CZĘŚĆ XV - PATOLOGIE SPOŁECZNE

W ciągu ostatnich kilkunastu lat patologia społeczna z wielu powodów stała się w Polsce istotnym problemem. Przede wszystkim w sposób widoczny zwiększyły się rozmiary zjawisk, zaliczanych do patologii, zwłaszcza takich, jak alkoholizm i narkomania - w szczególności wśród nieletnich. Pojawiły się nowe problemy społeczne, jak np. ubóstwo, które od wielu lat nie występowały w skali masowej. Jednocześnie ostatnio polityka państwa zmierza w kierunku bardziej racjonalnego podejścia do problemów patologii społecznej i tworzenia optymalnych prawnych i organizacyjnych podstaw ograniczających i łagodzących ich następstwa. Znacznie też wzrosło zainteresowanie tymi zagadnieniami wśród opinii publicznej. Wymienione okoliczności oraz fakt, iż do ustawowych zadań Policji należy m.in. inicjowanie i organizowanie działań mających na celu zapobieganie popełnianiu przestępstw i wykroczeń oraz zjawiskom kryminogennym (patologii społecznej), posiadanie wiedzy w dziedzinie patologii społecznej jest niezbędne dla każdego policjanta.

ROZDZIAŁ I - OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA WYBRANYCH ZJAWISK PATOLOGII SPOŁECZNYCH W POLSCE.

1. Pojęcie patologii społecznych.

Patologia jako zjawisko występuje w różnych grupach ludzkich i jest ściśle związana z rozwojem społeczeństw. Termin patologia pochodzi od słowa greckiego pathos - cierpienie, logos - nauka. Można więc przyjąć, że patologia społeczna to nauka o cierpieniu społecznym.

Niektórzy naukowcy faktycznie traktują patologię jako odrębną dyscyplinę naukową, inni natomiast odmawiają patologii społecznej tej rangi, uważając, że każda z istniejących nauk,

jak np. kryminologia czy socjologia powinna na obszarze swego działania śledzić wszelkie zjawiska patologiczne (np. narkomanię, prostytucję, alkoholizm) i opracowywać metody przeciwdziałania im.

Definicji patologii społecznej jest wiele, jest nią m.in.:

• „zjawisko społecznego zachowania się jednostek lub określonych grup społecznych sprzeczne z wartościami danej kultury”,

• „zespół zjawisk szkodliwych społecznie, niezgodnych lub odbiegających od obowiązujących w społeczeństwie norm obyczajowych i prawnych oraz wpływających na zjawisko przestępczości”,

• „nauka o przyczynach, objawach i zwalczaniu takich chorób społecznych, jak przestępczość, pijaństwo, lekomania itd.”

Pojęcie „patologia społeczna” upowszechniło się w polskim piśmiennictwie naukowym przede wszystkim dzięki Adamowi Podgóreckiemu. W 1969 r. opublikował on Patologię życia społecznego, w której tak określił znaczenie tego pojęcia: „przez PATOLOGIĘ SPOŁECZNĄ należy rozumieć ten rodzaj zachowania, ten typ instytucji, ten typ funkcjonowania jakiegoś systemu społecznego czy ten rodzaj struktury jakiegoś systemu społecznego, który pozostaje w zasadniczej, nie dającej się pogodzić sprzeczności ze światopoglądowymi wartościami, które w danej społeczności są akceptowane”.

Tak więc patologia społeczna to zjawiska uznawane za negatywne w życiu zbiorowym, zachowania szkodliwe, dysfunkcjonalne, rozmaite formy społecznego „zła”, czy też społecznych dolegliwości. Czy dane zjawisko jest „złe” społecznie, zależy od wartości i ocen społecznych. To, co w danym miejscu i czasie jest uznawane za patologię społeczną, zależy od oceny opierającej się na stosunkach do wartości, które w danym systemie społecznym są akceptowane. Prostytucja, alkoholizm, samobójstwa, hazard, przestępczość i rozwody czy inne tego rodzaju zjawiska nie są złe czy szkodliwe społecznie same przez się, ze swej „natury”, lecz za sprawą uznania ich za takie w danym systemie społecznym.

2. Wybrane rodzaje patologii społecznych oraz oddziaływanie na wielkość i dynamikę przestępczości .

2.1 Rodzaje patologii społecznych.

Do rodzajów zachowań negatywnie ocenianych przez społeczeństwo należy zaliczyć:

• przestępczość,

• alkoholizm, narkomanię, prostytucję,

• subkultury o charakterze kryminogennym, destrukcyjne sekty,

• włóczęgostwo, żebractwo,

• samobójstwa, hazard, znęcanie się nad zwierzętami,

• mafie, terroryzm, korupcję, choroby XX wieku - Aids, dewiacje seksualne,

• zachowania patologiczne - dysfunkcjonalne wobec rodziny (patologia rodziny).

Ponadto do tego rodzaju zachowań można zaliczyć zjawiska, które stanowią zagrożenie dla otoczenia przyrodniczego człowieka (dewastacje środowiska naturalnego), konflikty zbrojne, etniczne, patologię instytucji - koszary wojskowe, więzienia, zakłady opieki zdrowotnej (nadużywanie stanowisk, alkohol w miejscu pracy, niekompetencje).

2.2 Alkoholizm.

Alkoholizm zalicza się do zjawisk patologicznych. Jest to choroba woli, która uniemożliwia człowiekowi powstrzymywanie się od spożycia alkoholu. Uzależnienie od alkoholu przypisywane jest różnym czynnikom:

• fizycznym (dziedziczność),

• psychologicznym (osobowość alkoholowa),

• psychosomatycznym (dolegliwości fizyczne w okresie abstynencji powiązane z przeżyciami psychicznymi),

• wpływy środowiska społecznego.

