zagadnienia na egz dyplomowy


1. Między normą a patologią - problemy definicyjne

Normy społeczne

Normy społeczne są zasadami, które jednostki ludzkie muszą [nie muszą] powinny [nie powinny], mogą [nie mogą] zachowywać się w różnych sytuacjach. Norma zależy od uwarunkowań kulturowych, statystycznych.

Definicja patologii społecznych:

Patologie społeczne to zachowania dewiacyjne czyli niezgodne z ogólnie przyjętymi przez społeczeństwo normami postępowania. Zachowania te muszą jednak spełniać trzy poniższe kryteria:

Patologia - to odchylenie od normy, zachowania , które nie mieszczą się w przyjętych normach.

2. Biologiczne, środowiskowe i kulturowe uwarunkowania uzależnień

Uzależnienie jest to więc zachowanie, które się powtarza, mimo że przynosi szkody, nawyk, który przeszkadza, ogranicza, niszczy, a jednak nie sposób się z nim rozstać, mimo prób i postanowień o zaprzestaniu.

Przyczyny uzależnień:

BIOPSYCHICZNE - są to zaburzenia emocjonalne oraz zaburzenia osobowości, nadpobudliwość psychiczna, brak odporności na stres, nerwice, uszkodzenia mózgu, zaburzenia w funkcjonowaniu układu nerwowego, podatność na uzależnienia.

PSYCHOSPOŁECZNE- niedostanie zaspokojenie potrzeb jednostki ludzkiej, które w istocie prowadzi do zaburzeń oddziaływania środowiska rodzinnego, oraz szkolno-wychowawczego, wyalienowanie się ze społeczeństwa z powodu bolesnych przeżyć oraz nieakceptacji doczesnego życia.

KULTUROWE - brak perspektyw życiowych, dążących do sprzeciwu jednostki na panujące normy oraz zasady społeczne, dominująca chęć zaspokojenia własnych potrzeb

3. Przebieg procesu patologizacji jednostki (np. mechanizm uzależnień)

Model ten służy do analizy funkcjonowania osoby uzależnionej oraz określenia wskazania do terapii. Obejmuje on trzy specyficzne mechanizmy patologiczne tworzące uzależnienie. Należą do nich:

MECHANIZM NAŁOGOWEJ REGULACJI EMOCJI- który polega na początkowej fascynacji używką, zażywanej z czystej przyjemności, a z czasem przeradzającej się w konieczność. Chodzi tu głównie o emocje, i stany jaki jednostka przeżywa.

MECHANIZM ROZPRASZANIA I ROZDWAJANIA "JA"- na tym etapie jednostka jest już dość związana z nałogiem, jednak pojawia się tu obraz zniekształcający rzeczywistość, który koloryzuje aspołeczne zachowania na rzecz nałogu.

MECHANIZM ILUZJI I ZAPRZECZANIA- w tym końcowym etapie jednostka nawet w najmniejszym stopniu nie poczuwa się do odpowiedzialności za wyrządzone krzywdy sobie jak i bliskim. Nie interesuje ją nic.

4. Wszystko o agresji (definicje, rodzaje, teorie dotyczące zachowań we współczesnym świecie agresywnych).

Definicja agresji:

Według Ireny Pospiszyl: agresja jest działaniem świadomym i celowym, motywowanym pragnieniem zaszkodzenia drugiemu człowiekowi lub sprawienia mu cierpienia.

Definicja agresji według Richardsona i Barona. Ci amerykańscy badacze zaproponowali, aby używać terminu agresja do opisania „ każdej formy zachowania, której celem jest wyrządzenie szkody lub spowodowanie obrażeń innej żywej istocie, motywowanej do uniknięcia takiego potraktowania”

RODZAJE AGRESJI:

- słowna

- fizyczna

- emocjonalna

- autoagresja

- jawna

- ukryta

Agresją słowną jest ubliżanie, grożenie, wyśmiewanie, dokuczanie, obrzucanie wyzwiskami, ośmieszanie, uszczypliwości lub kpiny. Jej konsekwencje to poczucie zagrożenia, odrzucenie i wyizolowanie drugiej osoby z grupy

Agresja fizyczna, to fizyczny atak na drugą osobę lub jej własność. Najczęściej przybiera formę bezpośrednią, a więc taką, kiedy dochodzi do fizycznego kontaktu agresora z ofiarą. np. w postaci uderzeń, popchnięć, kopnięć lub zadawania ran. Agresja fizyczna może mieć charakter instrumentalny i emocjonalny.

Z agresją instrumentalną mamy do czynienia wtedy, gdy agresor chce coś zdobyć lub osiągnąć jakiś cel np. wymuszanie pieniędzy.

Agresja emocjonalna występuje wtedy, gdy dziecko przeżywa lęk lub złość, np. dziecko może zachować się agresywnie w sytuacji, kiedy zostało wyśmiane przez nauczyciela przed całą klasą.

Czynniki wywołujące agresję:

Teorie:

Według Thomasa Hobbesa agresja jest zjawiskiem wrodzonym. W jednej ze swoich prac pt. „Lewiatan” uznał, iż człowiek w swojej naturze jest bestią, a nad jego naturalnym instynktem popychającym do agresji można zapanować jedynie poprzez zmuszenie go do przestrzegania prawa i porządku społecznego.

Jan Jakub Rousseau był zwolennikiem teorii, która mówi, że agresja jest zjawiskiem wyuczonym. Stworzył on pojęcie „szlachetnego dzikusa”. Rousseau sugeruje, że ludzie w swojej naturze są łagodni i dobrzy, ale społeczeństwo poprzez swoje restrykcje wyzwala w nich wrogość i agresywność.

Pogląd Socjobiologiczny - Jako subdyscyplina biologii ewolucyjnej, socjobiologia zajmuje się zastosowaniem logiki teorii ewolucyjnej do wyjaśniania zachowania społecznego. Socjobiologia proponuje wyjaśnienie agresji w zachowaniu ludzkim, jak i zwierzęcym, odwołując się do długoterminowego rozwoju agresji w procesie ewolucji. Myślenie ewolucjonistyczne zakorzenione w teorii Darwina o „ pochodzeniu gatunków” opiera się na idei, że aby jakaś cecha lub zachowanie w danym gatunku przetrwały, muszą być przystosowawcze. Zachowanie jest takie jedynie wówczas, gdy podnosi szanse przetrwania gatunku jako całości oraz pojedynczych jego członków. Jak stwierdzono powyżej, koncepcja socjobiologiczna głosi, że agresja wyewoluowała, ponieważ jest narzędziem osobistego procesu reprodukcyjnego. Z tego rozumowania wynika, że skłonność do agresji należy do osobniczego wyposażenia genetycznego. Tezę tę podjęli uczeni zajmujący się genetyką behawioralną, którzy postawili sobie za cel role zbadania podobieństwa genetycznego w wyjaśnianiu cech osobowości i zachowania. Genetycy behawioralni starają się wykazać, że jednostki spokrewnione genetycznie są rzeczywiście bardziej podobne pod wzglądem skłonności agresywnych niż jednostki nie spokrewnione genetycznie. Ponieważ większość dzieci jest wychowywana przez rodziców biologicznych, a więc osoby spokrewnione genetycznie, wpływ dziedziczności i środowiska jest zazwyczaj zbieżny. Dlatego potrzebne są specjalne starania badawcze pozwalające oddzielić wpływy środowiskowa rodzinnego i dziedziczności.

Teoria psychoanalityczna ujmuję agresję jako wrodzony instynkt. Modyfikację takiej interpretacji agresji przedstawił Lorenz (1972), według którego agresja jest czynnikiem wyzwalającym ewolucję, a zarazem sama podlega ewolucyjnym zmianom. Klasyczna hipoteza frustracji-agresji sformułowana przez badaczy z Yale (Dollard, Doob, Miller, Sears 1939) zakładała bezwyjątkowy związek obu zjawisk, jednakże późniejsze badania (Tyszkowa 1986) wykazały, że reakcje na frustracje mogą być zróżnicowane , zarówno agresywne, jak i nieagresywne. Natomiast Bandura (Bandura i Walters 1968) stwierdził, że zachowania agresywne są przede wszystkim rezultatem społecznego uczenia się. Niewątpliwie zatem geneza agresji jest złożona.

Teoria Freuda. Według Sigmunda Freuda siłami napędowymi ludzkich poczynań są nieuświadomione ludzkie popędy i instynkty. To energia wytwarzana przez instynkty i popędy dynamizuje działanie ludzkie. Jeżeli energia ta nie zostanie rozładowana, zużyta we właściwy sposób, to nagromadzona staje się przyczyną rozmaitych zaburzeń zachowania. Freud wyróżnił dwa instynkty, pierwszy to instynkt życia i miłości Eros. Drugi to instynkt śmierci. Działanie pierwszego skierowane jest ku życiu, natomiast instynkt śmierci jest jego odwrotnością, więc jego działanie skierowane jest przeciwko organizmowi i dąży do unicestwienia jednostki.

Charakterystyczną cechą freudowskiej koncepcji agresji było przyjmowanie bardzo szerokiego zakresu tego pojęcia. Objawów skłonności agresywnych Freud doszukiwał się nie tylko we wrogich działaniach przejawiających się w biciu, kopaniu, niszczeniu przedmiotów, lecz również w czynnościach takich, jak jedzenie, w działalności twórczej i innych formach ludzkiej działalności, które zazwyczaj nie są określane mianem agresywnych. Źródła agresji upatruje Freud w instynkcie śmierci. Instynkty, bowiem wywołują stany napięcia, pobudzającego do działań zmierzających do ich rozładowania. W przypadku instynktu śmierci i powstającym na jego tle działaniu agresywnym.

5. Zjawisko przemocy we współczesnym świecie (np. przemoc w rodzinie, objawy, skutki, przeciwdziałanie).

Przemoc to kontrolujące, atakujące działania na jednostkę lub grupę w celu podporządkowania jej sobie, ubezwłasnowolnienia, odebrania wszelkich mocy fizycznych, psychicznych, emocjonalnych, niezbędnych człowiekowi do obrony.

Dwa ogólne rodzaje przemocy:

Przemoc gorąca: furia; pękanie tamy emocjonalnej, która przestaje powstrzymywać uczucia pochodzące z frustracji; wulkan emocjonalny; widowiskowa, widoczna; szybko przechodzi; jest skumulowaną siłą uczuć, której nie da się zatrzymać;

Przemoc chłodna: zrealizowanie scenariusza przemocy, który ma na celu pogwałcenie dóbr i praw drugiej osoby; zaplanowana; zdarza się w pozornie dobrej rodzinie; nie ma tu furii i gniewu.

Trzy podstawowe formy przemoc: fizyczna, psychiczna, seksualna.

Przemoc fizyczna - Zamierzone działanie człowieka, zwrócone przeciwko fizyczności członka jego rodziny, niosące ryzyko uszkodzenia w ciele. Bicie, popychanie, torturowanie, policzkowanie, uderzenie pięścią, kopanie, drapanie, plucie, szarpanie za włosy, gryzienie, wykręcanie rąk, duszenie. Przemoc psychiczna - Działanie mające na celu pozbawienia ofiary zaufania do siebie samej, tak, aby czuła się samotna i zależna tylko od agresora. Przymus i groźby, upokarzanie, zastraszanie, poniżanie, emocjonalne wykorzystywanie, szantaż emocjonalny, wyzywanie, obwinianie, wmawianie choroby psychicznej, izolowanie, manipulowanie poczuciem winy, karanie przez odmowę uczuć, odmawianie współżycia seksualnego, wyśmiewanie, zawstydzanie.

Przemoc seksualna - Wymuszanie pożycia seksualnego, aktywności seksualnej, nieakceptowanych pieszczot i praktyk seksualnych, seksu z osobami trzecimi, sadystyczne formy współżycia, krytyka zachowań seksualnych, zmuszanie do oglądania filmów lub gazet pornograficznych, straszenie gwałtem, gwałt,

Objawy przemocy:

- fizyczne sińce, obrzęki na twarzy, ramionach, klatce piersiowej, plecach, pod pachami, na dłoniach, stopach, pośladkach, ślady po oparzeniach, rany cięte, kute, blizny za uszami, otwarte rany w nietypowych miejscach.

- psychiczne strach, lęk, wzrost napięcia emocjonalnego, niska samoocena, tłumiony płacz, wycofanie, poczucie odrzucenia, depresja, tiki, zmienność nastrojów, płaczliwość, impulsywność.

- seksualna częste poruszanie spraw seksu w rozmowie lub zabawie, nietypowe zabawy z innymi dziećmi, świadomość seksualna nieodpowiednia do wieku, unikanie mężczyzn, ucieczki z domu, próby samobójcze, niepowodzenia w nauce, problemy psychiatryczne, depresja.

SKUTKI PRZEMOCY

Osoby doznające przemocy fizycznej często są pacjentami szpitali - gdzie połamane kończyny, pęknięte kości, wybite zęby czy obrażenia wewnętrzne ich rodzice tłumaczą upadkiem lub niezamierzonym uderzeniem się o mebel. Fizycznymi skutkami bicia może być kalectwo oraz różne choroby somatyczne uwarunkowane uszkodzeniami narządów wewnętrznych lub organicznymi uszkodzeniami mózgu, a nawet śmierć.

Jest jednak jeszcze wiele, rzadziej dostrzeganych skutków przemocy stosowanej wobec dzieci. Są to poznawcze, emocjonalne i behawioralne następstwa zespołu dziecka maltretowanego. Zaliczymy do nich zarówno brak poczucia bezpieczeństwa, przynależności uczuciowej do osób najbliższych oraz obniżoną samoocenę, jak i nieakceptowanie siebie, poczucie zagubienia, krzywdy i winy, a także trudności w nawiązywaniu kontaktów z otoczeniem. Dzieci, które są ofiarami przemocy fizycznej, przeżywają stany depresyjne i lęki; są egocentryczne, bierne i zależne lub agresywne i nadpobudliwe, ze skłonnościami do autodestrukcji. Nawet gdy dziecko zostanie wyrwane ze świata fizycznego bólu i cierpienia, koszmar się nie kończy. Wiele lat później mogą się odezwać odległe skutki maltretowania w dzieciństwie. Osoby takie nadal mają poczucie winy i niską samoocenę. To jednak jedne z łagodniejszych następstw. Dużo poważniejszymi są alkoholizm, narkomania, zaburzenia nerwicowe i nerwice, a także zachowania agresywne i - co może najbardziej dziwić - stosowanie przemocy fizycznej w życiu dorosłym, w tym także wobec swoich dzieci.

Dokuczanie dziecku bez użycia narzędzi (przemoc psychiczna) wywołuje u niego wiele negatywnych przeżyć: lęk, poczucie niesprawiedliwości i bezsensu, świadomość braku miłości rodzicielskiej i wiele innych konsekwencji, takich jak zaburzenia snu, przygnębienie, nerwice, zachowania agresywne, a nawet myśli samobójcze. Ofiary przemocy psychicznej cierpią na depresję, nerwice, izolują się od otoczenia bądź odstraszają je swoim perfekcjonizmem lub negatywnymi oczekiwaniami w stosunku do innych.

Dużo dłuższa jest lista następstw psychicznych: erotyzacja dziecka, zaburzenia snu, fobie, lęki, nerwice, depresje. Ofiary przemocy seksualnej przejawiają prowokacyjne zachowania seksualne wobec swoich rówieśników, wykazują zachowania agresywne i autodestrukcyjne, łącznie z podejmowaniem prób samobójczych, albo wręcz przeciwnie - ich zachowania są regresywne, izolują się. Podobnie jak w przypadku innych rodzajów przemocy dzieci doznające tego typu nadużyć mają problemy w szkole, uciekają z domu, cechują je zachowania przestępcze oraz niska samoocena, poczucie winy i krzywdy.

Równie długa jest lista odległych w czasie następstw przemocy seksualnej: lęki, zespoły depresyjne, psychozy, zaburzenia osobowościowe i wiele innych skutków występujących także w wyniku stosowania innych rodzajów przemocy. W przypadku nadużyć tego typu występują specyficzne zaburzenia seksualne, takie jak dysparemnia, zaburzenia pożądania u kobiet i negatywne postawy wobec mężczyzn i seksu oraz impotencja u mężczyzn. Tendencje orgiastyczne, sadyzm oraz homoseksualny i biseksualny rozwój orientacji płciowej, pedofilia, transwestytyzm, promiskuityzm, prostytucja i gwałcenie to kolejne skutki nadużyć seksualnych.

