WYŻSZA SZKOŁA PRZEDSIĘBIORCZOŚCI

I MARKETINGU W CHRZANOWIE

WYDZIAŁ ZARZĄDZANIA

SPECJALNOŚĆ RACHUNKOWOŚĆ

POSTĘPOWANIE EGZEKUCYJNE NALEŻNOŚCI BANKOWYCH

/NA PRZYKŁADZIE BANKU PKO BP SA/.

Spis treści.

Wstęp

We współczesnej literaturze z dziedziny bankowości coraz częściej pojawia się problematyka ryzyka bankowego i bankowych wierzytelności podwyższonego ryzyka, z uwagi na ich znaczącą rolę w funkcjonowaniu banku.

Istotne zmiany zachodzące w Polsce od 1989 roku objęły również system bankowy.

Zmiany te dotyczą zarówno płaszczyzny gospodarczej jak i prawnej. Zmianie uległy również elementy otoczenia marketingowego banków oraz ich potencjalnych kontrahentów. W wyniku reformy bankowej z 1989 roku, ukształtowana w poprzednich latach struktura bankowości w Polsce zaczęła przystosowywać się do zasad i mechanizmów funkcjonowania gospodarki rynkowej. Ważnym elementem zmian było wyodrębnienie z NBP kas oszczędności i utworzenie odrębnego banku państwowego- Powszechnej Kasy Oszczędności. Kolejne zmiany to przede wszystkim powołanie licznej grupy nowych banków. Są to samodzielne i samofinansujące się jednostki organizacyjne, prowadzące działalność polegającą głównie na gromadzeniu środków, udzielaniu kredytów i pożyczek oraz przeprowadzaniu rozliczeń pieniężnych. Mają prawo tworzenia spółek prawa handlowego i cywilnego oraz spółdzielni, a także podejmowania działalności gospodarczej w innych formach. Każdy bank może swobodnie decydować o przedmiocie i zakresie swojego działania i stosownie do własnej woli oferować usługi.

Dalszy rozwój systemu bankowego w Polsce wymaga przede wszystkim działania w następujących dziedzinach: dostosowanie norm regulujących działanie banku centralnego oraz banków komercyjnych do dyrektyw i zaleceń Unii Europejskiej, wzmocnienie polskiego systemu bankowego w drodze prywatyzacji, konsolidacji i dokapitalizowania, określenie roli kapitału zagranicznego w polskiej bankowości.

Celem pracy jest ukazanie specyfiki odzyskiwania należności bankowych, sprecyzowanie pojęcia ryzyka bankowego, egzekucji oraz przyjętych w Polsce rozwiązań nadających bankom przywilej egzekucyjny w postaci bankowego tytułu egzekucyjnego.

Niniejsza praca składa się z III rozdziałów.

Rozdział I ma w przeważającej części charakter teoretyczny i jego celem jest określenie pojęcia ryzyka bankowego oraz jego ewentualnych konsekwencji skutkujących powstaniem źródeł roszczeń banku.

W dalszej części tego rozdziału ukazano pierwszy etap dochodzenia należności przez banki.

Rozdział II poświęcony jest analizie działań banków polskich mających na celu odzyskanie należności w drodze egzekucji. W rozdziale tym przedstawiono ich uprawnienie i obowiązki oraz dokonano krótkiej charakterystyki sposobów egzekucji.

Rozdział III dotyczy działalności jednego z banków a mianowicie PKO BP SA z uwzględnieniem jego roli w polskim systemie bankowym i prowadzonych przez niego działań windykacyjnych w zakresie wierzytelności podwyższonego ryzyka. Działalność PKO BP SA przedstawiono na tle aspektów związanych z procesami dostosowywania się banków do wzrastających potrzeb podmiotów korzystających z ich usług.

ROZDZIAŁ I Źródła roszczeń i działania związane z przedegzekucyjnym dochodzeniem należności .

1. Pojęcie, istota i klasyfikacja ryzyka bankowego.

Szerokie rozpowszechnienie ryzyka w różnych dyscyplinach naukowych,

w polityce i w języku potocznym sprawia , że pojęcie to jest różnie definiowane. Rozważania na temat istoty ryzyka można sprowadzić jednak do dwóch głównych nurtów.

Pierwszy z nich związany jest z teorią podejmowania decyzji, która kładzie nacisk na niepewność przyszłości w odniesieniu do przyczyn.

Drugi nurt związany jest z teoria zarządzania ryzykiem i akcentuje związek

z możliwością chybienia celu w odniesieniu do działania.

Obydwa przedstawione nurty rozważań nad ryzykiem nie są jednak względem siebie całkowicie rozbieżne. Łączy je element niepewności (zagrożenia, niebezpieczeństwa) co do przyszłości. Stąd w szerokim ujęciu definiuje się ryzyko jako:

niebezpieczeństwo błędnych rozstrzygnięć ,

niebezpieczeństwo niepowodzenia działania,

niebezpieczeństwo negatywnego odchylenia.

Ryzyko ujmowane od strony przyczyn określane jest jako tzw. ryzyko pierwotne,

a od strony skutków jako ryzyko wtórne.

Istota niepewności i ryzyka bankowego jest taka sama jak w przypadku innych obszarów działalności gospodarczej współczesnych społeczeństw. Należy przy tym pamiętać, że same banki określane są często jako instytucje do transformacji ryzyka. Wiąże się to z ich rolą jako pośredników finansowych między podmiotami dysponującymi nadwyżkami finansowymi a podmiotami odczuwającymi niedobory finansowe. Dysponując nie wykorzystanymi środkami, podmioty gospodarcze dążą do takiego ich ulokowania, które by im zapewniło nie tylko odpowiednią korzyść

w postaci odsetek , ale także zabezpieczało przed stratami wynikającymi

z umieszczenia tych środków u mało pewnego kredytobiorcy.

Mimo wielu prób podejmowanych w zakresie klasyfikacji ryzyka bankowego, nie ma dotychczas jednolitej klasyfikacji. Działania te są niewątpliwie bardzo trudne co wynika ze złożoności roli banków w funkcjonowaniu współczesnej gospodarki.

W zależności od przyjętego horyzontu czasowego analizy, ryzyka występujące

w działalności bankowej można podzielić na:

ryzyka strategiczne;

ryzyka operacyjne.

Ryzyka strategiczne - to ryzyka wpływające na długookresową zdolność konkurencyjną banku, mają swoją przyczynę w decyzjach strategicznych rozumianych jako globalne decyzje w sferze zarządzania, dotyczące przedsiębiorstwa jako całości. Ryzyka strategiczne znajdują odzwierciedlenie w działalności operacyjnej banku

i skutki ich oddziaływania niewiele różnią się od skutków wystąpienia ryzyk operacyjnych, a wyniki osiągnięte z działalności operacyjnej mogą wpływać na decyzje podejmowane na dłuższy okres czasu.

Wśród ryzyk operacyjnych można wyróżnić:

ryzyko finansowe,

ryzyko przedsiębiorstwa bankowego.

Ryzyko finansowe obejmuje ryzyko płynności i ryzyko wyniku.

Ryzyko płynności oznacza zagrożenie przejściowej lub całkowitej utraty płynności przez bank występuje gdy zagrożona jest zdolność banku do spłacenia zobowiązań. Przyczyną wystąpienia braku płynności jest najczęściej niespłacenie w ustalonym terminie rat kredytu lub gwałtowne wycofanie lokat. „Wrażliwość” banku na takie sytuacje zależy od wysokości posiadanego kapitału własnego oraz rezerw. Jeśli chodzi o instytucje niebankowe, to utrata przez nie płynności finansowej może prowadzić do ogłoszenia bankructwa, bank natomiast w przypadku opóźnień w spłatach ma możliwość uzyskania dodatkowych środków.

Ryzyka wyniku zaś to niebezpieczeństwo nieosiągnięcia przez bank założonego wyniku.

Wśród ryzyk wyniku obszaru finansowego można wyróżnić :

ryzyka związane z partnerem transakcji,

ryzyka cenowe związane z niekorzystnym kształtowaniem się na rynku stóp procentowych , kursów walut i kursów akcji.

Wśród wszystkich rodzajów ryzyka największe znaczenie w polskich bankach oprócz ryzyka stopy procentowej i ryzyka walutowego ma ryzyko kredytowe.

Ryzyko kredytowe rozumiane jest jako niebezpieczeństwo niespłacenia przez dłużnika banku zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami i pozostałymi prowizjami. Oprócz tego pojęcie to obejmuje niespłacenie przez dłużnika wierzytelności z tytułu udzielonych gwarancji i poręczeń.

Prowadzenie działalności kredytowej wiążę się z dużym ryzykiem dla banku, które szczególnie w ostatnim okresie ciągle wzrasta.

Jako przyczyny znacznego pogorszenia się dyscypliny spłacania udzielanych kredytów można wymienić:

wzrost ryzyka finansowego w gospodarce

rosnące zapotrzebowanie na kredyty, szczególnie ze strony małych i średnich

firm

szybkie zmiany w gospodarce powodujące zmniejszenie możliwości

zabezpieczenia się przed ryzykiem

tendencje do zastępowania gwarancji bankowych innymi, mniej pewnymi

formami zabezpieczenia

rosnącą konkurencję na rynku usług bankowych.

Dlatego też istotne znaczenie ma podejmowanie przedsięwzięć zmniejszających ryzyko, służą temu różnorodne oceny i analizy, którym poddawany jest przyszły kredytobiorca. W działalności kredytowej banki maja do czynienia z różnymi grupami kredytobiorców: przedsiębiorstwami, gospodarstwami domowymi, instytucjami prawa publicznego, innymi bankami. Wielkość ryzyka związanego z daną transakcją zależy więc od rodzaju kredytobiorcy. Kredyty udzielane instytucjom prawa publicznego traktowane są zwykle jako pozbawione ryzyka, duże kredyty wiążą się z większym zagrożeniem podobnie jak te udzielane na bieżące finansowanie czy na przedsięwzięcia inwestycyjne. Przy analizie ryzyka kredytowego istotne jest odróżnienie ryzyka pojedynczego kredytu i łącznego ryzyka z tytułu działalności kredytowej. Pojedyncze ryzyko zależy od wysokości możliwej straty obejmującej wartość kredytu wraz z odsetkami, pomniejszoną o ewentualne zabezpieczenia oraz od prawdopodobieństwa wystąpienia straty. Łączne ryzyko kredytowe jest uzależnione od wysokości pojedynczych kredytów, prawdopodobieństwa ich niespłacenia i zależności między nimi. Im mniejsza jest zależność między pojedynczymi kredytami, tym mniejsze jest ryzyko, że brak spłaty jednego kredytu wpłynie na niespłacenie innych, co zdecydowanie zwiększa łączne ryzyko.

Główne przedsięwzięcia, które mogą być podejmowane w działalności kredytowej polegają na sterowaniu ryzykiem w odniesieniu do pojedynczego kredytu i do łącznego zaangażowania kredytowego. Podstawowymi metodami ograniczenia ryzyka są:

badanie zdolności kredytowej przed udzieleniem kredytu,

zabezpieczenie kredytu,

sprawdzanie zdolności kredytowej po udzieleniu kredytu.

Badanie zdolności przed udzieleniem kredytu ma na celu ocenę przyszłej wypłacalności klienta i zmniejszenie ryzyka utraty zaangażowanych środków. Podstawą oceny są informacje uzyskane przez bank z różnych źródeł, przy czym w przypadku firm najważniejszą rolę pełni bilans i rachunek wyników.

Kolejna metodą zmniejszenia ryzyka kredytowego jest uzyskane przez bank zabezpieczenie. Jak stanowi art. 93 prawa bankowego, w celu zabezpieczenia wierzytelności bank może żądać od kredytobiorcy zabezpieczenia przewidzianego prawem cywilnym i wekslowym oraz zwyczajami przyjętymi w obrocie krajowym

i zagranicznym. Może ono być ustanowione przed udzieleniem kredytu oraz w czasie korzystania z niego przez kredytobiorcę.

Prawne zabezpieczenia dzielą się na osobiste i rzeczowe. Zabezpieczenie osobiste charakteryzuje się odpowiedzialnością osobista osoby dającej zabezpieczenie, a więc całym jej majątkiem. Zabezpieczenie rzeczowe ogranicza odpowiedzialność osoby dającej zabezpieczenie do poszczególnych składników jej majątku.

Wśród zabezpieczeń osobistych wyróżniamy:

weksel własny in blanco,

poręczenie wekslowe,

poręczenie,

gwarancje bankową,

przelew wierzytelności na zabezpieczenie,

przystąpienie do długu kredytowego,

pełnomocnictwo,

ubezpieczenie kredytu.

Zabezpieczenia rzeczowe to:

zastaw rejestrowy,

zastaw ogólny,

zastaw na prawach według k.c.,

przewłaszczenie na zabezpieczenie,

kaucja,

blokada środków na rachunku bankowym,

przelew kwoty na rachunek banku,

hipoteka,

roszczenie o ustanowienie hipoteki.

Bank może zastosować jedną lub kilka form zabezpieczenie jednocześnie.

Przyjęte przez bank zabezpieczenie powinno być określone w umowie kredytu, pożyczki czy zleceniu.

W celu wczesnego wykrycia ewentualnego zagrożenia niespłacenia kredytu

i przeciwdziałania temu niebezpieczeństwu ważne jest sprawdzanie wiarygodności kredytowej także już po udzieleniu kredytu.

Badanie zdolności po udzieleniu kredytu powinno obejmować obserwacje następujących obszarów:

1. rozwój sytuacji ekonomiczno-finansowej kredytobiorcy,

2. zmian wartości zabezpieczeń,

3. zmian u kredytobiorcy np. zmiany zarządu czy formy prawnej.

Nie zawsze jednak możliwe jest całkowite wyeliminowanie ryzyka w operacjach

z klientami i bank często musi odzyskiwać zaabsorbowane środki od niesolidnych dłużników na drodze egzekucji.

2. Czynności prawne stanowiące źródła roszczeń.

Warunkiem do zastosowania bankowego tytułu wykonawczego jest dokonanie czynności bankowej , której skutkiem jest powstanie stosunku obligacyjnego pomiędzy bankiem - wierzycielem a dłużnikiem banku. Zgodnie z ustawą „do dokonywania czynności bankowych są uprawnione banki” oraz „jednostki organizacyjne nie będące bankami jeżeli zostały do tego uprawnione na podstawie ustawy”. Wśród wielu czynności bankowych, które zawarł ustawodawca w art. 11 ust. 1 prawa bankowego znajduje się również grupa czynności bankowych absorbujących środki banku, a co za tym idzie - stanowiące potencjalne źródła jego roszczeń wobec kontrahenta. Należą do nich między innymi :

udzielanie kredytów

udzielanie pożyczek pieniężnych

dyskonto weksli,

udzielanie gwarancji i poręczeń,

otwieranie akredytyw importowych.

Przedmiotem analizy będą jednak najczęściej występujące w praktyce źródła roszczeń czyli kredyty i pożyczki pieniężne.

Zgodnie z art. 69 ust 1 prawa bankowego przez umowę kredytową bank zobowiązuje się oddać do dyspozycji kredytobiorcy na czas oznaczony w umowie określoną kwotę środków pieniężnych z przeznaczeniem na ustalony cel,

a kredytobiorca zobowiązuje się do korzystania z niej na warunkach określonych

w umowie, zwrotu kwoty wykorzystanego kredytu wraz z odsetkami w oznaczonym terminie spłaty oraz zapłaty prowizji od udzielonego kredytu.

Jak wynika z powyższej definicji, umowa kredytu ma kilka charakterystycznych cech:

1. jest umową konsensualną-czyli dochodzi do skutku już w momencie jej podpisania. Oddanie do dyspozycji środków pieniężnych nie jest konieczną przesłanką jej zawarcia, lecz elementem wykonania zawartej umowy. Dotyczy to również przypadku, gdy postawienie środków do dyspozycji kredytobiorcy na stępuje w dniu zawarcia umowy;

2. jest umową dwustronnie zobowiązującą;

3. jest umową odpłatną;

4. musi być5. w niej zawsze oznaczony termin, na jaki została zawarta;

6. musi być7. w niej zawsze wskazany cel, na jaki mają być8. przeznaczone przez kredytobiorcę oddane mu środki pieniężne;

jest zobowiązaniem pieniężnym, jest umową, która jest zastrzeżona do wyłącznej kompetencji banków.

Podstawą udzielenia kredytu przez bank jest zwykle wniosek kredytowy, mimo iż prawo bankowe nie warunkuje udzielenia kredytu od takiego wniosku. Z wnioskiem

o udzielenie kredytu występuje zawsze przyszły kredytobiorca.

Może to być:

osoba fizyczna posiadająca zdolność do czynności prawnych,

osoba prawna,

jednostka organizacyjna nie mająca osobowości prawnej, jeżeli ma zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych.

Z wnioskiem o udzielenie kredytu nie może natomiast wystąpić:

przedsiębiorstwo zagraniczne,

spółka cywilna,

inne jednostki organizacyjne nie mające zdolności prawnej oraz zdolności do czynności prawnych

Po uzyskaniu wniosku kredytowego bank musi uzależnić przyznanie kredytu od zdolności kredytowej przyszłego kredytobiorcy czyli zdolności do spłacenia zaciągniętego kredytu wraz z odsetkami w terminach określonych w umowie.

Aby dokonać jak najbardziej trafnej oceny zdolności kredytowej proces ten powinien być właściwie zorganizowany i przebiegać kolejnymi etapami. Powinien być zrozumiały dla kredytobiorcy, tak by był on świadomy wspólnego ryzyka oraz wspólnych korzyści płynących z trafnej decyzji.

Regulaminy kredytowe poszczególnych banków zawierają zarówno zakres informacji, jak i żądane dokumenty do poszczególnych rodzajów kredytów. Potencjalny kredytobiorca powinien być zapoznany z regulaminem kredytowym danego banku. Jednak są to wymagania standardowe, nie zawsze uwzględniające specyfikę kredytobiorcy.

Skutkiem błędnej oceny zdolności kredytowej przyszłego kredytobiorcy jest nie dotrzymanie części warunków zawartej umowy, a w konsekwencji egzekwowanie należności banku np. przy wykorzystaniu bankowego tytułu wykonawczego.

W przypadku kredytów, bankowy tytuł wykonawczy może posłużyć bankowi

w następujących sytuacjach:

wypowiedzenia kredytu „w razie zagrożenia terminowej spłaty kredytu z powodu złego stanu majątkowego kredytobiorcy”- wypowiedzenie kredytu powoduje natychmiastową wymagalność roszczenia banku o zwrot całości lub części wykorzystanego kredytu;

nieterminowych lub niepełnej wysokości spłat kredytu.

Kolejną czynnością bankową mogącą stanowić źródło roszczeń banku jest udzielanie pożyczek pieniężnych.

Pożyczkę bankową można zdefiniować jako umowę, na mocy której bank zobowiązuje się przenieść na własność pożyczkobiorcy określoną ilość pieniędzy, a pożyczkobiorca zobowiązuje się zwrócić te sumę pieniędzy oraz zapłacić bankowi odsetki.

Prawo bankowe oraz kodeks cywilny nie określają rodzajów pożyczek jakie mogą być udzielane przez banki, jednak sama praktyka dokonała ich podziału ze względu na:

1. sposób spłaty pożyczki,

2. okres, na jaki pożyczka ma być3. udzielona,

4. walutę pożyczki,

5. sposób zabezpieczenia pożyczki,

6. zasady oprocentowania pożyczki,

7. częstotliwość8. spłaty pożyczki,

9. preferencyjność10. .

Pożyczki bankowe udzielane są z reguły osobom fizycznym na cele konsumpcyjne,

a jedyną walutą, w której mogą być one udzielone, w odróżnieniu od kredytu bankowego, jest złoty.

Pożyczka bankowa dochodzi do skutku z chwilą wydania pożyczkobiorcy zwartej

w umowie kwoty w gotówce.

Jako zabezpieczenie pożyczki banki standardowo wymagają poręczenie osób fizycznych, posiadających stałe źródło utrzymania.

Rozwiązanie umowy pożyczki może nastąpić w wyniku: wzajemnego porozumienia lub wypowiedzenia przez jedna ze stron.

Podstawa do wypowiedzenie umowy przez bank jest udowodnienie, że pożyczkobiorca stal się niewypłacalny lub zabezpieczenie wierzytelności uległo znacznemu zmniejszeniu. Na niewypłacalność może wskazywać np. bezskuteczna egzekucja prowadzona przeciwko dłużnikowi przez innego wierzyciela.

