

Sposób rządzenia

Koncepcja geograficzna Mackinger’a „geograficzn

a oś historii”

Kontynenty

: Europa, Azja i Afryka tworzą World Island(wyspę świata),

którą otacza wewnętrzna strefa brzegowa oraz zewnętrzna strefa brzegowa obejmująca

Japonię, W. Brytanię, obie Ameryki, Australię oraz Afrykę Południową.

Jądrem wyspy świata a zarazem geograficzną osią historyczną świata jest tzw. Heartland.

Obejmujący Rosję, zachodnią część Chin, Mongolię, Afganistan, Beludżystan i Iran.

Wykład 4 (29 X 2009r.)

Koncepcja Heartlandu wg Mackindera

Heartland tworzył największą naturalną fortecę, predestynowaną doi panowania nad

światem, zgodnie z tezami Mackindera:

•

Kto rządził Europą Wsch., rządził Heartlandem

•

Kto rządził Heartlandem, rządził wyspą świata

•

Kto rządził wyspą świata, rządził światem.

Eugeniusz Romer(1929r.)-

znany kartograf specjalista z zakresu geografii fizycznej,

znakomita znajomość geomorfologii doprowadziła go do osiągnięć w kartografii. Po wojnie

wykładał na UJ, a przed wojną stał na czele katedry Geografii uniwersytetu Jana Kazimierza
we Lwowie.

Twierdził, że państwo ma za podstawę 2 elementy:
Narodowy i terytorialny, moralny i fizyczny.

Uważał państwo za organizm żyjący, którego rozwojem kieruje działalność ludzka, ale który

jest także uzależniony od swoich praw rozwojowych, tj. od środowiska geograficznego.

E.Romer(1871-1954)

Studia uniwersyteckie w zakresie historii, geografii, geologii, meteorologii odbył w UJ,

studiował też w Halle n/S i we Lwowie. W 1894 obronił doktorat z filozofii na Uniwersytecie
Lwowskim.

Odbył dodatkowe studia w Wiedniu: glacjologię, geologię i w Berlinie- meteorologię, gdzie

miał półroczną praktykę w Państwowym Instytucie Meteorologicznym.

Habilitował się w 1899 we Lwowie i będąc już prof. Uniwersytetu Lwowskiego zdecydował

się zostać ponownie studentem w zakresie tektoniki i morfologii u prof. Eugeona w Lozannie.
Prof. Uniwersytetu Jana Kazimierza we Lwowie (od1911) i UJ (od 1946), honorowy prof.

Uniwersytetu lwowskiego(od1931). Doktor honoris causa Uniwersytetu Poznańskiego(1934)

i Uniwersytetu Jagiellońskiego 1947.

On pierwszy stworzył atlas, który jest używany do dzisiaj.

Poglądy E.Romera(1929r.)

W odniesieniu do Polski decydującym czynnikiem środowiska było według Romera- układ

sieci dróg naturalnych wyznaczonych przez sieć rzeczną naszego kraju.

Geograficzno-polit. dokonania E.Romera

W 1916 p

rzebywając w Wiedniu przystąpił do opracowania wielkiego atlasu geograficzno-

statycznego, przedstawiając obraz całej Polski pod każdym względem: fizjograficznym,

narodowościowym, gosp. i kult., co miało ogromne znaczenie dla przyszłych pertraktacji
pokojowych w sprawie granic odrodzonej po rozbiorach Polski.

Uczestniczył jako członek delegacji polskiej przy ustalaniu zachodniej granicy Polski w
traktacie wersalskim.

W 1921r. złożył instytut kartograficzny Atlas(Książnica-Atlas).

Geografia polityczna w Polsce

Problematyka wykładu:

1. Przedmiot zainteresowania geografii polit.
2. Sytuacja w zakresie rozwoju geografii polit.
3.

Geografiia polit. w Polsce, w początkach XXw.

4.

Poglądy Wacława Nałkowskiego

5.

Geografia polit. w Polsce, w okresie międzywojennym

6.

Spór Nałkowski-Romer

7.

Poglądy geografów polskich na zagadnienia państwa, granic i ludności

8.

Poglądy na państwo E.Romera i J.Lotha

9.

Metoda socjologiczna J.Smoleńskiego

10.

Znaczenie poglądów J.Smoleńskiego

11.

Czynniki decydujące o rozwoju państwa

12. Problemy badawcze geografii polit. po wojnie.
13. Przedmiot zainteresowania geografii polit.

Geografia polityczna

z jednej strony zajmuje się procesami przyrodniczymi, z drugiej

zaś niepowtarzalnymi zjawiskami historycznymi.

Łączy efekty działania praw przyrody i prawidłowości społ.

Złożoność geografii polit. od zarania jej istnienia przysparzała badaczom wielu trudności w
oceanie i interpretacji faktów.

Sytuacja w zakresie rozwoju geografii polit.

W Polsce badania z zakresu geografii polit. mają długą tradycję.

Tematykę geografii polit. uprawiało ubocznie, w zależności od potrzeb i sytuacji, wielu
polskich geografów.

Rozwój tej dyscypliny w Polsce rozpoczął się po I wojnie światowej, choć jej początki sięgają

drugiej połowy XIXw.

Problematykę geografii polit. poruszali m.in. W.Pol, F.Szwarcenberg- Czerny, W. Nałkowski.

Potrzeba wypowiadania się na temat geografii polit. wynikała również z sytuacji polit. stąd

takie okazjonalne zajmowanie się tym tematem.

Geografia polit. w Polsce w początkach XXw.

Do I wojny światowej warunki polit. rozbiorowej rzeczywistości i wiara w odrodzenie

państwa polskiego kierowała polskich geografów ku dziedzinom geografii, w których można

było prowadzić badania bez uwzględniania granic polit., które pozwalały ujmować terytorium

Polski w jej historycznych granicach. Były to badania z dziedziny geografii fizycznej.

W.Nałkowski

w 1901r.-

sformułował definicję geografii polit., ziemia jest mieszkaniem

ludzi podzielonych na różne społ., usadowionych w różnych placach jej powierzchni,

składających narody, które się różnią miejscem, językiem i wewnętrznym swego towarzystwa

urządzeniem. Opisywanie ziemi w tym względzie uważanej, nazywają geografią polit., która

będąc wypadkiem najczęściej umów dobrowolnych lub wymuszonych tak jest nauką

zmienną, jak zmienne są mniemania ludzi, stopnie i zamiary ich chuci i namiętności”.

Geografia polit. w okresie międzywojennym

Dorobek polskiej geografii polit. w okresie międzywojennym był znaczny. Składały się na

niego artykuły naukowe, opracowania publicystyczne. Wiele opracowań było pod silnym

wpływem geografów niemieckich i francuskich. Wiele starało się sprostać potrzebom polit.

państwa.

Polska geografia polit. z chwilą odzyskania niepodległości przez Polskę starała się zaznaczyć

i udokumentować istnienie niepodległego państwa, aby bronić interesów Polski przed atakami

zagranicznych polityków, którzy kwestionowali prawo Polski do niepodległego bytu.

Spór Nałkowski- Romer

Pod wpływem poglądów F. Ratzel’a W. Nałkowski zbudował teorię „przejściowości”
terytorium Polski.

Przejściowość terytorium, rozumiana jako brak wyraźnych granic naturalnych na wsch.i

Zach., jest powodem wszelkich nieszczęść spadających na Polskę, z utratą jej niepodległości

włącznie(W. Nałkowski 1912r.)

Pogląd ten spotkał się z krytyką E. Romera(1929r.)

Przeciwstawił on teorii „przejściowej” teorię „pomostowości” terytorium Polski.

Pomostowość między morzami oraz między wschodem a zachodem była zdaniem Romera

korzystna z punktu widzenia geopolitycznego.(umożliwiała w czasie pokoju tranzytowe

przemieszczanie towarów, z czego można było czerpać szerokie korzyści).

Poglądy geografów polskich na zagadnienia państwa, granic i ludności

W publikacjach z geografii polit. były zagadnienia państwa, granic i ludności, było to

rezultatem kształtowania się państwa polskiego po 123 latach niewoli.

Geografowie podkreślali wpływ środowiska geograficznego na istnienie i rozwój państwa.
Np.

wypowiedź L. Sawickiego(1910):”w geograficznym położeniu danego kraju upatrujemy

czynnik nadzwyczaj doniosły nie tylko dla przyrody…, lecz także dla jego stosunków

etnograficznych, antropogeograficznych, gosp., ba nawet polit. i historycznych. I zupełnie

słusznie wszystkie te stosunki zależą od położenia matematycznego na kuli ziemskiej”.