Termin alkoholizm jest wielokrotnie definiowany. Natomiast według Podkomitetu Ekspertów ds. Alkoholizmu Światowej Organizacji Zdrowia (WHO).

ALKOHOLIZM to „wszelki sposób picia, który wykracza poza miarę tradycyjnego i zwyczajowego spożycia albo poza ramy obyczajowego, przyjętego w całej społeczności picia towarzyskiego, bez względu na czynniki etiologiczne, które do takiego zachowania prowadzą i niezależnie od zakresu, w jakim te czynniki etiologiczne zależą od dziedziczności oraz od nabytych wpływów fizjologicznych i metabolicznych”.

Dodano również, że „alkoholikami są osoby nadmiernie pijące, u których zależność od alkoholu osiągnęła taki stopień, że wykazują bądź wyraźne zaburzenia psychiczne, bądź zachowują się w sposób przynoszący szkodę ich zdrowiu fizycznemu i psychicznemu, ich stosunkom z osobami drugimi, ich sytuacji społecznej i ekonomicznej. Są to również ludzie ,

którzy wykazują objawy zwiastujące takie zaburzenia. A zatem wymagają oni leczenia”.

W Polsce struktura spożycia alkoholu jest niekorzystna. W 1964 r. spożywano 2,4 litra alkoholu i zajmowaliśmy drugie miejsce po Szwecji (mniej spożywano piwa i wina). W latach 70. i 80. spożycie alkoholu wzrosło prawie do 7 litrów, a wciągu lat 90. - z 7 litrów do 10,5 litra czystego spirytusu spożywczego przez jednego mieszkańca.

Należy tutaj wskazać na duży związek alkoholu z przestępczością poprzez:

1. Nadużywanie alkoholu ma wpływ na zachowanie przestępcze jednostki. Przestępstwa zawierające w sobie element agresji (przestępstwa z użyciem przemocy) w większości przypadków dokonywane są przez osoby znajdujące się pod wpływem alkoholu.

Dotyczy to takich przestępstw, jak:

• Zabójstwa,

• znęcanie się nad członkiem rodziny,

• czynna napaść na funkcjonariusza publicznego,

(według danych statystycznych KGP zarówno w latach 80., jak i 90. - około 50% z ogólnej liczby osób podejrzanych o dokonywanie tych przestępstw - w każdej z wymienionych kategorii, działał pod silniejszym lub słabszym wpływem alkoholu).

Jednakże należy również pamiętać o tym, że wprowadzony do organizmu środek odurzający zaowocuje ewentualnym zachowaniem agresywnym, zależy to również od innych okoliczności, jak np.: predyspozycji osobowościowych, czynników o charakterze sytuacyjnym - miejsca, czasu, obecnych osób, przedmiotów pozostających do dyspozycji.

Natomiast w przypadku klasycznych przestępstw skierowanych przeciwko mieniu, takich jak kradzież czy kradzież z włamaniem, odsetek sprawców znajdujących się pod wpływem alkoholu był znacznie niższy i kształtował się następująco: lata 80. - ponad 40%, lata 90. - 17-20 %.

2. Nadmierne spożywanie alkoholu wpływa również pośrednio na przestępczość - zdobycie alkoholu lub środków na jego zakup to duża liczba przestępstw przeciwko mieniu.

3. Nadużywanie alkoholu jako przyczyna wypadków komunikacyjnych. Skutki: zejścia śmiertelne, obrażenia ciała, koszty leczenia, odszkodowania, dramaty rodzinne.

W 1996 r. nietrzeźwi uczestnicy ruchu drogowego brali udział w 10472 wypadkach drogowych (18,1% ogółu), w których zginęło 1508 osób (23,7% ogółu), a 12571 (17,6% ogółu) doznało obrażeń ciała.

Najczęściej nietrzeźwi kierujący uczestniczyli w wypadkach drogowych w następujących okolicznościach: rozwijanie niebezpiecznej prędkości jazdy, nieprawidłowe wyprzedzanie, nieprzestrzeganie pierwszeństwa przejazdu. Nietrzeźwi piesi uczestniczyli w wypadkach potrąceń z powodu: nieostrożnego wejścia przed jadący pojazd, nieprawidłowego przekraczania jezdni w miejscach niedozwolonych, chodzenie nieprawidłową stroną jezdni.

Wśród nietrzeźwych kierujących dominowały osoby w wieku 21-40 lat.

4. Nadużywanie alkoholu jako przyczyna wypadków przy pracy.

W szczególności wykonywanie niektórych czynności zawodowych w stanie nietrzeźwości może narazić na niebezpieczeństwo życie lub zdrowie ludzkie lub mienie w znacznej wartości, np.: obsługa dźwigów w kopalni, porcie lub na budowie, walcowanie żelaza w hucie, operacja chirurgiczna, wykonywanie czynności dróżnika kolejowego, który ma obowiązek czuwać nad bezpieczeństwem związanym z przejazdem pociągów.

5. Demoralizacja nieletnich w rodzinach alkoholików; dla zaspokojenia różnych potrzeb życiowych dzieci z takich rodzin najczęściej wstępują na drogę przestępstwa.

6. Alkohol jako czynnik wiktymogenny, a więc czynnik decydujący o wyborze ofiary.

7. W wielu przypadkach, a szczególnie dotyczy to przestępstw z użyciem przemocy, w momencie czynu pod wpływem alkoholu znajduje się nie tylko sprawca, ale także ofiara, np. bójki, pobicia, zgwałcenia, zabójstwa na tle nieporozumień rodzinnych, towarzyskich. W około 50% przypadków ofiarami rozbojów ulicznych są mężczyźni znajdujący się pod wpływem alkoholu.