Możliwość operowania bankowym tytułem wykonawczym w przypadku pożyczki powstaje, gdy:

pożyczkobiorca nie przestrzega wskazanego w umowie terminu spłaty pożyczki;

pożyczkobiorca uchybia sześciotygodniowemu terminowi spłaty w razie wypowiedzenia umowy przez bank

3. Postępowanie przedegzekucyjne.

Postępowanie poprzedzające właściwe postępowanie egzekucyjne nie zostało nigdzie uregulowane. Kodeks postępowania cywilnego nie normuje działań poprzedzających wszczęcie egzekucji. Podstawy prawnej dla ich stosowania należy więc upatrywać w ogólnych przepisach kodeksu cywilnego.

W tworzonych przez podmioty stosunkach prawnych (umowy) jedną stroną jest podmiot (wierzyciel), mogący wymagać od drugiej strony (dłużnik) określonego, zgodnego z istotą tego stosunku prawnego, zachowania się, a ten ostatni jest obowiązany do wykonania zaciągniętego zobowiązania zgodnie z jego treścią. Niewykonanie przez dłużnika zobowiązania daje wierzycielowi możliwość dochodzenia należnego mu świadczenia na drodze postępowania egzekucyjnego, co powinno być jednak traktowane jako ostateczność. Podejmowane w pierwszej kolejności działania powinny mieć na celu skłonienie dłużnika do dobrowolnego wypełnienia zaciągniętego zobowiązania. Osiągnięciu tego celu ma służyć postępowanie upominawczo-monitujące.

Postępowanie upominawczo-monitujące wszczyna w banku komórka windykacyjna wysyłając do dłużnika i innych osób zobowiązanych do spełnienia świadczenia wezwanie do zapłaty (monit) .

Wezwanie do zapłaty (monit) powinno zawierać:

1. wskazanie wierzyciela (banku),

2. stanowcze żądanie zapłaty należności w terminie 7 dni, licząc od dnia

doręczenia wezwania do zapłaty (monitu) dłużnikowi,

3. zagrożenie , że brak zapłaty w terminie spowoduje skierowanie sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego, którego wysokie koszty obciążają dłużnika.

Wezwanie do zapłaty (monit) komórka windykacyjna sporządza dla każdego zobowiązanego w dwóch egzemplarzach, z których jeden pozostawia w aktach sprawy.

Niezachowanie 7-dniowego terminu zapłaty zobowiązuje wierzyciela do wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego oraz złożenia wniosku o nadanie mu klauzuli wykonalności, a następnie wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego.

Jeżeli po otrzymaniu wezwania do zapłaty (monitu) dłużnik spłaci całą należność, uzyska zgodę na rozłożenie jej spłaty na raty albo przedłużenie terminu spłaty, taka sprawa nie kierowana jest do egzekucji. Częściowa spłata należności, jeżeli nie jest związana z zawarciem ugody, nie stanowi przeszkody do wszczęcia postępowania egzekucyjnego.

Zasady postępowania upominawczo- monitującego w zależności od formy przyjętego zabezpieczenie ulegają modyfikacji.

Jeżeli jako zabezpieczenie przyjęto poręczenie według prawa cywilnego modyfikacja ta jest nieznaczna. Poręczyciel odpowiada solidarnie z dłużnikiem za jego zobowiązania co daje bankowi możliwość dochodzenia całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych.

Z uwagi na ten fakt koniecznym staje się wysłanie także do poręczycieli wezwania do zapłaty, którego treść powinna jasno informować o solidarnej odpowiedzialności za powstałe zobowiązanie i o równoczesnym prowadzeniu egzekucji z majątku dłużnika i poręczycieli.

W przypadku, gdy zabezpieczenie stanowi gwarancja, w trakcie dochodzenia roszczeń wysyła się do gwaranta pismo o nieuregulowaniu w terminie zaciągniętego przez dłużnika zobowiązania. Pismo to musi zawierać wezwanie gwaranta do bezzwłocznego wpłacenia wskazanej kwoty. Ważne jest przy tym zwrócenie uwagi na krótkoterminowy charakter gwarancji określony w jej treści. Termin ten nie może zostać przekroczony, gdyż upływ terminu ważności gwarancji powoduje jej wygaśnięcie.

Gdy zabezpieczeniem zobowiązania jest kaucja i opóźnienie w spłacie trwa dłużej niż 30 dni, konieczne jest zawiadomienie kaucjodawcy o przejęciu kaucji, a następnie jej przejecie wraz z odsetkami na poczet zadłużenia.

Jeżeli zabezpieczeniem zobowiązania jest przewłaszczenie rzeczy ruchomej oznaczonej co do tożsamości, a bank użyczył tę rzecz osobie, która zaciągnęła zobowiązanie , otrzymuje ona wezwanie do bezzwłocznego zwrotu użyczonej rzeczy zawierające również informacje, że niewydanie jej w ciągu 7 dni spowoduje skierowanie sprawy na drogę sądową.

Gdy zabezpieczeniem jest zastaw rejestrowy, bank zawiadamia pisemnie zastawcę o zamierzonym podjęciu działań zmierzających do zaspokojenia jego roszczeń wynikających z zastawu. Zastawca może w ciągu 7 dni od dnia zawiadomienia zaspokoić bank czyli zastawnika, bądź wystąpić do sądu z powództwem o ustalenie, że wierzytelność nie istnieje lub nie jest wymagalna.

Koszty dochodzenia należności drogą postępowania upominawczo-monitującego, podobnie jak wszelkie koszty postępowania egzekucyjnego, obciążają dłużnika.

W przypadku ich nie pokrycia przez zobowiązanych, podlegają one zaliczeniu do ogólnych kosztów postępowania egzekucyjnego.

W trakcie postępowania upominawczo-monitującego może dojść do wszczęcia postępowania ugodowego. Z propozycją ugody może wystąpić zarówno sam dłużnik jak i bank (np. w sytuacji, gdy komórka, w której wierzytelność powstała, dowie się, że dłużnik miałby możliwość spłaty zadłużenia, pod warunkiem, że zastosuje się względem niego specjalny system ulg).

W przypadku, gdy postępowanie upominawczo-monitujące nie przyniesie pożądanych skutków komórka windykacyjna - w zależności od okoliczności - wystawia bankowy tytuł egzekucyjny, rozpoczynając tym samym wszczęcie procedur egzekucyjnych, albo też kieruje sprawę na drogę postępowania sądowego celem wytoczenia powództwa przeciwko dłużnikowi .

4.Tytuły egzekucyjne i klauzula wykonalności.

Jedną z możliwych dróg odzyskania wierzytelności jest prowadzenie postępowania egzekucyjnego.

Pod pojęciem postępowania egzekucyjnego należy rozumieć prawnie określone działania organów egzekucyjnych polegające na doprowadzeniu, przy pomocy przewidzianych środków, do uzyskania przez wierzyciela należnego mu od dłużnika świadczenia.

Warunkiem prowadzenia postępowania egzekucyjnego jest spełnienie pewnych wymogów formalnych. Jest ono możliwe tylko wówczas, gdy istnienie roszczenia jest potwierdzone odpowiednim dokumentem, który jest określany mianem tytułu wykonawczego. Istnienie ważnego tytułu egzekucyjnego jest podstawowy warunkiem egzekucji. W praktyce jest to urzędowy dokument stwierdzający istnienie i zakres wykonalnego roszczenia wierzyciela oraz istnienie i zakres obowiązków dłużnika.

Tytułami egzekucyjnymi są:

a) orzeczenie sądu prawomocne lub podlegające natychmiastowemu

wykonaniu, jak również ugoda zawarta przed sądem,

b) wyrok sądu polubownego lub ugoda zawarta przed takim sądem,

c) inne orzeczenia, ugody i akty, które z mocy ustawy podlegają wykonaniu w

drodze egzekucji sądowej,

d) akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje obowiązek zapłaty sumy pieniężnej lub uiszczenia innych rzeczy zmiennych, ilościowo w akcie oznaczonym, albo też obowiązek wydania rzeczy indywidualnie oznaczonej, gdy termin zapłaty, uiszczenia lub wydania jest w akcie wskazany,

e) akt notarialny, w którym dłużnik poddał się egzekucji i który obejmuje

obowiązek zapłaty sumy pieniężnej do wysokości w akcie wprost

określonej albo oznaczonej za pomocą klauzuli waloryzacyjnej, gdy akt

określa warunki, które upoważniają wierzyciela do prowadzenia przeciwko

dłużnikowi egzekucji na podstawie tego aktu w całości lub części

roszczenia, jak również termin, do którego wierzyciel może wystąpić

o nadanie temu aktowi klauzuli wykonalności,

f) bankowy tytuł egzekucyjny wystawiony n a podstawie ksiąg banków lub

innych dokumentów związanych z dokonywaniem czynności bankowych.

Bankowy tytuł egzekucyjny bank może wystawić przeciwko osobie, która:

złożyła pisemne oświadczenie o poddaniu się egzekucji,

dokonała bezpośrednio z bankiem czynności bankowej lub jest dłużnikiem z tytułu zabezpieczenia wierzytelności banku wynikającej z czynności bankowej.

Oświadczenie o poddaniu się egzekucji będące jednym z warunków wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego musi być złożone wyłącznie przez osobę, która bezpośrednio z bankiem dokonała czynności bankowej i jest dłużnikiem banku z tytułu zabezpieczenia wierzytelności wynikającej z czynności bankowej np. poręczyciel, przystępujący do długu, zastawca. Powyższe oświadczenie musi mieć formę pisemną

i określać kwotę, do której dłużnik poddaje się egzekucji oraz ostateczny termin, do którego bank może wystawić bankowy tytuł egzekucyjny.

W przypadku gdy w celu zabezpieczenia roszczenia ustanowiono zastaw rejestrowy lub dokonano przeniesienia własności, dłużnik może również poddać się egzekucji wydania rzeczy.

Poprawnie wystawiony bankowy tytuł egzekucyjny musi zawierać oznaczenie:

banku, który go wystawił i na rzecz którego będzie prowadzona egzekucja,

dłużnika zobowiązanego do zapłaty,

wysokości zobowiązania dłużnika wraz z odsetkami i terminami ich płatności,

czynności bankowej, z której wynikają dochodzone roszczenia,

datę wystawienia bankowego tytułu.

Ponadto bankowy tytuł egzekucyjny należy opatrzyć pieczęcią banku wystawiającego tytuł oraz podpisami osób uprawnionych do działania w imieniu banku.

Tak przygotowany tytuł nie jest jednak jeszcze podstawą do wszczęcia egzekucji, gdyż nie jest on zaopatrzony w klauzulę wykonalności, którą w każdym przypadku nadaje sąd. Klauzula wykonalności jest aktem sądowym zawierającym stwierdzenie, że tytuł egzekucyjny odpowiada wszelkim wymogom niezbędnym do wszczęcia egzekucji. Powyższa klauzula nakazuje urzędom i osobom zainteresowanym wykonanie tytułu egzekucyjnego oraz udzielenie pomocy organom egzekucyjnym na ich wezwanie. Postępowanie o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności zwane jest postępowaniem klauzulowym.

Przykładem podmiotu występującego do sądu z wnioskiem o nadanie wystawionemu przez siebie tytułowi klauzuli wykonalności jest bank przy czym nie jest on ograniczony terminem, w którym powinien taki wniosek złożyć. Jedynym terminem, który bank musi przestrzegać, jest termin zawarty w oświadczeniu dłużnika o poddaniu się egzekucji będący ostatecznym terminem wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego.

Po wystawieniu tytułu bank występuje z wnioskiem do właściwego dłużnikowi sądu rejonowego. Do wniosku bank powinien dołączyć oryginał tytułu egzekucyjnego wraz z pisemnym oświadczeniem dłużnika o poddaniu się egzekucji.

Wniosek banku sąd rozpoznaje niezwłocznie, nie później jednak niż w terminie 3 dni od dnia jego złożenia ale rozpatrzenie wniosku po upływie tego terminu nie pozbawia nadanej klauzuli skuteczności.

Sąd może również złożony wniosek oddalić gdy:

treść lub forma tytułu nie jest zgodna z wymogami art.96 ust. 2 prawa

bankowego,

tytuł został wystawiony po terminie określonym w oświadczeniu dłużnika

poddaniu się egzekucji,

bank nie dołączy do wniosku wymaganych dokumentów,

bank nie opłacił wniosku.

W przypadku stwierdzenia któregoś z powyższych faktów sąd wzywa bank do uzupełnienia braków w terminie 7 dni. Po bezskutecznym upływie tego terminu bankowy tytuł egzekucyjny zostaje zwrócony do banku.

Postępowanie klauzulowe kończy się z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o nadaniu bankowemu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności.

ROZDZIAŁ II

Prawne aspekty egzekucji należności.

1. Uprawnienia i obowiązki podmiotów postępowania egzekucyjnego.

Postępowanie klauzulowe i postępowanie egzekucyjne są oddzielnymi postępowaniami, co oznacza, że ukończenie postępowania klauzulowego nie powoduje automatycznego wszczęcia egzekucji. Do jej rozpoczęcia konieczny jest dodatkowy element w postaci wniosku, żądania, zarządzenia bądź polecenia wszczęcia postępowania egzekucyjnego.

Postępowanie egzekucyjne toczy się pomiędzy stronami, z których jedną jest wierzyciel-podmiot dochodzący swojej należności, drugą-podmiot zobowiązany

do spełnienia świadczenia.

Wierzycielem jest podmiot wymieniony w tytule wykonawczym jako uprawniony

do otrzymania świadczenia i ten, na rzecz którego zostało wszczęte postępowanie egzekucyjne.

Dłużnikiem jest podmiot wymieniony w tytule wykonawczym, jako zobowiązany

do spełnienia świadczenia i ten, przeciwko któremu toczy się postępowanie egzekucyjne, czyli:

1) kredytobiorca,

2) wystawca weksla własnego,

3) poręczyciel według prawa cywilnego,

4) awalista,

5) przystępujący do długu,

6) zastawca,

7) dłużnik hipoteczny.

W odniesieniu do wyżej wymienionych osób z wyjątkiem zastawcy i dłużnika hipotecznego może być prowadzona egzekucja z całego ich majątku. Natomiast w

przypadku gdy zastawcą lub dłużnikiem hipotecznym jest osoba inna niż kredytobiorca, egzekucje w stosunku do tej osoby można prowadzić tylko z rzeczy lub prawa zastawionego bądź z obciążonej nieruchomości.

Po obu stronach postępowania może występować wiele osób będących zarówno wierzycielami, jak i dłużnikami.

W pewnych wypadkach możliwe jest objęcie tytułem wykonawczym osób, które nie zostały wymienione w tytule egzekucyjnym, w szczególności:

a) małżonka dłużnika-jeżeli pozostawał on w związku małżeńskim w chwili wydania tytułu egzekucyjnego oraz w chwili nadania klauzuli wykonalności. Odpowiedzialnośćb) małżonka ogranicza się do majątku objętego wspólnością majątkową.

c) osobę, na którą po powstaniu tytułu egzekucyjnego lub w toku sprawy przed wydaniem tytułu przeszły obowiązki lub uprawnienia, sąd nada klauzulę wykonalności przeciwko niej, gdy przejście to będzie wykazane dokumentem urzędowym lub prywatnym z podpisem urzędowo poświadczonym.

Postępowanie egzekucyjne jest postępowaniem sformalizowanym

i charakteryzującym się pewnym porządkiem, dlatego też musi być ono prowadzone przez wyspecjalizowane i upoważnione do tego organy państwowe - tzw. organy egzekucyjne.

Organami egzekucyjnymi są:

sądy rejonowe,

działający przy tych sądach komornicy.

W toku postępowania egzekucyjnego podmiotom postępowania przysługuje wiele praw oraz ciąży na nich wiele obowiązków.

Czynności egzekucyjne z wyjątkiem tych, które są zastrzeżone dla sądów

wykonywane są przez komorników.

Komornik sądowy jest funkcjonariuszem publicznym działającym przy sądzie rejonowym, który jako wykonawca czynności egzekucyjnych. jest zasadniczym organem egzekucyjnym.

Ustawa o komornikach sądowych powierza im określone zadania, w tym:

wykonywanie orzeczeń sądowych w sprawach o roszczenia pieniężne

i niepieniężne,

zabezpieczenie roszczeń,

wykonywanie innych tytułów wykonawczych wydanych na podstawie odrębnych

przepisów.

Komornikiem sądowym może być ten, kto:

posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich

ukończył wyższe studia prawnicze lub administracyjne,

odbył aplikację komorniczą

złożył egzamin komorniczy,

ukończył 25 lat.

Komornik jest organem samodzielnym i niezależnym od stron i innych uczestników postępowania egzekucyjnego. Przy wykonywaniu swoich obowiązków podlega on jedynie ustawom i orzeczeniom sądu. Nadzór nad formalną poprawnością jego działalności, w szczególności szybkością, sprawnością i rzetelnością postępowania sprawuje prezes sądu rejonowego, przy którym działa. Natomiast nadzór merytoryczny nad czynnościami egzekucyjnymi komorników, poprzez rozpoznawanie skarg na ich czynności wykonuje sąd rejonowy. Sąd ma też prawo wydawania z urzędu komornikowi zarządzeń zmierzających do zapewnienia należytego wykonania egzekucji oraz usunięcia ujawnionych uchybień.

Z zasady komornik pełni czynności osobiście, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej. W toku egzekucji komornik może korzystać z innych organów,

tj. pomocniczych organów egzekucyjnych. Do organów tych można zaliczyć również banki, które dokonują pewnych czynności przy egzekucji z rachunków bankowych oraz zakład pracy dłużnika, w przypadku prowadzenia egzekucji z wynagrodzenia za pracę.

Dla osiągnięcia celu egzekucji konieczne jest współdziałanie komornika ze stronami, uczestnikami postępowania, organami administracji państwowej oraz osobami

i instytucjami nie uczestniczącymi w danym postępowaniu przy uzyskiwaniu informacji niezbędnych do prowadzenia egzekucji, dotyczyć to może np. adresu, majątku i miejsca pracy dłużnika. Informacje te oraz złożone przez strony

i uczestników wyjaśnienia mają szczególnie pomóc w sprawnym i skutecznym postępowaniu.

Obowiązkiem komornika jest zawiadamianie stron postępowania o każdej dokonanej czynności dokonanej w terminie, o którym strona nie była poinformowana i przy której nie była obecna.

Komornik ponosi odpowiedzialność za wykonywane czynności i w związku z tym jest on zobowiązany do naprawienia szkód, wyrządzonych umyślnie lub przez niedbalstwo, jeżeli poszkodowany nie mógł w toku postępowania zapobiec szkodzie za pomocą środków przewidzianych w kodeksie postępowania cywilnego. Wraz z komornikiem za szkodę odpowiedzialny jest solidarnie Skarb Państwa.

Komornik jest zobowiązany w terminie tygodniowym przekazać uprawnionemu wyegzekwowane należności, a jeżeli powstanie z jego winy opóźnienie, jest zobowiązany zapłacić odsetki od kwot otrzymanych i nie rozliczonych w terminie.

Komornik działa na obszarze swojego rewiru komorniczego obejmującego cześć lub cały obszar właściwości sądu rejonowego lub kilku sadów rejonowych. Nie może on odmówić przyjęcia wniosku o wszczęcie postępowania egzekucyjnego, do którego prowadzenia jest właściwy tzn., że miejsce zamieszkania dłużnika przeciwko któremu wystawiono wniosek znajduje się w obrębie jego rewiru. Na pisemny wniosek wierzyciela komornik może również prowadzić egzekucję poza obszarem swego rewiru, dotyczy to działań na obszarze właściwości sadu apelacyjnego. Komornik może również za zgodą wierzyciela przekazać całość lub część sprawy egzekucyjnej innemu komornikowi, jeżeli ten wyrazi na to zgodę.

Zgodnie z kodeksem postępowania cywilnego organem egzekucyjnym jest również sąd rejonowy.

Sąd rejonowy w postępowaniu egzekucyjnym występuje w podwójnej roli: samodzielnie wykonuje niektóre, przewidziane w kodeksie czynności egzekucyjne oraz sprawuje nadzór nad wskazanymi przez ustawę czynnościami komornika.