Definicję państwa znajdujemy u S.Pawłowskiego …państwo jest tworem przyrodniczym , w

skład którego wchodzą dwa czynniki: kawałek ziemi i gromada ludzka skupiona na tym

kawałku…”.

Poglądy na państwo E. Romera u J. Lotha

E. Romer(1929)…

państwo ma za podstawę 2 elementy narodowy i terytorialny, moralny i

fizyczny…”. Państwo to organizm żyjący. Rozwojem jego kieruje działalność ludzka, jest

uzależniony od swoich praw rozwojowych, tj.od środowiska geograficznego. W odniesieniu

do Polski decydującym czynnikiem był według Romera- układ sieci dróg naturalnych

wyznaczonych przez sieć rzeczną naszego kraju.
J. Loth(1925)

Państwo to żywy organizm „ trwać …, dbać mysi o to, aby się rozwijać. Jego

geografia polit. była podręcznikiem w okresie międzywojennym. Loth przedstawił w nim

m.in. klasyfikację państw z punktu widzenia zajmowanego obszaru, kształtu, położenia,

struktury wewnętrznej i stanowiska mocarstwowego z określeniem ustroju polit.

Metoda socjologiczna J.

Smoleńskiego

Obserwując kryzys metody fizjologicznej F.Ratzel’a Smoleński zaproponował przy badaniu

państw metodę socjologiczną. Według J. Smoleńskiego (1931)niezwykle ważne jest odkrycie

praw rządzących zespołami państw i roli poszczególnych państw w obrębie tych zespołów.
Badaniami geograficzno-

polit. powinno się objąć nie pojedyncze państwa, ale…asocjacje,

zespoły gatunków, których współwystępowanie uwarunkowane współzależnością podlega

pewnym ewolucyjnym prawom. Stopień stałości i wierności zespołów, kierunek i

prawidłowość ich zmienności w czasie i przestrzeni oto główne zagadnienia wchodzące tu w

grę”.

Wykład 5 (5 X 2009r.)

Znaczenie poglądów J. Smoleńskiego

Z metodycznego punktu widzenia stanowisko Smoleńskiego uznano za nowatorskie,

określenie przedmiotu badań geografii polit. nabiera szczególnej aktualności obecnie. W

okresie występowania procesów integracyjnych, powstawania bloków polit.- gosp. i
militarnych.

Smoleński zdawał sobie sprawę z faktu, ze wyjaśnienie rozwoju państw samym tylko

wpływem środowiska geograficznego jest niewystarczające. W uzasadnieniu swojej teorii

stwierdza, że stosunki ekonomiczne są czynnikiem, który warunkuje grupowanie się państw

w pewne zespoły i one rzutują na ewolucję państw oraz decydują i uch rozwoju lub upadku.
Np. Rosja-

nadmierny rozwój gosp. nieracjonalny dla środowiska naturalnego przyniósł

poważne konsekwencje. Poglądy Smoleńskiego były niewygodne dla polit. niemieckich,

zginą on w czasie wojny wraz z innymi profesorami w obozie koncentracyjnym.

Czynniki powodujące rozwój państwa

W wielu publikacjach m.in. S. Pawłowskiego, W. Nałkowskiego, R. Umiastowskiego, E.

Romera, J. Wąsowicza, poruszano problem idealnych naturalnych granic z punktu widzenia

obronności.

Ideałem była granica naturalna, wyraźnie zaznaczająca się w krajobrazie, umożliwiająca

jednak kontakt z sąsiadami.

Główny nacisk w badaniach geografii polit. w okresie międzywojennym był skierowany na

ustalenie roli czynnika terytorialnego, położeniu i związkach z tym warunków środowiska- im

przypisywano decydujące znaczenie w rozwoju organizmu państwowego. Mniej uwagi

poświęcono czynnikowi ludzkiemu.

Inne obszary działalności E. Romera

Po wojnie osiadł w Krakowie, gzie objął katedrę geografii na UJ oraz kierownictwo

krakowskiego Instytutu Geograficznego. Był współzałożycielem reaktywowanej w 1946r.

sopółki akcyjnej Książnica Atlas we Wrocławiu, która wydała pod jego redakcją szereg

atlasów Polski i świata.
Twórca czasopism: Prace geograficzne(redaktor 1918-

1939) i Polski Przegląd Kartograficzny

(redaktor 1923-

1934). Jako pierwszy wydzielił rejony klimatyczne w Polsce.

Autor licznych prac z zakresu kartografii, klimatologii, geomorfologii i dydaktyki geografii,
m.in.: Atlas geograficzny (1908), Geograficzno-statystyczny atlas Polski (1916), Polski atlas

kongresowy (1921), Powszechny atlas geograficzny (1928), Ziemia i państwo (1929), Pogląd
na klimat Polski (1938), Regiony klimatyczne Polski (1949).

Problemy badawcze geografii polit. po wojnie

Sytuacje p

olit., społ. i gosp. wywołana II wojną światową- powrót do rozważań na temat

terytorium państwowego.
Problemy badawcze w geografii polit.- w latach okupacji historyk Z. Wojciechowski

rozbudowując tradycyjne podejście Polski etnograficznej przedstawił koncepcję ziem Polski
macierzystej.

Uzupełnił ją T.Lehr-Spławiński koncepcją praojczyzny Słowian.
M. Kielczewska –

Zaleska w pracy, w 1946r. wykorzystała te propozycje opisu nowego,

ust

alonego umową ze Związkiem Radzieckim oraz układem poczdamskim, terytorium

państwowego, wskazując na jedność hydrograficzną(dorzecza Wisły i Odry) tego obszaru. Jej

poglądy przyjmowali inni geografowie.

Mapa Polski współczesna

S. Leszczycki , M. Kielczewska-

poglądy

Charakterystykę państw ego obszaru Polski Ludowej działał również w 1946r S. Leszczycki,

który położył nacisk na „nadbałtycki charakter terytorium państwowego”. Pierwszy Polak,

który był naczelnikiem Międzynarodowej unii Geograficznej z siedzibą w Londynie.

M. Kiełczewska i A. Grodek (1946) w pracy poświęconej granicy na Odrze i Nysie zawarli

bogato udokumentowaną charakterystykę geograficzno- historyczną Nadodrza, stwierdzając,

że …linia Nysy i Odry jest… granicą naturalną polskiego terytorium geograficznego”. Oraz

podkreślając, że „zagospodarowane Ziemie Zachodnie będą nadawać ton przyszłej Polsce”.

Geografia polit. w Polsce w latach 1949-1970

Ustalenie granic po II wojnie światowej wpłynęło na zahamowanie prac z geografii polit.
Zainteresow

ania naukowe geografów zwróciły się w kierunku zagadnień struktury

przestrzennej Polski.

Od lat 60tych. Zaznacza się ożywienie geografii polit. i wyraźne ukierunkowanie na zjawiska

emigracyjne, na więzi z Polonią zagraniczną.
Zagadnienia rozmieszczenia i p

ozycji społ.-polit. Polonii zajmowali się M. Kielczewska-

Zaleska, A. Bonasewicz(1960), B.Winid (1961), S. Otok(1965,1983).

Problemami socjologicznymi zajmowali się A.Maryański(1974), J.Byczykowski (1976),
A.Achmatowicz – Otok (1988) P. Eberhardt (1994).

Prace z geografii polit. 1970-1990

J. Barbar(„Geografia polit. ogólna”- cztery wydania, ostatnie w 1987) metodologiczne

opracowanie zbiorowe pod redakcją M. Rościszewskiego (Współczesna geografia
polit.,1993).

Włączenie się geografów do prac na d zagadnieniami struktury przestrzennej kraju

przyczyniło się w rezultacie do powstania wielu opracowań dotyczących podziałów

terytorialnych, procesów integracji ekon. i polit., roli układów gosp.- polit. państw w

stosunkach

międzynarodowych,

m.in.

prace

A.

Kuklińskiego(1975), S.

Leszczyckiego(red.1974,197), S. Otoka(1980).

W latach 90. Ukazała się seria prac pod redakcją A. Stasiaka o regionach pogranicznych
Polski.

Koncepcje geostrategiczne

Problematyka wykładu

1. D.W. Meining i D.J. Hooson-

poglądy

2. Seversky-

poglądy geostrategiczne

3. Mapa geostrategiczna Seversky’ego
4.

Podział świata na regiony geostrategiczne wg S.B.Cohen’a

5. Przyczyny przemian polit. wg Cohen’a
6. S.B.Cohen -

aktualne poglądy

7.

