Kierunek marginalistyczny w nauce ekonomii
Ekonomia klasyczna rozwijała się w pierwszej połowie XIX wieku. Ostatnim dziełem ekonomii klasycznej jakie było omawiane było „Zasady ekonomii politycznej” J. S. Mill-1848. Po tym roku nie powstało żadne wybitniejsze dzieło ekonomistów klasycznych, ograniczali się oni właściwie do jałowego analizowania dorobku swoich poprzedników. Nagle, niezależnie od siebie w trzech różnych krajach ukazały się 3 prace, kt spowodowały renesans (odrodzenie ekonomii) ale już na odmiennych podstawach metodologicznych. Te prace to:
w Austrii, w Wiedniu ukazała się rozprawa habilitacyjna Karola Mengera, „Zasady ekonomii politycznej” 1871
w Anglii, Wiliam Stanley Jevons „Teoria ekonomii politycznej”-1871
w Szwajcarii, w Lozanii, Leon Walras „Podstawy czystej ekonomii politycznej” 1874(I)-1877(II)
Ci trzej autorzy dali początek trzem szkołom, kt razem tworzą kierunek marginalistyczny. Karol Menger stał się twórcą szkoły austriackiej (psychologicznej, wiedeńska). L. Walras stał się twórcą szkoły lozańskiej (matematyczna). W.S.Jevons stał się twórcą szkoły w Anglii i USA-właściwym twórcą był Alfred Marshall
Elementy subiektywizmu charakterystyczne dla tego kierunku pojawiały się już wcześniej w XVIII w. (przykład to Condiac i ?-przedstawiciele fizjokratyzmu). W duchu subiektywizmu została napisana i wydana w 1894 praca ekonomisty niemieckiego Helmana Henryka Gossena, w której okazał się prekursorem (poprzednikiem) szkoły austriackiej. Praca Gossena została pominięta całkowitym milczeniem przez współczesnych. Gossen stworzył jednak subiektywistyczną teorię wartości, którą przyjęła szkoła austriacka (Ii II Prawo Gossena). Pierwszym który wprowadził matematykę do ekonomii w sposób naukowy, jako metodę badań był Francuz Antoni Augustyn Cournot, żyjący w wieku XIX, prekursor szkoły matematycznej, profesor analizy i mechaniki na wydziale mat-przyrodniczym na uniwersytecie w Lion. W 1838 wydał on pracę „Badania nad matematycznymi zasadami teorii bogactw”- dzieło to przeszło jednak niepostrzeżone i podobno żaden jego egzemplarz nie został sprzedany. Przedmiotem badań ekonomii w ujęciu Cournot jt bogactwo. Bogactwem są dobra posiadające wartość wymienną. W jego ujęciu ekonomia jest więc nauką o zjawisku wymienialności, podobnie sądzą wszyscy przedstawiciele szkoły matematycznej. Istotne znaczenie dla ukształtowania się kierunku marginalistycznego miała filozofia społeczna utylitaryzmu. Czołowym jej przedstawicielem był na początku wieku XIX angielski filozof Jeremi Bentaw?-do niego nawiązywał W. S. Jevons. Jego zdaniem wszystkie stosunki społ i rządzące nimi prawa wynikają z motywów działania jednostek a więc psychiki indywidualnej. Ponieważ doznania jednostek są przyjemne lub przykre główną zasadą postępowania ludzi jt więc hedonizm (grec. Hedone=przyjemność). Hedonizm jt to dążenie do maksymalizacji przyjemności przy minimalizacji przykrości. Podstawą działania ludzi we wszystkich dziedzinach jest więc rachunek przyjemności i przykrości. Główne idee Bentawa zostały przyjęte przez Jevonsa. Szczególną rolę w powstaniu nowego kierunku w nauce ekonomii a zwłaszcza szkoły austriackiej odegrało środowisko intelektualne Wiednia- w w XIX był drugim po Paryżu ośrodkiem kulturalnym i naukowym, tu żyli sławni kompozytorzy m.in. w wieku XIX Straussowie. W Austrii dość długo panował cesarz Franciszek Józef, kt wstąpił na tron w 1848 mając 18 lat, zmarł w listopadzie 1918 w czasie I Wojny Światowej na zapalenie płóc mając lat 86 (cesarzem był przez 68 lat)- nieszczęśliwy w życiu rodzinnym- syn jedyny popełnił samobójstwo, żona została zamordowana. Wiedeń w tym czasie był znacznym ośrodkiem filozofii, działał tutaj Ernest Mach, psychologii-Freud, socjologii-ludwik Kuglowicz i ekonomii. W II połowie wieku XIX powstają wielkie przedsiębiorstwa przemysłowe, handlowe i rodzi się zapotrzebowanie na naukową analizę działalności gospodarczej. Dodatkowy czynnik- pojawia się potrzeba stworzenia elementów teorii rachunku ekonomicznego ważnego dla przedsiębiorstw. Tym czasem w ekonomii klasycznej nie było żadnej ekonomicznej teorii gospodarowania w przedsiębiorstwie i stąd potrzeba opracowania takiej teorii co powodowało konieczność zmiany tematyki badawczej i metodyki badań. Zasadniczą cechą kierunku marginalistycznego, wspólną dla wszystkich szkół jt sposób podejścia do zjawisk ekonomicznych a więc metoda badań. Najważniejsze jej cech to:
mikroekonomiczny punkt widzenia,
subiektywizm
uznanie prymatu konsumpcji,
zastosowanie rachunku marginalnego.
Ekonomię klasyczną cechował w zasadzie makroekonomiczny punkt widzenia. Operowała ona kategoriami odnoszącymi się do gospodarki jako całości (dochód społeczny, podział dochodu między poszczególne klasy społeczeństwa). W ekonomii marginalistycznej głównym przedmiotem analizy staje się jednostka gospodarująca, konsument lub producent. Jt to podejście mikroekonomiczne. Metodę badawczą kierunku marginalistycznego a zwłaszcza szkoły austriackiej cechuje więc robinsonada (od Robinsona Crusoe)-jt to metoda abstrakcyjno-izolacyjna. K. Menger ilustruje swój wykład następującymi przykładami: mieszaniec wyspy, jednostka na bezludnej wyspie, rolnik gospodarujący samotnie. W kierunku marginalistycznym podstawą teorii wartości i ceny stała się teoria użyteczności podczas gdy w ekonomii klasycznej była nią teoria kosztów produkcji. W związku z tym najważniejsze zjawiska i procesy ekonomiczne ujmowane są w kategoriach subiektywnych, np. wartość zostaje sprowadzona do sumy zadowolenia jaką osiąga jednostka z konsumpcji lub z posiadania określonego dobra. Koszty zostają sprowadzone do sumy ofiar lub wyrzeczeń ze strony właścicieli czynników wytwórczych. Robotnik ponosi ofiarę wyrzekając się wolnego czasu a przedsiębiorca ponosi ofiarę oczekując na efekty zastosowanego kapitału.