Sąd rejonowy występuje w charakterze sądu egzekucyjnego jeżeli:

nadaje klauzulę wykonalności,

rozpoznaje skargi na czynności i postanowienia komornika,

wydaje komornikowi zarządzenia mające na celu zapewnienie należytego

wykonania egzekucji oraz usuwa spostrzeżone nieprawidłowości w

postępowaniu egzekucyjnym,

orzeka o trybie dalszego prowadzenia egzekucji w wypadku zbiegu egzekucji

sądowej i administracyjnej,

rozpoznaje wnioski o wyjawienie majątku

ustanawia kuratora w postępowaniu egzekucyjnym,

rozstrzyga w sprawie ograniczenia egzekucji,

przy egzekucji z nieruchomości ustanawia zarząd nieruchomości,

rozstrzyga o wydaniu zabezpieczenia,

postanawia o wydaniu rzeczy

Sąd rozpoznaje sprawy egzekucyjne jednoosobowo na posiedzeniu niejawnym, a wyjątkowo tylko kiedy konieczne jest wyznaczenie rozprawy albo wysłuchanie stron lub innych osób, wyznacza rozprawę. Sąd wydaje orzeczenia w formie postanowień.

Dłużnikowi podobnie jak i organowi egzekucyjnemu, przysługuje w toku postępowania wiele praw, a także ciąży na nim wiele obowiązków. W szczególności:

Dłużnik po uzyskaniu informacji o wszczęciu egzekucji, zobowiązany jest do powiadomienia w terminie 7 dni organu egzekucyjnego o każdej zmianie miejsca swojego pobytu trwającej dłużej niż jeden miesiąc. Następstwem niedopełnienia tego obowiązku może być kara grzywny.

Dłużnikowi przysługuje:

a) skarga do sądu rejonowego na czynności komornika,

b) zażalenie na postanowienie sądu w przypadkach przewidzianych przez k.p.c.

Dłużnik powinien zwrócić wierzycielowi koszty niezbędne do celowego przeprowadzenia egzekucji. Egzekucja jest celowa tylko wówczas, gdy podejmowane przez komornika czynności maja wpływ na zaspokojenie żądania wierzyciela i są zgodne z przepisami prawa egzekucyjnego. Dłużnik nie powinien być obciążony kosztami np. gdy realizuje on dobrowolnie w ustalonym terminie nałożony na niego w tytule wykonawczym obowiązek. Przy pierwszej czynności egzekucyjnej dłużnik otrzymuje zawiadomienie o wszczęciu egzekucji, które musi zawierać treść tytułu wykonawczego oraz wymieniony sposób egzekucji. Zawiadomienie to musi w sposób jasny informować dłużnika o tym, od kogo pochodzi tytuł wykonawczy, kiedy został wydany i jaka jest treść świadczenia, które ma spełnić.

Zgodnie z jedną z zasad postępowania egzekucyjnego, zasadą jawności, dłużnik podobnie jak i wierzyciel ma prawo uczestniczyć w czynnościach egzekucyjnych.

W przepisach art. 829-839 k.p.c. wprowadzono ochronę dłużnika w postaci przedmiotowych ograniczeń egzekucji. Ograniczenia te nie zezwalają bezwzględnie na prowadzenie egzekucji lub zezwalają na prowadzenie egzekucji w ograniczonym zakresie z pewnych przedmiotów, świadczeń, praw i wierzytelności.

Dłużnik na drodze sądowej może również żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części.

Jeżeli egzekucja z jednej części majątku dłużnika wystarcza na zaspokojenie roszczeń banku, dłużnik może żądać zawieszenia egzekucji z pozostałej części majątku, a także umorzenia postępowania w całości lub w części, jeżeli bank posiada zastaw zabezpieczający zaspokojenie roszczenia, chyba że egzekucja skierowana jest do przedmiotu zastawu.

W kodeksie postępowania cywilnego oraz w ustawie o postępowaniu egzekucyjnym wskazane są również praw i obowiązki wierzyciela. Według powyższych przepisów bank jako wierzyciel ma prawo wyboru komornika w granicach właściwości sądu apelacyjnego.

Przysługuje mu również:

skarga na czynności komornika

zażalenie na postanowienie sądu w przypadkach wskazanych w k.p.c.

zwrot kosztów niezbędnych do prawidłowego przeprowadzenia egzekucji.

Bank jest wnioskodawcą nadania bankowemu tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności i jako wierzyciel powinien wskazać sposób egzekucji. Jeżeli miejsce pobytu dłużnika nie jest znane, bank może zwrócić się do sądu z wnioskiem o ustanowienie dla dłużnika kuratora będącego jego reprezentantem w postępowaniu egzekucyjnym. Wierzyciel jako podmiot postępowania egzekucyjnego może być obecny przy czynnościach egzekucyjnych i ma również prawo w każdej chwili żądać zawieszenia lub umorzenia tegoż postępowania bez konieczności uzasadniania swojego wniosku.

2. Egzekucja świadczeń pieniężnych i niepieniężnych banku.

Wszczęcie egzekucji następuje na wniosek złożony właściwemu organowi czyli sadowi lub komornikowi. Przed wystąpieniem z wnioskiem o wszczęcie egzekucji bank musi sprawdzić:

1. dane identyfikacyjne dłużnika,

2. kwotę należności,

3. termin wymagalności,

a także ustalić, czy należność

1. nie uległa przedawnieniu,

2. nie została spłacona,

3. nie zmieniono terminu spłaty w wyniku np. zawarcia umowy ugody.

Wniosek może złożyć wierzyciel wskazany w tytule wykonawczym lub jego pełnomocnik. Do podjęcia egzekucji konieczne jest więc wystawienie wniosku

o wszczęcie postępowania egzekucyjnego i złożenie go wraz z zaopatrzonym w klauzulę wykonalności bankowym tytułem egzekucyjnym u komornika sadu rejonowego właściwego dla miejsca zamieszkania dłużnika, miejsca prowadzenia działalności gospodarczej lub miejsca położenia majątku. Wniosek składany w formie pisemnej musi odpowiadać warunkom przewidzianym dla pisma procesowego. Ponadto winien zawierać wskazanie świadczenia, które ma być spełnione oraz sposób egzekucji. Świadczenie wskazane we wniosku musi być zgodne z treścią tytułu wykonawczego. Wniosek może również zawierać żądanie wyegzekwowania kosztów postępowania egzekucyjnego. Wniosek nie spełniający powyższych warunków, powinien zostać na wezwanie organu egzekucyjnego uzupełniony w terminie 7 dni.

Z chwilą złożenia powyższego wniosku następuje wszczęcie właściwego postępowania egzekucyjnego. Właściwe postępowanie egzekucyjne obejmuje oprócz stadium służącego bezpośrednio przeprowadzeniu egzekucji, także stadium początkowe i końcowe.

Stadium początkowe obejmuje okres między wszczęciem właściwego postępowania egzekucyjnego a wszczęciem egzekucji. W tym okresie organ egzekucyjny bada wniosek pod względem formalnym oraz jego zasadności. W przypadku stwierdzenia braków uniemożliwiających przeprowadzenie postępowania wzywa wnioskodawcę do ich uzupełnienia. Nie uzupełnienie braków w terminie tygodniowym powoduje zwrot wniosku wierzycielowi.

W jednym wniosku skierowanym do komornika wierzyciel może wskazać kilka sposobów egzekucji przeciwko jednemu dłużnikowi, spośród nich powinien zostać zastosowany najmniej uciążliwy. Jeżeli wierzyciel wnioskujący o wszczęcie egzekucji nie może wskazać przedmiotów służących do jego zaspokojenia, komornik wzywa dłużnika do złożenia wyjaśnień. Dłużnik może jednak odmówić ich złożenia co zmusza wierzyciela do uzyskania informacji o jego majątku poprzez wszczęcie postępowania o wyjawienie majątku. Postępowanie to jest więc środkiem pomocniczym w stosunku do egzekucji zarówno świadczeń pieniężnych jak

i niepieniężnych. Za jego pomocą wierzyciel może uzyskać informacje nie tylko o stanie majątku dłużnika, ale i o miejscu, w którym składniki majątku się znajdują. Uzyskane w ten sposób informacje mogą wpłynąć na skuteczność prowadzonej egzekucji i w konsekwencji na zaspokojenie wierzyciela.

Postępowanie o wyjawienie majątku składa się z trzech etapów.

Pierwszy etap polega na złożeniu wniosku. Uprawniony do tego jest wierzyciel, na rzecz którego egzekucja jest prowadzona. Wniosek składa się:

w trakcie trwania postępowania egzekucyjnego, jeżeli dotychczasowe działania nie przyniosły rezultatu i egzekucja okazała się całkowicie lub częściowo nieskuteczna,

przed wszczęciem postępowania egzekucyjnego, jeżeli wierzyciel uprawdopodobni, ze jego roszczenia nie zostaną w pełni zaspokojone ze znanego mu majątku dłużnika.

Wniosek składa się w sądzie i powinien odpowiadać wymogom pisma procesowego. Do wniosku konieczne jest dołączenie tytułu wykonawczego i innych dokumentów uzasadniających obowiązek wyjawienia majątku dłużnika.

Sąd rozpatruje wniosek na posiedzeniu niejawnym, na które wzywa strony postępowania. Jeżeli sąd uzna wniosek za uzasadniony, wydaje postanowienie, w którym zobowiązuje dłużnika do złożenia wykazu majątku ze wskazaniem rzeczy stanowiących jego własność a także wykazem posiadanych rachunków bankowych.

Po uprawomocnieniu się postanowienia nakazującego dłużnikowi wyjawienie majątku następuje kolejny etap. Sąd odbiera od dłużnika oświadczenie o wykazie majątku oraz przyrzeczenie o jego prawdziwości i zupełności. W czynnościach tych powinien uczestniczyć wierzyciel.

Do trzeciego etapu postępowania o wyjawienie majątku dochodzi, gdy dłużnik nie stawił się na posiedzeniu w celu złożenia wykazu i przyrzeczenia lub odmówił złożenia przyrzeczenia. W takiej sytuacji sąd na wniosek wierzyciela zastosuje w stosunku do dłużnika środki przymusu w postaci grzywny.

W postępowaniu egzekucyjnym organy egzekucyjne podejmują różne czynności. Ze względu na podmiot podejmujący te czynności, można je podzielić na czynności komornika i czynności sądu rejonowego. Te z kolei na czynności decyzyjne czyli znajdujące się w kompetencji zarówno sądu i komornika oraz czynności wykonawcze podejmowane wyłącznie przez komornika.

W zależności od organu, który przeprowadza egzekucję rozróżnia się egzekucję sądową i egzekucję administracyjną, natomiast w zależności od rodzaju świadczenia, którego się dochodzi- egzekucję świadczeń pieniężnych i niepieniężnych.

Egzekucje świadczeń pieniężnych dzieli się na egzekucję:

z ruchomości,

z wynagrodzenia za pracę,

z rachunków bankowych,

z innych wierzytelności i innych praw majątkowych,

z nieruchomości,

z ułamkowej części nieruchomości oraz użytkowania wieczystego.

Chwilą wszczęcia egzekucji jest dokonanie pierwszej czynności egzekucyjnej. Przy pierwszej czynności podjętej w toku postępowania komornik zobowiązany jest doręczyć dłużnikowi zawiadomieni o wszczęciu egzekucji, z podaniem treści tytułu wykonawczego i wymienieniem sposobu egzekucji. W toku egzekucji komornik zobowiązany jest do zawiadamiania strony o każdej dokonanej czynności, a na żądanie strony winien udzielać wyjaśnień o stanie w jaki sprawa się znajduje.

Zarówno wierzyciel jak i dłużnik mogą być obecni przy czynnościach egzekucyjnych, które następnie powinny być stwierdzone protokołem.

Świadczenia pieniężne to roszczenia wierzyciela kierowane do dłużnika, które polegają na żądaniu zapłaty określonej sumy pieniężnej. Celem egzekucji świadczeń pieniężnych jest więc zaspokojenie należności wierzyciela poprzez wypłacenie mu odpowiedniej kwoty. Dlatego też zasadnicza czynnością organu egzekucyjnego powinno być znalezienie i odebranie dłużnikowi takiej sumy pieniędzy, która wystarczyłaby na zaspokojenie egzekwowanej należności głównej wraz z należnościami ubocznymi.

Jeżeli powyższy sposób okaże się bezskuteczny i nie dojdzie do zaspokojenia wierzyciela, konieczne staje się podjęcie kroków mających na celu wyodrębnienie z majątku dłużnika mienia i przekształcenia go w odpowiednia sumę pieniężną. Postępowanie to może być jednak w każdej chwili zakończone jeżeli dłużnik dobrowolnie zapłaci wymaganą kwotę.

Poszukiwanie składników majątku dłużnika i ich zajęcie jest pierwszą czynnością egzekucyjna, jednakże w poszczególnych rodzajach egzekucji świadczeń pieniężnych zajęcie przybiera różną postać.

Jednym z najczęściej spotykanych w praktyce bankowej sposobów egzekucji, jest egzekucja z ruchomości.

Ruchomości to wszystkie rzeczy nie będące nieruchomościami ani ich częściami składowymi. Egzekucja z ruchomości przebiega przez dwa stadia, a mianowicie zajęcie i sprzedaż ruchomości.

Wniosek o wszczęcie egzekucji z ruchomości bank składa do komornika działającego przy sądzie, w którego okręgu znajdują się ruchomości.

Zajęciu podlegają wyłącznie ruchomości stanowiące własność dłużnika, niezależnie od tego, w czyim są władaniu- dłużnika, wierzyciela czy osoby trzeciej.

Z zajęcia ruchomości komornik sporządza protokół oznaczając w nim wartość każdej ruchomości. Oszacowania dokonuje najczęściej komornik, ale istnieje

również możliwość powołania biegłego jeżeli dłużnik lub wierzyciel wniosą zarzuty co do oszacowania. Przy zajęciu powinien być obecny dłużnik. Jeżeli chodzi o wierzyciela, to może on żądać, aby zajęcie nastąpiło w jego obecności i wówczas komornik powinien zawiadomić go o terminie czynności. Niestawiennictwo wierzyciela nie powoduje jednak wstrzymania czynności i komornik dokona zajęcia w czasie jego nieobecności.

Zajęcie rzeczy może nastąpić u:

1) dłużnika- w przypadku ruchomości, które są w jego władaniu. Jeżeli

dłużnik jest współwłaścicielem rzeczy, egzekucja z tej rzeczy jest

dopuszczalna, gdy: ruchomość znajduje się we władaniu lub współwładaniu

dłużnika, rzeczy nie znajdują się we władaniu dłużnika, lecz

współwłaściciel zgadza się na jej zajęcie,

2) wierzyciela, jeżeli na przedmiotach, w stosunku do których skierował

egzekucje przysługuje mu np. prawo zastawu,

3) osoby trzeciej, jeżeli osoba ta przyznaje, że rzeczy stanowią własność4)

dłużnika lub wyraża zgodę na ich zajęcie.

Jeżeli przedmiotem zajęcia były pieniądze, komornik od razu zaspokaja należność banku. Podobnie jest w przypadku, kiedy jest kilku wierzycieli i zajęta suma wystarcza na pokrycie wszystkich zobowiązań dłużnika. Jeżeli wyegzekwowana kwota nie wystarczy na zaspokojenie wszystkich wierzycieli, to komornik zobowiązany jest do złożenia kwoty do depozytu sądowego a następnie do sporządzenia planu podziału.

Po dokonaniu zajęcia komornik pozostawia zajęte rzeczy we władaniu osoby, u której nastąpiło zajęcie, ale z ważnych przyczyn mogą one zostać oddane pod dozór innej osoby w tym także wierzyciela. Dlatego też ważne jest aby bank badał, czy nie istnieje konieczność złożenia wniosku o ustanowienie innej niż dłużnik osoby dozorcą zajętej ruchomości. Decyzje w tej sprawie podejmuje komornik.

Drugim stadium postępowania jest sprzedaż ruchomości zajętych. Takie postępowanie ma na celu przekształcenie zajętego mienia w sumę pieniężną. Sprzedaż zajętych ruchomości nie może nastąpić wcześniej niż siódmego dnia od daty zajęcia. Wyjątek stanowią ruchomości ulegające zepsuciu, te których dozór lub przechowywanie związane jest z nadmiernymi kosztami oraz inwentarz żywy, na którego sprzedaż tuż po zajęciu wyraził zgodę dłużnik.

Zgodnie z kodeksem postępowania cywilnego zaspokojenie roszczeń wierzyciela z zajętych ruchomości może nastąpić:

poprzez ich sprzedaż w trybie nielicytacyjnym,

przez sprzedaż w trybie licytacyjnym,

poprzez sprzedaż w trybie komisowym,

przejecie przez wierzyciela rzeczy na własność .

W praktyce komornicy najczęściej stosują sprzedaż licytacyjną. Bank uprawniony jest do sprawdzenie ceny szacunkowej ustalonej przez komornika i w przypadku zawyżenia ceny powinien zgłosić zarzuty komornikowi, gdyż zawyżony cena utrudnia sprzedaż, a nawet może ja uniemożliwić. Zajęte ruchomości nieużywane będące przedmiotem obrotu handlowego, komornik na wniosek banku może sprzedaż przedsiębiorcy prowadzącemu obrót takimi ruchomościami po cenach hurtowych, a jeżeli cen tych nie można udokumentować, po cenach o 25% niższych od wartości szacunkowej.

Zajęte ruchomości niesprzedane w powyższy sposób, komornik na wniosek banku przekazuje do sprzedaży komisowej poprzedzającej sprzedaż w drodze licytacji publicznej. Dla sprzedaży komisowej cenę sprzedaży ustala się wysokości wartości szacunkowej, a jeśli ruchomość nie zostanie sprzedana- komisant może obniżyć cenę sprzedaży o 25%. Z uzyskanej ceny sprzedaży zostaje potrącona prowizja komisowa.

Jeżeli zajęta ruchomość nie zostanie sprzedana w trakcie sprzedaży komisowej, komornik sprzedaje ją w drodze licytacji publicznej.

Cena wywołania wynosi:

a) w pierwszym terminie licytacji- trzy czwarte wartości szacunkowej,

b) w drugim terminie- połowę wartości szacunkowej

ruchomości będących przedmiotem licytacji.

Jeżeli licytacja nie doszła do skutku, to bank w ciągu 2 tygodni od otrzymania zawiadomienia od komornika może:

1. w przypadku pierwszej licytacji, żądać2. drugiej licytacji lub przejąć3. na własność4.

ruchomość wystawioną na sprzedaż za cenę nie niższą niż cena wywołania,

5. w przypadku drugiej licytacji, przejąć6. ruchomość7. lub nie korzystać8. z prawa

przejęcia informując o tym fakcie komornika co spowoduje umorzenie

postępowania.

Jednocześnie bank może natychmiast wystąpić do komornika z nowym wnioskiem o wszczęcie egzekucji co może doprowadzić do urealnienia wartości szacunkowej ruchomości i znalezienia nabywców.

W każdym przypadku, gdy licytacja nie doszła do skutku z powodu braku licytantów, bank przejmując ruchomość na własność musi dokonać analizy celowości z rozważeniem możliwości sprzedaży i wysokości przewidywanej do uzyskania ceny względnie możliwości zagospodarowania ruchomości we własnym zakresie.

Własność ruchomości przechodzi na wierzyciela z chwilą zawiadomienia go

o przyznaniu mu przejętej rzeczy.

Postępowanie egzekucyjne z wynagrodzenia za pracę przebiega w dwóch etapach i polega na zajęciu oraz realizacji zajętej wierzytelności.

Zajęcie wynagrodzenia za prace jest czynnością egzekucyjna, która należy do komornika.

Komornik dokonuje zajęcia poprzez:

zawiadomienie dłużnika, że do wysokości egzekwowanego świadczenia i do czasu całkowitego pokrycia długu może odbierać wynagrodzenie tylko w kwocie wolnej od zajęcia i wezwanie pracodawcy, aby wypłacał pracownikowi wynagrodzenie wyłącznie w kwocie wolnej od potrąceń.