PRZECIWDZIAŁANIE PRZEMOCY

Bardzo istotną rolę w realizacji zadań związanych z przeciwdziałaniem przemocy

w rodzinie odgrywa współpraca różnych służb, instytucji i organizacji pozarządowych.

Reagowanie na przemoc domową jest dla ofiary i sprawcy czytelnym komunikatem, że sytuacja rodziny nie jest sprawą prywatną, a krzywdzenie osób bliskich nie jest akceptowane społecznie. Współpraca wielu podmiotów wynika z założenia, że pomoc udzielana rodzinom powinna być kompleksowa i wielodyscyplinarna. Pomoc musi uwzględniać aspekty życia osób krzywdzonych, jak i sprawców przemocy. Wsparcie oraz pomoc psychologiczną, socjalną, materialną, często medyczną i prawną powinna otrzymać cała rodzina. Ogromną rolę wówczas odgrywa policjant, pracownik socjalny, członek gminnej komisji rozwiązywania problemów alkoholowych, psycholog, pedagog szkolny, lekarz, pielęgniarka jak również przedstawiciel działającej na danym terenie organizacji pozarządowej.

Co pomaga w wyjściu z sytuacji przemocy domowej?

powiedzenie innym o doznawanej przemocy,

zwrócenie się o pomoc do sąsiadów, przyjaciół, rodziny,

skorzystanie z pomocy powołanych do tego instytucji- ośrodki pomocy społecznej, punkty informacyjno- konsultacyjne, hostele, policja, prokuratura, sąd,

skorzystanie z poradni, rozmowa ze specjalistą- psycholog, terapeuta, prawnik, pracownik socjalny,

pójście na spotkanie grupy wsparcia,

wezwanie policji, upomnienie o uruchomienie procedury „Niebieska Karta”,

podjęcie kroków prawnych i wykorzystanie możliwości prawnych w celu ochrony siebie i dzieci przed przemocą- alimenty, separacja, rozwód.

Fazy przemocy:

Faza narastania napięcia jest bardzo przykra dla ofiary. Partner staje się poirytowany, często się denerwuje, jest nieprzyjemny w kontaktach, każdy drobiazg wyprowadza go z równowagi. Często tej fazie towarzyszy wzmożone spożycie alkoholu lub zażywanie środków narkotycznych. Partner coraz częściej prowokuje kłótnie, nie panuje nad swoim gniewem. Ofiara przemocy stara się wówczas dostosować do sytuacji, wywiązuje się ze wszystkich swoich powinności, ulega partne­rowi, przeprasza go, unika lub stara się być szczególnie miła. W tej fazie przemocy ofiary często mają różne dolegliwości fizyczne, bóle, bezsenność, są pobudliwe nerwowo lub apatyczne.

Faza ostrej przemocy jest szczególnie dolegliwa dla osoby, w stronę której przemoc jest kierowana. Partner staje się wówczas bardzo gwałtowny, często wpada w gniew, a skutki są zazwyczaj widoczne, najczęściej w postaci obrażenia ciała, pobicia ze skutkiem śmiertelnym włącznie. Dochodzi do eksplozji zachowań agresywnych. W momencie dokonywania aktu przemocy ofiara stara się uspokoić partnera i chronić siebie, czuje się bezradna, ponieważ jej zabiegi nie łagodzą jego gniewu. Biernie więc się poddaje przemocy, a po zakończeniu tej fazy ofiara przemocy zwykle jest w szoku, nie potrafi uwierzyć w to, co się stało, nie potrafi przyjąć zdarzenia do świadomości. Jest oszołomiona, często odczuwa wstyd, przerażenie. Popada w apatię, nie jest zdolna do jakichkolwiek działań.

Faza miodowego miesiąca jest okresem przemijającym, zatrzymuje ofiarę w cyklu przemocy, ponieważ pozwala jej zapomnieć o tym, co się wydarzyło wcześniej. Partner wyraża skruchę, obiecuje poprawę i gwarantuje, że takie zdarzenia nie będą miały więcej miejsca. Stara się podać racjonalne dla ofiary wytłumaczenie swojego postępowania. Okazuje ciepło, komunikuje się z ofiarą, zdarza się, że przynosi prezenty. Ofiara zaczyna wierzyć w poprawę sprawcy, czuje się akceptowana, jej poczucie bezpieczeństwa wydaje się być zapewnione. Partner zaspokaja potrzebę miłości, akceptacji, bezpieczeństwa, przynależności.

7. Subkultury młodzieżowe

Podkulturę (określano przez badaczy także jako subkulturę lub kontrkulturę, pojęcia te używane są zazwyczaj zamiennie) młodzieżową najogólniej można określić jako „pewne wzory, normy i sposoby postępowania obowiązujące w grupie społecznej stanowiącej część zbiorowości odmienne od obowiązujących ogół społeczeństwa”. Funkcjonowanie takich grup uzupełnia i wzbogaca zbiór wartości danego systemu społecznego. W zbiorowościach społecznych powstają również subkultury, które determinują zachowania młodych ludzi w sposób aspołeczny lub antyspołeczny, co powoduje, że można je zaklasyfikować jako zachowanie społecznie patologiczne. Subkultury młodzieżowe stanowią wyraz zachowań młodzieży, sygnalizują aktualne potrzeby młodzieży w dziedzinie zachowań, mody, gatunków muzycznych.

kontrkultura (z łac. contra = 'przeciw' + kultura) - określa względnie spójną grupę społeczną, która wyraża sprzeciw wobec zastanej kultury, próbując jednocześnie stworzyć nową kulturę, mającą zastąpić zanegowaną rzeczywistość kulturową. W ten sposób może dojść do stworzenia nowej kultury - kultury alternatywnej.

Współczesne polskie subkultury młodzieżowe.

Subkultury młodzieżowe podzielić można na:
1) alternatywne, w granicach, których występują:
- religijno-terapeutyczne stawiające sobie za główny cel indywidualne doskonalenie osobowości i podnoszenie na wyższy poziom stanu świadomości i wiedzy;
- ekologiczno-pacyfistyczne, które upatrują w działalności na rzecz środowiska, zdrowia ludzkiego i w idei pokoju nowej jakości społecznych przeżyć i doświadczeń;
2) buntu i ucieczki;
- buntu społeczno-obyczajowego - zakładają szacunek dla indywidualności i dążenia do realizowania określonego stylu życia;
- izolacji od społeczeństwa - w swojej genezie odwołują się do kultu siły i podległości, a łączą ich doświadczenia resocjalizacyjne, swoisty żargon oraz specyficzne formy komunikacji;
3) kreacyjne- młodzież ta wybiera twórczą drogę rozwoju;

Każda podkultura ma swojego kierownika. Jest on wybierany albo na krótki okres lub na stałe. Swoje przywództwo osiąga drogą pokojową lub siłą. Do niego należy zadanie kierowania grupą, które dokonuje się w sposób: autokratyczny, demokratyczny lub anarchiczny. Kierownictwo autokratyczne polega na tym, że osoba kierująca sama wyznacza zarówno cel działania jak i prowadzące do niego środki. Jedynym zadaniem członków grupy jest wykonywanie poleconych im czynności. Członkowie grupy kierowanej w sposób demokratyczny mają swój udział, jeśli nie w ustalaniu celu zasadniczego, to przynajmniej mają wpływ na program działania. Kierownictwo anarchiczne przejawia się w tym, że
kierownik nie interesuje się działalnością grupy, czasem jednak niespodziewanie interweniuje, robiąc to zresztą w sposób niekompetentny.
Członkowie grup subkulturowych posługują się w rozmowach językiem naszpikowanym różnymi charakterystycznymi wyrazami i zwrotami, które przeważnie nie będą oczywiste i zrozumiałe dla członka spoza danej grupy. Posługują się też pseudonimami np. Brudas, Lica, Włochaty itp. Mają swoje odrębne symbole, po których można odróżnić, do jakiej podkultury należą. Subkultura może stać się szansą rozwoju dla młodego człowieka. Może stać się pewnym pozytywnym doświadczeniem, które zmieni jego sposób patrzenia na niektóre sprawy, bardziej go uwrażliwi. Ale może również oddziaływać negatywnie i pozostawić swój ślad na całe życie w postaci alkoholizmu czy narkomanii. W tym wymiarze jest ona realnym zagrożeniem.

Subkultury młodzieżowe
Najczęściej przyjmuje się, że subkultury odznaczają się odrębnością od dominującej kultury społeczeństwa w zakresie pewnych wartości i norm postępowania. Jeżeli subkulturowe wartości i normy są sprzeczne z tymi, które są charakterystyczne dla kultury dominującej, można mówić o subkulturach dewiacyjnych.

Do głównych cech subkultur młodzieżowych zalicza się:
- założenia ideologiczne
- obyczajowość
- kreowany wizerunek, aktywność twórcza.

Trójfazowy okres rozwoju spontanicznej kultury młodzieżowej:
1. subkultura młodzieżowa - chęć odróżnienia się od reszty społeczeństwa głównie przez zewnętrzne atrybuty- ubiór, styl spędzania czasu wolnego, język. Wzory zachowania tego rodzaju grup mieszczą się w ramach powszechnie obowiązującego porządku społecznego
2. okres kontrkultury- młodzież uświadamia sobie wtedy swoją odrębność pokoleniową i kulturową, protest przeciwko zasadom funkcjonowania oraz wartościom, tworzącym fundament społeczeństw zachodniego kręgu kulturowego. Zakwestionowanie świata rządzonego przez wartości materialne, nastawionego na efektywność i zysk.
3. faza kultury alternatywnej- stadium najbardziej dojrzałe: totalna krytyka zastanego świata dorosłych jest powoli zastępowana przez próby kreowania wzorców i zachowań pozytywnych. Społeczności alternatywne są nastawione raczej na twórczą aktywność na obrzeżach głównego nurtu kulturowego niż atakowanie starego systemu.

Subkultury Młodzieżowe w Polsce

Z terminem subkultury młodzieżowej spotkał się każdy z nas. Stykamy się z nim w naszych codziennych doświadczeniach - w szkole, w autobusię, na ulicy oraz m.in. w mediach.
Wszyscy mamy swój własny styl: to, jakiej muzyki słuchamy, jakie ubrania nosimy, wartości i zasady, jakie wyznajemy sprawiają, że nawet nie świadomie należymy do pewnej grupy. To właśnie są subkultury.
W okresie tzw. buntu, nastolatkowie odrzucają przyjęte powszechnie wzorce, normy i autorytety, w szczególności rodziców, których uważają wówczas za starych zgredów. Pojawia się chęć dostrzeżenia własnej odrębności i związane z tym pragnienie bycia sobą.
Subkultura cyberpunków
Oznacza - w przeciwieństwie do tradycyjnych punków - odmienną jakość socjalizacji. Cyberpunk należy już do XXI wieku. Jego tożsamość wyznacza wizja społecznego funkcjonowania, które zdominowane jest przez nowoczesne technologie. Medialna subkultura cyberpunków nie posiada jednoznacznej, w aspekcie słownikowym, definicji. Kojarzy się bardziej z literaturą seanse fiction jako futurystyczna wizja przyszłości, zgodna z tradycyjnym duchem ideologii anarchistyczno-nihilistycznej. W świecie cyberpunków następuje eliminacja tego, co w przeszłości uważano za wartość nadrzędną: miłość, przyjaźń, samorealizacja, twórczość. W aspekcie socjologicznym jest to świat anomii społecznej, świat odrazy wobec wszelkich wymiarów moralności, nastawiony wyłącznie na biologiczne formy przetrwania.

Subkultura graczy komputerowych
Zabawa w przemoc, dzięki sieci komputerowej, osiąga poziom masowej rozrywki. Jej rozwojowi sprzyja subkultura graczy komputerowych, którzy w tym celu wykorzystują nowoczesne programy komputerowe. Osoby te spotykają się w różnego rodzaju klubach, salonach gier, internetowych kawiarenkach, po to, aby zetknąć się z tym, co ich łączy: cybernetycznym światem, rodzajem sztucznego raju - dla wtajemniczonych. Gry komputerowe stymulują także potrzebę bycia agresywnym w domu, szkole, w grupie rówieśniczej. Niektóre z nich zawierające treści satanistyczne (np. “Diablo”, “Doom” czy “Quake”), mogą prowadzić do swoistego samooczyszczenia (katharsis) z problemów otaczającej rzeczywistości. Gry znieczulają moralnie, szczególnie dzieci o obniżonej sprawności intelektualnej.

Hakerzy i freekerzy
Działalność subkultury hakerów może mieć zarówno charakter intelektualnej zabawy i swoiście pojmowanego sportu, nastawionego na wynajdywanie luk komputerowych w systemach zabezpieczeń; może też mieć znamiona aktywności przestępczej.
Mianem freekerów określa się młodzież świetnie obeznaną z zasadami działalności systemów telekomunikacyjnych. Członkowie tej subkultury wykorzystują swoją wiedzę, łamiąc kody telekomunikacyjne, podłączają się nielegalnie do sieci telefonicznej i dzwonią na koszt operatorów lub osób prywatnych.

Skejci (skaterzy)
Jeżdżą na rolkach i deskorolkach. W Polsce grupy skejtów powstały pod koniec lat 80. Ich uczestnicy wywodzili się z ruchu punk. Dla członków subkultury skateboarding jest czymś więcej niż tylko sportem i zabawą - jest częścią ich stylu życia. Główne jego cechy to spontaniczność, luz i podkreślanie niezależności. Przynależność do subkultury manifestowana jest przez specyficzny ubiór: czapki baseballówki lub chustki bandanki, obszerne bluzy z kapturami, luźne podkoszulki. Sympatycy subkultury mogą sprawdzić swoje umiejętności sportowe podczas zawodów, zaopatrzyć się w specjalistycznych sklepach w sprzęt i kultową odzież.

Technomani
Nazwa subkultury pochodzi od stylu muzycznego, opartego na monotonnym, jednostajnym, wprowadzającym w taneczny trans rytmie. Subkultura inspirowana tego rodzaju muzyką pojawiła się pod koniec lat 80. w USA i W. Brytanii. W Polsce uzyskała popularność w połowie następnej dekady. Oprócz fascynacji muzyką, technomanów łączy zamiłowanie do tańca oraz oryginalnych, futurystycznie zaprojektowanych strojów. Największe europejskie imprezy techno odbywają się w Niemczech, a w Polsce - W Łodzi. Ponieważ trwające kilkanaście godzin imprezy są wyczerpującym przeżyciem, młodzież używa w ich trakcie różnych substancji dopingujących.

Dresiarze i jumacy
Oba określenia odnoszą się do młodzieżowych subkultur dewiacyjnych, których powstanie jest efektem ubocznym procesów transformacji ustrojowej i zmian społeczno- politycznych zachodzących w naszym kraju w latach 90. Ich ulubionym strojem są dresy znanych firm, krótko ostrzyżone włosy. Dresiarze lubią się popisywać przed rówieśnikami i ostentacyjnie demonstrują swoją zamożność. Dochody czerpią z działalności przestępczej. Sami nie używają narkotyków (jedynie amfetamina przed „ akcją”). Większość członków subkultury to osoby o wykształceniu zawodowym lub średnim.
Jumacy to młodzi ludzie, dla których źródłem dochodu są kradzieże sklepowe dokonywane za granicą. Jumacy zwykle kradną drogie towary, które następnie sprzedają paserom. Podobnie jak dresiarze lubią imponować swoją zamożnością.