Poglądy Zbigniewa Brzezińskiego

8.

Status polit. głównych regionów świata

9.

Główne etapy rozwoju geopolit. I geostrategii

10.

Status polit. głównych regionów świata- mapa

11. Rozwój geopolityki- tablica chronologiczna

D.W.Meining i D.J. Hooson-

poglądy

D.W. Meining i D.J. Hooson, w latach 1956 i 1962 zmodyfikowali koncepcję Heartlandu i
Rimlandu.
Mei

ning twierdził, że Rimland jest terytorium bardziej zróżnicowanym.

Hooson uściślił definicję Heartlandu w zakresie kryterium zaludnienia, stopnia urbanizacji,

zasobów surowcowych i ich zasobności i dostępności, czynników gosp. i uwarunkowań
historycznych.

Przesunął obszar Heartlandu bardziej na zachód ZSRR.
Seversky (1894-1974)

Był jednym e strategów sił powietrznych. Urodzony w Rosji, służył w lotnictwie, w czasie I

wojny światowej. W 1927r. uzyskał obywatelstwo amerykańskie.

Po II wojnie światowej, gdy rozpoczęła się era” zimnej wojny:, Seversky sformułował pogląd

o nadrzędności sił powietrznych nad siłami lądowymi i morskimi.

A.Seversky wskazywał na zmierzch znaczenia marynarki wojennej i wzrost znaczenia
lotnictwa. Jego koncepcja geostrategiczna opiera

ła się na wykazaniu bliskości położenia nie

tylko terytoriów USA, a zwłaszcza kanady i ZSRR, lecz także bliskość ich centrów
gospodarczych.

Tę zaskakującą dla polityków tezę przedstawił na mapie z biegunem północnym jako
punktem odniesienia. Celem ataku za

wsze są te centra gosp.

Geostrategiczna mapa Seversky’ego

Ta mapa była przełomem po II wojnie światowej, do której odnosił się m.in.Cohen.

Seversky poglądy geopolityczne

Po raz pierwszy zmienił mapę o odwzorowaniu azymutalnym, równoodległościowym z
biegu

nem północnym jako głównym punktem odniesienia, która pokazała bliskość USA i

ZSRR i najkrótszą drogą z ZSRR do kanady i USA przez biegun północny.

Mapa ukazała, jak rozległe są obszary dominacji powietrznej oby państw.

Uświadomienie zagrożenia radzieckiego wpłynęło na podjęcie przez Stany Zjednoczone i

Kanadę decyzji o budowy 3 linii stacji radarowych i baz lotniczych obejmujących Alaskę i

Kanadę.

Koncepcja ta okazała się jednak mało przydatna gdy do uzbrojenia wprowadzono w oby

krajach międzykontynentalne rakiety balistyczne.

Ta koncepcja Seversky’ego korespondowała z polityką równowagi sił.

Wykład 6 (19 XI 2009r.)

Podział świata na regiony geostrategiczne wg S.B. Cohen’a

Geografowi zajmujący się geopolityką zaprezentowali innowacyjne koncepcje.
Jednym

z nich jest amerykański geograf, S.B.Cohen, który w 1973r. dzieli świat na regiony

geostrategiczne.

Są one właściwie strefami wpływów USA, krajów Europy Zach., ZSRR i Chin(ChRL).

Równowaga sił, która istniała między USA i ZRSS w okresie zimnej wojny i późniejsze

odprężenia, miały teoretyczne podstawy w geopolitycznym spojrzeniu na świat, podzielony

między euroazjatycki Heartland i mocarstwa NATO.

Później ta równowaga byłą wynikiem negocjacji ograniczenia sił, ograniczenia zbrojeń

pomiędzy USA i Rosją. Te negocjacje wielkokrotnie były przerywane i zależały od obszaru

wpływy tych państw.

Przyczyny przemian polit. wg Cohen’a

Cohen-

przemijanie porządku równowagi sił jest związane z gruntownymi zmianami gosp.

światowej, stosunków społ., z rozprzestrzenianiem zaawansowanej technologii militarnej oraz

z nowo powstałymi prądami ideologicznymi, odrzucającymi zarówno zachodni kapitalizm, ja
i wschodni komunizm.

Po II wojnie światowej wg Cohen’a, system globalny ewoluował w kierunku
wyspecjalizowanej integracji, pocz

ątkowo przez dwubiegunowość supermocarstw, a

następnie przez wielobiegunowość mocarstw.

W latach 70. I 80. Istniało zagrożenie niekontrolowanego użycia broni atomowej(poza USA i

ZSRR ktoś mógł ją jeszcze zastosować ).

Cohen-

aktualne poglądy

W ciągu ostatniego dziesięciolecia równowaga tego ładu światowego uległa zaburzeniu w

wyniku powstania sił regionalnych.

Zostanie ona przywrócona, gdy system osiągnie wyższy poziom specjalizacji- integrację

hierarchiczną.

Integracja hierarchiczna opiera się na istnieniu państw na różnych poziomach rozwoju, które

są powiązane, zarówno w skali światowej, jaki i regionalnej.

Osiąganie przez szereg państw niezależności gosp. powodowało to, że w zasięgu ich

możliwości była nowoczesna broń, zwłaszcza chodzi tu o kraje arabskie.

Wyłaniający się system ma wg Cohen’a pięciostopniową skalę hierarchiczną.

Siłę główną tworzą Stany Zjednoczone , Rosja, Wspólnota Europejska, Japonia i Chiny, które

mają znaczenie światowe wewnątrz 2 zasadniczych stref geostrategicznych.

Siły drugorzędne to siły regionalne, których znaczenia ogranicza się do własnych regionów
geopolitycznych.

Trzeci i czwarty poziom zajmują państwa, których zasięg jest ograniczony tylko do części ich

własnych regionów.
Zd

ecydowanie stawianie na rozwój gosp. kraju, według tej teorii, może dać szansę

powodzenia i odgrywania coraz większego znaczenia na arenie geopolitycznej.

Zbigniew Brzeziński

Z.Brzeziński(ur.1928) politolog amerykański pochodzenia polskiego. Od 1961r. prof.

Uniwersytetu Columbia w NY a także John Hopkins University.

Był twórcą powołanego na Uniwersytecie Columbia Instytutu Badań nad Przemianami

Międzynarodowymi.
Prof.Columbia University i autor wielu praz z dziedziny polit.Plan gry.

Poglądy Z.Brzezińskiego, europejskie programy geopolityczne

Z.Brzeziński w książce „Plan gry”(1990) przedstawił geopolityk. Jako „grę sił”- ścieranie się

wpływów mocarstw.

W Europie koncepcje geopolityczne wykorzystują w swoich programach polit. nie tylko

zwolennicy „państw narodowych”, ale również ich przeciwnicy, którzy chciałby widzieć

zjednoczoną i demokratyczną Europę jako związek silnych regionów o zmniejszonej roli

państwa- jako „Europę regionów” lub „małych ojczyzn”- koncepcja popularna w państwach

niemieckojęzycznych oraz śródziemnomorskich.

Znaczenie naszego miejsca w geopolityce zależy od możliwości gosp.

Status geopolityczny głównych regionów świata

Współczesne problemy rozwoju regionalnego

Problematyka wykładu:

1.

Początki współczesnej polit,. regionalnej

2. Paradygmat industrializacji i fordowskich metod produkcji w polit. regionalnej
3. Polit. rozwoju regionalnego w Europie w latach 50. i 60.
4.

Zmiany w kierunku rozwoju przemysłu.

5.

Procesy rozwoju współczesnego przemysłu.

6.

Aktywizacja gosp. regiony poprzez przemysł.

7. Zmiany str

uktury gałęziowej wielkościowej i własnościowej przemysłu.

8. Fordowski model produkcji.
9. Postfordowski model rozwoju.
10.

Zmiany zachodzące w przemyśle w ostatnich latach.

11. Postfordowski model produkcji.

Trzeba było tak postępować, żeby granice rozwojów regionalnych było związane z

poczuciem w mentalności ludzkiej tych granic. Chodzi głownie o podział adm. kraju,

uzależniony od regionów. W latach 50. Wypracowany sposób podziału adm. zgodnie z wolą

społ. zamieszkałych w danym regionie.