Zakład pracy zatrudniający dłużnika zobowiązany jest:

1. do przekazywania zajętego wynagrodzenia bezpośrednio do banku, a

komornikowi jeżeli do wynagrodzenia skierowana jest jeszcze inna

egzekucja,

2. do przedstawienia komornikowi w ciągu tygodnia zestawienia

wynagrodzenia za prace dłużnika za okres trzech miesięcy

poprzedzających zajęcie,

3. do złożenia w ciągu tygodnia oświadczenia w jakiej kwocie i w jakich

terminach będzie przekazywane wierzycielowi zajęte wynagrodzenie oraz

oświadczenie o ewentualnych przeszkodach do wypłacania wynagrodzenia,

4. w razie rozwiązania z dłużnikiem umowy o pracę, do umieszczenia w

5. świadectwie pracy informacji o zajęciu wynagrodzenia, a jeżeli znany jest

nowy zakład pracy winien przesłać nowemu zakładowi zawiadomienie

komornika i dokumenty dotyczące zajęcia wynagrodzenia , powiadamiając

o powyższej sytuacji zarówno komornika jak i dłużnika.

Zakład pracy odpowiada za szkodę wyrządzoną bankowi na skutek niewykonania lub nienależytego wykonania jakiegokolwiek obowiązku.

W przypadku nieterminowego wykonania obowiązków albo zaniedbania przesłania zawiadomienia lub dokumentów zajęcia wynagrodzenia nowemu zakładowi pracy dłużnika- zakład pracy podlega ukaraniu grzywna przez komornika.

Skuteczność tej formy egzekucji ma zapewnić zasada „ciągłości zajęcia”. Dokonane zajęcie obowiązuje nawet jeżeli nawiązano z dłużnikiem nowy stosunek pracy lub zakład pracy przeszedł na inną osobę, jeżeli osoba ta wiedziała o zajęciu. Dodatkowo ustawodawca nałożył na dłużnika obowiązek udzielania wierzycielowi wyjaśnień koniecznych do dochodzenia przysługujących dłużnikowi roszczeń. Jeżeli w wyniku niedopełnienia przez dłużnika powyższego obowiązku egzekucja będzie bezskuteczna, wierzyciel może wystąpić do sądu z wnioskiem o wszczęcie postępowania o wyjawienie majątku.

Zakończenie egzekucji z wynagrodzenia następuje z chwilą całkowitego zaspokojenia wierzyciela.

Podobnie jak przy egzekucji z wynagrodzenia za pracę, egzekucję z rachunków bankowych można podzielić na dwa etapy.

Egzekucja z rachunków bankowych skierowana jest do wierzytelności, przysługującej dłużnikowi jako posiadaczowi rachunku bankowego w stosunku do banku, a jej przedmiotem jest wypłata pieniędzy zgromadzonych na rachunku.

W przypadku, gdy egzekucja prowadzona jest z rachunku komornik dokonuje zajęcia przesyłając do banku prowadzącego rachunek zawiadomieni o zajęciu i wzywając bank, by bez jego zgody nie dokonywał z rachunku wypłat do wysokości zajętej wierzytelności. Jednocześnie wzywa bank do bezzwłocznego przekazywania zajętych kwot na pokrycie należności.

Komornik zawiadamia także dłużnika o zajęciu jego wierzytelności, doręczając mu odpis tytuły wykonawczego i zawiadomienia przesłanego do banku.

Zgodnie z art. 890 zajęcie wierzytelności jest dokonane z chwilą doręczenia bankowi zawiadomienia o zajęciu i obejmuje także kwoty wpłacone na rachunek po jego zajęciu.

Zakaz wypłat z rachunku środków nie dotyczy bieżących wypłat na wynagrodzenia za pracę oraz na zasądzone alimenty i renty odszkodowawcze o charakterze alimentacyjnym.

Wypłata powyższych świadczeń następuje: w przypadku wynagrodzeń, po przedstawieniu bankowi odpisu listy płaca w przypadku pozostałych- po złożeniu tytułu wykonawczego stwierdzającego obowiązek dłużnika do ich płacenia.

Skutki zajęcia rachunku bankowego są podobne jak w wypadku zajęcia wynagrodzenia za pracę. W przypadku niewykonania przez bank któregoś z obowiązków w zakresie powyższej egzekucji, komornik nie ma możliwości ukarania banku grzywna. Bank odpowiada jednak za wyrządzoną w ten sposób wierzycielowi szkodę. Natomiast pracownicy banku winni zaniedbań w postaci np. niezgodnego z prawem dokonania wypłat z zajętego rachunku, podlegają ukaraniu grzywną.

Specjalnym przywilejem egzekucyjnym objęte są środki pieniężne zgromadzone na rachunkach oszczędnościowych. Środki pieniężne na rachunkach oszczędnościowo rozliczeniowych jednej osoby, niezależnie od liczby zawartych umów, wolne są od zajęcia na podstawie sądowego lub administracyjnego tytułu wykonawczego do wysokości trzykrotnego przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia w sektorze przedsiębiorstw, bez wypłat nagród z zysku, ogłoszonego przez Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego za okres bezpośrednio poprzedzający dzień wystawienia tytułu wykonawczego.

Egzekucja może być również prowadzona z innych wierzytelności i innych praw majątkowych i podobnie jak w poprzednich przypadkach jest ona prowadzona przez komornika. Egzekucja polega na dwóch czynnościach: zajęciu oraz realizacji zajętej wierzytelności lub prawa. Czynności te zależne są od rodzaju wierzytelności i prawa, z których ma być prowadzona egzekucja.

Przy egzekucji tego typu bank powinien uzyskać od dłużnika informacje o wszystkich jego wierzytelnościach oraz przysługujących mu innych prawach majątkowych,

np.:

udziałach w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością,

akcjach w spółce akcyjnej,

obligacjach,

prawach z zakresu wynalazczości,

a po uzyskaniu tych informacji wskazać komornikowi wierzytelności i inne prawa majątkowe podlegające zajęciu.

W celu zajęcia wierzytelności komornik zawiadamia dłużnika, że nie wolno mu odbierać żadnego świadczenia, ani rozporządzać zajętą wierzytelnością i ustanowionym na niej zabezpieczeniem. Wzywa on dłużnika wierzytelności, aby należnego od niego świadczenia nie uiszczał dłużnikowi, lecz złożył komornikowi lub do depozytu sądowego. Składa także wniosek o dokonanie zapisu w księdze wieczystej o zajęciu, jeżeli zabezpieczenie danej wierzytelności jest ujawnione odpowiednim wpisem w księdze.

Zajęcie wierzytelności związanej z posiadaniem dokumentów, takich jak weksle, czeki, książeczki oszczędnościowe, bony, obligacje dokonuje komornik przez odebranie dokumentu dłużnikowi lub osobie trzeciej.

Egzekucja z udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością polega na zajęciu praw majątkowych dłużnika jako wspólnika, co następuje przez zajęcie udziału.

Bank, który uzyskał zajęcie udziału może żądać wydania zysku przysługującego dłużnikowi, w razie likwidacji spółki, kwoty likwidacyjnej przysługującej dłużnikowi i w końcu sprzedaży udziału.

Sprzedaż udziału w spółce następuje na zezwolenia sądu i przeprowadza ją komornik.

Egzekucja z nieruchomości należy do komornika sądu, w którego okręgu znajduje się nieruchomość. Jeżeli nieruchomość położona jest na terenie okręgu kilku sądów bank ma prawo wyboru komornika prowadzącego postępowanie.

Egzekucja powyższa składa się z kilku etapów:

1. wniosku o wszczęcie egzekucji,

2. opisu i oszacowania,

3. obwieszczenia o licytacji,

4. licytacji,

5. przybicia,

6. przysądzenia własności.

Bank w celu zaspokojenia swoich roszczeń z nieruchomości dłużnika, przesyła do komornika wniosek o wszczęcie egzekucji z nieruchomości wymienionej we wniosku. Po otrzymaniu wniosku banku komornik :

wzywa dłużnika, aby ten zapłacił dług w ciągu dwóch tygodni od chwili doręczenia mu wezwania, pod rygorem przystąpienia do drugiego etapu czyli opisu i oszacowania,

następnie przesyła do sądu właściwego do prowadzenia księgi wieczystej wniosek o dokonanie w niej wpisu o wszczęciu egzekucji i powiadamia bank o dokonanym zajęciu.

Jeżeli dłużnik w ciągu wyznaczonych dwóch tygodni nie spłaci bankowi kredytu, komornik na wniosek wierzyciela dokonuje opisu i oszacowania zajętej nieruchomości.

Przy wniosku o oszacowanie bank składa:

wyciąg albo odpis z księgi wieczystej, wyciąg z rejestru ewidencji gruntów i budynków, jeżeli nieruchomość jest objęta taką ewidencją, informacją o miejscu zamieszkania uczestników postępowania, inne dokumenty stwierdzające własność dłużnika.

O terminie opisu i oszacowania komornik informuje uczestników postępowania nie później niż dwa tygodnie przed rozpoczęciem opisu.

Na wniosek wierzyciela lub dłużnika , zgłoszony nie później niż podczas opisu i oszacowania, jak również z urzędu może być wystawione na licytację wydzielona część zajętej nieruchomości, której cena wywołania wystarcza na zaspokojenie wierzyciela egzekwującego.

Konsekwencją wydzielenia części zajętej nieruchomości jest rozdzielenie postępowania egzekucyjnego. W przypadku wydzielonej części następuje przejście do dalszego stadium egzekucji, natomiast postępowanie w stosunku do reszty nieruchomości będzie zawieszone do czasu ukończenia licytacji wydzielonej części.

Przebieg zawieszonego postępowania zależny jest od tego, czy wierzyciel uzyskał zaspokojenie ze sprzedaży wydzielonej części czy też nie. Jeżeli jego roszczenia

Zostały zaspokojone, postępowanie egzekucyjne co do reszty nieruchomości podlega umorzeniu.

Zajęta nieruchomość ulega sprzedaży w drodze licytacji publicznej. Termin licytacji nie może być wyznaczony wcześniej niż po upływie miesiąca po uprawomocnieniu się opisu i oszacowania ani też przed uprawomocnieniu się wyroku, na podstawie którego wszczęto egzekucję.

O terminie licytacji komornika informuje przez publiczne obwieszczenie, które musi zostać umieszczone w wyznaczonych miejscach. Po dokonaniu obwieszczeń komornik przekazuje akta sądowi, który kontroluje przebieg dotychczasowego postępowania i w przypadku stwierdzenia nieprawidłowości poleca komornikowi ich usunięcie.

Przedmiotem licytacji jest nieruchomość według stanu objętego opisem i oszacowaniem. Przystępujący do przetargu zobowiązani są do złożenia rękojmi

w wysokości jednej dziesiątej sumy oszacowania. Stanowi ona gwarancję spełnienia dalszych warunków nabycia własności nieruchomości w drodze licytacji.

Licytacja może odbyć się nawet wówczas gdy stawi się tylko jeden licytant, jeżeli zaoferuje on przynajmniej cenę wywołania . W przetargu nie mogą uczestniczyć następujące osoby: dłużnik, komornik, ich małżonkowie, dzieci, rodzice, rodzeństwo oraz osoby obecne na licytacji w charakterze urzędowym.

Cena wywołania w przypadku pierwszej licytacji jest równa trzy czwarte sumy oszacowania. Zgodnie z art. 968 k.p.c. nabywca, którym może być również bank, który zdecyduje się przystąpić do licytacji, może na poczet ceny zaliczyć własną wierzytelność lub jej część, jeżeli znajduje ona pokrycie w cenie nabycia.

Jeżeli nieruchomość nie została nabyta podczas pierwszej licytacji, komornik na wniosek banku wyznacza drugą licytację, na której cena wywołania stanowi dwie trzecie sumy oszacowania. Jeżeli i druga licytacja nie doprowadzi do sprzedaży zajętej nieruchomości, postępowanie egzekucyjne zostanie umorzone. Orzeczenie organu egzekucyjnego nie pozbawia wierzyciela egzekwowania przysługujących mu od dłużnika należności w późniejszym terminie. Wierzyciel może jednak złożyć ponowny wniosek dopiero po upływie roku od terminu drugiej licytacji.

W toku postępowania egzekucyjnego ustawodawca przewidział szczególną sytuację a mianowicie-przejęcie własności nieruchomości lub jej części.

Może to nastąpić:

przed terminem licytacji,

w razie bezskuteczności pierwszej licytacji,

w razie bezskuteczności drugiej licytacji.

Przed pierwszą licytacją prawo przejęcia nieruchomości przysługuje współwłaścicielowi, który nie jest dłużnikiem osobistym wierzyciela egzekwującego, jeżeli nieruchomość wchodzi w skład gospodarstwa rolnego.

Po pierwszej licytacji prawo takie posiada:

współwłaściciel nieruchomości rolnej, który nie jest dłużnikiem osobistym wierzyciela, wierzyciel hipoteczny w stosunku do spółdzielczego prawa do lokalu własnościowego użytkowego lub domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej.

Po drugiej licytacji wniosek o przejęcie mogą złożyć wierzyciele egzekwujący, hipoteczni oraz współwłaściciele za cenę nie niższą niż dwie trzecie sumy oszacowania.

Następnym etapem postępowania egzekucyjnego, którego przedmiotem jest nieruchomość lub jej część, jest przybicie. Jest to akt procesowy, który decyduje o przeniesieniu własności ruchomości na rzecz nabywcy egzekucyjnego. Jest to również stwierdzeniem, że przetarg został przeprowadzony zgodnie z prawem. Od momentu udzielenia przybicia czynności w postępowaniu egzekucyjnym podejmuje sąd jako organ egzekucyjny. Po uprawomocnieniu się przybicia i wykonaniu przez nabywcę warunków licytacyjnych, sąd wydaje postanowienie o przysądzeniu własności.

Z chwilą uprawomocnienia się powyższego postanowienia wygasają wszelkie prawa oraz skutki ujawnienia praw i roszczeń osobistych ciążące na nieruchomości.

Postanowienie to jest również podstawa wpisu nabywcy jako właściciela do księgi wieczystej.

Jeżeli zabezpieczenie roszczeń banku stanowi zastaw rejestrowy, to zaspokojenie banku następuje:

1) w sposób określony w umowie- poprzez:

przejęcie na własność przez bank przedmiotu zastawu rejestrowego o ile przedmiotem tym są: papiery wartościowe dopuszczone do publicznego obrotu, rzeczy występujące powszechnie w obrocie towarowym, rzeczy, wierzytelności i prawa, których wartość została ściśle oznaczone w umowie zasadniczej. Sprzedaż przedmiotu zastawu w drodze przetargu publicznego, przeprowadzonego na wniosek banku przez komornika lub notariusz lub zaspokojenie należności banku z dochodu jaki przynosi przedsiębiorstwo zastawcy, w skład którego wchodzi przedmiot zastawu.

2) w drodze sądowego postępowania egzekucyjnego, z zastrzeżeniem, że:

należność banku zabezpieczona zastawem rejestrowym podlega zaspokojeniu z przedmiotu zastawu z pierwszeństwem przed innymi wierzytelnościami.

Bank przed podjęciem powyższych czynności, powinien na piśmie zawiadomić zastawcę, że zamierza podjąć działania zmierzające do zaspokojenia roszczeń banku wynikających z zastawu rejestrowego.

Bank przejmujący na własność przedmiot zastawu powinien rozliczyć się z zastawcą w następujący sposób:

1. jeżeli przedmiotem zastawu są papiery wartościowe dopuszczone do obrotu

publicznego, wartość przejętych papierów ustala się po kursie z końca dnia

przejęcia,

2. jeżeli przedmiotem zastawu są rzeczy występujące w obrocie towarowym,

wartość rzeczy ustala się na podstawie średniej ceny tych rzeczy z dnia przejęcia,

3. jeżeli przedmiotem zastawu są rzeczy, wierzytelności i prawa, których wartość4.

została określona w umowie- według zasad określonych w tej umowie.

Po przeprowadzeniu powyższych rozliczeń- należność banku ulega zaspokojeniu do wysokości wartości przedmiotu zastawu przejętego na własność. Jeżeli wartość przedmiotu przewyższa wysokość należności banku zabezpieczonej tym zastawem- bank jest zobowiązany do uiszczenia zastawcy kwoty nadwyżki w terminie 14 dni od daty przejęcia.

W toku postępowania windykacyjnego bank przejmuje składniki majątku dłużnika w następujący sposób:

poprzez objęcie w posiadanie ruchomości przewłaszczonych w ramach zabezpieczenia kredytu, na podstawie umowy zawartej z dłużnikiem, która w przypadku nieruchomości musi być sporządzona w formie aktu notarialnego, ustalającej składniki majątku dłużnika, które bank przejmie za długi, na podstawie postanowienia organu egzekucyjnego wydanego na wniosek banku o przyznanie własności określonych nieruchomości lub ruchomości dłużnika w związku z nieskutecznymi kolejnymi licytacjami.

Bank przejmując za długi składniki majątku dłużnika zobowiązany jest ustalić, czy składniki te będzie wykorzystywał w swojej działalności, czy przeznaczy je do zbycia. Sprzedaż przejętych składników musi odbyć się w okresie nie dłuższym niż 3 lata od daty przejęcia.

Bank przejmując w posiadanie przewłaszczone ruchomości potwierdza dłużnikowi na piśmie ich przejęcie oraz przeprowadza rozliczenie zadłużenia zgodnie z umową przeniesienia własności rzeczy ruchomej na zabezpieczenie w dniu przejęcia.

W dniu przejęcia bank określa wysokość zadłużenia dłużnika oraz jego strukturę oraz o jaką kwotę zmniejsza się zadłużenie z tytułu przejęcia.

Jeżeli w umowie nie zostały sprecyzowane zasady ustalania stanu i wartości, to bank przejmując ruchomość powinien określić: stan i wartość ruchomości w dniu przejęcia, korzystając z wyceny sporządzanej na koszt dłużnika przez rzeczoznawcę.

O dnia przejęcia rzeczy ruchomej, bank nalicza odsetki od części zadłużenia, która pozostaje do spłaty po dokonaniu rozliczenia.

Jeżeli w wyniku sprzedaży przewłaszczonych przez bank ruchomości kwota uzyskana ze sprzedaży w stosunku do kwoty przyjętej w rozliczeniu zadłużenia dłużnika- będzie wyższa- to nadwyżka podlega zaliczeniu na poczet pozostałego do zapłaty zadłużenia z tytułu niespłaconych kosztów i należności głównej. O fakcie tym bank zawiadamia dłużnika, a w przypadku, gdy bank uznał, że zadłużenie zostało spłacone w całości, uzyskana nadwyżka podlega zaliczeniu na poczet zysków banku, jeżeli niższa- to różnica stanowi stratę banku.

3.5. Zawieszenie, ograniczenie i umorzenie egzekucji

W praktyce bankowej często spotykanym zjawiskiem w postępowaniu egzekucyjnym jest zawieszenie i umorzenie egzekucji.

Zawieszenie postępowania może nastąpić z mocy postanowienia organu egzekucyjnego albo postanowienia sądu..

Zawieszenie z mocy postanowienia organu egzekucyjnego ma charakter obligatoryjny i następuje:

1) z urzędu w przypadku gdy strona nie ma zdolności procesowej ani nie ma

przedstawiciela ustawowego, w przypadku śmierci strony i w innych

przypadkach np. w przypadku ogłoszenia upadłości ulegają zwieszeniu

wszystkie czynności podjęte przed jej ogłoszeniem lub po otwarciu

postępowania układowego.

2) Na wniosek: wierzyciela- w każdym przypadku, dłużnika w przypadkach

wymienionych w przepisach, lub jeżeli egzekucja z jednej części majątku

dłużnika wystarcza na zaspokojenie wierzyciela.

Zawieszenie postępowania jest zdarzeniem, które zawsze wstrzymuje egzekucję i dlatego też, w wypadku gdy nastąpiło zwieszenie egzekucji w związku z brakiem zdolności procesowej dłużnika lub przedstawiciela ustawowego, aby postępowanie mogło się toczyć, sąd ustanawia dla dłużnika kuratora działającego do czasu ustanowienia przedstawiciela ustawowego. Kurator może zostać również ustanowiony na wniosek wierzyciela. Kurator może zostać ustanowiony tylko w przypadku, gdy utrata zdolności procesowej nastąpiła po wydaniu tytułu egzekucyjnego lub klauzuli wykonalności.

Czynności dokonywane przez organ egzekucyjny w czasie, gdy strona nie miała zdolności procesowej lub przedstawiciela ustawowego, pozostają w mocy, ale mogą zostać zaskarżone przez kuratora lub przedstawiciela ustawowego po ich ustanowieniu.

Zgodnie z art. 819 § 1organ egzekucyjny zawiesza postępowanie z urzędu również w razie śmierci dłużnika. Postępowanie podejmuje się z udziałem spadkobierców zmarłego.