8. Alkohol ma również związek z przestępstwami gospodarczymi polegającymi na przemycie, nielegalnej produkcji czy sprzedaży alkoholu - bez uiszczenia opłat celnych, podatku VAT, podatku akcyzowego i powodującymi olbrzymie straty dla budżetu państwa, chociaż przestępstwa te nie są zazwyczaj popełniane pod wpływem alkoholu, lecz z chęci zysku.

9. Alkohol ma również związek z przestępstwami unormowanymi w Ustawie o wychowaniu w trzeźwości i przeciwdziałaniu alkoholizmowi. W tych przypadkach napój alkoholowy stanowi ustawowe znamię czynu zabronionego, m.in. zabrania ona sprzedaży napojów alkoholowych bez wymaganego zezwolenia, lub kiedy jest to zabronione (na terenie szkół, zakładów pracy, w miejscach i czasie masowych zgromadzeń itd.); spożywanie napojów alkoholowych w miejscach zabronionych, nielegalnej sprzedaży, na ulicach, placach, w parkach itd.

1. Narkomania.

Narkomania - stałe lub okresowe używanie w celach niemedycznych środków odurzających lub substancji psychotropowych, albo środków zastępczych, w wyniku którego może powstać lub powstało od nich uzależnienie.

Do najistotniejszych cech narkomanii możemy więc zaliczyć:

• nie zwalczoną potrzebę, pragnienie lub wewnętrzny przymus stałego zażywania narkotyków (uzależnienie psychiczne) i zdobywanie ich wszelkimi środkami,

• uzależnienie fizyczne,

• dążenie do zwiększenia dawek,

• szkodliwe skutki dla jednostki i społeczeństwa (obniżenie sprawności życiowej, intelektualnej i odpowiedzialności jednostki).

Narkotyki możemy klasyfikować według różnych kryteriów. Ze względu na działanie na ośrodkowy układ nerwowy narkotyki dzielimy na:

1. Substancje działające opóźniająco na ośrodkowy układ nerwowy (opium, morfina, heroina, barbiturany, leki uspokajające i hipnotyczne).

2. Substancje pobudzające ośrodkowy układ nerwowy (kokaina, crack, khat, amfetamina, ecstasy).

3. Substancje wywołujące zaburzenia halucynogenne w ośrodkowym układzie nerwowym (marihuana, haszysz, LSD, psylocybina, PCP, bieluń dziędzierzawa).

Narkomania jest zjawiskiem coraz bardziej rozszerzającym się w naszym kraju. Wskazuje na to zarówno wzrastająca liczba osób uzależnionych, jak i coraz większa liczba osób podejmujących próby narkotyzowania się. W 1999 r. ESPAD (Europejskie Badania w Szkołach na temat Używania Alkoholu i Narkotyków) przeprowadziło badania wśród młodzieży w 30 krajach Europy. Z badań tych wynikało, że 18% polskich uczniów zażywa leki uspokajające bez zezwolenia lekarza. Również 18% miało kontakt z tzw. „twardymi narkotykami”, co stawia polskich uczniów na 13. miejscu w Europie.

Ostatnie szacunki policyjne (2000 r.) mówią o 600 tys. narkomanów w Polsce, z czego leczenie podjęło zaledwie 8%, czyli około 5 tys. osób.

Związek narkomanii z przestępczością polega na tym, że:

1. Narkomania nie jest karalna, ale może być czynnikiem stymulującym przestępczość osób, które same nie muszą być narkomanami. Przestępstwa te unormowane są w Ustawie o przeciwdziałaniu narkomanii. Produkcja, przemyt, wprowadzanie do obrotu, udzielanie innej osobie, udzielanie celem osiągnięcia korzyści majątkowych, posiadanie środków odurzających lub substancji psychotropowych jest przestępstwem. Bez narkotyków nie istniałyby przestępstwa związane z narkomanią.

Dane dotyczące rozmiarów tego typu przestępczości według danych statystyki policyjnej przedstawiają się następująco:

Przestępstwa stwierdzone (Ustawa z dnia 31.01.85 r. o zapobieganiu narkomanii, Ustawa z dnia 24.04.97 r. o przeciwdziałaniu narkomanii).

1985 r.	1763
1989 r.	2278
1991 r.	3376
1992 r.	2173
1997 r.	7915
1998 r.	16432
2000 r.	19649
2001 r.	29230

Jak widać z powyższych danych, dynamika przestępczości narkotykowej w Polsce wykazuje dużą tendencję wzrostową. W ciągu czterech lat 1997-2001 r., tj. od roku 1997, w którym weszła w życie Ustawa o przeciwdziałaniu narkomanii - poziom ujawnionej przestępczości wzrósł prawie czterokrotnie, wykazując stałą tendencję wzrostową. Jednakże należy stwierdzić, iż dane te nie w pełni obrazują faktyczne zagrożenie przestępczością narkotykową. Tak zwana „ciemna liczba” w przypadku przestępstw narkotykowych jest zawsze bardzo wysoka i tylko od sprawnej pracy organów ścigania zależy jej zmniejszenie.

Od roku 1989 (zmiany ustrojowe w kraju) Polska staje się rynkiem zbytu narkotyków klasycznych. Obserwuje się ścisłe powiązania polskich środowisk przestępczych z innymi krajami w zakresie produkcji narkotyków klasycznych (amfetaminy), tranzytu i przemytu narkotyków, udziału obywateli polskich w przemycie narkotyków na terenie innych państw. Od roku 1996 Polska przestała być krajem, w którym notowana największa liczba przestępstw narkotykowych związana była z nielegalną uprawą maku i domowym wyrobem opiatów. Największą liczbę przestępstw związanych z narkotykami stanowią obecnie przypadki nielegalnego wprowadzania do obrotu, udzielania, posiadania środków odurzających, substancji psychotropowych.