Doprowadziło to do tego, że ludzie utożsamiali się z terytoriami, na których przyszło im żyć i

pracować. W tym czasie powstała idea partnerstwa regionów, już nie krajów( było to

wynikiem działań polit. Francji i Niemiec oraz możliwości ich współpracy). Sądzono, ze

trzeba schodzić do instytucji obywateli, jednostek adm., żeby budować w ten sposób

skuteczne partnerstwo. W Polsce w latach 80. ta idea zaczęła też funkcjonować. Zaczęto

nawiązywać współpracę między instytucjami(jednostki służbowe), było to inicjatywy
oddolne. Lata 90.stworz

ały możliwość, żeby rozwijać ideę partnerstwa na większą skalę.

Początki Polit. regionalnej dotyczyły zmian podziału adm. i możliwości współdziałania

państw na różnych szczeblach w zakresie wzajemnego poznanian się i wzajemnej

współpracy.

Istotną kwestią był rozwój gosp. jeśli chodzi o rozwój. W europie wsch. Dążono do

konfrontacji sił i budowa przemysłu zbrojeniowego(ciężkiego) miało to głęboki wpływ na

ludność, która przeżyła II wojnę światową. W Europie Zach. oparto gospodarkę nie na
rozbudowie wielkie

go przemysłu, lecz skupiono się na zaspokajaniu potrzeb ludności,

budowaniu gosp. wolnorynkowej. Idea wielkich zakładów przemysłowych wydawała się

nieracjonalna, rozwijano, małe i średnie przedsiębiorstwa, które były w stanie szybko

reagować na potrzeby ludności. Zaczęło się to sprawdzać. Wielkie zakłady przemysłowe dalej

funkcjonowały, jednak powoli je likwidowano, co wywoływało napięcia społ.(Zagłębie Rury
i Saary oraz w

W. Brytanii). Prezentowano korzyści i widoczne były efekty, co sprawiło, że społ.
op

owiadały się za restrukturyzacją ta polit. była kontynuowana w latach 60.

Konsekwencje rozwoju gosp. jeśli chodzi o skutki społ.:

Europa wsch. Konflikty społ. ponoszenie ciężarów wielkiego przemysłu przez społ za

mieszkujące duże miasta odczuwano w postaci kiepskiego zaopatrzenia w artykułu

codziennego użytku(reglamentowany do nich dostęp).

Europa Zach. Dynamika rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw, co wyzwalało inicjatywę

gosp. ludzi i dawało możliwość zróżnicowanego zaopatrzenia, ludność otrzymywała

produkty, których nawet nie oczekiwała. Powiązano przemysł z centrami naukowymi, co

przynosiło szybki i widoczny efekt w produkcji, np. rozwój przemysłu chemicznego (przed

wojną pracował na potrzeby armii) znaleziono możliwość zastosowania wielu produktów

produkowanych wcześniej dla armii w życiu codziennym, np. tworzywa sztuczne.

Pojawienie się długopisu, urządzeń elektrycznych, które wynikały z szerszego stosowania

tworzyw sztucznych, były to pewne fazy, w czasie których nie uniknięto błędu (wykrywano
pr

odukty szkodliwe, które zaczęto wycofywać z rynku).

Stosowani e technologii wojskowej było niemożliwe do wprowadzenia jej tak jak w Europie

Zach. do produkcji cywilnej, na rzecz społ. Co powodowało opóźnienie tej części Europy w
stosunku do Zachodu.
Te zmi

any w kierunkach rozwoju przemysłu były postrzegane zupełnie odmiennie w obu

częściach Europy.

Postępujące procesy demokratyzacji życia, były charakterystyczne jeśli chodzi o rozwój społ.,

lokalnej. W wyniku wyborów wiele osób dochodzi do stanowisk i różnie je wykonują, co

podlega ocenie społ. W Europie Wsch. Nie było takiej możliwości. Ludzie obejmujący

stanowiska na zachodzie czuli się odpowiedzialni za wykonywane przez siebie zadania, było

to wynikiem nacisku ze strony społ. lokalnych (regionalnych).
Na

zachodzie kształtowały się elity społ. i gosp., które zaczęły odgrywać coraz większą rolę

jeśli chodzi o kierunki polit. rozwoju gosp. regionu. Budowanie strategii dla danej jednostki
adm.-

pojęcie strategii wzięła się z wojska. Była ona tworzona przez społ. lokalne. Budowanie

strategii- wypracowywanie koncepcji rozwoju gosp. danego regionu w zgodzie z

oczekiwaniami społ. danego regionu.

Wykład 7 (26 XI 2009r.)

Warunki wojny wymuszały na państwach koalicji organizowanie rozwoju gosp., aby

służył zwycięstwu nad państwami osi, dlatego koncentrowano się na przemyśle

zbrojeniowym. Społ. W Europie żyły w przeświadczeniu, ze możliwy jest wybuch III wojny

światowej (tak było kilka lat po II wojnie). Zmotywowane było to wyścigiem zbrojeń i

posiadaniem przez Rosję bomby atomowej. Trudno było przeorientować gosp. Na pracę w

sytuacji pokojowej. Procesy decentralizacyjne przebiegały wolno.

W latach 50. Koncentrowano się na rozwoju wielkiego przemysłu. Zauważano, że

rozwój gosp. może postępować wtedy, gdy nastąpi większa dynamika, którą zapewniały małe

przedsiębiorstwa. Wtedy używano jeszcze taśmy fordowskiej, udostępniano materiały, które

przez swoją powszechność stawały się coraz tańsze. Wtedy powstała idee likwidacji wielkich

zakładów przemysłowych(restrukturyzować, lub je dzielić) na rzecz mniejszych

przedsiębiorstw, które łatwiej dostosowałyby się do potrzeb rynku. Postęp techniczny jest

możliwy, przy współpracy naukowców i przekładanie tych osiągnięć na rozwój zakładów

przemysłowych i udostępnianie ich małym przedsiębiorstwom. Wymagało to powstania

zespołów konstruktorów, którzy mieli tworzyć maszyny i udostępniać je małym

przedsiębiorstwom. Ten Model postfordowski był możliwy do wprowadzanie w latach 60. I

70. Dotyczyło to tylko krajów prowadzących gosp. wolnorynkową. Zupełnie inaczej

wyglądało to na wsch. Europy. Do tego doszły problemy ze współczesną polit. regionalną,

czyli wzbudzenie aktywności lokalnej. Współczesna Polit. gosp. opierała się na aktywizacji

społ. lokalnej. Możliwe to było przez demokratyzację życia. To musiało się przekładać na

postrzeganie konkretnych rezultatów przez społ. lokalną, tak by mogła ona je zauważyć.

Paradygmat industrializacji i fordowskich metod produkcji w polit.
regionalnej

W latach 50. w polit. regionalnej dominował paradygmat industrializacji, który przyjmował

za główną przyczynę wzrostu gosp. postępującą industrializację i tworzenie dużych

przedsiębiorstw przemysłowych wykorzystując korzyści skali.

Zacofanie obszarów peryferyjnych było spowodowane brakiem bazy przemysłowej, która

pozwoliłaby im na konkurowanie z regionami centralnymi..

Paradygmat industrializacji realizowany w wielu gosp. Zaawansowanych polegał na

wykorzystaniu korzyści skali i fordowskich metod produkcji.

Korzyści skali były nieskuteczne pod koniec lat 50. te korzyści były skuteczne, gdy trzeba

było jednakowo przygotować żołnierzy do wojny. Przy różnych potrzebach społ. były one
niewydolne.

Człowiek pracując przy taśmie fordowskiej stawał się maszyną, co oddawało ideę taśmy
fordowskiej.

Polit. rozwoju regionalnego w Europie lata 50. i 60.

Rządy centralne starały się dostarczyć zachęt inwestycyjnych dla firm, przyciągać kapitał

zagraniczny, podnosić poziom kwalifikacji siły roboczej, tworzyć środowisko stymulujące

przedsiębiorczość, ale z drugiej strony- wypierać proces selekcji ( „przesiewania”) małych i

średnich przedsiębiorstw w celu wyłonienia się dominującego producenta.

W latach 60. Wraz z zainteresowaniem i akceptacją teoretycznego modelu biegunów wzrostu

F. Perroux’a rządy zaczęły wykorzystywać mechanizmy przedstawione w tej teorii, w Polit.

regionalnej. Wg teorii biegunów wzrostu przyjmowano, że proces wzrostu gosp. Znajduje

swój początek w małych przedsiębiorstwach, a następnie powstają bodźce pozwalające na

jego kontynuowanie w dużych przedsiębiorstwach przemysłowych.
Teoria biegunów wzrostu-

jeśli rozwinęło się przedsiębiorstwo małe, to jeśli mu się udaje to

rozwija działalność dalej i tworzy przedsiębiorstwo duże.