Szalikowcy
Główne przejawy działalności subkultury szalikowców to naruszenia porządku, do których dochodzi nie tylko podczas meczów piłki nożnej, ale również przed i po spotkaniach, oraz na trasach dojazdowych do stadionów. Do chuligańskich ekscesów dochodzi najczęściej na i w pobliżu obiektów sportowych, ulicach miast, w obrębie dworców kolejowych. Można wyróżnić trzy najczęściej występujące formy negatywnych zachowań agresywnych kibiców. Są to: awantury połączone z bójkami, rzucanie niebezpiecznych przedmiotów oraz tzw. pociągi grozy. Chóralne śpiewy i wulgarne okrzyki można zakwalifikować jako wykroczenie, stanowią one jednak, przede wszystkim, naruszenie zasad fair play. Większość grup szalikowców ma ustalony repertuar kilku lub kilkunastu najczęściej wykonywanych piosenek. Zjawisko chuligaństwa na stadionach piłkarskich w Polsce ma swoje początki w połowie lat 70. Największy rozwój subkultury piłkarskich fanów przypada na lata 90. Zdecydowana większość grup szalikowców odnosi się do siebie wrogo i zwalcza się wzajemnie.

Subkultura hip - hopu
Polski rodzaj hip-hopu, wraz z pojawieniem się w Koszalinie sceny break-dance'owej, dotarł dzięki filmom. Jego amerykańska odmiana z początku lat 70. wiąże się z polską “mutacją” - beznadziejnością egzystencji mieszkańców szarych blokowisk.
Dzięki mediom, zarówno polscy jak i amerykańscy “blokersi”, stali się swoistą subkulturą młodzieży dotkniętą skutkami bezrobocia. Sfrustrowani młodzi ludzie zaczęli “nawijać” monologi utrzymane w jednostajnym rytmie. W ten sposób powstał rap, odmiana pieśni protestacyjnej, będącej wyrazem ekspresji “blokersów” z zaniedbanych, szemranych dzielnic, do których nawet policjanci obawiali się zaglądać. Hip-hop, to w istocie subkultura buntu, która łączy przeciwstawne “ideologie” i style przystosowania społecznego. Wszystkich jednoczy ulica - policjanta, gangstera, jak i człowieka pracy (robota). Polscy “blokersi”, podobnie jak rapujący Murzyni, przy pomocy mediów docierali do szerszej widowni, dzieląc się swoimi doświadczeniami, wyrażając protest wobec życia w szarym blokowym “getcie”, życia zdominowanego przez narkotyki, alkohol, kradzieże, włamania i rozboje. Teksty wykonywanych przez nich utworów łączą ich osobiste doświadczenia z pragnieniem odmiany życia.

Ideologia clubbingu
Subkultura ta, w istocie stworzona przez medialne formy identyfikacji, oznacza szerszą ofertę subkulturowego współistnienia grupy ludzi związanej podobnymi zainteresowaniami, wzorcami, wartościami. Dla osób postronnych, zjawisko clubbingu oznacza wyłącznie pewien styl życia, modę zawartą w preferowanych “uniformach”, w tym także rodzaj muzyki techno.
Subkultura clubbingu to zjawisko stosunkowo nowe. Trudno jednoznacznie stwierdzić czy wynika ona jedynie z problemów egzystencjonalnych jednostek czy z “uwiedzenia” propozycjami wszechobecnej reklamy. W aspekcie potocznym, to jedynie forma spędzania czasu. Klubowicze, bawiąc się przy dźwiękach techno, rave, house - nie narzekają na ustrój. Czują się szczęśliwi, mają pozytywny stosunek do życia, szacunek wobec siebie. Lubią się bawić i nietypowo ubierać. Stały motyw ich filozofii to bycie lepszym od pozostałych: szalikowców, skinów, blokersów itp. (agresywne subkultury nie mają prawa wstępu do klubu).
Subkultura clubbingu łączy ludzi, którzy nie chcą z polityką mieć wiele wspólnego: liczą wyłącznie na własne siły. Odrzucają wszelką “ideologię”, która kojarzy im się z manipulacją.

Subkultura ulicy
O ile klubowicze tworzą środowisko zamknięte, o tyle graficiarze i skejci upodobali sobie ulicę jako miejsce ekspresji zarówno plastycznej, jak i ruchowej (sportu ulicy). Deskorolkowcy i skejci, którzy łączą elementy zabawy z dbałością o kondycję fizyczną tworzą coś w rodzaju street stylu. Można go demonstrować w każdym dowolnym miejscu: na podwórku, placu, chodniku czy jezdni.

Skejci - jako subkultura, o której rozwój zatroszczyły się media a bezpośrednio wolny rynek (specjalne sklepy z deskorolkami, ubrania, czasopisma, nawet kasety video), stanowią nieodłączny element pejzażu polskich miast. Rynek, który natychmiast przystosowuje się do wszelkich lansowanych za pośrednictwem mediów odmianę yuppies: prawdziwe dziecko szczęścia


Cybermaniacy
Nie mieliby szans na zaistnienie bez rozwoju sieci informatycznej. Jako subkultura (rodzaj społeczności informacyjnej) wykorzystują możliwości cyberprzestrzeni. Jest to miejsce ich samorealizacji, poszukiwania wartości. Tworzą rodzaj wspólnoty (cyberwięzi, cyberrole), która dzięki internetowi (odpowiednie strony, poczta elektroniczna) cieszy się dużym zainteresowaniem młodzieży. Ta cybernetyczna wspólnota wyłamuje się z jakichkolwiek ram władzy (rodzicielskiej, szkolnej, symbolicznej - zawartej w przekazach kultury).

Chuligani

Na gruncie kryminologii określa się czyny chuligańskie jako rodzaj zachowań agresywnych o charakterze irracjonalnym.
Do najważniejszych cech chuligańskiej subkultury zalicza się:
- negatywny, lekceważący stosunek do zasad współżycia społecznego,
- pozytywne wartościowanie takich przymiotów, jak odwaga, siła fizyczna, skłonność do podejmowania ryzyka, cwaniactwo, pogardliwy stosunek do kobiet,
- popełnianie przestępstw o charakterze nieekonomicznym,
- niedojrzałość, wyrażająca się niezdolnością do odraczania gratyfikacji, nieuwzględnianiem rezultatów własnych działań oraz brakiem planów na przyszłość.
Inne cechy grup chuligańskich to:
- działanie na określonym terytorium, niejednorodny charakter grupy,
- różny stopień organizacji (elita, centrum, zespół peryferyjny)
- charakter ewolucyjny; z biegiem czasu obserwuje się wzrost solidarności i dyscypliny grupowej oraz dokonywanie coraz poważniejszych przestępstw.

Graficiarze (sprejowcy)
Mianem graffiti określa się rysunki i napisy, wykonywane w miejscach publicznych. W Polsce początki tej subkultury sięgają lat 80. Największy rozwój przypada natomiast na
początkowy okres transformacji ustrojowej. Grafficiarze najczęściej działają w grupach, w nocy. Rysunki mogą mieć charakter własnych kompozycji lub być inspirowane.
Zdaniem opinii publicznej ich działalność przynosi szkody materialne. Według grafficiarzy- rozjaśnia i ubarwia otaczający ich, szary świat. Napisy i rysunki są swoistym wołaniem o zauważenie problemów i niepokojów młodzieży. Nocne malowanie pozwala zaspokoić potrzebę ryzyka, dostarcza mocnych wrażeń i jest okazją do wykazania się odwagą.

Miejscem działania psychologów i pedagogów, winna być przede wszystkim ulica: myślę tu o działalności profilaktycznej polegającej na tworzeniu alternatywy wobec dewiacyjnych form bycia (picie alkoholu, zażywanie narkotyków, wandalizm).

8. Istota społecznego niedostosowania dzieci i młodzieży - rozmiary, rodzaje i przyczyny.

Niedostosowanie - to proces polegający na świadomym zadawaniu sobie cierpienia przez jednostkę na skutek działań przynoszących mu szkodę. (J. Konopnicki)

Niedostosowanie społeczne - to dzieci i młodzież, w których na skutek zaburzeń wewnętrznych lub/i niekorzystnych warunków środowiskowych występują utrwalone (powtarzające się) zaburzenia w zachowaniu. (L. Pytka)

Niedostosowanie społeczne - to zaburzenia charakterologiczne o niejednolitych objawach, spowodowane niekorzystnymi zewnętrznymi lub wewnętrznymi warunkami rozwoju, wyrażające się wzmożonymi i długotrwałymi trudnościami w dostosowaniu się do normalnych warunków społecznych i realizacji zadań życiowych danej jednostki. (O. Lipkowski)

Termin „niedostosowanie społeczne” ustalony został przez Światowy Związek Instytucji Opieki nad Dzieckiem i Młodzieżą i wprowadzony po raz pierwszy do polskiej literatury przez M.Grzegorzewską. Na zorganizowanej przez UNESCO w 1952 r. konferencji poświęconej wychowaniu i zdrowiu dziecka w Europie ustalono następującą definicję dziecka niedostosowanego społecznie:

„Za dziecko niedostosowane społecznie uważa się takie dziecko, które jest niezdolne do swobodnego uczestnictwa w życiu swojej grupy i do reagowania na jej wymagania w sposób możliwy do przyjęcia”.

Przyczyny niedostosowania społecznego

Z. Szymańska przyjmuje trzy zasadnicze grupy przyczyn niedostosowania społecznego:

1. Środowisko - rodzina, szkoła i koledzy.

a) Przyczyny tkwiące w rodzinie:

Dzieci wykolejają się i stwarzają trudności wychowawcze także w tzw. „normalnych rodzinach” (niepatologicznych) na skutek złych metod wychowawczych stosowanych przez rodziców:

- częsta sprzeczność w postępowaniu jednego z rodziców, wyrażającą się nastawieniem uzależnionym od chwilowych, zmiennych humorów, wydawaniu sprzecznych zaleceń, niekonsekwencja we własnym postępowaniu

- można zauważyć rozbieżność stosunku obojga rodziców do dziecka, np. jedno z rodziców wpaja dziecku zupełnie co innego, a niejednokrotnie wręcz sprzecznego niż czyni to drugie

b) Przyczyny tkwiące w szkole:

. Wśród wielu przyczyn wykolejenia najbardziej zauważalne tkwią w:

Do często spotykanych wadliwych stylów pracy pedagogicznej nauczycieli, które prowadzą do konfliktów z uczniami należą między innymi:

2. Osobiste przeżycia dziecka (psychiczne).

Przeżycia dziecka, które powodują niedostosowanie społeczne, są niekiedy bardzo silne. Może to być nagła śmierć któregoś z rodziców lub porzucenie przez osobę bardzo mu drogą, albo nagłe odkrycie, że ukochana matka prowadzi tryb życia niezgodny z obrazem, jaki dziecko utworzyło w swojej świadomości.

3. Przyczyny natury biologicznej (biologiczne).

Do biologicznych, czyli wewnętrznych przyczyn niedostosowania społecznego zalicza się:

- zaburzenia neurodynamiczne - mogą uniemożliwić prawidłową regulację zachowania człowieka oraz utrudnić jego własne przystosowanie do otoczenia. Właściwa lub niewłaściwa ciąża, a także skutki porodowego uszkodzenia mózgu mogą rzutować w sposób zasadniczy na osobowość jednostki i na całe jej życie. U dzieci z porodowymi uszkodzeniami mózgu powstają niekiedy nieznaczne zaburzenia charakteru, kiedy indziej ciężkie zespoły psychopatyczne, czasem wybitna, choć jednokierunkowa zdolność, a czasem niedorozwoje. Dzieci te mają poważne trudności w dostosowaniu się do środowiska, łatwo wpadają w konflikty z otoczeniem, są podatne na bodźce nerwicotwórcze, cechuje je albo nadpobudliwość, albo powolność

- zaburzenia osobowości, określone w kategorii psychopatii - zaburzenia określone mianem psychopatii, charakteropatii i socjopatii przejawiają się w zaburzeniach charakteru, dążeń i motywacji działania, temperamentu, w niedorozwoju uczuć oraz takich cechach jak: drażliwość, wybuchowość, niszczycielstwo, zaburzenia napędu psychoruchowego, chwiejność i zmienność nastroju.

- przyczyny organiczne - np. niedorozwój umysłowy bądź zwyrodnienie mózgowe, encefalopatia po zapaleniu mózgu lub opon mózgowych, po gruźlicy mózgu, zmiany spowodowane alkoholizmem, narkomanią.

Rozmiary niedostosowania społecznego

Rozmiar niedostosowania społecznego jako zjawiska społecznego jest trudny do ustalenia. Jest on zmienny i zależy od wielu czynników:

Na ocenę społecznego niedostosowania z punktu widzenia jego rozmiaru mają wpływ także stosowane kryteria. Chodzi bowiem o to, czy za społeczne niedostosowanie uznaje się tylko jaskrawe przejawy działania społecznie destrukcyjnego, czy także działanie o mniej szkodliwości społecznej.

Rzeczą bezsporną jest, że niedostosowanie ma dwa wyraźne aspekty:

J. Konopnicka uważa, na podstawie własnych badań, że procent społecznie niedostosowanych w Polsce wynosi od 10 - 13%. Wśród nich wyróżnia się trzy grupy:

Rozmiar społecznego niedostosowania określają w pewnej mierze także inne zjawiska społeczne:

W zakładach wychowawczych dla dzieci i młodzieży społecznie niedostosowanej przebywa ok. 0,2% ogólnej liczby jednostek w tym wieku. Podobny procent nieletnich przebywa w zakładach poprawczych i schroniskach dla nieletnich.

11. Symptomy niedostosowania społecznego, rodzaje niedostosowania.

Symptomy niedostosowania społecznego wg Konopnickiego:

-wagary- odmowa chodzenia do szkoły, lęk przed szkołą, depresja, mobbing w szkole, nieobecność dla przyjemności, gdyż woli robić coś innego, o wagarach nie wiedzą rodzice

-notoryczne kłamstwa

-lękliwość-przez zaburzenia procesu separacji, zbyt ścisła więź symbiotyczna z matką

-mobbing-grupa wyklucza jednostkę, konflikt między uczniami

-depresja- utrata zainteresowań, chęć przebywania w domu, taka osoba ptrzestaje dbać o swój wygląd, apatia, niechęć odbierania telefonów, depresja może doprowadzić do samobójstwa

-ucieczki z domu, ze szkoły

-włóczęgostwo

-uprawianie żebractwa

-odurzanie się substancjami psychoaktywnymi

-alkoholizowanie się

-wandalizm-działalność niszcząca dobra mienia-swoje i innych, dewastowanie

-agresja, bójki- prowokowanie i zrzucanie winy na kogoś

-kradzieże-np. po to, aby popisać się przed innymi, ze względów ekonomicznych, dla sportu-aby podnieść sobie adrenalinę

-włamania-do sklepów, mieszkań, domków letniskowych

-oszustwa, oszczerstwa

-nieposłuszeństwo

-lenistwo-przez brak obowiązków w domu

-pasożytnictwo społeczne-młodzież która się nie uczy i nie pracuje

-zaburzenia koncentracjii uwagi

-zamachy samobójcze

-zachowania przestępcze

-prostytucja-czerpanie korzyści z oddawania własnego ciała

-fetyszyzm-osiąganie satysfakcji przy kradzieży bielizny

-podglądanie ludzi

-sadyzm-czerpanie przyjemności w zadawaniu cierpienia

-masohizm

-promiskuityzm-częsta zmiana partnerów seksualnych

Rodzaje niedostosowania społecznego wg Stotta:

1. Zahamowanie - wycofanie- kształtuje się pod wpływem różnych czynników, a pierwotne i zasadnicze to te, które uszkadzają lub osłabiają centralny system. Dziec­ko zahamowane jest nieśmiałe, zamknięte w sobie, powolne, często niedo­strzegane przez innych. Uczy się poniżej swoich możliwości. Boi się nowych rzeczy oraz sytua­cji. Takiemu dziecku brak inicjatywy. W trudnych sytuacjach może prze­jawiać wybuchowość oraz gwałtowność. Takie dzieci nie są uważane za niedostosowane społecznie, gdyż nie sprawia­ją większych kłopotów wy­chowawczych.

2. Zachowanie wrogie- agresywne, ukształtowa­ne pod wpływem nieko­rzystnych warunków środowisko­wych (rodziny, grupy rówieśniczej, szkoły), które uniemożliwiają realizację podstawowych potrzeb dziecka. Zachowanie to kształtuje się przez cały okres, gdy dziecko się rozwija, zwłaszcza we wczesnym dzieciństwie oraz w okresie dorastania. Wro­gość rozumiana jest jako negatywne nastawienie się do osób i rzeczy, z jakimi spo­tyka się dziecko w różnych sytuacjach. Przejawia się ona głównie w bójkach, rozbojach czy w bezczelnym zachowaniu. Niekiedy agresywne zachowania są formą rekompensaty za niezaspokojone potrzeby (tj. bezpieczeństwa, miłości, sukcesu). Wrogość jest instru­mentem pozyskania otoczenia.