2. Potrzeba zażycia narkotyku powoduje, że narkomanii najczęściej dokonują przestępstw skierowanych na zdobycie narkotyków. Do przestępstw tych zaliczamy: kradzieże, kradzieże z włamaniem (obiekty - apteki otwarte i szpitalne, szpitale, przychodnie lekarskie, pogotowia ratunkowe, prywatne gabinety lekarskie), fałszowanie recept, szantażowanie w celu zdobycia narkotyku.

3. Narkomanii celem zdobycia środków finansowych na zakup narkotyków dokonują również przestępstw przeciwko mieniu. Najczęściej popełniane to: kradzieże domowe, drobne kradzieże sklepowe, mieszkaniowe, kradzieże z włamaniem do piwnic, komórek strychów, altanek na ogródkach działkowych. Odnotowano również pewien udział narkomanów w przestępstwach rozbójniczych i pobiciach.

4. Kobiety narkomanki, celem zdobycia narkotyków lub środków finansowych potrzebnych na ich zakup, uprawiają prostytucję (prostytucja nie jest karalna, ale ściśle związane z tym zjawiskiem są takie przestępstwa, jak: stręczycielstwo, sutenerstwo, kuplerstwo). Ponadto narkomani obok homoseksualistów i prostytutek należą do grupy wysokiego ryzyka zarażenia wirusem HIV.

5. Narkotyk odgrywa również wspomagającą rolę w działaniu przestępczym. Osoby będące pod wpływem działania środków narkotycznych popełniają czyny przestępne na wpół świadomie lub nieświadomie. Do czynów tych należą: zabójstwa, zgwałcenia, pobicia, naruszenie porządku publicznego, powodowanie wypadków komunikacyjnych.

Należy jednak zaznaczyć, że żaden narkotyk sam w sobie nie prowadzi do przestępstwa. O przestępczości wśród narkomanów decydują również inne czynniki, takie jak: osobowość uzależnionego, wcześniejsze bądź aktualne warunki socjalne, wcześniejsze doświadczenia przestępcze, środowisko itd.

3. Prostytucja.

PROSTYTUCJA - polega na utrzymywaniu przypadkowych, odpłatnych stosunków seksualnych bez uczuciowego zaangażowania partnerów. W tym zakresie można wyodrębnić zarówno stosunki pomiędzy osobami różnej płci (prostytucja heteroseksualna), jak i tej samej płci (homoseksualna).

Prostytucja ma również charakter zachowań typu dewiacyjnego ze względu na związki z przestępczością i nadużywaniem alkoholu.

Definicji prostytucji jest wiele. Badacze tego zagadnienia nie są często zgodni co do podawanych przez nich elementów wchodzących w skład definicji.

Można jednak dla różnych określeń tego zjawiska znaleźć wspólne elementy.:

• osiąganie korzyści materialnej,

• częsta zmiana partnerów,

• uczuciowa obojętność.

Prostytutki działające na terenie naszego kraju można podzielić na następujące kategorie:

1. Call girls. Kobiety młode, wykształcone, znające języki obce, posiadają mieszkania własnościowe. Kontakty zawierają przez telefon, głównie z cudzoziemcami, ludźmi biznesu i kultury. Nie popełniają przestępstw, nie są znane policji. Prostytucja jest jedynym źródłem zarobkowania.

2. Kobiety pracujące w hotelach i nocnych klubach, znane służbom hotelowym i personelowi lokali. Niektóre pracują samodzielnie, inne mają sutenerów. Z reguły nie popełniają przestępstw. Prostytucja jest ich głównym źródłem dochodu.

3. Prostytutki uliczne. Pracują w miejscach określanych mianem „pigalaków”. Zazwyczaj mają sutenerów i ochronę taksówkarzy z nimi współdziałających. Niektóre nadużywają alkoholu i narkotyków, wśród nich znajdują się młode narkomanki traktujące prostytucję okazjonalnie jako źródło zdobywania pieniędzy na narkotyk. Zdarza się, że prostytutki uliczne popadają w konflikt z prawem. Nie zawsze stosują metody bezpiecznego seksu, mogą być zagrożeniem w rozprzestrzenianiu się chorób wenerycznych i HIV/AIDS.

4. Prostytutki zatrudniane w agencjach usług towarzyskich i salonach masażu erotycznego. Pracują w dość komfortowych warunkach, są bardziej anonimowe. Współdziałają z ochraniarzami i taksówkarzami zatrudnianymi przez właścicieli agencji. Według informacji Komendy Głównej Policji na terenie kraju działa około 840 agencji towarzyskich i około 115 salonów masażu. Jest w nich zatrudnionych ponad 3500 osób. Najwięcej agencji jest w Szczecinie (200), Warszawie (150) i Łodzi (100).

5. Kobiety trudniące się nierządem okazjonalnie.

6. Nowym rynkiem prostytucji stały się trasy szybkiego ruchu, zwłaszcza w rejonach przygranicznych. Tam też spotyka się kobiety z Czech, Słowacji, Bułgarii, Rumunii, z państw byłego ZSRR i Polski.

Aktualne tendencje:

1. Szczególnie niepokojącym zjawiskiem jest prostytucja nieletnich i młodocianych. Niektóre komendy wojewódzkie Policji informują o faktach uprawiania prostytucji przez 12 - 14-letnie dziewczynki, również z powodów ekonomicznych. Są też informacje o faktach zatrudniania licealistek „na czarno” w agencjach usług towarzyskich.

2. Poważny problem to pedofilia. Pedofile tworzą międzynarodowe siatki handlarzy żywym towarem i pornografią dziecięcą. Nie stronią od przemocy: gwałcą lub płacą za usługi seksualne. Ofiary znajdują w środowiskach patologicznych, wśród bezdomnych albo kupują je od rodziców.