Zmiany w kierunkach rozwoju przemysłu

Zjawisko restrukturyzacji gosp. Występuje w świecie od połowy lat 70.
Proces restrukturyzacji w krajach wysoko-

gosp. rozwiniętych wyrażał się wzrostem roli

przemysłu wysokiej techniki oraz rosnącym udziałem przemysłu drobnego.

Zmiany strukturalne w przemyśle są wynikiem współczesnej rewolucji przemysłowej
wyk

orzystującej w procesach produkcji mikroelektronikę, biotechnologię lub nowe materiały

i tworzywa konstrukcyjne.

Odchodzi się od gałęzi o charakterze kapitałowo- inwestycyjnym (np. górnictwo, hutnictwo)

zdominowanych przez duże przedsiębiorstwa, do gałęzi o charakterze nauko chłonnym(np.

mikroelektronika, produkcja leków) z wysokim udziałem małych przedsiębiorstw.

W latach 70. Proces restrukturyzacji powodował wiele problemów społ., wynikały one

głównie z niemożności szybkiego przekwalifikowania się osób pracujących w przemyśle np.

górniczym, czy hutniczym. Współcześnie ten problem nie jest tak znaczący, gdyż młode

pokolenie łatwiej jest dostosować do wprowadzanych zmian.

Rozwój gosp. powoduje zmiany w życiu ludzi, inaczej się organizują, pracują i wypoczywają.

Ludzie chcą wypoczywać szybko i intensywnie z zastosowaniem nowych technologii.

Cale życie jest bardzo intensywne, co powoduje zmianę jakości życia i wydłużenie jego

długości, zwiększa się liczba ludzi starszych, co również wpływa na gosp. (zwłaszcza w
dziedzinie turystyki).

Procesy rozwoju współczesnego przemysłu

Dotychczasowy proces rozwoju przemysłów wysokiej techniki w USA, Japonii i w krajach

Europy Zach. Pokazuje, że przemysły te stały się głównymi czynnikami rozwoju całej gosp. I

źródłem postępu cywilizacyjnego społ.

Spowodowane jest to szybszym tempem wzrostu produkcji tych przemysłów w porównaniu z

całą produkcją przemysłową oraz z ich większą odpornością na zjawiska recesji we

współczesnej gosp. Światowej.

Cechą tradycyjnego uprzemysłowienia była koncentracja na produkcji w dużych zakładach.

W nowoczesnej strukturze przemysłowej dąży się do zachowania proporcji między dużymi

przedsiębiorstwami a przemysłem drobnym, którego udział w produkcji ogółem i w eksporcie

zawiera się w granicach 40-50%.

Aktywizacja gosp. regionu poprzez przemysł

We współczesnej gosp. Małe i średnie przedsiębiorstwa traktowane są jako źródło innowacji
dynamiki gosp.

Przedsiębiorstwa te (z wyjątkiem naukowo produkcyjnych) odznaczają się większą swobodą
lokalizacji z powodu

relatywnie tańszych miejsc pracy i mniejszego zapotrzebowana na

czynniki produkcji: sile roboczą, energię, surowce oraz możliwości wykorzystania wolnych

obiektów po likwidowanych uprzednio przedsiębiorstwach.

W ten sposób czynniki te stają się istotnym elementem aktywizacji gosp. regionów.

Szybko następuje przekazywanie technologii z dziedzin dalekich od życia społ., do dziedzin

temu życiu bliskich (np. osiągnięcia w technologii kosmicznej).

Zmiany struktury gałęziowej i wielkościowej własnościowej przemysłu

Rozwój gosp. obszaru w tzw. Trzecich Włochach, czyli regionu obejmującego środkową i

północno-wsch. Część Włoch. Powstał tu dynamiczny okręg przemysłowy oparty na licznych

małych rodzinnych w większości firmach wytwarzających, odzież, obuwie, meble, biżuterię,

ceramikę oraz maszyny dostosowane do małej skali produkcji.

Rozwój przemysłu drobnego stał się istotnym czynnikiem łagodzenia problemu bezrobocia.

Powstanie wielu małych przedsiębiorstw w Lotaryngii stworzyło alternatywne miejsca pracy
dla osób zwal

nianych z nierentownych i uciążliwych dla środowiska przyrodniczego

przedsiębiorstw przemysłu ciężkiego.

Zmianom struktury gałęziowej i wielkościowej przemysłu towarzyszą zmiany struktury

własnościowej, przejawiające się w rosnącej roli sektora prywatnego w produkcji

przemysłowej oraz w finansowaniu badań i prac rozwojowych poprzedzających samą

produkcję.

W aktywizacji regionów zaniedbanych gosp. wprowadza się małe przedsiębiorstwa

wykorzystując lokalne aktywności. Udziela się preferencyjnych kredytów dla ludzi chcących

rozpocząć własną działalność gosp. To przyczynia się do powstawania licznych małych

przedsiębiorstw.

Podobne zjawiska obserwuje się obecnie w Polsce.

Fordowski model produkcji

Za czasów powstania słynnej fabryki Forda i pierwszej taśmy produkcyjnej, którą opuszczały

modele T, klienci nie mieli żadnego wyboru co do rodzajów produkowanych pojazdów.

Sam ford żartobliwie wykorzystał tę znaną wszystkim okoliczność reklamującą swój model T

jako „dostępny w każdym kolorze, pod warunkiem iż będzie to kolor czarny”.

Fordowski model T był tańszy od większości motocykli produkowanych w tamtych czasach i

właśnie z tego powodu w drugiej dekadzie XX w. przemysł motocyklowy przeżył załamanie.

Postfordowski rozwój przemysłu

Na przedstawione powyżej przekształcenia strukturalne przemysłu krajów wysoko

rozwiniętych miał wpływ rozwój nowego systemu produkcyjnego określanego mianem
postfordowski.

Nowa organizacja produkcji oparta została na całkowicie odmiennych technologiach,
stosunkach pracy i organizacji teryt

orialnej niż masowa produkcja fordowska.

Fordyzm opierał się na standaryzowanej produkcji dóbr, sprężonej z systematycznie

rosnącym rynkiem konsumpcji, co powodowało z kolei wzrost tej produkcji.

Proces ten wsparty był silnym interwencjonizmem państwa, polegającym na regulacji
efektywnego popytu jako funkcji wzrostu produkcji.

Zmiany zachodzące w przemyśle w ostatnich latach

Zmiany przejawiają się w 3 tendencjach:

•

Postindustrializacji, tj. zmniejszenie się roli sektora przemysłowego na rzecz usług, w

tym z

właszcza usług dla producentów

•

Rozwoju małej i średniej przedsiębiorczości

•

Elastyczności produkcji przemysłowej

Postfordowski model elastycznej produkcji przemysłowej określają 3 elementy:

•

Elastyczna technologia, tj. technologia, którą łatwo dostosować so zachodzących

zmian i aktualnych potrzeb lub przeprogramować,

• Elastyczna organizacja produkcji, przy zastosowaniu rozproszenia kompetencji

organizacyjnych i odpowiedzialności, umożliwiająca obserwację rynku i szybką

reakcje odpowiednich działów organizacyjnych;

•

Elastyczna praca, oparta na pracownikach o większych możliwościach i swobodzie

nabywania umiejętności oraz wiedzy i stosowania tychże w celu podniesienia

wydajności produkcji.

Wykład 8 (3 XII 2009r.)

Rozwój regionalny uwarunkowany jest rozwojem gosp.

Elementy postfordowskiego modelu elastycznej produkcji:

• Elastyczne technologia-

rezultat intensywnej pracy naukowo badawczej, bezpośrednie

związki przemysłu z rozwojem nauki dają najlepsze efekty, przenoszenie najnowszych

osiągnięć do produkcji przemysłowej. Nauka powinna natychmiast dostarczać zmian,

które mogą znacząco przyspieszyć produkcję, jest to uzależnione od oczekiwań

konsumenta. W Polsce w tej kwestii wiele jest do zrobienia, pod warunkiem, że

przemysł będzie współfinansował badania.

• Elastyczna organizacja produkcji-

dostosowywanie zarządzania gosp., produkcją do

współczesnych wymogów. Więcej ma być działań praktycznych niż ekonomicznych.

Ta elastyczność wynika również z wymiany kadr (zwłaszcza dopuszczanie ludzi

młodych).

• Elastyczna praca-

możliwość wykorzystania możliwości pracowników(umiejętności i

wiedzę) w sposób elastyczny dostosowany do konkretnej pracy. Współczesna gosp.

wymaga ludzi, którzy potrafią elastycznie dostosowywać się do potrzeb, często nawet

kilkakrotnie zmieniając pracę. Elastyczne podejście stwarza dla ludzie poczucie słabej

stabilizacji, co powoduje niechęć do dostosowywania się do rynku pracy przez ludzi w

średnim i starszym wieku.