3. Zachowania niekonsekwentne- wyrażają się w sferze po­znawczej i w ustosunko­waniu się do otoczenia społecznego. Dziecko niekonsekwentne jest impulsywne. W chwili zadziałania bodźca nie może się wstrzymać. Najczęściej natychmiastowe reakcje są nieprzemy­ślane. Konsekwencją niedostosowania do sytuacji jest naruszenie norm społecznych. Dziecko nie uczy się na błędach, brak mu refleksyjności. Ma kłopoty w nauce i w szkole.

4. Aspołeczność - cechą charakterystyczną tego zachowania jest manipulacja innymi ludźmi, mściwość i okrucieństwo. Taka osoba ma przyjemność z tego, że inni doznają cierpienia. Nie ma poczucia winy. Występuje deficyt w zakresie empatii i syntonii.

12. Diagnoza zachowań patologicznych- cele i zadania diagnozy pedagogicznej w resocjalizacji. Metody i techniki diagnozy pedagogicznej.

Pojęcie diagnozy:
Diagnoza:

Wg Ziemskiego to rozpoznanie istoty, stanu rzeczy na podstawie jego cech czyli objawów w oparciu o znajomości, prawidłowości panujących w danej dziedzinie, to rozpoznanie badanego stanu rzeczy przez zaliczenie go do danego typu lub gatunku przez przyczynowe i celowościowe jego wyjaśnienie, określenie fazy obecnej i przewidywanie dalszego rozwoju.

Wg Lepalczyk i Badury (diagnoza pedagogiczna) - w pedagogice społecznej jest to rozpoznanie na podstawie zebranych i ocenianych danych z różnych źródeł poszczególnego stanu, jego genezy, przyczyn oraz wyjaśnienie znaczenia i etapu rozwoju, a także ocena możliwości jego zamiany w kierunku pedagogicznie pożądanym.

Typy diagnoz:


1. Diagnoza indywidualnych przypadków,

2. Diagnoza grup społecznych,

3. Diagnoza społeczności lokalnych,

4. Diagnoza funkcjonowania instytucji opiekuńczo- wychowawczych,

5. Diagnoza potrzeb opiekuńczych różnych kategorii jednostek i grup.

Cele diagnozowania:

- opisujące,

- wyjaśniające,

- oceniające,

- normatywne,

- praktyczne,

- wdrożeniowe,

Cele diagnozy pedagogicznej (wychowawczej):

  1. Uzyskanie informacji o warunkach, w których przebiega działalność socjalizacyjna wychowanka,

  2. Gromadzenie informacji o wyjściowych cechach, stanach osobowości, postawach, zachowaniach, potrzebach,

  3. Systematyzowanie (zbieranie) informacji o skutkach naszych działań- w jakim stopniu są one efektywne , co jest przeszkodą.

Diagnoza pedagogiczna spełnia trzy funkcje:
1. stanowi punkt wyjścia w czynnościach projektowania
2. pozwala na systematyczną kontrolę przebiegu procesu wychowania
3. służy ocenie wyników działalności pedagogicznej umożliwiając kontrolę przebiegu działań i korekturę danego lub następnego cyklu organizacyjnego działalności pedagogicznej.

Diagnostyka w wychowaniu resocjalizującym:

Diagnostyka resocjalizacyjna jest to dyscyplina naukowa, zajmująca się stawianiem trafnych i rzetelnych diagnoz na użytek wychowania resocjalizującego osób wadliwie przystosowanych społecznie (Encyklopedia Pedagogiczna, pod red. Pomykało).

Wyróżnia się następujące etapy stawiania diagnozy resocjalizującej:
1. Rozpoznanie stanu nieprzystosowania społecznego jednostki.
2. Opis tego stanu.
3. Wyjaśnienie przyczynowe lub teleologiczne.
4. Ocena z punktu widzenia istniejących standardów pedagogicznych i społecznych w celu zaprojektowania oddziaływania profilaktycznego lub korekcyjnego.

Diagnostyka resocjalizująca pełni dwie główne funkcje:
* opisowo - wyjaśniającą: poznanie stanu społecznego funkcjonowania jednostki i jej kontekstu społecznego
* oceniającą: ocena z punktu widzenia odległości stanu funkcjonowania społecznego jednostki od zakładanego ideału pedagogicznego.

Główne techniki diagnostyczne dotyczące zaburzeń przystosowania społecznego:
- Arkusz Diagnostyczny D. H. Scotta
- Arkusz zachowania się ucznia B. Markowskiej
- Skala Dojrzałości Społecznej E. Dolla
- Skala Nieprzystosowania Społecznego L. Pytki

Metody stawiania diagnoz:

Przez metodę diagnozy będziemy rozumieli wszelkie racjonalnie uzasadnione sposoby postępowania diagnostycznego:
1. zaplanowanie toku diagnostycznego
2. konstruowanie
3. dobór i zastosowanie technik zbierania i opisu cech badanego przedmiotu
4. rozumowanie diagnostyczne (analiza, wnioskowanie) łącznie z weryfikacją diagnozy
5. czynności prognozowania
6. całościowa ocena wyników postępowania praktycznego


Centralnym problemem metodycznym jest adekwatność metody do celu diagnozy i zamierzeń pedagogicznych. Ich cechą podstawową jest plastyczność tj. ściślej nie istnieją gotowe metody diagnozy do zastosowania w konkretnym przypadku. Metodę każdorazowo trzeba tworzyć posługując się modelami metod. Jest to podstawowa trudność do pokonania przez pedagoga praktyka.
Metody w pracy wychowawczo-socjalnej (kryterium - podmiot badania):
1. prowadzenie indywidualnego przypadku
2. pracy z grupą
3. organizowanie społeczne


Warunki wyboru poprawnej metody (wg Kamińskiego):


1. musi być adekwatna do problemu
2. powinna zmierzać najkrótszą drogą do realizacji podjętego zadania badawczego
3. generalny sposób postępowania badawczego powinien odpowiadać ogólnej koncepcji badań
4. powinna precyzować normy terytorialne i czasowe badacza
5. poprawna metoda winna ułatwiać opracowanie badań w postaci hipotez lub prawidłowości uogólniających o określonym stopniu prawdopodobieństwa.

13. Pedagogika resocjalizacyjna jako przedmiot badań interdyscyplinarnych: problemy, przemiany, perspektywy.

Prawo było pomostem łączącym myśl i praktykę resocjalizacyjną z ideami i wartościami rozważanymi w filozofii. Filozofia to nauka, która odegrała kluczową rolę w rozwoju pedagogiki resocjalizacyjnej, szczególnie koncepcje oświeceniowe, które do dziś stanowią punkt odniesienia dla współczesnych rozwiązań. Koncepcje te koncentrowały się na czynie niezgodnym z prawem, w przeciwieństwie do koncepcji pozytywistycznych, które większą wagę przykładały do osoby sprawcy. Najsilniej związek filozofii i praktyki resocjalizacyjnej uwidacznia się w przełomowych okresach historii wraz ze zmianą kierunków filozoficznych.

Do naukowego rozwoju pedagogiki resocjalizacyjnej przyczyniła się w ogromnym stopniu także psychologia, poprzez udostępnienie twierdzeń, które są wykorzystywane do diagnozy i metod terapii w warunkach izolacji instytucjonalnej. Teoretyczne źródła myśli resocjalizacyjnej tkwią w psychologii hormistycznej i teorii psychodynamicznej. Osiągnięcia psychologii w rozumieniu zachowań jednostek są wykorzystywane do interpretacji zachowań dewiacyjnych, przestępczości i służą do opracowywania metod odwracania tego procesu.

W miarę rozwoju wielkich systemów i empirycznych badań socjologicznych w coraz większym stopniu zaczął się zaznaczać wpływ socjologii na pedagogikę resocjalizacyjną. Socjologia dostarcza wiedzę na temat społecznych źródeł przestępczości, jej przydatność uwidaczniała się już w początkowych okresach rozwoju tej nauki. Fundamentalne znaczenie miała teoria Cooleya, dotycząca grup pierwotnych i wtórnych, oraz więzi społecznej. Dalszy rozwój socjologii dał nową interpretację strukturalnych uwarunkowań zjawisk dewiacyjnych występujących w nowoczesnym społeczeństwie. Związek resocjalizacji z socjologią widać również w popularyzacji teorii podkultur młodzieżowych, czy teoria małych grup służącej do projektowania rozwiązań w warunkach instytucji resocjalizacyjnych i planowaniu profilaktyki w środowisku lokalnym. Kluczową rolę odgrywają teorie i badania nad rodziną, których wykorzystanie jest najwyraźniejszym dowodem na interdyscyplinarny charakter pedagogiki resocjalizacyjnej.

Pedagogika resocjalizacyjna ma charakter interdyscyplinarny, co stwarza konieczność więzi z innymi naukami społecznymi. Analizując typy filozoficzne ustala cele wychowania resocjalizacyjnego, analizuje rzeczywistość społeczną i charakteryzuje osobowość dewiantów, wykorzystuje wiedzę o zjawiskach, prawidłowości występujące w rzeczywistości i opracowuje reguły działań przekształcających tę rzeczywistość.

Praktyka resocjalizacyjna ulegała ewolucjom. Z pierwszymi przejawami myśli resocjalizacyjnej spotykamy się pod koniec XVI w. gdzie nastąpiła zmiana myślenia na temat kary- z kary śmierci i kar cielesnych na karę więzienia jako karę zasadniczą. Pod koniec XVI powstaje pierwsze nowoczesne więzienie oparte na elementach natury wychowawczej z przekształcenia odmiennych instytucji (domów poprawy i domów pracy przymusowej). Na początku XVII w. zaczęły powstawać nowe prądy ideowe. Wybitni znawcy prawa karnego zaczęli rozpowszechniać myśl o konieczności poprawy przestępców zwłaszcza młodocianych. W 1704 w Rzymie powstał przytułek jako dom poprawy dla młodocianych, gdzie w dzień pracowali wspólnie, na noc byli umieszczani w osobnych celach. W historycznym rysie resocjalizacji można wyodrębnić kilka systemów. Pierwszy to system celkowy od XVII-XX w. gdzie stosowano odosobnienie i cele jednoosobowe. Następnym modelem był system progresywny, które głosił, że system penitencjarny powinien dążyć do uspołecznienia więźniów, podstawą wychowania więźniów jest ich klasyfikacja i segregacja. W czasie odbywania kary należy dążyć w kierunku coraz łagodniejszego reżimu, w zależności od stopnia resocjalizacji. W XX w. powstał system republik i wiosek dziecięcych zorganizowanych na zasadzie całkowitej samodzielności i inicjatywy samej młodzieży.

Współczesny świat i wizja ponowoczesności nie wróży przełomu w ograniczeniu przestępczości i dewiacji co wskazuje na konieczność reformowania systemów resocjalizacyjnych, zwłaszcza zakładowych. Powstające zgodnie z twierdzeniem Castellsa społeczeństwo sieci, gdzie zamiast tradycyjnej hierarchii rozbudowuje się układ dynamicznych powiązań o globalnym zasięgu, ułatwiający przepływ nowych wartości i wzorów może być różnie wykorzystane. Potrzeba zatem pozytywnego wykorzystania tych powiązań w kierunku profilaktyki i wkomponowania w układy sieciowe moralnych treści oraz tworzenie kapitału ludzkiego jakim jest więź społeczna.

15. Historia rozwoju praktyki resocjalizacyjnej w Polsce i na świecie.

Z pierwszymi przejawami myśli resocjalizacyjnej w dziejach społeczeństwa spotykamy się dość późno, bo dopiero pod koniec XVI w. Do tego czasu więzienie było tylko narzędziem brutalnego odwetu. Środek karny to śmierć. Wiek XVI rozpoczyna nowy przełom w więziennictwie. Są to pierwsze więzienia opierające się na elementach natury wychowawczej ( prekursorzy to Anglia i Holandia ) . Są to dom pracy przymusowej, domy poprawy oraz przytułki które pełnią częściowo funkcję zakładów karnych.

Pierwsze formy oddziaływań resocjalizacyjnych podzielono na systemy :

SYSTEM CELKOWY

Pierwszy znany system penitencjarny, propagatorem tego systemu był Anglik J. Howard, który zwracał uwagę na to, iż ówczesne więzienia pełniły w znacznym stopniu funkcję demoralizacyjną. W związku z tym Howard nawoływał do zaprzestania dotychczasowych sposobów traktowania więźniów i postulował wykonywanie kary pozbawienia wolności według systemu celkowego. Zastosowano w nim izolację w dzień i w nocy, umieszczając więźnia w jednoosobowej celi i dając mu do czytania Biblię. System miał przyczyniać się do wewnętrznej przemiany moralnej przestępcy. Nie przyniósł jednak zamierzonego efektu. Dłuższa izolacja w wielu wypadkach prowadziła do apatii, braku samodzielności a często również do zaburzeń psychicznych.

Najważniejsze tezy zawarte w głoszonej przez niego ideologii to:
- nie powinno stosować się kar, które odbierają skazanemu nadzieję powrotu do życia społeczeństwie;

- powinno się w więzieniach prowadzić kształcenie umysłowe i wychowanie religijne;

- powinno się w więzieniach wykonywać pracę społeczno użyteczną,

- powinno się w więzieniach stosować odosobnienie skazanych;

- powinno się zwalniać przed terminem więźniów pracowitych i wykazujących poprawę

SYSTEM PROGRESYWNY I REGRESYWNY

System penitencjarny powstały w XIX wieku w Anglii i Irlandii, związany z wprowadzeniem klasyfikacji skazanych (płeć, rodzaj popełnionego czynu, stopień demoralizacji, wcześniejsza karalność, zaburzenia osobowości). Ma charakter dyscyplinarny. Jest to system poziomów i selekcji. Za pozytywne zachowanie przenoszono na wyższy poziom i odwrotnie. Występuje tu motywowanie do dobrego zachowania. Wyższy poziom wiązał się z większą ilością przywilejów i swobodą. Myśl tę podjął Crofton rozwijając tę ideę; wprowadził on 3 stopnie resocjalizacji:

Polega na wyróżnieniu trzech faz kary pozbawienia wolności:

SYSTEM RODZINNY

Idea systemu rodzinnego istniała już od dawna, lecz w praktyce pojawiła się dopiero w początkach XIX wieku, gdzie wyodrębniano niewielkie grupy wychowanków, pozostających pod ciągłą opieką danego wychowawcy.

Pierwszy tego typu ośrodek powstał we Szwajcarii - był to słynny zakład w Hofwyl, będący fundacją Fellenberga, który chciał zwalczać nędzę oraz związaną z nią przestępczość przez naukę biednych dzieci rolnictwa i rzemiosła. Zakład ten otworzony został w 1810 roku. jego wychowankami były dzieci złapane przez policję za żebractwo czy włóczęgostwo. W ośrodku tym przebywały również zepsute dzieci z dobrych rodzin i sieroty.. Na końcowym etapie rozwoju, zakład ten opierał się na systemie monitorów polegającym na tym, iż chłopcy nie mający piętnastu lat nadzorowani byli przez wybranego starszego kolegę - "brata - opiekuna". Hofwyl odnosił bardzo dobre wyniki, dlatego też inne ośrodki zaczęły się na nim wzorować. Podobne formy opieki powstawały w taki sposób, iż dwoje ludzi (mąż i żona) posiadający własne dzieci lub nie "adoptowali" na jakiś czas kilku nieletnich. Metody wychowawcze stosowane w tym systemie polegały zazwyczaj na pracach rolniczych, w jakich brali udział zarówno podopieczni jak i opiekunowie.