3. Nowym zjawiskiem stała się prostytucja młodych chłopców wyjeżdżających do Niemiec z regionu pogranicza. Powodem ich kontaktów nie są preferencje seksualne, ale motywacja do szybkiego zarobienia pieniędzy. Osoby oferujące seks wywodzą się z krajów uboższych, klienci z krajów zamożniejszych.

4. Od 1992 r. obserwuje się zjawisko stałego napływu do Polski kobiet z terenów byłego ZSRR, które niezależnie od faktycznego powodu przybycia uprawiają prostytucję. Jest to również prostytucja hotelowa, lokalowa, uliczna, a także bazarowa, kolejowa czy okazjonalna. Prostytutki są młode, często z wyższym wykształceniem, ze znajomością języków obcych, nierzadko o dobrej prezencji ogólnej.

5. Nowe zjawisko to również werbunek, wywóz i sprzedaż kobiet do nocnych lokali, zakamuflowanych domów publicznych na terenie Europy Zachodniej.

Związek prostytucji z przestępczością polega na tym, że:

1. Prostytucja nie jest karalna, ale karalne jest czerpanie korzyści z prostytucji, tj.:

• doprowadzenie innej osoby do uprawiania prostytucji - przemocą, groźbą bezprawną, podstępem lub wykorzystując stosunek zależności lub krytyczne położenie;

• stręczycielstwo - nakłanianie innej osoby do uprawiania prostytucji,

• kuplerstwo - ułatwianie uprawiania prostytucji,

• sutenerstwo - czerpanie korzyści majątkowych z uprawiania prostytucji przez inną osobę,

• zwabienie lub uprowadzenie innej osoby w celu uprawiania przez nią prostytucji za granicą, tzw. handel żywym towarem.

Ponadto prostytucja łączy się z przestępstwem doprowadzenia małoletniego poniżej lat 15 do obcowania płciowego lub do poddania się innej czynności seksualnej (art. 200 kk.) oraz z rozpowszechnianiem pornografii (art. 202 kk).

2. Osoby uprawiające prostytucję często dopuszczają się czynów kolidujących z prawem:

• najczęściej są to czyny wykraczające przeciwko porządkowi publicznemu, dokonane w stanie pod wpływem alkoholu - awantury, zakłócenia porządku i spokoju publicznego, bójki, wybryki chuligańskie, znieważenia, naruszenia nietykalności cielesnej, opór wobec czynności podjętych przez funkcjonariusza publicznego,

• drugą grupę czynów stanowią przestępstwa przeciwko mieniu,

• kradzieże na szkodę amatorów płatnej miłości,

• rozboje „na wabia”,

• paserstwo.

Przestępstwa dokonywane przez tzw. „męskie dziwki” na homoseksualistach to: zabójstwa, uszkodzenia ciała, kradzieże mieszkaniowe, zniszczenie mienia (za wyjątkiem tych pierwszych najczęściej nie są one zgłaszane organom ścigania).

3. Prostytutki są bardzo często ofiarami przestępstw, są narażone na wrogie akty ze strony sutenerów, konkurencji, a najczęściej klientów. Najczęściej popełniane na nich przestępstwa to przestępstwa z użyciem przemocy, jak np.: zabójstwa (samosądy stróżów moralności, chorych umysłowo, niezadowolonych klientów), uszkodzenia ciała, pobicia, zgwałcenia, a nawet kradzieże.

2.5 Subkultury.

Pojęcie subkultura często kojarzy się z patologią, nieprzystosowaniem społecznym, podważaniem obowiązujących norm i prymitywnym sposobem uczestniczenia w kulturze. Jest używane do określenia grup spatologizowanych. Socjologia rozpatruje to jako część składową każdej kultury, np. grupy etyczne, religijne.

Subkultura to względnie spójna grupa społeczna, pozostająca na marginesie dominujących w danym systemie tendencji życia społecznego, wyrażająca swoją odrębność poprzez zrezygnowanie lub podważanie ustalonych i powszechnie akceptowanych wzorców kulturowych.

W latach 60. terminem subkultura zaczęto nazywać zjawiska kultury młodzieżowej, ale w jej definicji nie podawano żadnej specyficznej cechy. Chodziło o zbuntowanie się młodych ludzi przeciw ustalonym społecznym normom. Każdy jest poddany wpływowi innych ludzi, ale już od środowiska zależy, czy jest on dobry, czy zły, a od samej jednostki, w jakim stopniu ten wpływ odbiera. Środowisko społeczne to osoby, które nas otaczają, z którymi mamy kontakt, od których czerpiemy wzorce kulturowe, sposoby zachowań. Dziś coraz częściej młodzi, będąc zagubionymi, szukają grup odniesienia, czyli zestawiają swoje „ja” z innymi, swoją sytuację porównują do cudzych. Jest to potrzebne, aby można było określić samego siebie, swoją jaźń subiektywną, swoją przynależność. Wybór grupy zależy od jej atrakcyjności, możliwości, które oferuje, nowatorskości i oryginalności lidera oraz identyfikacji zainteresowanego z jej wartościami i przekonaniami. Mogą one być szczelnie zamknięte i trudno dostępne dla ludzi z zewnątrz. Aby się do niej dostać, należy się czymś wykazać, przejść test lub poświadczyć swe oddanie. Nie jest jednak prawdą, że istnienie takich grup (subkultur) łączy się ze sprzeciwem wobec wszelkich wartości moralnych. Także konflikt pokoleniowy nie wynika z ,,kontrkultury”, czyli negacji norm, zwyczajów dotąd przyjętych, ale z chęci stworzenia swoistego rodzaju systemu wartości, sposobu życia charakterystycznego dla danej subkultury, bez wykreślenia z użycia tych już ustalonych i utrwalonych. Każda subkultura kreowana jest na podstawie własnej wizji rzeczywistości i świata. Ma charakterystyczne przesłanki, stroje i hasła. Prawdą jest, że nierzadko subkultura jej odmiana (postawy jej członków), bywa buntem przeciwko pozbawieniu możliwości kształtowania swojego losu. Wysokie bezrobocie, stymulowanie umysłów przez masową kulturę zachodu i swoiste ,,skazanie” młodzieży na przebywanie we własnym kręgu, brak możliwości rozwoju (kwestia finansowa), powodują zmianę modelu wychowania i brak porozumienia. Młodzież coraz częściej ten burzliwy okres odreagowuje przez naśladownictwo postaw i zachowań inspirowanych rasizmem, faszyzmem, okultyzmem czy zwykłym chuligaństwem, w połączeniu z którym idzią narkomania, alkoholizm i prostytucja. Zbadanie autentycznej świadomości młodego pokolenia, jego stosunku do przyszłości i przeszłości wymaga zajęcia się wytworami kultury młodzieżowej: myśli, muzyki, literatury więc obszarami indywidualnego świata. I to być może wyjaśni niektóre z zaistniałych zjawisk i subkultur.