Elementy postforadowskiego modelu produkcji przemysłowej
Elastyczna technologia tj. technolog

ia, którą łatwo dostosować do zachodzących zmian i

aktualnych potrzeb lub przeprogramować.
Elastyczna organizacja produkcji, przy zastosowaniu rozproszenia kompetencji

organizacyjnych i odpowiedzialności, umożliwiająca obserwację rynku i szybką reakcję
odp

owiednich działów organizacyjnych. Trzeba rozpraszać kompetencje, gdyż jedna osoba

nie jest w stanie wszystkiego ogarnąć. Liczy się praca zbiorowa, w zespołach, również
dotyczy to szczebla kierowniczego.
Elastyczna praca-

oparta na pracownikach o większych możliwościach i swobodzie

nabywania umiejętności oraz wiedzy i stosowania tychże w celu podniesienia wydajności
produkcji.

Postfordowski model produkcji

Cechą postfordowsiego modelu produkcji jest duża elastyczność, poszczególne

przedsiębiorstwa są w stanie wytwarzać wiele wyrobów w krótkich seriach oraz zwiększać

lub zmniejszać produkcję bez ujemnych konsekwencji dla poziomu efektywności.

Przedsiębiorstwa mają możliwość skutecznego konkurowania na wyspecjalizowanych

rynkach, cechujących się zmianą popytu, skróceniu cykli wytwarzania wyrobów i rosnącym

znaczeniem ich jakości.

Stają się one coraz mniejsze, jednocześnie bardziej wyspecjalizowany przy rozszerzającym

się podwykonawstwie.

Powstają nowe przestrzenie przemysłowe zwane biegunami technologii (technopole), w

których koncentrują się przemysły zaawansowanej technologii.

Główne czynniki lokalizacji przemysłu wysokiej technologii

Bliskość prężnych ośrodków badawczych.

Dogodność połączeń komunikacyjnych.

Dostępność wysoko wykwalifikowanej, wyspecjalizowanej kadry.

Nie przekształcone środowisko przyrodnicze i jego kulturalna atrakcyjność z punktu widzenia
tej kadry.

(Przemysł wysokiej technologii jest przemysłem czystym, nie powoduje degradacji

środowiska).

Aktualne tendencje w rozwoju regionalnym kontynentu

Problematyka wykładu;

1.

Proces powstawanie nowych przestrzeni przemysłowych.

2.

Nowe przestrzenie przemysłowe.

3.

Inkubatory przemysłowości.

4. Rozwój regionalny metoda tworzenia biegunów wzrostu.
5. Fiasko polit. biegunów wzrostu.
6.

Kształtowanie się regionów gosp. Europy w latach 90.

7.

Przejawy postępującej integracji państw Europy.

8.

Czynniki określające znaczenia miasta w rozwoju przestrzennym Europu.

9. Znaczenie miasta w rozwoju przestrzennym europy- analiza.

Proces powstawania nowych przestrzeni przemysłowych

No

we przestrzenie przemysłowe powstawały etapami. Rozwój „okręgów krzemowych”

zaczynał się zwykle od założenia wokół uniwersytetu lub innej wyższej uczelni czy ośrodka
naukowo-

badawczego małych przedsiębiorstw przemysłowych, wspomaganych przez

instytucje finansowe.

Na początku były to centra innowacyjne, które dostarczały przedsiębiorstwa przeważnie
ekspertyzy.

Z czasem, w związku ze zwiększeniem zakresu współpracy, powstawały parki naukowe i tak
zwane bieguny technologii.

Zlokalizowane one zostały w pobliżu dużych miast, przy arteriach komunikacyjnych, w
przyjemnym otoczeniu.

Taki pomysł zrodził się przy „projekcie Manhattan” projektującym bombę atomową. Po

wojnie ten sposób realizowania przestrzeni został powielony nie tylko w USA, lecz także w
Europie. Japo

ńczycy również stworzyli wyspę krzemową, w ten sposób próbowano

wyspecjalizować gosp., przy pomocy najtęższych umysłów z różnych dziedzin nauki.

Obecnie nie jest to konieczne, gdyż naukowcy mają możliwość kontaktu dzięki nowoczesnym

środkom komunikacji.

Miejsca tworzenia nowych przestrzeni

Nowe przestrzenie przemysłowe, tak zwane bieguny technologii powstawały w latach 70.
XXw. w USA.

Wykorzystując w procesach produkcyjnych osiągnięcia współczesnej rewolucji

przemysłowej- elektronikę, biotechnologię czy nowe tworzywa, stały się obszarami wzrostu
gosp.

Istniało tam wówczas ponad 100 parków naukowych, ale 3 rozwinęły się najszybciej, dając

początek świtowym „krajobrazom krzemowym”:
Silicon Valley(Dolina Krzemowa w Kalifornii)
Droga 128- Boston
Orange Country(

na południe od Los Angeles).

Nowe przestrzenie przemysłowe

Koncentracja małych przedsiębiorstw naukowo- produkcyjnych na takich obszarach jak
Anglia, Dolina Krzemowa w Kalifornii, Równina Krzemowa w teksasie, Wyspa Krzemowa
(Kiusiu) w Japonii, Riwiera Krzemowa we Francji czy Dolina Krzemowa w Bawarii.

Od początku lat 80. powstały w Europie Zach. inkubatory przedsiębiorczości( „szkółki

przedsiębiorstw”).

Były to lokalne centra oferujące lokal, wszechstronną pomoc techniczną i prawną oraz

różnorodne usługi przystosowawcze powstającym przedsiębiorstwom.

Powstawanie tych struktur w skali światowej związane było z bezrobociem i próbą

przeciwdziałania temu zjawisku w skali lokalnej poprzez efektywną pomoc w tworzeniu
nowych miejsc pracy.

Inkubatory przedsiębiorczości

•

Inkubatory oferują modularne pomieszczenia produkcyjne po cenach niższych niż na

wolnym rynku, stwarzając przedsiębiorcy możliwość startu, okrzepnięcia i ekspansji
przestrzennej.

•

Oddają do dyspozycji wspólne urządzenia usługowe sekretariat, teleks, telefaks,

komputery, kserokopiarki, sale zebrań itp.

•

Służą na bieżąco doradztwem w zakresie zarządzania , marketingu, księgowości,

badań, technologii, jak również ułatwiają kontakty z odpowiednimi instytucjami
naukowymi.

•

Inkubatory są miejscem kontaktów i integracji międzyprofesjonalnej, udzielającym

wsparcia technicznego i moralnego dyrekcji przedsiębiorstwa, likwidują izolację szefa

firmy w pierwszym najtrudniejszym okresie, wzmacniają również zaufanie do

przedsiębiorstwa.

•

Głównym celem inkubatorów jest oczywiście stymulacja przedsiębiorczości,

zwiększanie szans przetrwania nowych przedsiębiorstw, tworzenie miejsc pracy oraz

zwiększenie lokalnej dynamiki rozwojowej poprzez wpisanie małych i średnich

przedsiębiorstw ( MSP) w przestrzeń lokalną i regionalną.

Wykład 9 (10 XII 2009r.)

Nowe przestrzenie przemysłowe rozwijają się w sposób bardzo szczególny. Inkubatory

przedsiębiorczości są tylko jednym ze sposobów rozwijania tych przestrzeni. Kampus UJ

może być przykładem takiego inkubatora.

Rozwój regionalny i metoda tworzenia biegunów wzrostu

Metoda tworzenia biegunów wzrostu w celu stymulowania rozwoju regionalnego została

najwcześniej i najszerzej zrealizowana w praktyce we Francji, Grecji i Hiszpanii, a przede

wszystkim, we Włoszech.

Zakładała, że aby wygenerować wzrost gosp. wystarczy w danym regionie założyć dużą

fabrykę (lub kilka takich fabryk), w sektorze szybko rozwijającego się przemysłu.

Wzrost gosp. miał być „produktem ubocznym” polit. rządu a nie rezultatem sił gosp.

prywatnej działającej w ramach rachunku kosztów i zysku.

Centrum uniwersyteckie wokoło tego tworzenie małych i średnich przedsiębiorstw a wokół

tego zakłady, które wprowadzają odkrycia naukowe do przemysłu.

Fiasko Polit. Biegunów wzrostu

Miało miejsce w krajach afrykańskich, czy południowo-zachodniej Francji, w Lacq.

Polit. biegunów wzrostu zakładała interwencjonizm państwowy.