W przypadku śmierci dłużnika odpowiedzialność za długi spadkowe przechodzi na spadkobierców, którzy nie odrzucili spadku. Jednak przy podejmowaniu działań egzekucyjnych przez bank w stosunku do spadkobierców należy zwrócić uwagę, czy przyjęcie spadku nastąpiło:

bez ograniczenia odpowiedzialności za długi spadkowe, co powoduje ich nieograniczona odpowiedzialność za te długi, z dobrodziejstwem inwentarza, co ogranicza ich odpowiedzialność za długi spadkowe do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku.

Tryb postępowania w powyższej sytuacji zależy od oceny banku, który musi stwierdzić czy oprócz skierowania egzekucji przeciwko spadkobiercom istnieją inne sposoby odzyskania przysługującej należności, na przykład poprzez realizacje zabezpieczeń albo wszczęcie lub dalsze prowadzenie egzekucji wobec osób solidarnie odpowiedzialnych ze zmarłym dłużnikiem.

Jeżeli śmierć dłużnika nastąpiła po wszczęciu na wniosek banku egzekucji, to organ egzekucyjny z urzędu zawiesza postępowanie egzekucyjne w stosunku do zmarłego dłużnika. W takim przypadku bank musi ustalić, czy spadkobiercy uzyskali postanowienie sadu stwierdzające nabycie spadku oraz rozważyć, czy okoliczności sprawy wskazują na celowość wystąpienia do sądu z wnioskiem o zabezpieczenie spadku i sporządzenie spisu inwentarza i ewentualne żądanie wyjawienia przedmiotów spadkowych. W przypadku uzyskania przez spadkobierców postanowienia sądu stwierdzającego nabycie praw do spadku- wystąpić do organu egzekucyjnego z wnioskiem o podjęcie zawieszonego z udziałem spadkobierców zmarłego dłużnika.

Jeżeli spadkobiercy nie objęli spadku lub są nieznani i nie ma kuratora spadku- bank musi wystąpić do sądu z wnioskiem o ustanowienie kurator dla spadkobierców, a po jego ustanowieniu i uzyskaniu postanowienia sądu stwierdzającego nabycie spadku- wystąpić do organu egzekucyjnego z wnioskiem o podjęcie zawieszonego postępowania z udziałem kuratora spadkobierców.

Jeżeli śmierć dłużnika nastąpiła przed wszczęciem egzekucji z wniosku banku to podstawą do prowadzenia egzekucji jest bankowy tytuł egzekucyjny wystawiony przeciwko dłużnikowi i zaopatrzony w sadową klauzulę wykonalności przeciwko spadkobiercą. Wystąpienie do organu egzekucyjnego z wnioskiem o egzekucji musi zostać poprzedzone:

a) ustaleniem, czy dłużnik pozostawił majątek,

b) uzyskaniem sądowej klauzuli wykonalności przeciwko spadkobiercom dłużnika na bankowym tytule egzekucyjnym wystawionym przeciwko dłużnikowi.

Wystąpienie przez bank do sądu z wnioskiem o nadanie bankowemu tytułowi egzekucyjnemu wystawionemu przeciwko dłużnikowi klauzuli wykonalności przeciwko jego spadkobiercom wymaga udokumentowania przejścia obowiązków dłużnika na spadkobierców. Dokumentem stwierdzającym przejście obowiązków dłużnika na spadkobierców jest prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu praw do spadku po zmarłym dłużniku.

Jeżeli od chwili śmierci dłużnika upłynęło sześć miesięcy i spadkobiercy nie wystąpili do sądu z wnioskiem o stwierdzenie nabycia spadku, to z wnioskiem takim może wystąpić bank, uzasadniając jednocześnie swój wniosek tym, że jako wierzyciel spadkodawcy zmarłego przed wszczęciem egzekucji, jest zainteresowany uzyskaniem stwierdzenia nabycia spadku przez spadkobierców. Warunkiem złożenia przez bank powyższego wniosku jest uzyskanie odpisu aktu zgonu dłużnika oraz odpisów aktów urodzenia lub odpisów aktów małżeństwa poszczególnych spadkobierców.

Jeżeli chodzi o zwieszenie egzekucji na wniosek, to organ egzekucyjny może w każdej chwili zawiesić postępowanie na wniosek wierzyciela. Ustawodawca nie nałożył na wierzyciela w tej sprawie żadnych ograniczeń, nie musi on także uzasadniać swojego wniosku. Podjęcie postępowania zawieszonego na wniosek wierzyciela może nastąpić nie wcześniej niż po upływie strzech miesięcy i nie później niż przed upływem roku.

Organ egzekucyjny zwiesza postępowanie również na wniosek dłużnika ale tylko w przypadkach wymienionych w odpowiednich przepisach. Postępowanie może być zawieszone w całości lub części.

Jeżeli sąd uchylił natychmiastową wykonalność tytułu, zawieszenie egzekucji jest obligatoryjne podobnie jak w przypadku, gdy sąd wstrzymał wykonanie tytułu wykonawczego lub zawiesił rygor natychmiastowej wykonalności nadany wyrokowi zaocznemu, a także wtedy, gdy dłużnik złożył zabezpieczenie konieczne według orzeczenia sądu do zwolnienia go od egzekucji.

Zawieszając postępowanie na wniosek dłużnika sąd nie ma obowiązku wysłuchiwania stron co zostało uregulowane w art. 820k.p.c.

Organ egzekucyjny może również oddalić wniosek dłużnika o zawieszenie postępowania. Podjęcie zawieszonego w powyższy sposób postępowania następuje po prawomocnym zakończeniu postępowania w sprawie, w której uchylono natychmiastową wykonalność tytułu wykonawczego, wstrzymano wykonanie tego tytułu bądź udzielono zabezpieczenia.

Sąd może zawiesić postępowanie, jeżeli złożono skargę na czynności komornika lub zażalenie na postanowienie sądu lecz zawieszenie sąd może uzależnić od złożenia przez dłużnika zabezpieczenia. W tej sytuacji wierzyciel może złożyć wniosek o podjęcie postępowania i zabezpieczyć ewentualną szkodę dłużnika. Może również złożyć wniosek o oddalenia wniosku dłużnika o zawieszenie postępowania.

Zarówno wniosek o zawieszenie postępowania jak i sposób zabezpieczenia spełnienia świadczenia przez dłużnika oraz wniosek wierzyciela o podjęcie zawieszonego postępowania, sad powinien dokładnie analizować, mając na uwadze interesy stron i możliwość wystąpienia szkody. Przed podjęciem powyższej decyzji sąd zobowiązany jest wysłuchać każdej ze stron.

Chociaż celem postępowania egzekucyjnego jest umożliwienie wierzycielowi odzyskania należnych mu od dłużnika świadczeń, ma ono również na względzie sytuację dłużnika i zachowanie podstaw jego egzystencji. Dlatego też ustawodawca wprowadził ograniczenia egzekucji. Ograniczenia te mają charakter podmiotowy lub przedmiotowy.

Ograniczenia podmiotowe odnoszą się do osoby dłużnika i wyłączają całkowicie lub częściowo prowadzenie przeciwko niemu egzekucji. Do takich podmiotów należą cudzoziemcy zwolnieni spod jurysdykcji krajowej, warunkowe i czasowe ograniczenie egzekucji wobec Skarbu Państwa. Wierzyciel zobowiązany jest wezwać do spełnienia świadczenia bezpośrednio państwową jednostkę organizacyjną, z której działalnością wiąże się zasądzone świadczenie. Jednostka ta jest zobowiązana do niezwłocznego spełnienia tego świadczenia. Nieuregulowanie zobowiązania w terminie dwóch tygodni umożliwia wierzycielowi wystąpienie do sądu o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności. Po jej uzyskaniu może prowadzić egzekucje wyłącznie z rachunku bankowego tej jednostki.

Ograniczenia przedmiotowe odnoszą się do przedmiotów i są oparte na względach humanitarnych. Są one gwarancją zapewnienia egzystencji dłużnikowi i jego rodzinie, a także wykonywania zawodu. Ograniczenia natury humanitarnej mają na względzie interes dłużnika tak aby prowadzona egzekucja nie doprowadziła do fizycznego wyniszczenia dłużnika i jego rodziny, przez pozbawienie minimalnych środków na egzystencję i podstawowych przedmiotów codziennego użytku, a także by nie doprowadziła do psychicznej degradacji dłużnika, przez pozbawienie go przedmiotów służących do wykonywania praktyk religijnych, niezbędnych do nauki, czy też mających szczególne, osobiste znaczenie dla dłużnika. Ograniczenia natury społeczno- gospodarczej uwzględniają interes dłużnika jako podmiotu gospodarczego, by pomimo prowadzonej egzekucji, mógł kontynuować osobista prace zawodową.

Skierowanie egzekucji do przedmiotów wymienionych w art. 829 k.p.c. prowadzi w konsekwencji do umorzenia postępowania z urzędu w całości lub części. Komornik powinien badać, czy zajmowane ruchomości nie spełniają przesłanek z wymienionego artykułu i jeśli tak, to powinien odstąpić od ich zajmowania. Wniosek o umorzenie postępowania lub o uchylenie zajęcia co do pewnych przedmiotów może zostać zgłoszony przez dłużnika nie tylko w chwili zajęcia, ale również w toku postępowania i nie tylko bezpośrednio do komornikowi, ale także do sądu w postaci skargi na czynności komornika. O ograniczeniu rozstrzyga sąd w formie postanowienia, na które również przysługuje zażalenie.

W wyniku decyzji o umorzeniu postępowania zaprzestaje się wszelkich czynności egzekucyjnych.

Umorzenie postępowania egzekucyjnego może nastąpić z mocy samego prawa lub z mocy postanowienia organu egzekucyjnego.

Umorzenie postępowania z mocy prawa następuje w przypadku, gdy wierzyciel w ciągu roku nie dokonał czynności niezbędnej do dalszego prowadzenia lub nie zażądał podjęcia zawieszonego postępowania. Termin powyższy liczony jest od dnia dokonania ostatniej czynności egzekucyjnej, a w przypadku zawieszenia postępowania od ustania przyczyny zawieszenia.

Postanowienie o umorzeniu postępowania może być wydane:

1) z urzędu:

a) jeżeli okaże się, że egzekucja nie należy do organów sądowych, jeżeli

egzekucja jest niedopuszczalna lub jeśli dana egzekucja ma być prowadzona

przez inne organy,

b) w przypadku stwierdzenia przez organ egzekucyjny, że wierzyciel lub

dłużnik nie posiada zdolności sądowej, powinien on wezwać stronę do

usunięcia braku. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu,

postępowanie powinno być umorzone,

c) jeżeli egzekucja ze względu na przedmiot lub na osobę dłużnika jest

niedopuszczalna ,

d) egzekucja powinna być również umorzona ze względów społecznych, gdy

przy egzekucji świadczeń pieniężnych organ egzekucyjny stwierdzi, że nie

uzyska sumy wyższej od kosztów egzekucji,

f) jeżeli należność wierzyciela zostanie uiszczona wraz z kosztami.

2) na wniosek:

a) wierzyciela w każdej sytuacji. Wierzyciel ograniczony jest jedynie

wówczas, gdy egzekucja z tego samego przedmiotu prowadzona jest przez

kilku wierzycieli lub egzekucja wszczęta była z urzędu. Zgodę na

umorzenie postępowania musza wyrazić wszyscy wierzyciele egzekwujący

lub sąd bądź inny organ, który żądał wszczęcia egzekucji.

b) dłużnika, gdy tytuł wykonawczy został pozbawiony wykonalności,

c) jeżeli egzekucje skierowano przeciwko osobie, która według klauzuli

wykonalności nie jest dłużnikiem,

d) jeżeli wierzyciel jest w posiadaniu zastawu zabezpieczającego pełne

zaspokojenie egzekwowanego roszczenia.

Umorzenie postępowania egzekucyjnego kończy to postępowanie i uchyla wszystkie poprzednio dokonane czynności. Na wniosek wierzyciela lub dłużnika organ egzekucyjny zobowiązany jest wydać zaświadczenie o umorzeniu postępowania. W zaświadczeniu powinny być opisane przedmioty objęte umorzonym postępowaniem, co do których uchylono dokonane czynności egzekucyjne.

Na postanowienie sądu co do zawieszenia lub umorzenia postępowania przysługuje zażalenie

Zażalenie przysługuje bez względu na to czy sąd występuje tu jako organ egzekucyjny, czy jako organ nadzoru przy skardze na czynności komornika.

Zażalenie przysługuje na postanowienie w sprawie: zawieszenia postępowania, umorzenia postępowania ,podjęcia postępowania oraz na postanowienia oddalające wniosek w powyższych sprawach.

Zażalenie przysługuje stronom bez względu na to czy zawieszenie lub umorzenie postępowania nastąpiło z urzędu czy na wniosek, ale nie przysługuje ono w wypadku, gdy nastąpiło z mocy samego prawa.

Prawnym środkiem obrony dłużnika przeciwko niezgodnej z prawem egzekucji są powództwa przeciwegzekucyjne..

Rozróżnia się następujące powództwa:

opozycyjne, wytaczając powództwo opozycyjne dłużnik może w drodze procesu żądać pozbawienia tytułu wykonawczego wykonalności w całości lub części albo jego ograniczenia jeżeli tytuł przeczy zdarzeniom, na których oparto wydanie klauzuli wykonalności, jeżeli po powstaniu tytułu egzekucyjnego nastąpiło zdarzenie, które spowodowało, że zobowiązanie wygasło albo nie może być egzekwowane np. dłużnik spłacił w całości wierzyciela lub małżonek, przeciwko któremu sąd nadał klauzulę wykonalności, wykaże, że egzekwowane świadczenie nie należy się wierzycielowi,

ekscydencyjne, będące środkiem obrony osoby trzeciej. Może je wytoczyć osoba trzecia, żądając zwolnienia zajętego przedmiotu od egzekucji, jeżeli narusza ona jej prawa. Powództwo to może zostać wytoczone po dokonaniu zajęcia i nie może być wszczęte po zakończeniu postępowania, gdyż staje się ono bezprzedmiotowe.

Do rozpoznawania powództw przeciwegzekucyjnych właściwy jest sąd, w którego okręgu prowadzona jest egzekucja. Właściwość rzeczowa sądu uzależniona jest natomiast od wartości przedmiotu sporu określonej w pozwie przez powoda. Przy powództwie opozycyjnym wartością przedmiotu sporu będzie wartość określona w kwestionowanym tytule wykonawczym, a przy powództwie ekscydencyjnym będzie wartość zajętego przedmiotu.

Przebieg końcowego stadium postępowania egzekucyjnego zależy od rodzaju prowadzonej egzekucji i w związku z tym może ono być ono bardziej lub mniej rozbudowane. W końcowym stadium dokonywane są bowiem różnego rodzaju czynności, w szczególności wydanie wierzycielowi przedmiotu egzekwowanego świadczenia, złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego, sporządzenie podziału sumy pieniężnej uzyskanej w toku egzekucji, a także rozliczenie kosztów egzekucyjnych.

W przypadku egzekucji świadczeń pieniężnych końcowym stadium postępowania jest podział sumy uzyskanej z egzekucji, zwany także postępowaniem podziałowym. Podział sumy może być przeprowadzony na podstawie planu podziału, jak i bez jego sporządzania. Jeżeli kwota uzyskana w toku egzekucji z ruchomości, z wynagrodzenia za pracę, z rachunków bankowych oraz z wierzytelności i innych praw majątkowych wystarcza na zaspokojenie wszystkich wierzycieli, nie sporządza się planu podziału. Sporządzenie planu jest obligatoryjne w przypadku, gdy wyegzekwowana w toku wspomnianych sposobów egzekucji kwota nie wystarcza na pełne zaspokojenie wszystkich wierzycieli oraz gdy prowadzona jest egzekucja z nieruchomości.

ROZDZIAŁ III

Praktyczny aspekt działalności windykacyjnej na przykładzie PKO BP SA.

1. Miejsce PKO BP SA w polskim systemie bankowym.

System bankowy obejmuje całokształt instytucji bankowych, a także normy określające wzajemne powiązania i stosunki z otoczeniem. O systemie bankowym można jednak mówić dopiero wówczas gdy rozwój banków, a także rynków finansowych, pozwoli na ustalenie zasad struktury tego systemu.

Dlatego też za podstawę systemu bankowego uznaje się wielopoziomowy układ, złożony z banku centralnego (emisyjnego) i banków komercyjnych. System bankowy składa się z elementów o określonych właściwościach i określonych wzajemnych relacjach między powyższymi instytucjami.

Na rozwój systemów bankowych wywierają wpływ następujące czynniki:

porządek społeczny i gospodarczy, określający społeczne wartości i cele gospodarcze, struktura i wielkość popytu na usługi bankowe, regulacje prawne w zakresie działań bankowych, skłonność banków do innowacji.

Wszystkie wyżej wymienione czynniki są ze sobą ściśle powiązane i muszą być rozpatrywane we wzajemnym związku. Uwzględnienie ich może być skuteczną podstawą rozwoju systemu bankowego.

Inną przesłanką dynamicznego rozwoju systemu bankowego jest dostosowanie jego struktur, a zwłaszcza dostosowanie programu usług bankowych do potrzeb klientów.

Do cech środowiska, w którym obecnie działają banki można zaliczyć m.in.:

zanikanie tradycyjnych barier między poszczególnymi typami instytucji

finansowych,

tendencje do zmniejszania liczby banków poprzez tworzenie instytucji w ramach

regionalnych ugrupowań,

liberalizację rynku, tak aby wszystkie instytucje finansowe miały prawo do

udziału w grze rynkowej,

wprowadzenie norm ostrożnościowych ograniczających ryzyko bankowe,

innowacje bankowe i nowe produkty, które wpływają na konkurencję między

bankami,

wykształcenie się międzynarodowej, transgranicznej bankowości,

wprowadzenie elementów planowania strategicznego.

Rozwój rynku finansowego w Polsce, którego bankowość jest tylko jednym z elementów, zdecydowanie zmienił warunki jej funkcjonowania. Pojawianie się wciąż nowych usług, produktów i instytucji finansowych stanowi zagrożenie dla bankowości tradycyjnej. Konieczna jest zmiana form dotychczasowej działalności i szybka reakcja na coraz większe i zmieniające się potrzeby rynku.

Szczególny wpływ na system bankowy wywarło powstanie Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. jako zaczątku rynku kapitałowego w Polsce, a następnie dynamiczny jej rozwój. Inwestowanie na giełdzie, połączone z większym w porównaniu z lokatami bankowymi ryzykiem, daje jednocześnie możliwość znacznie wyższego zarobku, stwarza więc realne zagrożenie dla środków pieniężnych gromadzonych przez banki. Wzrost atrakcyjności inwestycji giełdowych wpływa na odpływ depozytów z banków, bądź na spowolnienie tempa ich przyrostu.

Wraz z rozwojem rynku kapitałowego w Polsce zaczęły powstawać fundusze powiernicze oraz towarzystwa tych funduszy, oferujące zróżnicowane możliwości inwestycyjne, uzależnione od poziomu ryzyka. Powstały fundusze zrównoważone, fundusze agresywne, fundusze papierów wierzycielskich. Udziałowcami wielu funduszy powierniczych są banki. Własne fundusze posiadają m.in. następujące banki:

Bank Pekao SA, BRE SA, BGŻ SA.

Swój fundusz powierniczy posiada również PKO BP SA, jest nim PKO/Credit Suisse.

Sprzedaż jednostek uczestnictwa prowadzona jest w oddziałach banku, dzięki czemu w porównaniu z jednostkami innych funduszy oferowanych jedynie przez biura maklerskie dostęp do nich jest dla klienta zdecydowanie łatwiejszy.

O klienta walczą również biura maklerskie. Bankowy Dom Maklerski (BDM) będący biurem PKO BP S.A., znajduje się w czołówce biur pod względem liczby rachunków i liczby punktów obsługi klienta. Konkurentami o środki klienta mogą być również towarzystwa ubezpieczeń majątkowych, a zwłaszcza towarzystwa ubezpieczeń na życie.

System bankowy podlega również innym przeobrażeniom. Po latach tworzenia małych, słabych kapitałowo banków następowało przejmowanie mniejszych banków o gorszej sytuacji ekonomicznej przez banki silniejsze. Następnie rozpoczął się proces konsolidacji banków o dużym znaczeniu dla rynku usług bankowych. Konsolidacja sektora bankowego oznacza łączenie zarówno struktur organizacyjnych, jak i kapitałów. Ma ona na celu zwiększenie udziału w rynku, stworzenie komplementarnej oferty dla klientów, dywersyfikację ponoszonego przez banki ryzyka oraz racjonalizacje kosztów.