CHARAKTERYSTYKA:

Anarchiści - grupa powstała w XIX w. Uczestniczą w akcjach proekologicznych, w manifestacjach przeciwko aborcji, karze za posiadanie narkotyków, politycznych. Są opozycją wobec państwa jako takiego i w opozycji do jakiegokolwiek z istniejących systemów politycznych.

Skinheadzi (skini) - z ang. skin - skóra, head - głowa. Powstali w latach 60. w Wielkiej Brytanii. Kultywują przemoc i siłę fizyczną, są agresywni i wulgarni. Wyznają rasizm, szowinizm najbardziej znane hasła, jakie głoszą to: „Polska dla Polaków”, ,,Żydzi do gazu”. Ubiór o charakterze paramilitarnym, ogolone głowy, kije basebolowe. W odróżnieniu od punków noszą buty (glany) wyczyszczone do połysku, z obowiązkowymi czerwonymi sznurowadłami (na znak rasizmu). Swoją agresję wyładowują, prowokując bójki (także na tle rabunkowym), zadymy na koncertach lub meczach.

Punki - powstali w latach 70. w Wielkiej Brytanii. Słuchają muzyki rockowej, której teksty krytykują instytucje społeczne. Odrzucają wszelkie autorytety. Ubierają się prowokacyjnie, niechlujnie, dlatego często mówi się o nich „brudasy”. Charakterystyczne są zdarte glany i bujne fryzury: dredy, irokezy. Czasami opowiadają się za ruchami pokojowymi, emancypacyjnymi, antyrasistowskimi.

Metalowcy - z ang. heavy - ciężki. Zwolennicy metalu i heavy metalu - odmiany rocka. Grupa powstała w latach 70. ale rozpowszechniła się 10 lat później. Nie mają żadnej filozofii ani ideologii, gdyż dla nich liczy się przede wszystkim muzyka. Często jednak teksty kultywują szatana, zło co daje podstawy łączenia ich z satanistami, okultyzmem. Ubierają się w ciemne (czarne) spodnie i bluzki z demonicznymi napisami lub rysunkami. Noszą długie włosy, które mają wyrazić protest wobec ładu.

Sataniści - ruch ten jest zawsze w opozycji do chrześcijaństwa i jego doktryn. Satanizm pozwala człowiekowi, który odrzucił Boga, stać się własnym bogiem. W Polsce stał się sławny dzięki zespołom hart rockowym, speed-blackmetalowym, jak „Kat”, których muzyka i teksty są uwielbieniem Lucyfera. Manifestują zło, okultyzm namawiają do czarnej magii. Noszą stroje podobne do metalowców, z napisami „AVE LUCYFER”. Charakteryzuje ich także to, że noszą liczne, demoniczne tatuaże oraz symbole Lucyfera: odwrócony krzyż, gwiazdę w kole. Są niebezpieczni ze względu na okultyzm, czarne msze. Niszczą symbole i miejsca święte, np. cmentarze.

Krisznowcy - wyznawcy Hare Kriszna, wierzą w odrodzenie przez ascezę, pracę, modlitwę-mantrę. W Polsce zarejestrowani jako sekta w 1998 roku. Szaty mają białe na znak czystości, z lnu na znak symbiozy z naturą, mają ogolone głowy, kobiety znaczą czoła kropkami (znak boga Wiszy). Nie korzystają z kultury masowej, nie uprawiają stosunków pozamałżeńskich i hazardu.

Hipisi (dzieci kwiaty) - w latach 60. w USA nastąpił bunt przeciw tradycyjnym wartościom, karierze, profesjonalnej perfekcji, postępowi. Później doszła pacyfikacja na znak protestu wojny w Wietnamie. Domagali się większej swobody i akceptacji, dostępu do narkotyków, muzyki i wolnej miłości. Charakteryzują ich kolorowe stroje, zdobione koronkami, kwiatami, naszywkami (peace), mężczyźni noszą długie włosy - dredy, na znak sprzeciwu militarnego. Ich muzyka tworzona jest na bazie etnicznych i prymitywnych instrumentów: bębenków, tamburynów.

Depeszowcy - fani zespołu Depeche Mode, wierzą w teksty Martine Gore, autora tekstów i muzyki, w których znajdują sens i recepty na życie, refleksje na temat wiary i miłości. Ubierają się starannie i przywiązują do wyglądu dużą wagę. Czarne spodnie i kurtki, buty z grubą podeszwą, podbite z wierzchu lub od spodu blaszkami. Włosy są krótko przystrzyżone i mocno żelowane.