Europejskie centralne rządy prowadziły Polit. Regionalną zgodną z paradygmatem

endogenicznym, który opiera się na odgórnym planowaniu polit. makroekon.(from obove) i
na szerokim zastosowaniu instrumentów interwencjonistycznych.

Kształtowanie się regionów gosp. Europy w latach 90.

Pomimo likwidacji barier polit.,

otwarcia granic i nieskrępowanego przepływu informacji

Europa jawi się nadal jako kontynent podzielony. Gosp. społ., a w pewnym sensie i polit.
p

odział Europy ciągle pozostaje faktem. Należy zatem uruchomić procesy integracyjne tj.

kooperacja przemysłowa, wymiana handlowa, współpraca naukowo- techniczna i kult.
p

aństw, regionów i miast.

Integrować można na 2 sposoby przez łączenie tego, co podobne i łączenie tego, co różne.

Jako model integracyjny przyjmuje się Europę narodów, Europę ojczyzn lub Europe
regionów.

Szczególną rolę będą odgrywały miasta europejskie, jako centra, które rozwijają się w bardzo
inte

resujący sposób. Będą one wpływać- jako ośrodki- na regiony otaczające.

W Polsce ten rozwój również jest zauważalny. Znaczenie Warszawy zmniejsza się w

dzisiejszych czasach na rzecz innych miast polskich jak Kraków, Poznań, czy Wrocław.

Podstawą tego rozwoju jest komunikacja(transport kolejowy, autostrady itp.). Przybliża to

duże miasta europejskie do siebie, nie koniecznie wiąże się to z transportem lotniczym.

Bliskość do centrum dużego ośrodka miejskiego poprzez komunikację jest podstawowym
warunkiem rozwoju.

Przejawy postępującej integracji państw europejskich

Widocznym znakiem integracji są m. in. stała struktura współpracy międzypaństwowej,
nieograniczone przenikanie innowacji, trans granicznie zorganizowana i prowadzona, mimo
istnienia fizycznych grani

c (granica państwa) gosp. przestrzenna oraz wspólnotowy charakter

działań.

Wśród czynników, które mają wpływ na rozwój Europy na przełomie XX i XXI w. Wyróżnia

się:

•

Duże miasta, będące źródłem potencjału rozwojowego i europejskich wartości kult.-

cywilizacyjnych;

•

Naukę i technikę, jako podstawowy czynnik tworzenia dobrobytu oraz poprawy

jakości środowiska;

•

Milieu(oblicze) poszczególnych miast, zwłaszcza związane z nauką i kult.

Mniej więcej od roku 2000 obserwujemy sposób współpracy międzynarodowej polegający na

prezentowaniu dorobku kult. miast, lecz również i regionów, poprzez różnego rodzaju
imprezy kult.

Wcześniej wymienione miasta polskie spełniają te warunki, za wyjątkiem infrastruktury

komunikacji, ale to powoli zaczyna się zmieniać.

Znaczenie

miasta w

rozwoju

Europy

Położenie na

głównych szlakach

komunikacyjnych

Europy

Stopień

koncentracji

zarządów firm

Obecność

placówek kultury

Stopień rozwoju

infrastruktury

miejskiej

Wielkość miasta i

jego funkcje

Potencjał

naukowy,

technologiczny i

innowacyjny

Sprostanie

wymaganiom

rozwojowym

Znaczenia miasta w rozwoju przestrzennym Europy

Czynniki określające znaczenie miasta w rozwoju przestrzennym regionów Europy:

•

Wielkość miasta i jego funkcje (wielofunkcyjność) i zachodzące zmiany,

•

Ożywienie miasta, czyli jego wejście w fazę reurbanizacji,

•

Potencjał naukowy, technologiczny oraz innowacyjność,

• Sprostanie wymaganiom rozwojowym poprzez wytworzenia odpowiedniego milieu

danego miasta,

•

Stopień rozwoju infrastruktury miejskiej,

•

Stopień koncentracji zarządów największych firm narodowych i ponadpaństwowych,

• Obecno

ść placówek kult. największej rangi artystycznej,

•

Położenie na głównych szlakach komunikacyjnych Europy, szczególnie na cieci

szybkiej kolei typu TGV.

Futuroscope-

to centrum nauki i techniki, powstało we Francji, z udziałem rządu, ale również

z udziałem gmin znajdujących się w jego pobliżu.

Położenie furutoscope:

Znajduje się 200 km na południowy zachód od Paryża. Aby tam dojechać z Paryża należy

wybrać autostradę A10 kierując się na Bordeaux, a następnie zjechać na drogę 29. Zjazd z tej
autostrady, poprowadzi prosto do parku.

Innym rozwiązaniem jest przejazd TGV.
Centrum naukowe, filmowe i rozrywkowy park technologiczny futuroscope

Ośrodek zbudowany wg nowych technologii, wykraczający poza standardy XXI w. Znajduje

się w regionie Poitu- Charenres, w środkowo- zach. Części Francji. Znajduje się w odległości

120km od Oceanu atlantyckiego, 100km od słynnego Cogniac i ok. 70km od zamków nad

Loarą.

Powstało w XII 1983r. Zajmuje obszar 60ha, w tym 23ha to parking. Centrum obejmuje

kompleks kilkudziesięciu obiektów –w tym kilkanaście sal kinowych, prezentujących

najnowocześniejsze technologie i rozwiązania: średniometrażowe filmy 3Ditp.

Futuroscope Zatrudnia ponad 1350oracowników etatowych. Pracują on i w obrębie
210zawodów.

Wykład 10 (17 XII 2009r.)

Rola miast w rozwoju przestrzenno-gosp. Europy

Problematyka wykładu:

1. Procesy urbanizacyjne w Europie
2.

Współczesne przeobrażenia terenów miejskich i wiejskich.

3.

Konieczność poznania koncepcji rozwoju Europy.

4. Koncepcja Francuskiej Agencji Narodowej ds. planowania- DATAR
5.

Koncepcja przestrzennego rozwoju Europy z końca XXw.

6. Europejskie korytarze wzrostu
7. Wysoko zurbanizowany obszar Europy
8. Procesy urbanizacyjne w Europie
9. Koncepcja „zielonego winogrona”
10. Teoria Drewett’a Knight’a i Shubert’a „Wysp Innowacyjnych”
11. Europejski dom o siedmiu apartamentach
12.

Europejski moduł Ameby

Procesy urbanizacyjne w Europie

Zaznacza się rola wielkich miast europejskich w procesie rozwoju społ.- gosp. i integracji
europejskiej. Znaczenie miast widoczne jest w procesach urbanizacji.

Współczesna urbanizacja pojmowana jest jako proces kult.- cywilizacyjny mający swój wyraz

w rozwoju miast, wzroście ich liczby, powiększaniu powierzchni miast, postępującej

koncentracji ludności na terenie miast i w najbliższej ich strefie, upowszechnianiu się
pozarolnicz

ych źródeł utrzymania ludności, akceptacji oraz przyswajaniu miejskich

standardów, zwyczajów.

Wielocechowe badania poziomu urbanizacji na świecie pozwalają stwierdzić, że Europa jest
kontynentem, na którym procesy urbanizacji w porównaniu z innymi obszaram

i są znacznie

zaawansowane, ale jednocześnie zróżnicowane.

Współczesne przeobrażenia terenów miejskich i wiejskich

Zjawisko reurbanizacji-

ludność wielu miast porzuca śródmieścia aby zamieszkać na

przedmieściach. Rozwój motoryzacji, budowa autostrad ułatwiają przemieszczanie się, a

telefonizacja i mikroelektronika umożliwiają kontaktowanie się na odległość.

Ludność wielkich miast, dzielnic śródmiejskich zmniejsza się, rozrastają się miasta małe.

Rośnie liczba obszarów niezurbanizowanych. Prowadzi to do rozproszenia ludności na

dużych obszarach oraz kształtowania się rozległych obszarów zurbanizowanych-
rozproszonych miast.
Proces ten prowadzi do rozwoju cywilizacji miejskiej bez miast- rozwój obszarów

przemysłowych, biurowych, dzielnic willowych oraz centrów handlowych położonych poza
miastem.

Tworzy się system regionalny, w którym występuje gosp. rolna i obszary rekreacyjne. Jest to

mozaika różnych form wykorzystania terenu, które gdzie indziej występują oddzielnie. W

krajach rozwiniętych miasta i wsie tworzą powiązany system regionalny.

Konieczność poznania koncepcji rozwoju Europy

Traktat z Maastricht zakłada, że UE- unia państw europejskich współpracuje na poziomie
regionalnym.