SYSTEM REPUBLIK I WIOSEK DZIECIĘCYCH

Republiki młodzieżowe organizowano na zasadach całkowitej samodzielności i inicjatywy samej młodzieży. Koedukacyjna Republika Młodzieży Wykolejonej we Freeville w USA przyjęła 2 podstawowe założenia organizacyjne:

We wstępnym okresie istnienia republiki następstwem tych założeń były liczne ucieczki wychowanków. Później pomysłodawca republiki we Freeville W. George zdołał wprowadzić w życie całkowity samorząd a odpowiedzialność za opinię republiki przeniósł na samych wychowanków. Tego rodzaju rozwiązanie obniżyło liczbę ucieczek, a nieletni poczuli się "obywatelami" republiki i zamierzali udowodnić, że pomimo, iż możliwe jest naruszenie prawa i uczynienie przykrości, to niekoniecznie trzeba być przestępcą, czy też złym człowiekiem. W celu nadania tej odpowiedzialności prawdziwej wymowy, George pozwolił wychowankom wybrać sobie takie formy współżycia i wypróbować je, jakie by im najbardziej odpowiadały. Stanął sam na uboczu jako życzliwy doradca i przywódca.

HISTORIA RESOCJALIZACJI W POLSCE

Jako pierwsi z postulatem złagodzenia surowych oraz niesprawiedliwych kar wystąpili Biernat z Lublina, Sebastian Patrycy z Pilzna i Jacek Ocieski (wiek XVI). Po raz pierwszy, metody wychowawczo - poprawcze wobec nieletnich zastosowane zostały w przytułku dla sierot św. Brunona (Warszawa 1629 rok). Pierwszy zakład o charakterze opiekuńczo - prewencyjnym założony został w 1732 roku w Warszawie, przy szpitalu Dzieciątka Jezus. Ośrodek ten został później przekształcony w dom poprawczy, stanowiący pierwszy tego typu zakład w Polsce.

W Warszawie 1636 roku powstał Instytut Moralnej Poprawy Dzieci, który miał bardziej świecki charakter. Jego wychowankami zostawały dzieci nieznanych rodziców i bezdomne, które otrzymywały tam przygotowanie zawodowe i rzemiosło, jak i w późniejszym czasie pracę. W roku 1766, zakłady przekazano Kompanii Manufaktur Wełnianych, gdzie praca w tych placówkach była głównym środkiem resocjalizacyjnym przebywającej w nich młodzieży.

W Warszawie w 1936 roku założono Dom Poprawy o nazwie "Domus Correctionis" z fundacji biskupa Rostkowskiego. Jego zadaniem było poskramianie i poprawa złych ludzi poprzez przyuczanie ich do zawodu oraz wykonywanie przez nich przymusowej pracy. Jako główne metody wychowawcze stosowano plagi, dyscyplinę, dyby i kajdany, przebywanie na zimnie i w ciemni oraz zmniejszenie porcji żywieniowych i zakaz rozmów. Ośrodek ten przyjmował tylko zdrowych. W 1736 roku Augusta III wydał przywilej dla wychowanków tego zakładu mówiący, iż po opuszczeniu tego miejsca nie należy ich potępiać, gdyż posiadają oni możliwość zajmowania wszelkich urzędów czy posad. Wychowanków kierowały do domu świeckie i kościelne sądy.

Zabór rosyjski - Rok 1818 - Kodeks Karzący Królestwa Polskiego

Zabór pruski -Kodeks karny Rzeszy Niemieckiej

Zabór austriacki- Ustawa z roku 1885

W ostatnim roku przed wybuchem II wojny było w Polsce czynnych 40 placówek wychowawczych dla niedostosowanych społecznie, 15 przeznaczonych było dla nieletnich przestępców 3 zakłady wychowawcze i 12 zakładów poprawczych. Z zakładów poprawczych 3 miały charakter specjalny; obserwacyjno-rozdzielczych, 1 dla niedorozwiniętych umysłowo, 1 dla szczególnie trudnych do prowadzenia. Były też 4 placówki poprawcze żeńskie.

Zasadniczy rozwój w zakresie realizacji ,,prawa nieletnich” rozumianego jako całokształt przepisów dotyczących ich odpowiedzialności , środków i zasad postępowania nastąpiła dopiero w 1982r. do tego roku przepisy ustanowiono w okresie międzywojennym pozostawały w zasadzie nie zmienione, poza pewnymi modyfikacjami.

METODY PRACY RESOCJALIZACYJNEJ
Antropotechnika - gł. elementami są osoby wychowujące oraz psychotechniki wychowania resocjalizującego: -zależność za względu na osobę wychowującego, - ukierunkowanie aktywności (doradzanie, przekonywanie do aktywności wychowanka). Głównym środkiem oddziaływań jest osoba wychowawcy, która stosuje metodę wpływu osobistego. Podstawowym czynnikiem jest więź osobowa z wychowankiem, grupą oraz środowiskiem.
Socjotechnika - głównym elementem są zależności ze względu na grupy społeczne, wpływ ukierunkowany grupy (zarządzanie i samorząd, kształtowanie celów, norm, struktury grupy), intensyfikowanie i podtrzymywanie wpływu grupy (podnoszenie jej prestiżu, integracji z innymi grupami). Podstawowym środkiem oddziaływania jest grupa wychowawcza, odpowiedzialnym jest wychowawca stosując metodę wpływu grupowego
Kulturotechnika - wykorzystuje się elementy dóbr kultury ( pracę, naukę, rekreację, turystykę). Wymienia się trzy odmiany; kulturotechnika aktywności szkolnej, pracowniczej, rekreacyjnej.
Efektywność metod zależy od osobowości wychowanka, uprzednich wpływów społecznych, od sprawności metodycznej, a wiec kwalifikacji kadry, umiejętności wychowawców oraz od klimatu w instytucji resocjalizacyjnej.

Socjo i psychoterapia - jest często rozumiana jako pomoc psychologiczna, czyli powszechna forma przeciwdziałania zaburzeniom zachowania wśród dzieci i młodzieży, zaburzenia te mogą dotyczyć wszystkich sfer życia. Jest to organizowanie środowiska społecznego sprawcy, przestępcy, nieletniego, by sprzyjało jego wyzdrowieniu i co najważniejsze utrzymywało jego zdrowie psychiczne. Akcentuje ona znaczenie kontaktów klienta z osobami z jego otoczenia społecznego dla prawidłowego przebiegu terapii. Socjoterapię i psychoterapię zalicza się do procesów korekcyjnych o charakterze leczniczym, adresowanych do dzieci i młodzieży. Jej istotą jest praca w grupie. Celem tej terapii jest wzmacnianie słabej i delikatnej osobowości młodych ludzi, dzieci poprzez realizację celów rozwojowych i edukacyjnych. Metoda jest bardzo pożyteczna, pozwala młodym ludziom radzić sobie z różnorodnymi problemami w domu, w szkole, społeczeństwie i w środowisku rówieśniczym. Cele terapii ściśle korespondują z wiekiem jej uczestników, są dostosowane do kolejnych faz życia, pozwalają zrealizować określone potrzeby dziecka, nieodzowne w jego dalszym rozwoju. Ćwiczenia socjo i psychoterapeutyczne są doskonałą okazja do wypróbowania i wyćwiczenia przez dziecko nowych sposobów zachowania oraz do nabycia nowych umiejętności zwłaszcza interpersonalnych.

Praca socjalna i resocjalizacja nie stanowią jakichś specyficznych, rozłącznych wobec siebie modeli postępowania ze skazanymi, lecz są swoistymi wariantami, które mogą, a wręcz powinny działać razem. Praca socjalna obejmuje zarówno tradycyjnie rozumiana pomoc społeczną świadczoną ubogim jak i pracę z osobami ze środowisk zdegenerowanych, które weszły w konflikt z prawem. Praca socjalna ze skazanym oparta jest o idee wyposażenia przebywającego w więzieniu w pewien minimalny zespół warunków do życia zgodnego z prawem w środowisku otwartym. System postępowania ze skazanymi opiera się o klasyczną triadę; wychowanie korekcyjne, leczenie oraz wspomaganie społeczne. Ten ostatni element jest właśnie domeną pracy socjalnej ze skazanymi. Metoda to jest bardzo potrzebna w tradycyjnej resocjalizacji. Model pracy socjalnej w środowisku zamkniętym zasadza się na koncepcji lepszego wszczepiania skazanych z powrotem do społeczeństwa. Pozwala to na rozwijanie paradygmatu pozytywnego działania, co ważne opartego na społecznej tolerancji dla różnic międzyludzkich.

Mediacja jest metodą resocjalizacji stosowaną w Polsce od niedawna, bo od 1995 roku. Mediacja zaistniała oficjalnie w kodeksie karnym i kodeksie postępowania karnego na mocy Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 14 sierpnia 1998 roku, w sprawie warunków wprowadzenia mediacji. Pozwoliło to na faktyczne i uprawomocnione prowadzenie postępowań mediacyjnych. Mediacja to dobrowolne porozumienie się stron, będących w konflikcie, w obecności osoby arbitralnej (mediatora), w celu dojścia do ugody miedzy pokrzywdzonym a sprawcą przestępstwa, w kwestii takiego zadośćuczynienia, które będzie do przyjęcia przez obie strony. Mediacja jest bardzo wartościową formą resocjalizacji, oparta jest, bowiem na zasadach etycznych życia społecznego i przynosi ogromne korzyści wszystkim zaangażowanym w nią osobom. Do najważniejszych profitów mediacyjnych należą: realna szansa na sprawną formę rekompensaty za popełnione przestępstwo, możliwość odreagowanie emocji, daje ofierze możliwość przebaczenia, kończy spór pozytywnie. Sprawca może ponadto współdecydować o swojej sprawie, zrozumieć wyrządzoną szkodę, przyjąć odpowiedzialność za własne czyny, ma wpływ na rodzaj zadośćuczynienia. Strony, które zgodzą się na udział w mediacji przybierają postawę otwartości i życzliwości jedna wobec drugiej, wyklucza to istnienie niepotrzebnego żalu i agresji. Zasada równości stron i bezstronności mediatora mówi, że uczestnicy mediacji mają równe prawa i powinni być zawsze traktowani jednakowo. Pomiędzy stronami nie ma więc przepaści, która zwykle istnieje przed sądem. W mediacji chodzi o osiąganie szczególnego rodzaju sprawiedliwości. Ma to być sprawiedliwość naprawcza, odnosząca się do obu stron mediacji. Związana jest ona z przebaczeniem, zdaniem sobie sprawy z odpowiedzialności za swoje czyny i ich konsekwencje. Często jest także zrozumieniem, korzyści, jakie daje inny wzorzec życia. Jest to prawdziwa sprawiedliwość w „tischnerowskim” wydaniu- sprawiedliwość dla człowieka, od człowieka, w człowieku.

Terapia pedagogiczna- metody indywidualne i grupowe. Terapię tę prowadzi się w formie indywidualnej i grupowej (liczba uczestników wynosi od 2-4 osób) po to by spowodować określone, pozytywne zmiany w zakresie sfery poznawczej i emocjonalno-motywacyjnej wychowanka. Przebieg terapii uzależniony jest od indywidualnych możliwości i potrzeb jednostki dlatego też wymaga poprzedzenia jej szczegółową diagnozą psycho - pedagogiczną. Jej wpływ polega na leczniczym i naprawczym oddziaływaniu na wychowanka dzięki temu, że terapię prowadzą osoby o wysokich kwalifikacjach. Stwarzają one podopiecznym z zakłóceniami rozwojowymi możliwość wszechstronnego rozwoju.

Zasady terapii pedagogicznej:

- indywidualizacja środków i metod oddziaływania korekcyjnego,

- powolne stopniowanie

- korekcja zaburzeń- ćwiczenie przede wszystkim funkcji najgłębiej zaburzonych i najsłabiej opanowanych umiejętności,

- kompensacja zaburzeń- łączenie ćwiczeń funkcji zaburzonych z ćwiczeniami funkcji nie zaburzonych w celu tworzenia właściwych mechanizmów kompensacyjnych,

- systematyczność,

- ciągłość oddziaływania psychoterapeutycznego.

Arteterapia czyli terapia sztuką jest wspólnym nurtem wielu kierunków psychoterapii.

Jest szerokim pojęciem, obejmującym różne sposoby wykorzystania sztuki w leczeniu. Działania terapeutyczne poprzez muzykoterapię, choreoterapię, biblioterapię, sztuki plastyczne i zabawy w teatr są doskonałymi oddziaływaniami terapeutycznymi na wychowanków z deficytami rozwojowymi. Środki werbalne i poza werbalne pozwalają uświadomić odczucia, uczucia i emocje. Oddziaływania te umożliwiają rozbudzenie kreatywności i wyzwalają inicjatywę, ułatwiają rozwiązywanie konfliktów emocjonalnych i rozładowywanie napięć.


Zasady, które pomagają realizować cele wychowania resocjalizacyjnego to(wg Lipkowskiego):

zasada systematyczności - podkreśla konieczność planowego i konsekwentnego, systematycznego realizowania założeń wychowania; proces resocjalizacji jest często długotrwały i musi być realizowany w planowanych etapach.

zasada akceptacji - uznanie jednostki z odchyleniami od normy za jednostkę mającą prawo do szczególnej opieki i pomocy; jest to uznanie dziecka nie za „gorsze”, ale zasługujące na szczególną pomoc; implikuje to działania naprawcze.

zasada pomocy - pomoc w rozwoju niedostosowanej(niezdolnej samodzielnie osiągnąć pełni rozwoju społeczno-moralnego); ważne są tu dwa elementy:

- gotowość i umiejętność udzielania pomocy ze strony wychowawcy;

- gotowość przyjęcia tej pomocy przez wychowanka

Pomoc wychowawcy powinna wynikać z troski o dziecko. Istotne jest dokładne poznanie potrzeb dziecka i dostosowanie do nich działań wychowawczych, a także wytworzenie u wychowanka zrozumienia potrzeby pomocy i gotowości jej przyjęcia. Zasada ta odnosi się zarówno do pobytu dziecka w szkole czy w zakładzie jak i do pomocy postpenitencjarnej(kuratorzy sądowi, opiekunowie społeczni, organizacje społeczne) ;

zasada indywidualizacji - konieczne jest poparcie jej głęboką i dokładną diagnozą wykolejenia; realizacja jej następuje w bezpośrednim kontakcie z dzieckiem w rozmowach indywidualnych, indywidualnej pomocy w nauce, w udzielaniu wskazań i porad w sprawach osobistych wychowanka, w ułatwianiu mu kontaktów z kolegami, nauczycielami i rodziną; duże znaczenie ma stosowanie jej w organizacji życia wychowanka w zakładzie;

zasada kształtowania perspektyw - bardzo ważne są tzw. Perspektywy bliskie(„dnia bieżącego”), ponieważ dla jednostki niedostosowanej przyszłość jest bardzo odległa. W związku z tym wszelkie uwagi upomnienia wychowawcy trafiają w próżnię. Ważne jest zmotywowanie dziecka do tego, aby znalazło sobie jakiś cel w życiu( aby odczuwało radość życia aktualnie przeżywanego i aby z zainteresowaniem czekało na to, co dziś jeszcze ma się przydarzy, do czego trzeba się przygotować).

Zasada współpracy ze środowiskiem - dziecko społecznie niedostosowane charakteryzuje się przede wszystkim trudnościami w kontaktach społecznych i we współżyciu społecznym. Podstawą jest więc wyrobienie gotowości i umiejętności dostosowania się do zasad współżycia społecznego. Ważny jest w tym wypadku zarówno interes jednostki niedostosowanej społecznie, jak i środowiska,(głównie rodzinnego, które cierpi na skutek złego zachowania się dziecka).

18. Istota i czynniki warunkujące tworzenie środowiska wychowawczego.

ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE - społecznie kontrolowany, obiektywny układ względnie stałych, powtarzających się sytuacji wychowawczych.(według P. Petrykowskiego)

Środowisko wychowawcze dzielimy na: czynne i potencjalne;

-środowisko czynne to sytuacje realne i rzeczywiste występujące w życiu danej jednostki.

-środowisko potencjalne to sytuacje, które mogą służyć realizacji zamierzeń wychowawczych.

Środowisko wychowawcze to inaczej koncepcja wychowującego społeczeństwa i tak wszelka działalność ludzka sprowadza się do wychowania zintegrowanego poprzez różnorodne formy działalności ludzkiej, działalności ekonomicznej usługowej i obronnej a w szczególności kulturalnej.

Najprościej rzecz ujmując, mówiąc o środowisku wychowawczym mamy na myśli środowisko, w którym wychowuje się jednostka. Takie też znaczenie tego pojęcia przyjmuje się najczęściej w naukach pedagogicznych.