Rywalizacja w sektorze bankowym może stanowić duże niebezpieczeństwo dla działania poszczególnych banków. Podstawa tego niebezpieczeństwa tkwi w tym, że o ile w gospodarce rynkowej konkurencja pomiędzy podmiotami gospodarczymi jest jedną z sił napędowych, to w bankowości pojecie to ma ograniczony zasięg. Taka sytuacja wynika z faktu, że banki charakteryzują się dużą wrażliwością na zmiany w nastrojach klientów.

Przewaga wielkich banków wynika stad, że zasięg terytorialny ich działania jest szeroki, dzięki czemu występuje mniejsze ryzyko koncentracji kredytu. Podstawową przyczyną ich rozwoju jest natomiast fakt, że stanowią one bardzo stabilny element rynku. Upadłość wielkich banków pociąga za sobą tak wielkie konsekwencje gospodarcze, że zapobieganiem takiej sytuacji zainteresowany jest

zarówno budżet państwa, jak i bank centralny. Przewagę takich banków zdecydowanie umacnia przekonanie klientów, że są one bezpieczniejsze.

Największym działającym w Polsce uniwersalnym bankiem o ponad 80-letniej tradycji jest Powszechna Kasa Oszczędności bank Polski Spółka Akcyjna.

Historia tego banku sięga daty 7 lutego 1919 roku kiedy to na mocy dekretu powstała Pocztowa Kasa Oszczędności, która 19 czerwca 1920 roku no mocy ustawy uzyskała osobowość prawną i stała się instytucją państwową z gwarancją i pod kontrolą państwa. Rozwój PKO odbywał się ze zmiennym szczęściem, a w okresie wojny poniosła ogromne straty. Po wojnie odrodziła się tylko dzięki inicjatywie swoich pracowników. Rząd jednak ograniczył działalność PKO do pocztowego obrotu bezgotówkowego i gromadzenia oszczędności, by w końcu przyjąć dekret o jej likwidacji. Na bazie Pocztowej Kasy Oszczędności powstał nowy bank- Powszechna Kasa Oszczędności Bank Państwowy.

Zakres działań tego nowego banku w porównaniu z poprzedniczką był nieco ograniczony. Pozbawiono go prawa do wynajmowania kasetek, deponowania depozytów i obrotu przekazowego z zagranicą. Wzrost zaufania do banku oraz szybki wzrost oszczędności nastąpił po roku 1950 kiedy to została przeprowadzona wymiana pieniędzy. W 1960 roku na mocy przepisów prawa bankowego, wprowadzono odpowiedzialność Skarbu Państwa za zobowiązania z tytułu wkładów oszczędnościowych, zagwarantowano tajemnicę rachunków oraz umożliwiono dokonywanie zapisów na wypadek śmierci. Dziewięć lat później temu właśnie bankowi przydzielono kredytowanie mieszkaniowe a następnie obsługę sprzedaży ratalnej. W 1975 roku sieć Powszechnej Kasy Oszczędności BP została włączona w strukturę Narodowego Banku Polskiego. W 1987 roku PKO BP została reaktywowana jako bank oszczędnościowo-kredytowy i dewizowy, obsługujący osoby fizyczne i prawne, jednostki gospodarki uspołecznionej, szczególnie spółdzielnie mieszkaniowe, a także gospodarkę prywatną.

Szanse rozwojowe dla PKO pojawiły się w związku z transformacją ustrojową zapoczątkowaną w 1989 roku. W wyniku licznych zmian bank od 1992

roku posiada nowy statut, który zniósł ograniczenia w zakresie funduszu statutowego oraz umożliwił dostosowanie struktury banku do nowych warunków. Ważnym wydarzeniem w dziejach PKO, było powołanie w 1993 roku rady nadzorczej funkcjonującej na zasadach podobnych do spółek prawa handlowego.

Lata 1993-1998 były okresem strukturalnej i technologicznej modernizacji banku pierwszym efektem zmian było utworzenie 13 oddziałów regionalnych a następnie 170 centrów sprzedaży, które maja za zadanie obsługę lokalnych mikrorynków. Uzyskane przez bank dobre wyniki finansowe umożliwiły realizację kompleksowego systemu informatycznego czego wynikiem było zainstalowanie systemu oddziałowego ZORBA 3000. Utworzono centrum kartowe i autoryzacyjne, rozpoczęto rozbudowę sieci bankomatów i zautomatyzowano rozliczenia międzyoddziałowe i międzybankowe.

W drugiej połowie lat dziewięćdziesiątych nastąpiło rozszerzenie działalności banku nie tylko na rynku pieniężnym, ale także kapitałowym, ubezpieczeniowym i mieszkaniowym. Ważne wydarzenia z tego okresu to: utworzenie ze szwajcarskim partnerem Credit Suisse Group, PKO/CREDIT SUISSE Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A., powołanie wraz z Bankiem Handlowym S.A. spółki o nazwie PKO/Handlowy Powszechne Towarzystwo Emerytalne S.A., które zarządza otwartym funduszem emerytalnym w ramach II filara zreformowanego systemu ubezpieczeń społecznych. Ponad to bank utworzył PKO Towarzystwo Finansowe do obsługi kredytów klientów indywidualnych w zakresie sprzedaży ratalnej oraz Bankowy Fundusz Leasingowy SA.

W pierwszym dniu 2000 roku w związku z tym, że wygasły gwarancje Skarbu Państwa na wszystkie środki pieniężne zgromadzone w PKO BP SA, wszystkie lokaty bankowe zostały objęte systemem gwarancji Bankowego Funduszu Gwarancyjnego.

12 kwietnia 2000 roku natomiast w wyniku przekształcenia Powszechnej Kasy Oszczędności- banku państwowego powstała jednoosobowa spółka akcyjna Skarbu Państwa pod nazwą Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski S.A.

PKO BP SA szczególnie silną pozycję zajmuje na rynku usług detalicznych, ale stara się być aktywny we wszystkich segmentach rynku i we wszystkich kategoriach produktów bankowych. W polskiej bankowości zatrudnionych jest około 180 tys. pracowników z czego około 40 tys. to pracownicy PKO BP SA przyczyniający się do wykonywania rocznie blisko sześciuset milionów operacji.

Środki pieniężne zgromadzone w PKO BP SA są objęte systemem gwarancji Bankowego Funduszu Gwarancyjnego. W 2001 roku wysokość gwarancji wynosi dla wkładów: o równowartości w złotych do 1000 EURO - 100%, o równowartości w złotych ponad 1000 EURO ale nie przekraczających 15 000 EURO - 90%.

PKO BP SA posiada prawie 7000 placówek (w tym: oddziały, ekspozytury, agencje) i ponad 6000 punktów kasowych oraz szybko rozwijającą się sieć bankomatów. Aktualnie ponad 1390 z nich działa w systemie on-line a 455 posiada funkcję depozytową.

Pomimo konsolidacji banków i dużego wzrostu liczby placówek, PKO BP SA jest wciąż liderem pod względem wielkości sieci. W ostatnich latach bank rozwijał głównie małe placówki, których podstawowym celem jest skróceniem drogi między klientem a bankiem oraz umożliwienie korzystania z usług w miejscach dla klienta najdogodniejszych. Zwiększenie stopnia nasycenia rynku siecią bankowa ma wpływ na dostępność świadczonych usług, a więc i poprawę konkurencyjności banku na

rynku usług bankowych dla klientów indywidualnych.

W tym banku ulokowanych jest ponad 33% ogólnej sumy oszczędności zgromadzonych przez Polaków.

Udział PKO BP SA w rynku depozytów ogółem gospodarstw domowych w ostatnich miesiącach jednak nieznacznie spadł do 31,53 % ale przyczyny tego zjawiska upatrywać można nie tylko na obszarze obsługi klienta lecz głównie w aktualnie szybko zmieniającej się sytuacji finansowej społeczeństwa polskiego.

Szacunkowy udział PKO BP S.A. w rynku depozytów gospodarstw domowych oraz depozytów złotowych przedstawia poniższy wykres.

Wykres 1.

Źródło: Opracowanie własne.

Prowadzonych jest tutaj ponad 40 mln rachunków osób indywidualnych i firm. W tej liczbie znajduje się ponad 4,1 mln kont osobistych i ponad 417 tys. rachunków firm ( w tym około 14,5 tys. rachunków bieżących dla jednostek samorządu terytorialnego). PKO BP SA jest najczęściej wybieranym przez Polaków bankiem, w którym zaciągają kredyty o czym świadczy fakt, że ponad 45% sumy kredytów udzielonych polskim rodzinom pochodzi właśnie z tego banku.

Prawie wszystkie kredyty udzielone firmom budowlanym i spółdzielniom na budowę domów mieszkalnych pochodzi z PKO BP SA co sprawiło, że jest to główny bank kredytujący budownictwo mieszkaniowe.

PKO BP SA jest największym bankiem nie tylko pod względem sieci placówek. Jest bankiem, który zgromadził i obraca największą ilością pieniędzy na polskim rynku finansowym. Posiada największą wśród polskich banków sumę bilansową, która na dzień 30 czerwca 2001r. wynosiła ponad 78,3 mld zł.

Bank współpracuje z około 700 bankami na całym świecie, do których może bezpośrednio kierować informacje i polecenia, obsługując przekazy pieniężne i operacje handlowe za pomocą SWIFT-u.

Wpływ na politykę PKO BP SA mają nie tylko instrumenty wykorzystywane przez NBP. Istotne są również uwarunkowania makroekonomiczne takie jak wzrost gospodarczy, inflacja, fundusze nabywcze ludności, skłonność do oszczędzania itp.

Bardzo duże znaczenie ma również oferta banków konkurencyjnych, zarówno cenowa, jak i sposób dystrybucji produktów czy usług, komplementarność oferty. Konkurencja wpływa na obniżenie stóp procentowych oraz opłat i prowizji, co jednocześnie zmusza do poszukiwania możliwości obniżenia kosztów funkcjonowania banków.

Istotną role odgrywa także pozycja banku w danym segmencie rynku. Dominująca pozycja na rynku z jednej strony skłania konkurencyjne banki do wykorzystywania elementów polityki lidera, z drugiej zaś powoduje agresywne działania konkurencji mające na celu osłabienie dominującej pozycji.

Podstawowym celem realizowanej przez PKO BP SA polityki jest umacnianie pozycji na rynku usług bankowych , przy jednoczesnym dążeniu do osiągnięcia korzystnego wyniku finansowego. Jednym ze sposobów realizacji tego celu okazał się dla tego lidera proces restrukturyzacji. Jego podstawowe zadania to: lepsza obsługa klientów poprzez wydzielenie pionów sprzedaży w placówkach banku oraz racjonalizacja kosztów funkcjonowania poprzez koncentrację zadań zaplecza. PKO BP SA w walce o rynek monitoruje swoja ofertę i dostosowuje ją do potrzeb klientów. Dąży do oferowania konkurencyjnego oprocentowania, wprowadza nowe oraz modyfikuje dotychczasowe produkty, szuka nowych kanałów dystrybucji. Stara się o bliskie kontakty z klientem i systematyczną poprawę poziomu obsługi. Robi wiele w swej praktyce, aby oferta szczególnie ta skierowana do klientów indywidualnych i gospodarstw domowych była kompletna i szeroka, ale stwarza priorytet dla produktów o najszerszym potencjale rynkowym, jakim jest bezwzględnie ROR. Rozwija produkty o charakterze strategicznym, których przykładem mogą być komercyjne kredyty mieszkaniowe.

W swojej polityce cenowej PKO BP SA dąży do stabilizowania warunków cenowych oferowanych klientom. Mechanizmy kształtowania ceny produktów są z góry określone w oparciu o warunki panujące na rynku.

Wyrazem skuteczności polityki banku jest utrzymywanie dominującej pozycji na rynku detalicznym, pomimo rosnącej konkurencji ze strony banków oraz innych instytucji sektora finansowego.

2. Obsługa klientów indywidualnych i instytucjonalnych PKO BP SA

Powszechna Kasa Oszczędności Bank Polski SA jest największym polskim bankiem, który oferuje swoje usługi tym, którzy chcą bezpiecznie ulokować oszczędności, zaciągnąć kredyt na dowolny cel, a także chcą w nowoczesny sposób gospodarować uzyskiwanymi dochodami. Jest liderem na rynku usług bankowych dla masowych klientów indywidualnych.

Prezentowane w poniższej tabeli wyniki pokazują, że udział banku jest najwyższy w grupach klientów najmłodszych i wykształconych a nie tak jak powszechnie sądzono, że jest to bank ludzi starszych oraz osób legitymujących się głównie wykształceniem podstawowym.

Tabela 1. Udział PKO BP w rynku klientów indywidualnych według wieku i

wykształcenia w 1998 roku.

WIEK I WYKSZTAŁCENIE	UDZIAŁ W RYNKU (W %)
Wiek do 30 lat 31-39 40-49 50-59 60 i więcej	46,7 41,9 36,8 35,3 38,5
Wykształcenie podstawowe zawodowe średnie wyższe	26,2 35,6 40,6 48,8

Źródło: „Nasz Bank” nr 2/1998

Zebrane w tabeli dane potwierdzają, że klientami banku są osoby, które powinno się postrzegać jako grupę bardzo ważnych klientów, którzy w niedalekiej przyszłości mogą spełnić kryterium zaliczenia ich do grupy zamożnych klientów indywidualnych lub w związku z posiadanym wykształceniem i wykonywaną pracą mogą stać się ważnymi partnerami banku jako właściciele lub osoby z grona kierownictwa przedsiębiorstw. Konieczne jest wiec dobre poznanie potrzeb tych klientów celem ich zaspokojenia, co zwiększy prawdopodobieństwo, że w przyszłości pozostaną klientami tego banku nadal.

O tym, że PKO BP SA jest liderem na Polskim rynku świadczyć mogą również dane zamieszczone w tabeli numer 2, obrazujące udział banku w rynku klientów indywidualnych według miejsca zamieszkania i miesięcznych dochodów netto w gospodarstwie domowym.

Tabela 2. Udział PKO BP SA w rynku klientów indywidualnych według miejsca

zamieszkania i miesięcznych dochodów netto w gospodarstwie w 1998

roku.

WIELKOŚĆ MIEJSCOWOŚCI I DOCHÓD MIESIĘCZNY	UDZIAŁ W RYNKU (w %)
Wielkość miejscowości wieś miasto do 10 tys. 10-20 tys. 20-50 tys. 50-100 tys. 100-200 tys. ponad 200 tys.	29,8 18,0 58,0 47,1 44,6 39,7 44,9
Dochód miesięczny do 800 zł 801-1200 zł 1201-1800 zł ponad 1800 zł	32,6 40,3 45,3 43,0

Źródło: „Nasz Bank” nr 2/1998

Z danych wynika, że na terenach wiejskich i małych miast bank przegrywa w konkurencji z bankami spółdzielczymi, w grupie miast od 10-20 tys. mieszkańców wysoki udział wynika z malej konkurencji innych banków, ale zadawalający jest udział w obsłudze klientów w miastach większych, gdzie poziom konkurencji jest bardzo wysoki.

Coraz więcej klientów w Polsce oczekuje od banków, że zostaną oni obsłużeni przez bank w sposób kompleksowy. Analizując potrzeby aktualnych i potencjalnych klientów bank musi spełnić oczekiwania. Ten warunek spełnia niewątpliwie jeden z produktów oferowanych przez omawiany bank a jest nim Rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy - „SUPERKONTO”.

Umożliwia on:

przechowywanie środków pieniężnych, przeprowadzanie rozliczeń pieniężnych, bezgotówkowe przekazywanie na konto dochodów, uzyskanie kredytu odnawialnego, gotówkowego oraz na zakup pojazdów i sprzętu technicznego, zlecenie bankowi regulowania jednorazowych lub okresowych zobowiazań i płatności wobec osób trzecich, otwieranie rachunków walutowych, w ramach tej samej mowy rachunku, korzystanie z kart bankowych.

SUPERKONTO można wykorzystywać także do otwierania lokat terminowych. Posiadacz konta może zadeklarować przechowywanie określonej części wkładu w czasie odpowiadającym wybranej lokacie terminowej.

Bank proponuje następujące okresy przechowywania wkładów terminowych: 7 dni, 14 dni, 21 dni, 1 miesiąc, 2 miesiące, 3 miesiące, 6 miesięcy, 12 miesięcy, 24 miesiące, 36 miesięcy.

Minimalna kwota dla lokat: 7-, 14-, 21- dniowych wynosi 10 000 zł, a dla lokat 1-, 2-, 3-, 6-, 13-, 24-, 36- miesięcznych 500 zł. W powiązaniu z SUPERKONTEM prowadzona może być również lokata terminowa „Progresja” i lokata terminowa „Fortuna”. Wypłaty z rachunku mogą być dokonywane w formie gotówkowej i bezgotówkowej. Posiadacz rachunku może dokonywać wypłat przekraczających stan środków pieniężnych zgromadzonych na rachunku, nie większych jednak niż średnia miesięcznych wpływów o charakterze stałym, jest to tzw. dopuszczalne saldo debetowe, które powinno być wyrównane do 30 dni od daty jego powstania.

Posiadacz SUPERKONTA może również otworzyć Graffiti KONTO MŁODYCH, przeznaczone dla osób w przedziale wiekowym 13-18 lat.

W ramach SUPERKONTA wyróżnić należy grupę „ZŁOTYCH KONT”, których posiadaczami mogą być osoby, które spełniają przynajmniej jeden z wymienionych warunków:

posiadają na rachunkach oszczędnościowych prowadzonych przez PKO BP SA przez okres minimum 3 miesięcy kwotę nie mniejszą niż 100 000 zł, mają średnie miesięczne wpływy na SUPERKONTO, przez ostatnie 3 miesiące, nie mniejsze niż 6 000 zł, udokumentują możliwość wnoszenia systematycznych wpłat, w wysokości 6000 zł, w ocenie banku posiadają wysoki prestiż społeczno-zawodowy w środowisku lokalnym.

W ofercie produktów PKO BS SA nie zabrakło również propozycji dla studentów, którzy mogą otworzyć rachunek SUPERKONTO STUDENT.

Rachunek ten umożliwia:

otrzymywanie na konto wpływów gotówkowych i bezgotówkowych, gromadzenie wkładów oszczędnościowych, zlecania bankowi regulowania zobowiazań i płatności, korzystanie z kart bankowych, czeków krajowych, uzyskanie kredytu odnawialnego i gotówkowego, korzystanie z bezpłatnej ochrony ubezpieczeniowej.

Posiadaczami takiego rachunku mogą być studenci i uczniowie szkół policealnych oraz pomaturalnych na czas pobierania nauki.

Posiadacz rachunku SUPERKONTO może korzystać z międzynarodowej karty PKO Ekspres, która jest karta debetową ze znakiem akceptacji VISA Electron. Umożliwia ona: regulowanie płatności za towary lub usługi na całym świecie, wypłatę gotówki w kraju i za granicą oraz złożenie depozytu w bankomatach PKO BP S.A. Posiadacz karty może składać dyspozycje depozytowe dotyczące:

1) wpłat na rachunki bankowe prowadzone przez PKO BP SA lub inne banki

krajowe: gotówkowe w banknotach, przy użyciu czeku imiennego, przy

wykupie bonu imiennego wydawanego i wykupywanego przez bank,

2) złożenia zlecenia np.: otwarcia lub likwidacji lokaty w PKO BP SA,

otwarcia lub likwidacji zlecenia stałego, przelewu środków pieniężnych z

rachunku posiadacza karty na inny rachunek itp.

O popularności rachunku SUPERKONTO świadczy fakt, że korzysta z niego ponad 4 mln Polaków, doceniając w ten sposób wszystkie korzyści płynące z jego posiadania. Wprowadzone w maju 1999 roku już w sierpniu uznane zostało za najlepszy produkt na polskim rynku i wyróżnione jako przedsięwzięcie finansowe najbardziej przyjazne społeczeństwu i korzystne dla budżetów domowych. Sytuację tą obrazuje poniższy wykres.

Wykres 2.

Źródło: „Format” Jaworznicki Informator Gospodarczy Nr 3/2001

Oprocentowanie SUPERKONTA w PKO BP SA kształtuje się obecnie na poziomie bliskim średniej rynkowej wynoszącej 4,69 % (liczonej dla ośmiu największych banków konkurencyjnych) co zostało zobrazowane poniższym wykresem .