Jeżeli jakieś państwo duże- a Polska jest dużym państwem, jest w pierwszej dziesiątce krajów

Europy i nie posiada tego poziomu, to nie jest w stanie sprostać wymogom współpracy

europejskiej, dlatego powinna rozwijać gosp. przy współudziale innych państw Unii.

W tym celu konieczna jest znajomość koncepcji rozwoju Europy zarysowanych przez

specjalistów, koncepcji rozwoju regionów gosp. Należy zastanowić się nad tym które regiony,

w przyszłości będą określały rozwój kontynentu i jaki udział w tym rozwoju będą miały inne
regiony Polski.

Francuska Agencja Narodowa D.S. Planowania DATAR

Ko

ncepcja terytorialnego zróżnicowania poziomu społ.- gosp. Europy Zach. Opracowana z

końcem lat 80.

Wyróżnia się region najwyższego poziomu
rozwoju Europejskiego „niebieski banan”-

obejmuje południowo- wsch. Anglię, Belgię,

Holandię, zach. Francję, Zach. część Niemiec,

Szwajcarię do płn. Włoch. Uzupełnieniem tego
obszaru jest

„słoneczny pas”- obszary

śródziemnomorskie płn. Włoch oraz Francji i
Hiszpanii, konkretnie Katalonia.

Czynnikiem integrujący jest tu układ
komunikacyjny Europy Zach.

W kilka lat później we Francji zaprezentowano

koncepcję „niebieskiej gwiazdy”, która w

stosunku do niebieskiego banana, zakłada bardziej zróżnicowane kierunki rozwoju, przyjęte

są natomiast te same osie rozwoju.

Koncepcja przestrzennego rozwoju Europy- koniec XX w.

U sch

yłku XX w. wypracowane zostały 2 koncepcje przestrzennego rozwoju Europy

zaprezentowane przez R. Drewett’a, R. Knight’a i U.Schubert’a w 1992r.

W pierwszej, autorzy wydzielają krzyżujące się i częściowo nakładające się na siebie tzw.
Europejskie korytarze wzrostu.

W drugiej zaznacza się wysoko zurbanizowany obszar Europy, który jest rezultatem

nakładania się na siebie wydzielonych „korytarzy wzrostu”.

Europejskie korytarze wzrostu

•

„Banan gorący”- obejmujący płd. Anglię, płn. Francję, Belgię, Holandię,

Luks

emburg, Nadrenię, Alpy i płn. Włochy.

•

„Banan bałtycki”- obszar od Szkocji, przez płn. Niemcy, Danię, płd. Szwecję, płn.

Polskę do Finlandii.

• „Korytarz nordycko-

helleński” jako obszar biegnący od Szwecji przez Danię, wsch.

Niemcy, Czechy, Austrię, Węgry na Bałkany, aż do Albanii i Grecji.

• „Korytarz zachodnio-

śródziemnomorski”- rozciągający się od płd. Portugalii przez

płd. Hiszpanię, płd. Francję, płn. Włochy, Szwajcarię, Austrię, Czechy, Słowację do

płd. Polski.

Wysoko zurbanizowane obszary Europy

Rez

ultatem nakładania się na siebie

wydzielonych „korytarzy wzrostu” jest
wysoko zurbanizowany obszar.

Ciągnie się od Anglii przez Belgię, Holandię,

Niemcy, Szwajcarię, Austrię, do płn. Włoch.

Obejmuje także pozostające poza tym
zwartym obszarem stolice regionalne:

Lizbonę, Madryt, Rzym, Kopenhagę i Ateny.
Koncepcja „zielonego winogrona”

Ogłoszona w 1991r. wg K. Junzmanna i M.

Wegenera, zakłada że ogniskami rozwoju

europejskiego będą liczne konkurujące ze

sobą duże i mniejsze aglomeracje miejskie.
Model ten pozostawia otwarte szanse rozwoju

każdej aglomeracji, która potrafi pokazać i

wykorzystać swój potencjał (demograficzny, gosp., infrastrukturalny, naukowy, techniczny,

technologiczny itp.), względnie swoją specyfikę w europejskim krajobrazie gosp.
Wydaje si

ę, że ta właśnie koncepcja stosunkowo dobre pasuje do ide3ei integracji

europejskiej pojmowanej jako Europa regionów.

Teoria Prewett’a, Knight’a i Schubert’a- wysp innowacyjnych

Teoria z 1992r.-

podstawowym czynnikiem rozwoju są miasta i skoncentrowana w nich nauka

oraz innowacyjność.

Wskazuje ona na 10 wysp innowacyjnych tj. miast (aglomeracji) lub zespołów miejskich,

które w rozwoju europejskim odgrywać będą decydującą rolę.

Są to wielki Londyn, aglomeracja Amsterdam- Rotterdam tzw. Randstad, Paryż wraz z

regionem Ile de France, ośrodki położone w dolinie Renu i Ruhry, region Lyonu i Grenoble.

Traktowane jako wyspy Frankfurt, Stutgartt, Monachium, Turyn, Mediolan. Można je uznać

za gosp. stolice Europy, czego wyrażeniem jest obecność w tych ośrodkach zarządów 500

największych europejskich firm.

Europejski dom o siedmiu apartamentach:

partnerzy Morza Północnego, Bałtycki

Dom, Federacja Słowian Wsch., technologiczna więź Zach., Stolic środkowoeuropejskich,

Region Bałkański, Śródziemnomorski Pas Słońca.

•

„Śródziemnomorski pas słońca”- pas wybrzeża Morza śródziemnego od Lizbony do

Istambułu, obszar rolniczy- rynek pracy dla wysokiej technologii regionu Europy

Środkowej. Uzupełniająca dziedzina- gosp. morska(porty), nastawiona na współpracę

w basenie Morza Śródziemnego.

•

„Region technologicznych więzi zachodu”- obszar wchodzący w skład „niebieskiego

banana”, a jego gosp. wizytówką będzie: przemysł wysokiej technologii, nauka i

technologia najwyższego poziomu oraz usługi, z dziedziny usług biznesu.

• „Partnerzy Morza

Północnego”- możliwość rozwoju- gosp. morska.

•

„Bałtycki dom”- gosp. morska, portowa, przemysł okrętowy, rafinacja paliw,

produkcja energii, rybołówstwo i przetwórstwo ryb.

•

„Stolic Środkowo-europejskich”- obszar od Berlina di Warszawy, Budapesztu,

Wiednia,

Bratysławy i Pragi. Region rozwoju przemysłu ciężkiego, handlu, stolice i

inne aglomeracje-

centra badań technologicznych, nauk społ. i kult.

•

„Federacja Słowian Wsch.”- Ukraina, Białoruś, Rosja(europejska) gosp. rolna,

przemysł surowcowy i przetwórczy początkowych faz ciągu technologicznego.

•

„Region bałkański”- produkcja i dystrybucja żywności, artykułów gosp. domowego.

Model ameby

Uwzględniając wymienione czynniki, w miejsce wcześniej omówionych koncepcji bananów,

korytarzy wzrostu, czy gron można zaproponować model ameby, którego jądrem będzie
centrum zurbanizowanej Europy, natomiast „ramionami” czy „mackami”- obszar znacznego
poziomu zurbanizowania i rozwoju.

Czy w tym kierunku pójdzie rozwój naszego kontynenty pokażą pierwsze lata XXIw.

Podsumowania ko

ncepcji społ.- gosp. rozwoju Europy

Przewidywane tendencje rozwoju Europy:

Rozwój gosp., Ajko poziom i tempo, będą wprost proporcjonalne do zamożności
poszczególnych krajów i regionów.

Ogniskami najgłębszych przemian i rozwoju będą największe aglomeracje miejskie i miejsko-

przemysłowe kontynentu.

Rozwój gosp. wiązać się będzie z restrukturyzacją istniejącej gosp., wyrównaniem

dysproporcji dotychczasowego rozwoju, podnoszeniem poziomu życia ludności, programami

rewitalizacji miast, postępująca współpracą międzynarodową, rozwojem ponadnarodowych

korporacji gosp. i finansowych, wzrastającą mobilnością menadżerów i fachowców itp.

Tempo rozwoju krajów postkomunistycznych warunkować będą zdolności adaptacyjne miast

i aglomeracji do nowych warunków społ.-gosp. oraz standardów europejskich, a także poziom

ich zewnętrznego otwarcia. Czynnikiem przyciągającym inwestorów i podmioty gosp. będzie
milieu tych miast.
14 I 2010r. o 8.45 egzamin ustny