Graffiti (skateowcy) - a ang. skate- ślizgać się. W 60. latach w Nowym Yorku pojawiły się nielegalne rysunki i podpisy na ścianach metra. Później wykorzystywano je jako swoiste komunikaty o treści politycznej. Dziś napisy graffiti można spotkać na niemal każdym murze. Grafficiarze znają swoje podpisy i miejsca, w których mogą pisać, a które są już zajęte. Często kojarzą się oni z jazdą na deskorolkach lub łyżworolkach, hiphopem lub rapem. Ich teksty mówią o życiu, przeznaczeniu, muzyce. Noszą ubiór wygodny do jazdy na desce, luźne spodnie, z krokiem w kolanach, bojówki, bluzy z kapturem, czapeczki z daszkiem lub chusty, buty adidasy, rzeczy markowe; ważne są małe gadżety: kolczyki, paski, łańcuchy, chusty.

Blokersi - tak nazwali się chłopaki z połudiowej Polski, ich styl ubioru i muzyka podobne są do skaterów. Cechuje ich inny sposób bycia - bardziej wulgarny, arogancki oraz chuligańskie przesłanki.

Kibole (pseudokibice) - strój i muzyka podobne są do tych, które są charakterystyczne dla grafficiarzy. Ich celem jest walka i rozpętanie zadymy na meczach z osobami będącymi za przeciwną drużyną. Są bardzo wulgarni i agresywni. Wyładowują się na meczach, spotkaniach towarzyskich i okolicznościowych napadach o charakterze rabunkowym.

Zagrożenia dla porządku publicznego wynikające z funkcjonowania subkultur o charakterze kryminogennym:

• dokonywanie przestępstw z użyciem przemocy: pobić, bójek, uszkodzeń ciała, rozbojów, wymuszeń haraczy, zgwałceń, zabójstw,

• dokonywanie przestępstw przeciwko mieniu: kradzieży sklepowych, kradzieży z włamaniem do sklepów, kiosków, piwnic, strychów, niszczenia mienia, nadużywanie alkoholu, zażywanie narkotyków,

• odmawianie pełnienia obowiązku służby wojskowej,

• łamanie przepisów ruchu drogowego.

1. Sekty.

Za „sektę” coraz częściej uważa się nie tylko pewne grupy o charakterze religijnym, ale również te o charakterze terapeutycznym czy handlowym. Coś łączy te grupy, niezależnie od deklarowanych przez nie celów. Tym czymś są następujące cechy: charakter kultyczny (czyli kult kogoś, np. jednostki lub czegoś, energii, sukcesu), posługiwanie się oszustwem, wykorzystywanie metod psychomanipulacji oraz wywieranie niekorzystnego wpływu na zdrowie psychiczne członków grupy i ich relacje z najbliższą rodziną. Stąd też staje się uzasadnione promowanie nowych, stopniowo pojawiających się również w Polsce, określeń grup uznanych za „sekty”, np. „kulty”, „ruchy kultowe”, „grupy kultowe” lub „kulty destrukcyjne”.

Podatność osobista na zwerbowanie i uległość wobec wpływu grup kultowych zależy przede wszystkim od czynników natury rozwojowej, sytuacyjnej, rodzinnej i osobowościowej. Stosunkowo najwięcej trafia do sekt ludzi młodych, między osiemnastym a dwudziestym piątym rokiem życia, wolnych jeszcze od większych zobowiązań, odpowiedzialności za rodzinę i jej utrzymanie, przeżywających kryzys tożsamości. Jednakże, osoby w wieku średnim i emerytalnym, ze względu na chorobę, postępujące osamotnienie lub kryzys połowy życia również należą do grupy osób o zwiększonym ryzyku uzależnienia się od kultu - szczególnie o charakterze pseudoterapeutycznym. Częściej niż inni ulegają wpływowi sekt ci, którzy przeżywają okresowo silny stres lub kryzys (np. z powodu zawodu miłosnego, śmierci kogoś bliskiego, choroby, trudności w pracy, domu lub w szkole) utrudniający rozróżnienie między grupą „zdrową” a patologiczną. Także osoby pochodzące z domów, w których panowały konflikty, zaburzona komunikacja i zdecydowana nierównowaga sił. Podatność osobistą zwiększają takie cechy osobowości, jak: wrażliwość na hipnozę, upodobanie do przeżywania odmiennych stanów świadomości, duża tolerancja wobec niejasnych i dwuznacznych sytuacji, nasilona potrzeba samorealizacji lub rozwoju duchowego, potrzeba zależności, akceptacji, przynależności, mała asertywność oraz naiwny idealizm.

Techniki psychomanipulacji, wykorzystywane w grupach kultowych, w zasadzie mają wiele wspólnego z procedurami stosowanymi na całym świecie w reklamie, handlu, marketingu i propagandzie politycznej. Różnice między nimi mają charakter jedynie ilościowy. Wyróżnia się pięć rodzajów perswazji (ułożone według wzrastającej intensywności). Występujących w środowiskach sekt Są to: l) edukacja, 2) reklama, 3) propaganda, 4) indoktrynacja, 5) reformowanie umysłu.

W przypadku członków grup kultowych, zmiany osiągnięte za pomocą psychomanipulacji są najgłębsze i wyrażają się zwykle w totalnym uzależnieniu od grupy i przyjęciu nowej tożsamości. Można wyróżnić trzy zespoły technik psychomanipulacji: l) strategie werbowania, 2) strategie przekształcania oraz 3) strategie podtrzymywania lojalności. Umownie odpowiadają one kolejnym fazom przynależności do grupy kultowej.