Wykres 3.

Źródło: Opracowanie własne

Wśród wielu proponowanych przez PKO BP SA produktów ,do których zalicza się min. obsługa książeczek oszczędnościowych, obsługa książeczek mieszkaniowych, obsługa rachunków walutowych, polecenia zapłaty, operacje zagraniczne, gwarancje największą popularnością zdecydowanie cieszą się oferowane kredyty.

Udział kredytów udzielonych przez omawiany bank w należnościach od osób prywatnych systemu bankowego według najnowszych szacunków zdecydowanie spada co obrazuje poniższy wykres.

Wykres 4.

Źródło: Opracowanie własne.

PKO BP SA oferuje swoim klientom wiele możliwości zaspokojenia ich potrzeb, należy do nich :

kredyt odnawialny dla posiadaczy SUPERKONTA, udzielany na bieżące potrzeby właściciela rachunku, który może być jednocześnie zadłużony z tytułu innych kredytów pod warunkiem, że spłaca je terminowo i zachowana jest pełna zdolność kredytowa. Kwota kredytu ustalana jest indywidualnie i jest uzależniona od wysokości średnich miesięcznych wpłat na SUPERKONTO i okresu posiadania rachunku. Wysokość kredytu nie może jednak przekroczyć 100-krorotności najniższego wynagrodzenia za pracę, określonego w rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej.

Kredyt gotówkowy dla posiadaczy rachunku SUPERKONTO. Kredyt jest udzielany na dowolny cel posiadaczowi rachunku, który korzysta z niego co najmniej 6 miesięcy, przekazuje na rachunek systematyczne wpłaty środków pieniężnych i nie dopuszczał do powstawania salda debetowego. Kwot kredytu jest ustalana indywidualnie, a maksymalny okres spłaty wynosi 2 lata. Zabezpieczenie kredytu stanowią systematyczne wpłaty dokonywane na rachunek.

Kredyt gotówkowy na dowolny cel, udzielany osobom fizycznym, posiadającym pełną zdolność do czynności prawnych. Udzielenie kredytu oraz jego wysokość uzależnione są od oceny zdolności kredytowych osoby ubiegającej się o kredyt. Jako zabezpieczenie kredytu bank może zastosować jedną z przyjmowanych przez siebie form.

Kredyt bezgotówkowy na zakup towarów i usług. Kredyt może być udzielony na zakup artykułów przemysłowych lub usług za pośrednictwem firm produkcyjnych i handlowych. Umowa o kredyt może być zawarta u sprzedawcy lub w banku. Kwota kredytu uzależniona jest od zdolności kredytowej kredytobiorcy, ceny towaru i udziału własnego kredytobiorcy. Maksymalny okres spłaty kredytu nie może przekroczyć 3 lat.

Gotówkowy kredyt sezonowy. Kredyt ten udzielany jest na sfinansowanie tradycyjnych wydatków klientów indywidualnych, związanych ze świętami, wakacjami itp.

Kiedy osoba ubiegająca się o kredyt jest posiadaczem konta osobistego w PKO BP SA wymogi dotyczące zabezpieczenia spłaty kredytu mogą zostać ograniczone.

Kredyt bezgotówkowy na zakup pojazdów i sprzętu technicznego. Kredyt ten udzielany jest na zakup od sprzedawców, komisantów i osób fizycznych, pojazdów nowych i używanych oraz sprzętu technicznego nowego i używanego, podlegających zarejestrowaniu na podstawie przepisów prawa powszechnie obowiązującego.

Kredyt dla studenta. Kredyt udzielany jest studentom, posiadającym pełną zdolność do czynności prawnych. Kredyt jest przeznaczony dla studentów wszystkich rodzajów szkół wyższych. Jest on udzielany na sfinansowanie kosztów związanych ze studiami .

Kredyt mieszkaniowy- Własny Kąt udzielany jest na budowę, zakup domu jednorodzinnego, wielomieszkaniowego lub letniskowego, garażu, działki rekreacyjnej itp. Kredyt może być udzielony na okres do 25 lat, z wyjątkiem kredytu na zakup działki budowlanej lub rekreacyjnej.

Jest to tylko niewielka część produktów oferowanych klientom przez omawiany bank. Podstawowym zadaniem PKO BP SA na najbliższą przyszłość jest podniesienie jakości świadczonych usług oraz dalszy rozwój „bazy klientowskiej”. W tym celu tak wiele uwagi poświęca się przede wszystkim kontom osobistym. Dalsze rozszerzanie gamy usług związanych z ROR-em znajduje potwierdzenie w licznych badaniach rynku, z których wynika duże zainteresowanie gospodarstw domowych produktami bankowymi. Największym popytem aktualnie cieszy się karta bankomatowa, której posiadaniem zainteresowane są rzesze Polaków. Istnieje jednak grupa klientów, która planuje zrezygnować z usług PKO BP SA ze względu na niekorzystne oprocentowanie, pozwala to wyciągnąć kolejny wniosek, że jeżeli bank nie może konkurować wysokością oprocentowania, to powinien zadbać szczególnie o poprawę jakości oferowanych usług.

Wprowadzając zmiany należy również pamiętać, że naśladownictwo w bankowości jest permanentne, a innowacje bardzo krótko zachowują wyłączność. W związku z tym proces doskonalenia musi być procesem ciągłym i nigdy nie ustawać.Działanie

na konkurencyjnym rynku, który zmusza do ciągłej obrony swojej pozycji. Oznacza to dla banku konieczność stałego dostosowywania oferty produktów i usług do zmieniających się potrzeb klientów.

Równie wszechstronną ofertę, zawierającą prawie wszystkie rodzaje usług bankowych obecnych na polskim rynku: bankowym, pieniężnym i kapitałowym,

PKO BP SA ma dla klientów instytucjonalnych, czyli firm, instytucji życia społecznego, sfery budżetowej, gmin i instytucji samorządu lokalnego.

Główna grupę klientów instytucjonalnych stanowią małe przedsiębiorstwa bez szczegółowej formy prawnej, w większości osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą.

PKO BP SA prowadzi rachunki dla ponad czterystu tysięcy przedsiębiorstw i instytucji. Jest to bardzo duży odsetek wszystkich działających w Polsce małych i średnich firm. Przeprowadzane badania rynku stawiają PKO BP S.A. w pozycji lidera ale analiza konkurencji uwzględniająca rodzaj usług przedstawia zupełnie inny obraz, który został zaprezentowany w poniższej tabeli.

Tabela 3. Banki mające największy udział w rynku wybranych usług dla małych

i średnich firm w 1998 roku.

RACHUNKI BIEŻĄCE		KREDYT W RACHUNKU BIEŻĄCYM		LOKATY TERMINOWE
Bank	Udział procent.	Bank	Udział procent.	Bank	Udział procent.
Śląski	10,6	Śląski	17,7	Pekao S.A.	11,4
Pekao S.A.	90,1	PBH	8,6	PKO BP	9,3
PKO BP	8,8	Pekao S.A.	7,1	WBK	8,1
PBH	6,8	PKO BP	5,6	BRE	7,9
BIG-B Gdański	6,7	Zachodni	5,6	Śląski	6,4

Źródło: „Nasz Bank” nr 11/1998.

Zdecydowana większość klientów omawianego banku, to przedsiębiorstwa zatrudniające niewielką liczbę osób. Potrzeby tej grupy klientów na produkty bankowe ograniczają się zaledwie do rachunku bieżącego i pomocniczego, lokat złotowych, kredytu obrotowego i inwestycyjnego oraz rachunku w dewizach i polecenia wypłaty w obrocie zagranicznym. W grupie tej bardzo duży odsetek przedsiębiorstw korzysta z usług tylko jednego banku dlatego też jednym z głównych celów banku jest zwiększenie aktywności w obszarze bankowości korporacyjnej.

PBO BP SA starając się wyjść naprzeciw oczekiwaniom klientów umieścił w swojej ofercie produkty, które w sposób kompleksowy pozwalają obsłużyć klienta.

Bank proponuje osobom prawnym, jednostkom organizacyjnym nie posiadającym osobowości prawnej oraz osobom fizycznym prowadzącym działalność gospodarczą otwarcie następujących rachunków w walucie polskiej:

bieżące,

pomocnicze,

lokat terminowych.

Rachunek bieżący służy do gromadzenia środków oraz przeprowadzania rozliczeń pieniężnych. Umożliwia posiadaczowi zaciąganie różnego rodzaju kredytów na sfinansowanie zobowiązań powstałych w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą, zarówno odnawialnych w ramach przyznanego limitu jak i nieodnawialnych.

Rachunek ten jest podstawą do otrzymania karty PKO EUROCARD/MASTERCARD BUSINESS, która umożliwia:

dokonywanie płatności za towary i usługi w punktach usługowo-handlowych na świecie oznaczonych znakiem Eurocard/MasterCard, pobieranie gotówki z bankomatów, awaryjną wypłatę gotówki oraz wydanie karty zastępczej w przypadku utraty karty za granicą, ochronę ubezpieczeniową w zakresie nieszczęśliwych wypadków w trakcie podróży w kraju lub za granicą.

Rachunek pomocniczy służy do przeprowadzania przez posiadacza rachunku bieżącego określonych rozliczeń pieniężnych w innym oddziale PKO BP SA lub w innym banku.

Rachunki lokat terminowych służą do przechowywania czasowo wolnych środków pieniężnych posiadacza rachunku przez czas określony w umowie. Otwarcie tego rachunku następuje po podpisaniu umowy, jednak nie wcześniej niż po wpływie środków na rachunek. Minimalna kwota lokaty wynosi 2000 zł. Każda następna wpłata w wysokości równej lub wyższej od określonego minimum jest traktowana jako odrębna lokat.

Przy kwotach powyżej 1 000 000 zł warunki lokat mogą być negocjowane i ustalane indywidualnie.

Lokaty terminowe mogą być przyjmowane na okres: od 7 dni do 36 miesięcy.

Bardzo atrakcyjnym produktem PKO BP SA jest wprowadzony w listopadzie 1999 roku do bogatej oferty, pakiet „BIZNES PARTNER”

Pakiet ten skierowany do małych i średnich przedsiębiorstw po dwóch latach istnienia przyczynił się do otwarcia 130 tysięcy rachunków tego typu. Ta oferta banku wzbogacana i uzupełniana nowymi usługami i produktami została dostrzeżona na rynku i wyróżniona.

Małe i średnie przedsiębiorstwa to najliczniejszy i najbardziej liczący się segment naszej gospodarki. Jego rozwój wspierany jest przez państwo i różnego typu organizacje. Rozwój małych i średnich przedsiębiorstw wspierają także banki, ułatwiając przedsiębiorcom dostęp do źródeł finansowania.

Rynek małej i średniej przedsiębiorczości od dłuższego czasu pozostawał w centrum uwagi banku. Konieczność stworzenia oferty dla tej grupy klientów wynikała z różnych przesłanek. Dokonano diagnozy dotychczasowego portfela klientów korporacyjnych i okazało się, że większość z nich to podmioty należące do segmentu małych i średnich przedsiębiorstw. Istotnym elementem, który wpłynął na rozwój oferty PKO dla omawianego segmentu, była obserwacja rynku bankowego. Wzmożone zainteresowanie konkurencji ta grupa przedsiębiorstw wynika z faktu, że od pewnego czasu kończą się tradycyjne źródła generowania przychodów dla banków, jakimi były duże przedsiębiorstwa. Natomiast rynek małej i średniej przedsiębiorczości jest bardzo dynamiczny i nie do końca zagospodarowany, a więc jest atrakcyjny dla każdej instytucji finansowej.

PKO BP SA była jednym z pierwszych banków, który wprowadził do swojej oferty pakiet usług, który w sposób kompleksowy zaspokaja potrzeby małych firm.

Początkowo w składa pakietu Biznes Partner wchodziły następujące usługi: rachunek o tej samej nazwie- Biznes Partner, dopuszczalne saldo debetowe, kredyt odnawialny w rachunku, pożyczka, specjalna karta PKO Biznes Partner oraz Bank Informacji o Firmach- usługa promocji handlowej. Bank nie poprzestał na pierwotnym kształcie pakietu. W 2000 roku dołączone zostały dwie usługi, a mianowicie Plan Systematycznego Oszczędzania Biznes Partner polegający na oszczędzaniu na dodatkowa emeryturę oraz Program Biznes Inwestycja mający na celu lokowanie nadwyżek finansowych przedsiębiorstwa. W 2001 roku w skład pakietu wszedł nowy rodzaj kredytu- Auto Partner przeznaczony na zakup środków transportu i sprzętu technicznego.

Posiadacze rachunków Biznes Partner mogą korzystać z innych usług dostępnych w ofercie banku nie związanych integralnie z pakietem. Należą do nich min.:

home banking, polecenie zapłaty, kredyty obrotowe w walucie polskiej i walutach wymienialnych, kredyty inwestycyjne, kredyty w rachunku bieżącym, kredyty płatnicze, kredyt inwestorski- Nowy Dom, kredyt na zakup, kredyt na remont, kredyt dyskontowy, itp.

Dla małych przedsiębiorców szczególnie interesujące są usługi leasingowe świadczone przez Bankowy Fundusz Leasingowy, spółkę w całości należącą do banku.

Do tej bogatej oferty dołączone zostaną w najbliższym czasie dwa nowe pakiety: Medyk Partner adresowany do środowiska medycznego oraz Agro Partner skierowany do rolników indywidualnych i przedsiębiorców prowadzących działalność w zakresie przetwórstwa rolno-spożywczego.

Starania PKO BP zmierzające do podwyższenia standardów obsługi i zacieśnienia współpracy z grupa klientów z omawianego segmentu zostały dostrzeżone i wyróżnione. Bank otrzymał godło promocyjne i wyróżnienia honorowe za największą zmianę w zakresie jakości kompleksowej obsługi przedsiębiorców i największy postęp w kształtowaniu wizerunku banku przyjaznego dla małych i średnich firm.

Otrzymane nagrody cieszą, ale jednocześnie zobowiązują do dalszej pracy nad poprawą jakości obsługi i rozszerzeniem oferty.

3. Windykacja należności PKO BP SA.

Pozycja lidera na rynku pociąga za sobą nie tylko same korzyści ale i coraz bardziej widoczne konsekwencje. Duża liczba udzielonych kredytów i otwartych rachunków oszczędnościowych zwiększa ryzyko posiadania dużej liczby niesolidnych klientów. Klient taki korzystając z usług banku ograniczającego do minimum procedury kontroli klientów często zupełnie świadomie wykorzystuje ten fakt celem szybkiego uzyskania środków finansowych. Kiedy kredyt lub saldo debetowe trafiają do windykacji, często szanse na ich odzyskanie są już niewielkie. Wysokość zadłużenia powiększona o odsetki przekracza możliwości płatnicze klienta, w wielu przypadkach okazuje się, że klient wyzbył się już majątku lub, że sprawa ma charakter przestępstwa. Powoduje to, że dochodzenie roszczeń banku jest bardzo trudne, a nawet niemożliwe. Wysyłanie do niesolidnych klientów monitów, drukowanych automatycznie przez system funkcjonujący w banku niewiele daje, a u stałych i dobrych klientów, którzy przez nieuwagę przegapili termin płatności, list z banku wywołuje oburzenie.

W miarę wzrostu liczby udzielanych kredytów również portfel kredytów nieregularnych zaczął rosnąć. Analiza należności banku z tytułu udzielonych kredytów, naliczonych odsetek, gwarancji i innych tytułów wykazuje, że znaczna ich część jest wątpliwa lub nieosiągalna. Konieczne stało się szczegółowe analizowanie i poprawne klasyfikowania należności oraz aktywów bilansowych i pozabilansowych do określonych kategorii:

należności normalne, wobec których nie pojawiły się poważniejsze

nieprawidłowości w spłatach kapitału i odsetek, a sytuacja ekonomiczno-

finansowa dłużników nie budzi obaw,

należności poniżej standardu, obejmujące należności, w przypadku których

opóźnienie w spłatach kapitału lub odsetek wynosi powyżej 1 miesiąca i nie

dłużej niż 3 miesiące, oraz należności od dłużników, których sytuacja

ekonomiczno-finansowa może stanowić zagrożenie terminowej spłaty,

należności wątpliwe, w przypadku których opóźnienie w spłacie wynosi 3-6

miesięcy, oraz należności od dłużników, których sytuacja ekonomiczno-

finansowa ulega znacznemu pogorszeniu,

należności stracone, obejmujące należności, w przypadku których opóźnienie w

spłacie wynosi ponad 6 miesięcy, a także należności od dłużników postawionych

w stan likwidacji lub dłużników, przeciwko którym bank wszczął postępowanie

egzekucyjne, albo należności kwestionowane przez dłużników na drodze

postępowania sadowego.

Poszczególnym kategoriom należności przypisany jest obowiązek tworzenia rezerwy celowej w wysokości nie mniejszej niż:

1,5% w odniesieniu do należności normalnych, 20% w odniesieniu do należności poniżej standardu, 50% od należności wątpliwych i 100% w odniesieniu do należności straconych.

Bank tworzy rezerwę w ciężar kosztów i jest ona sukcesywnie zmniejszana odpowiednio do odzyskiwania należności lub w przypadku przekwalifikowania należności do kategorii o niższym stopniu ryzyka.

Problem przeterminowanych należności stał się na tyle dla banku istotny, że wymagał zmian sposobu monitorowania portfela kredytów. Niezbędne stało się opracowanie nowych zasad postępowania z klientami, które powodowałyby szybsza i bardziej zdecydowaną reakcję banku na opóźnienia w spłacie. W tym celu w banku zostały powołane służby szybkiego reagowania.

Zostały utworzone dla prowadzenia działań przedwindykacyjnych w odniesieniu do nie spłaconych przez klientów należności detalicznych. Podstawowym celem działania służb jest ograniczenie przyrostu portfela nie spłacanych w terminie należności z tytułu kredytów konsumpcyjnych i sald debetowych na rachunkach oszczędnościowo rozliczeniowych poprzez podejmowanie bezpośrednich- telefonicznych i osobistych- kontaktów z klientami niezwłocznie po wystąpieniu zaległości. Dotychczas działania wobec klientów zalegających ze spłatami swoich zobowiazań były podejmowane dopiero po przekazaniu sprawy do windykacji. Pilnowanie terminowości spłaty jest bardzo istotnym elementem monitoringu. Zdarza się, ze klienci zapominają zapłacić ratę bądź maja chwilowe kłopoty finansowe i nie wiedzą, jak sobie z tym poradzić. Klientowi można zaproponować wydłużenie okresu kredytowania, prolongatę terminu płatności raty, zmianę wysokości rat itp.

Efekty działań przedwindykacyjnych stały się szczególnie widoczne w tych oddziałach banku, w których wydzielono grupy pracowników zajmujących się wyłącznie kontaktami z dłużnikami. Od początku działania służb w PKO BP średnia efektywność podjętych działań wyniosła 71 % liczby oraz 50 % wartości spraw spłaconych w wyniku interwencji całkowicie lub częściowo w odniesieniu do spraw objętych interwencjami.

Prawidłowe zorganizowanie prac służb szybkiego reagowania stanowi istotny element poprawy jakości portfela zarówno należności detalicznych, jak i nowych kredytów mieszkaniowych. W sprawach objętych interwencją nawet jeżeli trafiają do windykacji mamy informacje o sytuacji majątkowej klienta, co znacznie usprawnia podejmowanie właściwych czynności windykacyjnych oraz w wielu przypadkach ogranicza koszty tych czynności.

Analizując zmiany zachodzące w portfelu wierzytelności nieregularnych należy stwierdzić, że w dalszym ciągu zaobserwować można w nim niepokojące zmiany. Następuje wzrost wartości wierzytelności nieregularnych. W stosunku do stanu na koniec 2000 r. wzrósł udział zagrożonych kredytów gospodarczych w stosunku do ogólnej liczby tych kredytów z 8,56 % do 21,77 % oraz kredytów straconych z 2,30 % do 6,10 % . Udział poszczególnych klas ryzyka w ogólnej liczbie udzielonych kredytów gospodarczych obrazuje wykres.

Wykres 5.

Źródło własne.

Zmiany w analizowanym portfelu kredytów nieregularnych spowodowane są najczęściej przez wyprowadzanie z portfela wierzytelności, przekwalifikowanie do innych klas ryzyka, spadek zaangażowania z tytułu spłat lub wpływów z egzekucji,

dobrowolną spłatę, publiczną sprzedaży, umarzanie.