W takim rozumieniu środowisko wychowawcze może mieć więc bardzo różne elementy. U dziecka wychowującego się z rodzicami będą to: rodzice, rodzeństwo i inni domownicy, nauczyciele, koledzy szkolni, z podwórka czy ulicy, sąsiedzi, a w przypadku wychowanka domu dziecka środowisko to tworzą wychowawcy, nauczyciele, inni wychowankowie z grypy czy uczniowie z klasy. Przyjmując, że dziecko pozostaje pod opieką rodzicielską najczęściej elementami środowiska wychowawczego mającymi wpływ na przebieg jego procesu socjalizacyjnego są : rodzina( rodzice, domownicy), szkoła(nauczyciele, koledzy szkolni) oraz otoczenie zewnętrzne( koledzy z podwórka, ulicy, sąsiedzi z którymi spotyka się).

Rodzina- jako podstawowa komórka społeczna ma wpływ na kształtowanie postaw jednostki najsilniejszy. To w rodzinie dziecko uczy się wypowiadać pierwsze słowa, podpatruje i naśladuje zachowania domowników, przejmuje od nich normy i wzorce osobowe. Jeśli rodzina funkcjonuje w sposób społecznie pożądany tj. są wypełniane właściwe role przez poszczególnych jej członków oraz istnieją pożądane relacje pomiędzy nimi, a co za tym idzie, istnieje właściwie funkcjonująca jej struktura wewnętrzna, a dziecko ma zapewnione bezpieczeństwo i otoczone jest miłością oraz chronione jest przed negatywnymi wpływami zewnętrznymi, wtedy możemy mówić o sytuacji z wychowawczego punktu widzenia korzystnej. Rodzina wywiera wpływ na wytworzenie określonego systemu wartości. W rodzinie dziecko po raz pierwszy spotyka się z pojęciami dobra i zła. Rodzice swoim zachowaniem i ocenami ukazują mu, co w życiu jest ważne, z czym należy się liczyć. Rodzina ma wyjątkową siłę oddziaływającą na kształtowanie osobowości dziecka.

Proces socjalizacji dziecka w rodzinie nie zawsze przebiega wzorcowo i często występuje zjawisko dezintegracji najczęściej na skutek osłabienia więzi uczuciowej między członkami rodziny utraty poczucia wspólnoty rodzinnej, wewnętrznego ładu i spokoju.

Szkoła
We współczesnej rzeczywistości podstawową, powszechną instytucją wychowawczą jest szkoła obejmująca całą generację dzieci i młodzieży. Proces dydaktyczno-wychowawczy przebiegający w szkole ma charakter działania celowego, planowego i zorganizowanego, realizującego cele dydaktyczne czyli kształcące i poznawcze oraz wychowawcze. Proces ten jest kierowany przez grupę najczęściej z wyższym wykształceniem tj. pedagogów, nauczycieli-wychowawców, ludzi o dużej kulturze ogólnej i pedagogicznej, głęboko zainteresowanych tym, by błędy w postępowaniu rodziców nie utrudniały pracy wychowawczo-dydaktycznej szkoły i by procesy rozwoju dzieci i młodzieży przebiegały prawidłowo. Jak już wcześniej wspomniałam, często spotykaną jedną z przyczyn niewłaściwej socjalizacji jednostki są trudności wynikające z niedostatecznej integracji środowiska wychowawczego, a w szczególności brak właściwych relacji na płaszczyźnie szkoła - dom. Ten niepożądany stan rzeczy niekoniecznie musi być spowodowany niedostateczną pracą ze strony nauczyciela-wychowawcy na rzecz integracji środowiska. W sytuacjach, w których szkoła napotyka poważne trudności w nawiązaniu współpracy z domem jedynym właściwym rozwiązaniem wydaje się dłuższe zagospodarowanie czasu wolnego uczniów organizując atrakcyjne zajęcia w ramach godzinach pozalekcyjnych w sekcjach i kołach zainteresowań. Szkoła mobilizuje wszystkie możliwe środki, aby najlepiej spełnić stojące przed nią zadania. Powtarzają się jednak stwierdzenia, poparte przykładami pochodzące nie tylko od rodziców, ale również od pedagogów, psychologów i socjologów, że instytucja ta jest także środowiskiem, w którym zdarzają się przypadki powstania czy pogłębiania się społecznego wykolejenia.

Nauczyciele w swojej pracy wychowawczej, wspierając w tym zakresie obowiązki rodziców, powinni zmierzać do tego, aby uczniowie w szczególności:

- znajdowali w szkole środowisko wszechstronnego rozwoju osobowego (w wymiarze intelektualnym, psychicznym, społecznym, zdrowotnym, estetycznym, moralnym, duchowym),

- rozwijali w sobie dociekliwość poznawczą, ukierunkowaną na poszukiwanie prawdy, dobra i piękna w świecie,

- mieli świadomość życiowej użyteczności zarówno poszczególnych przedmiotów nauczania, jak i całej edukacji na danym etapie,

- stawali się coraz bardziej samodzielni w dążeniu do dobra w jego wymiarze indywidualnym i społecznym, godząc umiejętnie dążenie do dobra własnego z dobrem innych, odpowiedzialność za siebie z odpowiedzialnością za innych, wolność własną z wolnością innych,

- poszukiwali, odkrywali i dążyli na drodze rzetelnej pracy do osiągnięcia swoich celów życiowych i wartości ważnych dla odnalezienia własnego miejsca w świecie,

- uczyli się szacunku dla dobra wspólnego jako podstawy życia społecznego oraz przygotowywali się do życia w rodzinie, w społeczności lokalnej i w państwie, w duchu kształtowania postaw patriotycznych,

- przygotowywali się do rozpoznawania wartości moralnych, dokonywania wyborów i hierarchizacji wartości oraz mieli możliwość doskonalenia się,

- kształtowali w sobie postawę dialogu, umiejętność słuchania innych i rozumienia ich poglądów; umieli współdziałać i współtworzyć w szkole wspólnotę nauczycieli i uczniów.

Środowisko zewnętrzne

Chodzi tutaj o kolegów z podwórka, ulicy, sąsiadów, a więc o to środowisko, z którym kontaktuje się jednostka poza domem i szkołą. Najbardziej niebezpieczne są kontakty ze środowiskiem patologicznym, kryminogennym. Brak opieki ze strony rodziców często powoduje, iż funkcje domu rodzinnego przejmuje podwórko, ulica, środowisko kryminogenne i niejednokrotnie dochodzi do desocjalizacji jednostki. W literaturze można spotkać pojęcie środowiska rówieśniczego, lecz ono nie wyczerpuje wszystkich możliwych interakcji jednostki. Mogą to być przecież zarówno rówieśnicy, jak i osoby młodsze lub starsze, z którymi dziecko utrzymuje kontakty. Do tego środowiska zaliczyć należy również instytucje pozaszkolne zajmujące się sprawami wychowania młodzieży np. domy kultury, świetlice, kluby sportowe,, których jednym z celów jest wychowanie młodzieży poprzez m.in. rozwijanie zainteresowań.

Jak należy tworzyć środowisko wychowawcze?

Jednym ze składników środowiska społecznego jest środowisko wychowawcze, które tworzą poszczególne osoby wpływające na rozwój psychiki i kształtowanie się osobowości dzieci i młodzieży. Podstawowe środowiska wychowawcze to rodzina i szkoła.

Na środowisko wychowawcze składają się następujące składniki: interakcje społeczne, kultura pedagogiczna rodziców, warunki stwarzane dzieciom, atmosfera wychowawcza, system nagród i kar, organizacja pracy i czasu wolnego oraz kontaktów społecznych. Mówiąc o interakcjach społecznych w rodzinie jako naturalnym środowisku wychowania, mamy na uwadze stosunki między rodzicami a dziećmi. „Stosunek rodziców do dzieci oraz dzieci do rodziców jest wyznacznikiem skuteczności oddziaływań wychowawczych”. Kultura pedagogiczna, jako kolejny składnik środowiska wychowawczego, „jest swoistą podstawą opartą na wiedzy o dziecku i jego prawidłowym wychowaniu”. Poziom owej kultury wpływa również na atmosferę wychowawczą, jaka panuje w domu rodzinnym. Jeśli jest ona pełna napięć i konfliktów, przekreśla wartości jakie rodzina może dać dziecku.

W środowisku wychowawczym domu rodzinnego popełnia się wiele błędów przez nieumiejętne manipulowanie karami i nagrodami. „Sytuacja wymagająca ukarania powinna skłaniać do wnikliwej analizy środowiska rodzinnego, jakie elementy funkcjonują w nim nieprawidłowo, co zostało przeoczone, jakie były motywy czynu dziecka zakwalifikowanego jako naganne, wymagające ukarania”.

Drugim ważnym po rodzinie środowiskiem, w którym ma miejsce kształtowanie osobowości młodego człowieka jest szkoła. Wychowanie szkolne, do jakiego zobowiązany jest nauczyciel, możemy określić jako mądre towarzyszenie uczniowi na drodze jego rozwoju.

Wszystkie elementy składowe środowiska, które np. oddziałują na przekonania , postawy, umiejętności wychowanka w danej dziedzinie, tworzą jego środowisko wychowawcze .Np. Wychowanie moralne, czyli przekazywanie , wpajanie i utrwalanie zasad postępowania, obyczajów, nakazów etyki, zasad współżycia dokonuje się w zróżnicowanych sektorach jego środowiska. W szkole czy w podręcznikach etyki uczy się zasad uznawanych oficjalnie przez dany system wychowania, w kręgach rówieśników i w rodzinie uczy się zasad rzeczywiście uznawanych i stosowanych w praktyce . Wszędzie tam, gdzie w takich wzajemnych oddziaływaniach jednostka przyswaja sobie trwałe elementy wiedzy, sposoby działania, myślenia, odczuwania itp. Tworzy sobie mniej lub więcej trwałe wyobrażenia o świecie, ludziach i wartościach, mamy do czynienia z procesem socjalizacji lub wychowania i te składniki środowiska, które te procesy wywołują, tworzą środowisko wychowawcze tej jednostki.

19. Teoria nagrody i kary w wychowaniu resocjalizacyjnym.

Kary i nagrody stanowią podstawowy środek oddziaływania wychowawczego, ponieważ ich stosowanie może skutecznie wpłynąć na zachowanie wychowanka.

Nagroda - forma jednostkowej lub zbiorowej aprobaty czyjegoś zachowania, sprawiająca osobie nagrodzonej satysfakcję i zadowolenie oraz zachęcająca do powtarzania podobnych zachowań, a tym samym utrwalająca u niej wzory postępowania akceptowane przez środowisko. Każdorazowe solidne wykonanie określonych zadań zasługuje na jakiś rodzaj nagrody.

Nagroda umacnia w dziecku wiarę we własne siły i zachęca do podejmowania coraz to trudniejszych zadań, daje poczucie bezpieczeństwa, radości i dobrego samopoczucia, a także realizuje potrzebę uznania i sukcesu.

Nagradzanie jednak w obecności innych dzieci może wzbudzać poczucie krzywdy, zazdrość i niechęć do osoby nagradzanej i nagradzającej.

Przykłady nagród:

- zachęta,

- pochwała,

- sprawienie przyjemności dziecku,

- odznaka wzorowego ucznia za dobre wyniki w nauce,

- atrakcyjne spędzanie wolnego czasu,

- udział w ulubionych rozrywkach,

- zaufanie do dziecka,

- nagroda rzeczowa,

- nagroda materialna,

Kara - sztucznie lub w sposób naturalny wywoływana sytuacja przykra dla jednostki, mająca zahamować ten rodzaj zachowania, który ją wywołał. Stosowanie kary w wychowaniu sprowadza się najczęściej do wywołania przykrych konsekwencji w związku z niewykonaniem lub złym wykonaniem przez daną osobę pewnych czynności w pewnych warunkach.

Celem kary jest to, aby dziecko, dopuściwszy się przewinienia, nie przechodziło nad nim do porządku dziennego, lecz odczuwało wyrzuty sumienia z powodu niezgodności swego postępku z uznawanymi zasadami.

Rzeczą istotną jest, aby w poczuciu dziecka kara była sprawiedliwa i współmierna do przewinienia, aby jednocześnie winowajca miał możność wytłumaczenia swojego postępowania przed ewentualnym ukaraniem. Wówczas likwiduje ona poczucie winy i przywraca równowagę psychiczną.

Sens pedagogiczny ma jedynie dobrze przemyślana kara, wymierzona niezwłocznie, która prowadzi do poprawy i zniechęca do popełniania czynów, za które została zastosowana.

Przykłady kar:

- zwrócenie uwagi,

- upomnienie, nagana

- tłumaczenie,

- wyjaśnianie,

- odmowa przyjemności,

- kara fizyczna (nie powinna być stosowana, ponieważ narusza godność osobistą dziecka).

Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie rodzajów i organizacji zakładów poprawczych oraz zasad pobytu w nich nieletnich także mówi nam o tym, że przyznawanie nagród i wymierzanie kar ma charakter wychowawczy. Uwzględnia się przy tym zasady indywidualizacji, mając na względzie rodzaj czynu, stosunek i postawę wychowanka do danego czynu, cechy osobowości, stan zdrowia oraz cele wychowawcze.

Oprócz wyżej wymienionych nagród i kar w zakładach poprawczych stosuje się:

Nagrody:

Kary:

Wychowanie resocjalizujące - jest próbą wywierania wpływu przez wychowawców na wychowanków. Celem tego działania jest zmiana sposobu społecznego funkcjonowania wychowanków oraz niekiedy ich cech osobowych. W zależności od przyjętych i realizowanych metod resocjalizacji wpływ ten może mieć bezpośredni lub pośredni charakter.

Wychowanie resocjalizujące według Czesława Czapówa ma trzy znaczenia:

  1. nauczania korygującego, wzbogacającego nastawienia i postawy,

  2. nauczania korygującego, wzbogacającego nastawienia i postawy, uzupełnionego o opiekę i psychoterapię,

  3. „resocjalizującego sterowania społecznego”, określającego wychowawczą, opiekuńczą i psychoterapeutyczną działalność resocjalizacyjną.

Skuteczność kar i nagród w wychowaniu:

- umiar (częste stosowanie nagród odsuwa uwagę dziecka od spraw istotnych, a motywem dobrego postępowania mogą stać się korzyści ofiarowane w zamian za jakieś zachowanie. Natomiast, jeżeli dziecko będzie żyło w poczuciu zagrożenia karą, wówczas jego rozwój osobowości może na tym ucierpieć, gdyż atmosfera lęku i zastraszania ma destruktywny wpływ na nieuformowaną jeszcze psychikę dziecka)

- systematyczność i konsekwencja (reakcja na tego samego typu zachowanie powinna być za każdym razem taka sama)

- dopasowanie kary lub nagrody do określonych zachowań (możemy wyrządzić dziecku krzywdę, karząc lub nagradzając za czyny, które na to nie zasługują)

- celem powinno być pobudzanie i ukierunkowanie rozwoju dziecka, a nie wymierzanie mu sprawiedliwości

20. Przykłady oddziaływań resocjalizacyjnych-indywidualnych i grupowych dostosowanych do cech osobowości wychowanków.

Oddziaływanie psychotechniczne- polega na trafnym doborze i zastosowaniu środków wpływu osobistego w zaspokajaniu potrzeb wychowanka, w jego wychowaniu i terapii. Podstawowym środkiem wpływu wychowawcy na wychowanka jest wykorzystanie zależności osobowej o charakterze indywidualnym, „twarzą w twarz” w codziennych kontaktach interpersonalnych. Oddziaływanie te prawidłowo stosowane pozwala na znaczny stopień identyfikacji psychologicznej wychowawcy i wychowanka i jego indywidualny rozwój osobowościowy.

Oddziaływanie socjotechniczne- odwołuje się do optymalnych środków wpływu grupowego na jednostkę lub inną grupę społeczną będącą przedmiotem sterowania, tj. do tzw. więzi wewnątrz- i międzygrupowych w zaspokajaniu potrzeb wychowanków, w ich uspołecznianiu oraz oddziaływaniu terapeutycznym. Umiejętnie stosowane oddziaływanie socjotechniczne umożliwia głównie wzrost poziomu dojrzałości interpersonalnej wychowanków wyrażającej się adekwatnym spostrzeganiem i ocenianiem zachowań cudzych i własnych w kontekście społecznym. Środki socjotechniczne wykorzystują dość często zjawisko psychologiczne, zwane naciskiem grupowym.