Zagrożenia dla porządku publicznego wynikające z funkcjonowania destrukcyjnych sekt:

• znęcanie się psychiczne i fizyczne nad członkami sekty,

• zmuszanie do ciężkiej pracy fizycznej, której towarzyszą ograniczanie liczby godzin snu i wartości energetycznej posiłków i pobicia,

• wykorzystywanie seksualne członków(w tym dzieci),

• przymuszanie wyznawców do prostytucji, produkcji filmów pornograficznych, żebractwa, kwestowania na rzecz grupy,

• stosowanie narkotyków, uprowadzenia, handel organami ludzkimi.

3. Przyczyny zachowań patologicznych.

Próby wyjaśnienia, dlaczego ludzie zachowują się w sposób patologiczny, odwoływały się do różnych przyczyn - od biologicznych i psychologicznych po bardziej socjologiczne. Owe różnorodne ujęcia wywodzą się z różnych założeń dotyczących nie tylko przyczyn ludzkiego zachowania, ale także sposobów zmiany zachowań patologicznych.

3.1 Uwarunkowania rodzinne:

(dysfunkcjonalność rodziny - negatywne czynniki środowiska domowego)

1. przestępczość rodziców, rodzeństwa lub innych bliskich członków rodziny,

2. alkoholizm rodziców,

3. rodziny niepełne (rozbite, wdowy, sieroty społeczne),

4. zła atmosfera wychowawcza spowodowana złym pożyciem rodziców,

5. prostytucja wśród najbliższych członków rodziny,

6. brak należytej i wystarczającej opieki rodzicielskiej (pogoń za pieniędzmi, brak uczucia, rodziny wielodzietne),

7. nadopiekuńczość, surowa dyscyplina, stosowanie kar cielesnych,

8. złe warunki materialne rodziny.

Uczestnictwo w rodzinie ma podstawowe znaczenie dla procesu kształtowania osobowości. W procesie kształtowania cech psychicznych i sposobów postępowania główne znaczenie mają przeżycia z okresu dzieciństwa, urazy, konflikty psychiczne.

3.2 Uwarunkowania społeczne:

1. Zmiany społeczno-ekonomiczne.

• przechodzenie do gospodarki rynkowej (konkurencja, brak zaradności, przedsiębiorczości w nowych realiach, brak mieszkań, deficyt budżetowy),

• zmiany form własności w majątku narodowym (prywatyzacja),

• wzrastające bezrobocie (skutki: niezadowolenie, depresje, poczucie małej wartości, osłabienie aktywności fizycznej, psychicznej, złe warunki bytowe),

• ubożenie licznych warstw społecznych (dysproporcje w zakresie dochodów i dobrobytu),

• pojawienie się nowych zależności w stosunkach międzyludzkich (pracodawca - pracownik),

• coraz słabsza opieka socjalna państwa,

• komercjalizacja życia codziennego,

• brak szacunku dla prawa,

• migracje ludności (napływ do Polski obywateli państw rosyjskojęzycznych).

1. Zjawiska kulturowe o negatywnej treści społecznej:

• realizacja konstytucyjnej wolności druku przejawiająca się m.in. w krzewieniu nowych treści o charakterze nie zawsze pozytywnym wychowawczo (pornografia, przemoc),

• przejmowanie z Zachodu nowych kierunków zainteresowań młodzieży (narkotyki, nowe podkultury młodzieżowe i ich zły wpływ ),

• oddziaływanie telewizji na zachowanie głównie młodych ludzi (bohaterowie prezentujący przemocy: Rambo, Rocky itd.),

• rozpowszechnianie technik przestępczych (filmów, programów telewizyjnych, literatury sensacji),

• komercyjny charakter przybytków kultury (kin, teatrów - nastawienie na zysk).

3. Zły system funkcjonowania środowiska szkolnego.

Wady systemu szkolnego mogą dotyczyć:

• częstych zmian programowych w poszczególnych przedmiotach, które nie zapewniają wszystkim dzieciom optymalnego rozwoju,

• zderzenia się wymogów stawianych przez szkołę z możliwościami intelektualnymi niektórych dzieci,

• braku możliwości realizacji zainteresowań pozalekcyjnych,

• niewłaściwego systemu współpracy na linii szkoła-dom,

• braku możliwości ochrony uczniów przed handlarzami narkotyków, sprawcami rozbojów, chuliganami.

Niewydolność wychowawcza rodziny i szkoły, anomizacja życia społecznego powodują, że młodzież poszukuje oparcia w grupach rówieśniczych i różnego rodzaju ruchach młodzieży. Ruchy młodzieżowe tworzą rozmaite zbiorowości, które łączy negatywny stosunek do kultury dominującej.

Przestępstwo można łatwo zdefiniować jako dewiacyjną formę zachowania. Trudniejsze do zdefiniowania są formy zachowań, które uważa się za dewiację społeczną. Zachowania takie, nie naruszając kodeksów prawnych, naruszają normy społeczne. Posłużmy się dwoma przykładami: do niedawna noszenie kolczyków przez mężczyzn uważane było za niestosowne, w latach 60. i 70. wielu młodych mężczyzn zrywało z konwencją i buntowniczo nosiło długie włosy; ogólnie młodzież ubierała się wówczas niestarannie (nosiła stare dżinsy i podkoszulki), niż to było przyjęte. W kontekście tamtych czasów zachowania te uważane były za dewiację społeczną. Nie przystawały do ogólnie przyjętych norm społecznych, ale nie stanowiły takiego zagrożenia dla porządku społecznego, by można je było uznać za przestępcze.

Słownik języka polskiego, Warszawa 1979, t. 2, s. 25.

T. Szymanowski, Patologia społeczna - wybrane problemy, Warszawa 1991, s.7.

W. Okoń, Słownik pedagogioczny, Warszawa 1981, s. 22.

B. Hołyst, Kryminologia, Warszawa 2001, s. 673.

207

---