Oceniając przyczyny utraty zdolności kredytowej portfela wierzytelności nieregularnych można stwierdzić, że spowodowane są one czynnikami tak zewnętrznymi jak i wewnętrznymi.

Do czynników zewnętrznych należą:

niedotrzymanie warunków umowy umożliwiających bieżącą ocenę sytuacji

finansowo-ekonomicznej firmy,

problemy popytowe oraz utrata zdolności kredytowej ze względu na brak

odbiorców usług i produktów.

Natomiast podstawowym czynnikiem wewnętrznym wynikającym ze świadomej polityki banku może być zakwalifikowanie kredytu do II klasy ryzyka już w momencie jego udzielenia z uwagi na uzyskaną niską ocenę punktową zdolności kredytowej.

W wyniku porządkowania portfela wierzytelności nieregularnych stwierdzono, że źródłami wpływów są najczęściej: terminowe spłaty kredytów głównie tych znajdujących się w II klasie ryzyka, które obsługiwane są zgodnie z zawartymi umowami (około 64%), procesów restrukturyzacyjnych(25%), do których należą ugody bankowe, układy sądowe, ugody cywilno-prawne, postępowań windykacyjnych (7%)oraz sprzedaż wierzytelności(4%). Uzyskane informacje przedstawiono za pomocą wykresu.

Wykres 6.

Źródło: Opracowanie własne

Uzyskane wpływy finansowe zostały zaksięgowane na poczet następujących tytułów:

kapitał - około 92,31 %

odsetki - około 7,52 %

koszty - około 0,17 %

Pomimo szybszego wzrostu akcji kredytowej w stosunku do przyrostu kredytów nieregularnych, sytuacja ta wymaga energicznych działań mających na celu poprawę struktury portfela. Konieczne jest pogłębienie analizy ekonomiczno-finansowej podmiotów gospodarczych na etapie kredytowania w celu niedopuszczenia do sytuacji, w której podmioty te tracą zdolność kredytową już w pierwszym roku kredytowania.

Ponadto koniecznym jest podejmowanie dalszych skutecznych działań polegających na: wnikliwej ocenie wierzytelności powiększających portfel wierzytelności nieregularnych oraz podejmowanie działań restrukturyzacyjnych w stosunku do wierzytelności, które mogą być tymi działaniami objęte, okresowym przeglądzie portfela kredytowego i ocenie skuteczności prowadzonej windykacji, bieżącym monitorowaniu sytuacji majątkowej dłużników i podjęciu działań w momencie pojawienia się możliwości windykacyjnych, dotyczy to również tych wierzytelności, które uznane zostały za nieściągalne i teoretycznie opuściły portfel kredytów nieregularnych, nadal jednak ciąży na służbach windykacyjnych obowiązek ich monitorowania i podejmowania działań egzekucyjnych w sytuacji, gdy pojawią się możliwości skutecznego ich prowadzenia.

W przypadku kredytów konsumpcyjnych aktualnie łączne zadłużenie wynosi około 76 mln zł, z czego w kategoriach podwyższonego ryzyka znajdują się wierzytelności na łączna kwotę około 5 mln złotych. Stanowi to około 7% ogólnego zadłużenia z tytułu kredytów konsumpcyjnych. W tej sytuacji odnotowano w porównaniu z grudniem 2000 r. wzrost o około 1,2 %.

Bardzo niepokojący jest fakt, że najliczniejszą, bo aż 61,8 % grupę wśród wszystkich nieregularnych kredytów stanowią kredyty w sytuacji straconej. Kredyty poniżej standardu stanowią 21% a kredyty wątpliwe 17,2%. Strukturę kredytów trudnych obrazuje zamieszczony poniżej wykres.

Wykres 7.

Źródło: Opracowanie własne.

Istnienie tak licznej grupy kredytów straconych świadczy o tym, jak nieskuteczne bywa często postępowanie windykacyjne. Kredyty te przez długi czas są windykowane zwykle bezskutecznie ze względu na brak jakichkolwiek możliwości odzyskania należności a następnie uznawane za nieściągalne. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest pogarszająca się sytuacja materialna polskich rodzin.

W okresie trzech kwartałów jednego z ubiegłych lat na terenie wybranego regionu PKO BP SA do postępowania windykacyjnego przekazano 16.454 spraw. Z ilości tej powiększonej o należności niewywindykowane w roku poprzednim ( 26.627 spraw) wywindykowano 10.150 spraw. Średni wskaźnik tempa windykacji w okresie omawianych trzech kwartałów wyniósł 34,99 %%. W analogicznym okresie roku poprzedniego był on znacznie wyższy, ukształtował się na poziomie 42,26%.

Po przeanalizowaniu danych dotyczacych wszystkich rodzajów kredytów konsumpcyjnych postwionych w stan natychmiastowej wymagalności wynika, że jedną z największych grup zarówno pod względem ilościowym jak i wartościowym stanowią kredyty na zakup artykułów przemysłowych.

Łatwy dostęp do takiego kredytu przy jednoczesnych niskich dochodach klientów sprzyja rozwojowi akcji kredytowej tego typu. W omawianym okresie do postępowania windykacyjnego przekazanych zostało 7.277 należności.

Po uwzględnieniu pozostałości z roku poprzedniego dało to 11.841 spraw w windykacji. Z tej ilości odzyskano należności w 3.241 sprawach. Za czasowo nieściagalne uznano 2 sprawy, umorzono 4 należności. W bilansie regionu pozostały 8.594 nieodzyskane sprawy. Średni wskaźnik tempa windykacji w tej grupie kredytów wynosi 25,8%.

Liczną grupę stanowią również kredyty udzielane na zakup pojazdów mechanicznych, które ze względu na wysokie kwoty stanowią znaczący procent wśród wierzytelności podwyższonego ryzyka. Windykacja tych kredytów jest również poważnym wyzwaniem dla windykatorów. Wysokie zadłużenie kredytowe, od którego naliczane są odsetki karne w wysokości 36% uniemożliwia prowadzenie skutecznej windykacji w oparciu o zajęcie wynagrodzenia za pracę kredytobiorcy. Jeżeli zabezpieczeniem takiego kredytu jest przewłaszczenie i bank stwierdza, że nie ma innych możliwości odzyskania należności, przejmuje pojazd mechaniczny, który najczęściej przeznacza do zbycia. Taki sposób windykacji nie jest jednak w większości przypadków gwarancją odzyskania wierzytelności. Długotrwały proces załatwiania formalności oraz poszukiwania ewentualnego nabywcy powodują znaczący spadek wartości przejętej rzeczy a co za tym idzie uzyskanie ze sprzedaży kwoty, która nie pokrywa całego zadłużenia.

Uatrakcyjnianie oferty banku w ramach SUPERKONTA przyczyniło się również do pojawiania się w windykacji kredytów udzielanych właśnie dla posiadaczy SUPERKONTA. Znaczne ograniczenie procedur związanych z udzieleniem kredytu, brak kontroli klienta, atrakcyjne oprocentowanie sprawia, że produkt ten cieszy się dużą popularnością wśród klientów. Główny zarzut przeciwko takiej formie kredytowania stawiać mogą jedynie pracownicy windykacji, obserwujący konsekwencje istnienia tego kredytu. Największy problem w tym przypadku stanowi brak bardziej konkretnego zabezpieczenia spłaty, którym powinno być podobnie jak w innych przypadkach poręczenie. Tutaj natomiast jedynym zabezpieczeniem są środki wpływające na rachunek kredytobiorcy. Brak wpływu uniemożliwia automatyczna spłatę bieżącego zadłużenia i w konsekwencji powoduje w krótkim czasie przekazanie sprawy do windykacji. W tym przypadku działania windykacyjne również bywają bezskuteczne, gdyż często ograniczają się do korespondencji z komornikiem na temat sytuacji majątkowej dłużnika.

Jedną z najliczniejszych grup spraw przekazywanych aktualnie do windykacji są salda debetowe. Średni miesięczny wpływ spraw w jednym z oddziałów banku wynosi 40 spraw. Biorąc pod uwagę długotrwały i w większości bezskuteczny proces windykacji, mamy doczynienie z bardzo dużym nagromadzeniem tych spraw. Większość z nich dotyczy osób bardzo młodych, bezrobotnych, którzy korzystają z usług banku posługując się fałszywymi dokumentami, zawierają umowę rachunku oszczędnościowo-rozliczeniowego, otrzymują wszystkie instrumenty umożliwiające pełne korzystanie z oferty i w sposób świadomy dokonują operacji wielokrotnie przekraczających stan środków na rachunku. Po przekazaniu takiej sprawy do windykacji wiadomo, ze wszelkie działania są z góry skazane na niepowodzenie, gdyż właściciel rachunku nigdzie nie pracuje, pozostaje na utrzymaniu rodziców i nie posiada mienie podlegającego zajęciu. W takich i podobnych przypadkach dotyczacych kredytów porces windykacji kończy się umorzeniem postępowania przez komornika. Bank wówczas uznaje taką wierzytelność za czasowo nieściągalną i w konsekwencji umarza ją. Proces windykacji nie kończy się jednak w momencie przeniesienia wierzytelności do ewidencji pozabilansowej. Podstawowym obowiązkiem banku, w którym ona figuruje, jest podejmowanie okresowych działań zmierzających do wyegzekwowania należności oraz obowiązek cyklicznego wnikliwego monitorowania sytuacji majątkowej i ekonomiczno-finansowej dłużników banku pod kątem aktualnej i perspektywicznej możliwości odzyskania należności.

W celu zapewnienia prawidłowego nadzoru nad zarządzaniem tą grupą należności wprowadzono system sprawozdań dotyczących działań podejmowanych w celu odzyskania należności uznanych za nieściagalne oraz ich efektów.

Działania windykacji nie są jednak działaniami pozbawionymi sensu. Pomimo wielu procedur opóźniających sprawne działanie tej komórki w banku, praca ta przynosi efekty. Często efekty osiąga się jeszcze na etapie działań upominawczo-monitujacych, kiedy to klient po otrzymaniu pisma , w którym często pojawia się słowo egzekucja, decyduje się na dobrowolna spłatę. Zdecydowana większość spraw prowadzona jest jednak w trybie egzekucji z udziałem komornika.

Strukturę wpływów finansowych uzyskiwanych w windykacji obrazuje wykres.

Wykres 8.

Źródło: Opracowanie własne.

Jak widać zdecydowaną większość stanowią wpływy z egzekucji bo aż około 70%, zdecydowanie mniejszą grupę stanowią wpływy finansowe uzyskane od klientów, którzy zdecydowali się na zawarcie z bankiem porozumienia w sprawie rozłożenia zadłużenia na raty i dobrowolna spłatę-26% i najmniejsza grupa to wpływy uzyskane przez bank ze sprzedaży wierzytelności.

Przeprowadzona analiza portfela kredytów konsumpcyjnych oraz wyników prac windykacji pozwala na sformułowanie wniosków:

1. Często nie jest dokonywana wnikliwa analiza spraw po katem faktycznego zagrożenia spłaty kredytu przed przekazaniem ich do niższych klas ryzyka, konieczne jest zwrócenie szczególnej uwagi, czy dana wierzytelność2. musi być3. przekazana do sytuacji zagrożonej a nawet do windykacji, czy też realne jest odzyskanie pieniędzy banku na etapie kredytowania,

4. Duże znaczenie ma również tempo dokonywania przez bank czynności technicznych związanych z rozpoczęciem egzekucji: przedłużane są często okresy monitorowania dłużników, zwleka się z wystawieniem tytułów egzekucyjnych, przekazywaniem spraw do postępowania egzekucyjnego, dlatego też ważne jest usprawnienie trybu prac na etapie postępowania przygotowawczego, przedegzekucyjnego.

Zakończenie.

Zmiany zachodzące w polskim systemie bankowym są nierozerwalnie związane z planowaną integracją Polski z Unia Europejską. Zasadą generalną jest zbliżenie przepisów prawnych państw członkowskich Unii w stopniu niezbędnym dla prawidłowego funkcjonowania wspólnego rynku. Układ o stowarzyszeniu zawarty przez Polskę i Wspólnoty Europejskie wyznaczył okres przejściowy dla dostosowania prawa polskiego do standardów europejskich. Układ ten nie narzuca jednak Polsce jednoznacznie obowiązku zniesienia przywileju egzekucyjnego banków.

Nie powinna spotykać się ze sprzeciwem nierówność podmiotów stosunków umownych. Zasady rynkowe wymagają od kontrahentów elastyczności przejawiającej się nawet w dobrowolnym rezygnowaniu z przysługujących im uprawnień. Z uwagi na pewność i sprawność obrotu gospodarczego pożądane byłoby zawieranie przez strony umów powodujących uproszczenie dochodzenia należności. Niekorzystne byłoby jednak nadawanie przywilejów egzekucyjnych jakimkolwiek innym podmiotom, gdyż spośród wszystkich sektorów, sektor bankowy jest szczególnie predysponowany do posługiwania się tym przywilejem. Przesadzają o tym jego szczególne funkcje społeczne i gospodarcze.

Dodatkowym czynnikiem wzbudzającym wątpliwości w kwestii słuszności istnienia przywileju egzekucyjnego jest struktura własnościowa banków. W związku z tym, że Skarb Państwa posiada znaczące udziały w bankach, utrzymanie przywileju służy interesom finansowym Państwa jako uczestnika obrotu gospodarczego.

Wyeliminowanie z windykacji etapów wydawania przez sąd tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego w klauzule wykonalności, może doprowadzić do wystawiania przez banki tytułów pozbawionych podstaw. Ograniczone środki ochrony praw dłużnika wynikające z wyłączenia sadowego postępowania rozpoznawczego nie zapewniają prawu własności dłużnika wystarczającego stopnia bezpieczeństwa. Bezpodstawne naruszenie prawa własności, w obliczu ograniczonej kontroli jest bardzo prawdopodobne. Ważne jest również zwrócenie uwagi, że straty dłużnika mogą trwale wpłynąć na pogorszenie się jego kondycji finansowej.

Spis wykresów

Wykres 1

Szacunkowy udział PKO BB S.A. w rynku depozytów gospodarstw domowych

( w procentach)

Wykres 2

Liczba rachunków osobistych w bankach ( w tys.)

Wykres 3

Oprocentowanie rachunków oszczędnościowo-rozliczeniowych

Wykres 4

Szacunkowy udział PKO BP SA w rynku kredytów ogółem gospodarstw domowych (w procentach)

Wykres 5

Struktura jakości portfela kredytów gospodarczych.

Wykres 6

Źródła wpływów w procesie porządkowania wierzytelności podwyższonego ryzyka.

Wykres 7

Struktura należności nieregularnych.

Wykres 8

Struktura wpływów finansowych uzyskanych w windykacji.

Spis tabel

Tabela 1

Udział PKO BP w rynku klientów indywidualnych według wieku i wykształcenia. Składka na ubezpieczenie społeczne

Tabela 2

Udział PKO BP w rynku klientów indywidualnych według miejsca zamieszkania i miesięcznych dochodów.

Tabela 3

Banki mające największy udział w rynku wybranych usług dla małych i średnich firm.

Literatura

1. Bączyk M. ”Prawo bankowe. Komentarz” Warszawa 1999 r.

2. Bereza S. „ Zarządzanie ryzykiem bankowym”, Warszawa 1992r.

3. Borys G. „ Zarządzanie przedsiębiorstwem bankowym” Warszawa- Wrocław 1996 r.

4. Borys G. „ Zarządzanie ryzykiem kredytowym banku” Warszawa 1996 r.

5. Dobosiewicz Z „ Podstawy bankowości”, Warszawa 1997r.

6. Dz. U. Nr 140 poz.939

7. Fedorowicz Z. „ Ryzyko bankowe”, Warszawa 1996r.

8. Heropolitańska I., „Zabezpieczenie wierzytelności banku”, Warszawa 1997 r.

9. Heropolitańska I., Borowska E. „Kredyty i gwarancje bankowe”, Warszawa 1996 r.

10. Heropolitańska I., Jagodzinska-Serafin E., Kruglak J. Ryżewska S. „Kredyty, pożyczki i gwarancje bankowe”

11. Jaworski W.L., Krzyżkiewicz Z., Kosinski B. „ Banki rynek, operacje, polityka”

12. Jaworski W.L. „ Bankowość13. , podstawowe założenia”, Warszawa 1996 r.

14. Kosiński B. „Zarządzanie przedsiębiorstwem bankowym”, Warszawa 1997 r.

15. Krzysztofek M., „Bankowy tytuł wykonawczy. Sposoby dochodzenia należności przez banki”, Kraków 1996r.

16. Lachowski S. „ Z pozycji lidera” NB 1999r. Nr 9

17. MajkaP. „ Wierzyciel w postepowaniu upadłościowym” NB 1999 Nr 1

18. Osada Z. „ Prawo bankowe. Praktyczny komentarz”, Warszawa 1998r.

19. Patterson R.„ Poradnik kredytowy dla bankowców” Twigger, Warszawa 1995 r.

20. Z.Radwański, J.Panowicz-Lipska-„Zobowiązania, część21. szczegółowa” Warszawa 1996r.

22. J. K. Solarz: ”Rozwój systemów bankowych”, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 1996,

23. Świeboda Z. „ Postepowanie zabezpieczające i egzekucyjne: komentarz do części drugiej k.p.c.” Warszawa 1994r.

24. Turbak-Majewska E. „Bankowy Tytuł egzekucyjny” NB 2000 r. Nr 6

25. Turbak-Majewska E. „Poradnik windykatora” Warszawa 2000 r.

26. Wengerek E. „Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne. Komentarz do części drugiej Kodeksu postępowania cywilnego” Warszawa 1998r.

27. Wysocki M. „ Polityka kredytowa banku komercyjnego” Twigger S.A. Warszawa 1999 r.

28. Zawadzka Z.: Zarządzanie ryzykiem w banku komercyjnym”, Warszawa 1996 r.

29. Kodeks Postępowania Cywilnego.

Czasopisma:

1. „Nasz Bank” Nr 01/2001, 09/2001, 11/200111

2. „Format” Nr 3/2001

3. Akademia Bankowości Nr 1/98, 2/98, 3/98, 1/99, 1/00

4. „Poradnik bankowy”

5. „Bank”, „Prawo i gospodarka” edycja specjalna Nr 3/2001

Akty prawne:

1. Dz. U. Nr 140 poz.939

2. Dz. U. Nr 133 poz. 882

3. Dz. U. Nr 149 poz.703.

G.Borys-Zarządzanie ryzykiem kredytowym w banku, Warszawa-Wrocław PWN 1996 r.

Z.Radwański, J.Panowicz-Lipska-Zobowiązania, część szczegółowa, Warszawa, 1996 r.,str. 45

I.Heropolitańska,E.Jagodzińska-Serafin, J.Kruglak, S.Ryżewska-Kredyty, pożyczki i gwarancje bankowe,Warszawa, 2000 r., str. 63

Praca zbiorowa pod redakcja naukową dr Hab. W.Góralczyka jr.-Prawo Bankow. Komentarz, Warszawa, 1999 r. str. 208.

Art.31 ust. 2 Prawa bankowego.

E.Turbak-Majewska-Poradnik windykatora, Warszawa 2000 r. str. 14

Art. 96 Prawa bankowego.

E.Turbak- Majewska- Poradnik windykatora, Warszawa 2000 r. s.33

Dz.U. z 1997 r. Nr 133 Art. 10 ust. 1

Art. 799 §2 Kodeksu postępowania cywilnego.

I. Heropolitańska, E. Jagodzinska- Serafin, J. Kruglak, S.Ryżewska- Kredyty, pożyczki i gwarancje bankowe, Warszawa 2000 r., str. 381.

Art. 767 k.p.c.

Art. 56. ust. 1 Prawo Bankowe.

Art. 921.§ 1 k.p.c.

I.Heropolitańska: op.cit. s. 395.

Art. 943 k.p.c.

Art. 946. § 1 k.p.c.

Art. 952 k.p.c.

E.Turbak-Majewska: op.cit. s.65

Art. 6 ust. 1 pkt 4 Prawo bankowe.

Art. 828 k.p.c..

W.L.Jaworski,Z.Krzyżkiewicz, B.Kosiński: Banki rynek, operacje, polityka, Warszawa 1998, str. 15

J. K. Solarz: Rozwój systemów bankowych, Biblioteka Menedżera i Bankowca, Warszawa 1996, s. 91.

2

---