Oddziaływanie kulturotechniczne- polega na wykorzystywaniu w opiece, wychowaniu i terapii resocjalizacyjnej środków wpływu wywieranych przez kulturę i cywilizację na poszczególne osoby i grupy wychowawcze. Dobierając adekwatnie do potrzeb i zainteresowań wychowanków rozmaite formy zajęć kulturotechnicznych, kształtuje się nie tylko określone przekonania, łagodzi napięcia i konflikty wewnętrzne, ale przede wszystkim modyfikuje się zachowania wychowanków zgodnie ze społecznie akceptowanymi wzorami kulturowymi. Prawidłowo stosowane oddziaływanie kulturotechniczne ma wysokie walory integracyjne, umożliwia bowiem w znacznym zakresie identyfikację wychowanka z wartościami społeczno-kulturowymi, blokując tym samym ewentualne motywacje do działania antyspołecznego, sprzecznego z istniejącym systemem wartości i norm moralnych, obyczajowych i prawnych. Innymi słowy-oddziaływanie te pozwala na ponowną integrację jednostki ze społeczeństwem i jej prawidłową, niezaburzoną adaptację społeczną.

Przykłady

Oddziaływanie psychotechniczne np. w tym oddziaływaniu kładzie się nacisk na jednostkę, np. przestępca seksualny, o swoich przeżyciach z dzieciństwa woli rozmawiać w cztery oczy z terapeutą. Nie chce opowiadać przy grupie osób o przykrych dla niego momentach z dzieciństwa.

Oddziaływanie socjotechniczne np. w tym oddziaływaniu kładzie się nacisk na grupę, gdyż osoby wypowiadające się na temat popełnianych czynów, zbrodni zostają oceniani przez grupę. Następuje dyskusja nad tym cos się wydarzyło, jakie towarzyszyły temu uczucia.

Oddziaływanie kulturotechniczne np. gdy nastaje konflikt między grupami podkulturowymi a społecznymi, wtedy następuje zbiorowa aktywność grupy. Oddziaływanie to rozbudza potrzebę zrozumienia innych, ukazuje rzeczywiste źródło konfliktów. Oddziaływanie to łagodzi napięcia i konflikty, blokuje motywacje do działania antyspołecznego.

12. DIAGNOSTYKA W PEDAGOGICE RESOCJALIZACYJNEJ I PENITENCJARNEJ.

Diagnostyka resocjalizacyjna - jest dyscypliną naukową zajmującą się stawianiem trafnych i rzetelnych diagnoz na użytek wychowania resocjalizującego osób wadliwie przystosowanych społecznie.

Diagnoza - to rozpoznanie stanu nieprzystosowania społecznego jednostki, jego opis, wyjaśnienie przyczynowe lub teologiczne oraz ocena z punktu widzenia istniejących standardów pedagogicznych i społecznych, celem zaprojektowania oddziaływania zapobiegawczego (profilaktycznego) lub korekcyjnego (resocjalizującego).

Przedmiotem diagnozy resocjalizacyjnej są wszelkie negatywne lub nieadekwatne reakcje jednostek na wymogi i nakazy wynikające z przypisanych im ról społecznych. Są to zachowania odbiegające od norm w sensie statystycznym (tj. takie, których częstość występowania nie odpowiada częstości oczekiwanej), a przy tym charakteryzujące się szkodliwością indywidualną lub społeczną. Innymi słowy, zachowania te powodują negatywne konsekwencje osobiste (np. samouszkodzenie), jak i negatywne konsekwencje społeczne, wyrażające się w zagrożeniu bezpieczeństwa innych ludzi lub we wzroście dezorganizacji społecznej (agresja antyspołeczna).

Diagnoza resocjalizacyjna- jest to rozpoznanie interesującego nas stanu rzeczy co do którego istnieje ewentualność postępowania interwencyjnego, służy to do dokładnego poznania interesującego nas obiektu oddziaływania, aby zaprojektować odpowiednie metody, które możemy zastosować następnie zweryfikować czy nasze metody są skuteczne.

Dokładna diagnoza powinna zawierać 4 elementy:

  1. Dokładne rozpoznanie przyczyn zaburzeń i zachowań, poznanie objawów następstw zaburzeń i zachowań.

  2. Ustalenie dla danego typu zaburzeń, metod poznania.

  3. Ustalenie metod środków, pozwalający na sprawdzenie efektów naszych oddziaływań korekcyjnych.

  4. Wskazanie możliwych modyfikacji w postępowaniu korekcyjnym, jeśli stwierdzimy że nasze metody są mało skuteczne.

Są to elementy trafnego procesu diagnozowania.

Elementy diagnozy resocjalizacyjnej.

- diagnoza konstatująca- polega na określeniu i nasileniu zaburzeń, wykrywamy mechanizmy psychologiczne i społeczne, które doprowadziły do powstania tych zaburzeń, określenie jakie zachowania dominują u podopiecznego. Etap diagnozy konstatującej- najpierw formułujemy problem, później wykrywamy czynniki zaburzeń.

- diagnoza projektująca lub ukierunkowująca- polega na formowaniu hipotez postulatów dających podstawy do działalności resocjalizacyjnej lub profilaktycznej. Należy tu brać pod uwagę genezę, specyfikę, nasilenie, tendencję rozwoju badanego zjawiska, ustalenie ewentualnych strat i skutków przy wytworze rozwiązań)

- diagnoza weryfikująca - sprawdzenie prawdziwości uzyskiwanego obrazu diagnozy i weryfikacji prawidłowości rozwiązań które wdrażaliśmy do realizacji.

Metody diagnostyczne

Do dyspozycji psychologa więziennego sporządzającego diagnozę penitencjarną należą w zasadzie wszystkie psychologiczne metody diagnostyczne, metody kliniczne, testy psychometryczne, metody projekcyjne, inwentarzowe, czy eksperymenty kliniczne. Duże znaczenie w diagnostyce penitencjarnej mają metody kliniczne, wywiady, rozmowa i obserwacja. Są one z natury jedynym źródłem informacji koniecznych dla konstrukcji obrazu klinicznego i ustalenia środowiskowej etiologii asocjalności, dostarczają też dużej liczby danych dla przeprowadzenia psychologicznej analizy osobowości, szczególnej motywacji. Niewątpliwie nawiązanie z badanym dobrego kontaktu, będące podstawowym warunkiem uzyskania wiarygodnych informacji, nie jest sprawą łatwą i wymaga dłuższego czasu.

23. Resocjalizacja w zakładach poprawczych i karnych ze szczególnym spojrzeniem na rolę, zadania i osobowość wychowawcy.

Zakład poprawczy, potocznie poprawczak - specjalna placówka resocjalizacyjna dla nieletnich od 13 do 21 roku życia. Zapewnia naukę i kształcenie zawodowe, zajęcia kulturalno-oświatowe i sportowo-rekreacyjne.

Wyróżniamy pięć rodzajów zakładów poprawczych w zależności od uwarunkowań psychofizycznych i stopnia demoralizacji:

  1. zakłady dla nieletnich zdemoralizowanych w mniejszym stopniu, prowadzące pracę wychowawczą w środowisku otwartym,

  2. zakłady dla nieletnich wymagających bezpośredniego nadzoru wychowawczego,

  3. zakłady o wzmożonym nadzorze wychowawczym dla nieletnich zdemoralizowanych w wysokim stopniu,

  4. zakłady dla nieletnich upośledzonych umysłowo, stosujące oddziaływania resocjalizacyjno-rewalidacyjne,

  5. zakłady dla nieletnich z zaburzeniami neuropsychicznymi i innymi zaburzeniami osobowości, zapewniające wzmożoną opiekę psychoterapeutyczną.

Do zakładu poprawczego kierowani są nieletni w wieku 13-17 lat. Natomiast w zakładzie mogą przebywać do 21 roku życia, jeśli po ukończeniu 17 lat nie zastosowano wobec nich środka karnego w postaci umieszczenia w zakładzie karnym. Głównym zadaniem zakładu poprawczego jest resocjalizacja nieletnich zmierzająca do zmiany ich postaw wobec siebie i innych w kierunku społecznie pożądanym, zapewniający prawidłowo rozwój osobowości, a zwłaszcza kształtowanie pozytywnych zainteresowań, właściwej hierarchii wartości oraz przestrzeganie przyjętych zasad współżycia społecznego.

Zakład karny - miejsce, w którym osoby skazane prawomocnym wyrokiem sądu odbywają karę pozbawienia wolności.

Rodzaje zakładów karnych:

  1. zakłady dla młodocianych

  2. zakłady dla odbywających karę pierwszy raz

  3. zakłady dla recydywistów penitencjarnych

  4. zakłady dla odbywających karę aresztu wojskowego

Typy zakładów karnych:

  1. zamknięte

  2. półotwarte

  3. otwarte

Szczególnym rodzajem pracy, poprzez działania edukacyjne zmierzające w kierunku powtórnej socjalizacji młodzieży wykolejonej, osób skazanych prawomocnym wyrokiem sądów czy też całych rodzin patologicznych zajmują się wychowawcy resocjalizacyjni.

Jako pracownicy cywilnych jednostek organizacyjnych Służby Więziennej planują, organizują i prowadzą zajęcia wychowawcze oraz sprawują opiekę wychowawczą nad osobami tymczasowo aresztowanymi, przebywającymi w areszcie śledczym i skazanymi, przebywającymi w zakładzie karnym. Współdziałają z sądem, rodziną, szkołą, innymi instytucjami i organizacjami w celu zapewnienia wychowankom warunków prawidłowego rozwoju społecznego, ochrony, a także pomocy w trudnych sytuacjach.

Cechy wychowawcy resocjalizacyjnego:

- powodzenie wychowawcy zależy głównie od jego postawy moralnej, jego wartości powinny być zgodne z tym, co czyni,

- należy unikać relatywizmu moralnego - konsekwencja w postępowaniu, zgoda pomiędzy słowami a czynami, brak konsekwencji powoduje brak skuteczności wychowawczej,
- wiarygodność, która występuje razem z uczciwością, prawdomównością i szczerością.

Człowiek, który kłamie, traci wiarygodność. Nie powinien zmieniać swoich wartości pod wpływem sytuacji,

- odpowiedzialność za wychowanków - cecha ta wiąże się z punktualnością, systematycznością, itp.

Odpowiedzialność za drugiego człowieka i za to, co będzie się z nim działo w przyszłości. Wiąże się to także z troską osobistą o wychowanka, dostrzeganie podmiotowe wychowanków (jego indywidualności), jego odmiennych niż inne doświadczeń życiowych,

- zdolność empatii - zdolność do wczuwania się w rolę i zrozumienie wychowanka. Nie należy jednak okazywać litości i współczucia,

- umiejętność słuchania - pozwolić wychowankowi mówić, wtedy on się otwiera, co ułatwia lepsze zdiagnozowanie wychowanka. Jeśli wychowanek chce mówić o swoich problemach to znaczy, że ufa wychowawcy. Daje to poczucie zrozumienia i wysłuchania wychowankowi,

- gotowość do pokonywania trudności i przekazywania tego wychowankowi. Zdolność taka ma charakter treningowy, uczy wychowanków podejścia do sytuacji problemowej,

- umiejętność komponowania odpowiednich programów resocjalizacyjnych w zależności od typu osobowości podopiecznego i od podatności na oddziaływania resocjalizacyjne.

Kompetencja, zdecydowanie, otwartość na współpracę z wychowankiem, indywidualizacja i podmiotowe traktowanie podopiecznych, jest rękojmią skuteczności całego procesu resocjalizacyjnego. Wychowawca resocjalizacyjny powinien także dokonywać wnikliwej diagnozy osoby wychowanka i jego środowiska, gdyż staje się on przewodnikiem po nieznanej mu rzeczywistości, jaką jest zakład karny lub poprawczy. Wychowanek zaś powinien być traktowany przez wychowawcę w sposób podmiotowy a wychowawca powinien być człowiekiem dialogu, w ten sposób wzmacnia swój autorytet, pokazując mu, iż chce zdobyć jego szacunek i zaufanie, rozmawiając z nim o problemach, nie unikając tematów trudnych i pozwalając, by to on sam podejmował, jako pierwszy inicjatywę takiego spotkania.

Wychowawca nie może zakładać porażki, gdyż jego praca staje się daremna. Powinien mieć silną wiarę i przekonanie o słuszności podejmowanych przez siebie decyzji wychowawczych. Wychowawca nie może także okazywać swego rozczarowania i zniechęcenia wobec recydywisty, gdyż ponowny trud, jaki podejmuje ma na celu dobro skazanego jak i społeczeństwa. Podejście personalistyczne do pracy z wychowankiem ułatwia motywację, gdyż uświadamia wychowawcy, ze ma przed sobą człowieka, któremu należy pomóc.

Zgodnie z ustawą z dnia 26 kwietnia1996r. o Służbie Więziennej (Dz.U. 1996 nr 61 poz. 283)

Art. 12. Funkcjonariusze i pracownicy powinni wykazywać się odpowiednim przygotowaniem ogólnym i zawodowym, doświadczeniem oraz wysokim poziomem moralnym, systematycznie dokształcać się i podnosić kwalifikacje zawodowe. W postępowaniu wobec osób pozbawionych wolności obowiązani są:

  1. kierować się zasadami praworządności, bezstronności oraz humanizmu;

  2. szanować ich prawa i godność;

  3. dokładać starań, aby wykonanie kary przyczyniało się do przygotowania skazanych do życia w społeczeństwie;

  4. pomagać w poszukiwaniu rozwiązania ich problemów;

  5. oddziaływać pozytywnie swoim własnym przykładem.

24. Istota drugiego życia w zakładach zamkniętych (podkultura więzienna)

Podkultura jest podrzędna w stosunku do kultury. W życiu każdego społeczeństwa występują zjawiska podkulturowe. Często uwydatniają się one w środowiskach zamkniętych, jakimi są jednostki penitencjarne . Powstaje tam nieoficjalna strona rzeczywistości nazywana podkulturą więzienną lub drugim życiem.

Podkulturę więzienną cechuje :

- stały stopień trwałego zmniejszenia respektu dla wartości i zasad powszechnie obowiązujących

- specyficzna hierarchia wartości i powiązany z nią system norm postępowania

- swoisty styl życia i zwyczaje więzienne

- hierarchia więzienna i rola więzienna

- osobliwe wytwory podkulturowe ( gwara, tatuaże, piosenki ,poezja )

Ta nowa sfera życia która powstała w jednostkach zamkniętych ma różne nazwy :

- podkultura więzienna

- grypsera, grypsera

- nieformalna organizacja w instytucji totalnej

- drugi nurt więzienia

- podkultura drugiego życia

- drugie życie

Skazani którzy odbywają karę pozbawienia wolności zostali podzielenie na trzy grupy:

- grypsujący czyli git ludzie to I liga

- niegrypsujący czyli frajerzy nieludzie to II liga

- poszkodowani czyli cwele to III liga

Do danej grupy należy się z wyboru , grypsujący uważają się za najważniejszą grupę i tylko nieliczni mogą do niej należeć ,maja swojego przywódcę .Git ludzie bo tak też możemy ich nazwać rządzą się tajemniczymi ,niepisanymi prawami .sprzecznymi z istniejącymi normami etycznymi ,nie do przyjęcia dla ludzi zdrowo myślących. Więźniów deklarujących się do grypsujących możemy podzielić na trzy kategorie:

1. wysoce zdemoralizowani ,o znacznym doświadczeniu przestępczym lub więziennym ,którzy w pełni akceptują wartości ,normy i wzory zachowań obowiązujące w podkulturze grypserskiej.

2. mniej zdeprawowani ,o mniejszym doświadczeniu więziennym i przestępczym , którzy godzą się z istniejącym stanem rzeczy ,ale nie są aktywni i nie szczycą się w środowisku poza więziennym .Osoby te uważają że pewne normy i wartości mają pewne walory ( solidarność ,wspomaganie, dbałość o higienę osobistą ) ,ale związanie się z grupą grypsujących daje im poczucie bezpieczeństwa i zmniejsza jednocześnie poczucie osamotnienia.

3. minimalnie zdemoralizowani przestępcy ,którzy uważają że związanie się z tą grupą dam im poczucie bezpieczeństwa ze strony samych grypsujących .Na ogół nie akceptują oni podkultury ,wewnętrznie odcinają się od niej ale w czasie pobytu w zakładzie są na to skazani .

Do grupy grypsujących nie mogą przystąpić osoby które mają coś wspólnego z organami ścigania sądownictwem, prokuraturą , policją służbą więzienną oraz osoby odbywające karę uwięzienia za przestępstwa na tle seksualnym ,gwałciciele, pedofile ( te osoby zostają zakwalifikowane do zbiorowości poszkodowanym cweli).

Osobnik mający dołączyć do grupy grypsujących musi wykazać iż jest godny zaufania ,przyswaja sobie i uczy się wszystkiego co jest związane z grypserą ,a mianowicie poznaje kanony grypsowania zapoznaje się z nieformalnym kodeksem postępowania ,słownictwo . Równocześnie z tym procesem toczy się inny proceder mający na celu sprawdzenie kandydata. Trudnią się tym skazani do tego wyznaczenia przybiera to formę wywiadu. Czasami aby sprawdzić czy więzień świeżak się nadaje musi ukazać hart ducha ,czymś się wykazać Jeżeli jest godny zaufania i przysposobił sobie wiadomości na temat grypsery staje na tzw. kontrolkę ,wtedy też ogół decyduje o jego ewentualnej przynależności do grona ludzi Jeżeli się już trafiło do tej grupy ludzi nigdy nie można się tego wyrzec.

Więźniowie niegrypsujący, frajerzy , nieludzie

W tej grupie trudno jest mówić o jednoosobowym przywództwie, tutaj większość działań jest podejmowana indywidualnie. Nieludzie przez elitę więzienna grypsujących uważani są za jednostki bez własnego zdania ,bez honoru ,zdolne do donosów i kompromisów. Są oni wykorzystywani przez grypsujących .Ogólnie grupa ta nie była i nie jest wrogo ustosunkowana do administracji ,a jej głównym celem jest spokojnie i bezkonfliktowego odbywania kary .

Więźniowie poszkodowani ,cwele

Jest to grupa raczej poszkodowana , tworzą margines drugiego życia ,skazani nie są zgłaszani do tej grupy trafiają tam z przymusu. Osadzony o pozycji cwela nieprzerwanie dźwiga swoje piętno ,etykietę zdegradowania. Zasady więzienne zabraniają jakiegokolwiek kontaktu z taką osobą. Wśród poszkodowanych najczęściej spotyka się skazanych :

1. posiadających defekty psychiczne i fizyczne determinujące ich skłonności do podporządkowania się

2. sprawni fizycznie ,ale posiadający nasilone defekty psychiczne ,ich niezaradność życiowa jest tak rażąca ,że nawet osobnik słaby fizycznie może się znęcać nad nimi

3 . skazani słabi fizycznie bez mankamentów psychicznych ,którzy kiedyś zostali zgwałceni przez członków grupy lub o których krąży opinia że byli kiedyś zgwałceni

4 . popełnili przestępstwa ,uznane według skazanych za hańbiące

5. są biernymi homoseksualistami ,lub za takich ich się uważa

6 . pracowali w organach ochrony porządku prawnego lub z nimi współpracowali

W Zakładzie karnym na piedestale jest stawiany kult męskości ,toteż wygląd odbiegający od typu macho jest piętnowany .Więzień o żeńskich rysach twarzy musi odpierać ataki współ osadzonych ,bo inaczej otrzyma etykietę cwela .W środowisku penitencjarnym tylko heteroseksualny model zaspakajania popędu płciowego jest akceptowany.

Cwele stanowią w środowisku więziennym najmniej spójna grupę osób, nie maja własnych norm postępowania i obowiązują ich zasady narzucone z zewnątrz, które muszą respektować aby nie narażać się na dodatkowe szykany ze strony innych. Dramatem tych ludzi jest to iż raz nabyte znamię cwela nie może się nigdy pozbyć .Stygmat cwela nosi się przez całe życie ,nawet po opuszczeniu jednostki penitencjarnej nie zrzuca swojego więziennego ubrania

Personel więzienny w imię ochrony poszkodowanych i zaprzestania ich upodlenia przez społeczność tworzy dla nich oddzielne cele.

Można się domyślać iż z tego podziału wytworzyła się w pewnym sensie hierarchia władzy w grupach nieformalnych w jednostkach penitencjarnych. Hierarchiczność ta przybiera kształt piramidy, wierzchołek zarezerwowany jest dla grypsującego więźnia przywódcy.

Spośród członków grypsery można wyróżnić specjalistów od poszczególnych przejawów kultury np.:

1. tatuażyści potrafią tatuować bez komplikacji zdrowotnych

2. specjaliści w zakresie samo-agresji - maja dużą wiedzę na temat anatomii człowieka, klinicznego obrazu różnych chorób ,doradzają jak dokonać samo-agresji

3. rysownicy specjalizują się w zdobieniu listów ornamentami i ilustracjami

4 .fajansiarze -wykonawcy różnych ciekawych przedmiotów ozdobnych i użytkowych

5. fermenciarze najbardziej agresywni członkowie grupy ,starają się uchodzić za groźnych ,niepokonanych ,szczególnie brutalnie postępują z frajerami

6. kopytkarze ludzie przeważnie najmłodsi w grupie ,których specjalnością są zaczepki ,wybryki

7. pisarze - piszą listy i redagują pisma na różne okazje

8 .fanciarze ,wielbłądy osoby wyspecjalizowane w organizacji przemytu

Aby zostać przywódcą w jednostce penitencjarnej należy spełniać następujące kwalifikacje :

1 .długi staż więzienny ,chodzi o liczbę lat spędzonych za kratkami ,jak również liczbe lat zasądzonych aktualnie

2. sława przestępcza - przywódcami zostają jedynie znane na wolności osobistości świata przestępczego

3. ponadprzeciętna siła fizyczna - od przywódcy wymaga się aby w razie potrzeby swój autorytet mógł poprzeć siłą

4. twardość i nieugiętość wobec funkcjonariuszy ,musi legitymować się zawadiacką sławą

5. zasługi dla podkultury w łamaniu przepisów regulaminów

6 .inteligencja ,charakteryzują się nieco wyższą inteligencją od przeciętnej w grupie

7. przywódcze cechy osobowości ,umiejętność przekonywania , kierowania ludźmi ,opanowanie emocjonalne ,zdecydowanie w działaniu ,zdolność do wymuszenia na podwładnych swojej woli , brak wrażliwości na cudze cierpienie i krzywdę .

Aby wyciągnąć jakieś konkretne wnioski możemy stwierdzić iż człowiek skazany prawomocnym wyrokiem sądu na karę pozbawienia wolności i trafiający do zakładu karnego po przekroczeniu więziennej bramy staję się kimś zupełnie innym .Na wolności mógł być urzędnikiem ,bezdomnym, robotnikiem , lecz gdy znajdzie się już za kratkami w jednej chwili staje się kimś bez tożsamości . W realiach więziennych indywidualność i własne cechy nie mają racji bytu, tu za murami wiezienia jest całkiem inny świat .Z jednej strony przepisy, zarządzenia , akty prawne stosowane przez personel ,z drugiej -poza formalny zbiór dyrektyw uwikłanych w podkulturę więzienna.

Osoba która po raz pierwszy trafia do więzienia nie wie z kim ma współpracować ?, czy przekroczyć progi więźniów i czerpać z tego jak najwięcej ? czy współdziałać z personelem, zachowywać się poprawnie i poddać się oddziaływaniom korekcyjnym?

Personel natomiast stara się zwalczać, maksymalnie osłabiać ,przeciwdziałać im i zwalczać negatywne przejawy zjawiska drugiego życia , które de facto wprowadzają chaos w poczynaniu nie tylko władz więzienia ,ale i samych więźniów. Możemy stwierdzić ,że w ostatnich latach wpływ podkultury w pewnym stopniu się zmniejszył, dzięki wdrażaniu tzw. zasad humanitaryzmu, poszanowania godności człowieka, coraz większemu profesjonalizmowi ludzi zatrudnionych do pracy ze skazanymi i wielu innym zasadom.

25. Psychoterapia i socjoterapia w resocjalizacji nieletnich.

Resocjalizacja (łac.), oddziaływanie wychowawcze na osoby źle przystosowane do środowiska społecznego w celu umożliwienia im powrotu do normalnego życia, pracy zawodowej. Resocjalizacja może obejmować osoby w stadium wykolejenia się, bądź po odbyciu kary, albo osoby po przebyciu ciężkich chorób lub kalekie.

Nieletnim- nazywa się każdą osobę, która została objęta postępowaniem uregulowanym w ustawie. Górna granica wieku tej osoby zależy od przyczyny, dla której mają wobec niej zastosowanie przepisy ustawy. Jeżeli powodem zastosowania przepisów ustawy było zapobieganie i zwalczanie demoralizacji, nieletnim jest każdy, kto ukończył 18 lat. Jeżeli natomiast powodem zastosowania tych przepisów było dokonanie czynu karalnego- nieletnim jest każdy kto dopuścił się takiego czynu - po ukończeniu 13 lat, ale przed ukończeniem 17 lat. Nadto, terminem „nieletni” określa się każdego, wobec którego wykonany jest środek wychowawczy bądź poprawczy.

Terapia- to korygowanie skrzywień i zaburzeń w rozwoju osobowym wychowanków, inaczej: leczenie, kompensowanie braków i dewiacji, celem przywrócenia zachwianej często homeostazy psychicznej dzieci wymagających specjalnego traktowania.

Psychoterapia- oznacza świadomą aktywność profesjonalną, polegającą na operowaniu środkami psychologicznymi w celu udzielenia pomocy osobom cierpiącym psychicznie lub poszukującym własnej drogi rozwoju osobistego, społecznego i zawodowego. Stosowana jest ona głównie w leczeniu zaburzeń zdrowia psychicznego uwarunkowanych psychogennie, tj. nerwic, psychoz i zaburzeń psychosomatycznych.

Psychoterapia (J.Strojnowski) zamierzony i systematyczny proces interakcji rozwijany między pacjentem a terapeutą lub grupą terapeutyczną w celu usuwania u tegoż pacjenta zaburzeń komunikacji, nieprawidłowych procesów psychicznych lub dolegliwości somatycznych i uzyskiwania lepszego przystosowania społecznego. Celem dalszym psychoterapii może być także polepszenie struktury osobowości i stymulacji możliwości rozwojowych pacjenta.

Psychoterapia koncentrując się na osobistych problemach jednostki (takich jak: depresja, lęk, problemy seksualne itp.) zmierza do udzielenia jej pomocy w uświadomieniu i wyjaśnieniu przyczyn oraz źródeł odczuwanych dolegliwości psychicznych. Zmiany zachodzące pod wpływem psychoterapii obejmują postawę człowieka wobec samego siebie, wobec innych ludzi i wobec pozostałych elementów rzeczywistości. Dzięki określonym technikom terapeutycznym pacjent pogłębia świadomość siebie- swoich przeżyć, myśli i wyobrażeń, co sprzyja lepszemu rozumieniu siebie i własnych trudności życiowych.

Spotkania psychoterapeutyczne odbywają się w atmosferze bezpieczeństwa, wzajemnego zaufania, poczucia więzi i głębokich relacji miedzy samymi uczestnikami, a także między uczestnikami a terapeutą lub trenerem. Rola trenera i terapeuty polega na stwarzaniu takich sytuacji, które pomogą uczestnikom spotkań uświadomić sobie własne trudności i ograniczenia oraz własny potencjał i możliwości zmiany. Służą temu różnorodne techniki, takie jak psychodrama, pantomima, gry, ćwiczenia, techniki wyobrażeniowe itp.

W psychoterapii szczególnie doniosłą rolę odgrywa odreagowanie emocjonalne polegające na ujawnieniu tłumionych emocji- lęku, poczucia krzywdy, gniewu itp. emocji, które często są związane z przeżyciami urazowymi i które w realnych, rzeczywistych warunkach nie mogły być ujawnione.

Podstawowym zadaniem psychoterapii jest leczenie, natomiast w socjoterapii realizowane są także cele edukacyjne i rozwojowe.

W psychoterapii grupowej wyróżniamy:

  1. Grupy zamknięte - pracują w tym samym składzie uczestników przez cały czas psychoterapii, który jest zwykle z góry określony. Nie są do nich włączani nowi pacjenci. Grupę taką prowadzi ten sam psychoterapeuta. Grupy zamknięte są zwykle tworzone w ambulatoryjnych formach pracy z pacjentami.

  2. Grupy otwarte- to takie, do których włączani są nowi uczestnicy, a wypisywani ci, którzy ukończyli psychoterapię. Ich skład osobowy jest zatem zmienny. Grupy te są tworzone placówkach lecznictwa stacjonarnego.

  3. Grupy półotwarte- w których pacjenci opuszczają je wtedy, gdy nie potrzebują już wsparcia terapeutycznego i ich miejsce zajmują nowi uczestnicy.

  4. Grupy maratonowe- zajęcia tu odbywają się podczas jednej 24 lub 48-godzinnej sesji, w czasie której wszyscy uczestnicy przebywają bez przerwy ze sobą- jedzą, śpią, płaczą w swojej obecności nie mogą się odizolować. Uczestnicy traktują często udział w tej formie oddziaływań jako ważne doświadczenie zmieniające ich życie.

  5. Grupy treningowe- nastawione na rozwijanie umiejętności interpersonalnych, poszerzanie świadomości siebie, rozwój świadomości ciała. W czasie jednego dnia prowadzone są dwie lub trzy sesje (łącznie 8-12 godzin). W grupach takich nie ma nacisku na stałe wspólne przebywanie ze sobą uczestników, przewidziany jest czas na odpoczynek i sen. Łączny czas trwania treningu może odpowiadać krótkoterminowej psychoterapii grupowej.

Socjoterapia- jest bezpośrednią formą pomocy między psychoterapią a treningiem interpersonalnym, adresowaną zwykle do dzieci z kłopotliwymi zachowaniami i przyjmującą postać ustruktualizowanych spotkań grupowych, które służą realizacji celów terapeutycznych, edukacyjnych i rozwojowych. Pojęcie to wiąże się z organizacją środowiska społecznego wspierającego proces leczenia osób z zaburzeniami zdrowia psychicznego.

Przez socjoterapię możemy rozumieć metodę leczenia zaburzeń zachowania i niektórych zaburzeń emocjonalnych u dzieci i młodzieży w toku spotkań grupowych.

Socjoterapia jest pomocą adresowaną do dzieci i młodych ludzi w okresie dorastania, borykających się z problemami osobistymi i trudnościami życiowymi.

Ukierunkowana na leczenie występujących zaburzeń, zwłaszcza zaburzeń zachowania, nadpobudliwości i zahamowania, niektórych zaburzeń emocjonalnych.

Cele edukacyjne w socjoterapii:

Cele edukacyjne wspomagają proces nabywania wiedzy o sobie samym i o innych ludziach oraz proces rozumienia świata społecznego, ukierunkowują zmiany zachowań tak, by mogły one chronić dziecko przed kolejnymi urazami psychicznymi.

Cele rozwojowe są różne, zależą od wieku uczestnika. Możemy tu wyróżnić:

-potrzeby aktywności ruchowej

- potrzeby zabawy

- potrzeba zdobywania wiedzy o świecie

- potrzeba twórczości

- potrzeba wsparcia ze strony dorosłych

- potrzeba przebywania w towarzystwie rówieśników

- potrzeba intymności, autonomii, niezależności, aprobaty itp.

Projektowanie zajęć socjoterapeutycznych realizujących cele rozwojowe uwzględnia rozwijanie indywidualnych zainteresowań i zamiłowań, zaspokajanie podstawowych dla danego wieku potrzeb uczestników oraz podejmowanie zagadnień ważnych dla określonej grupy wiekowej.

Istota socjoterapii polega głównie na realizacji celów terapeutycznych. Terapeutyczny charakter postępowania polega na organizowaniu takich sytuacji społecznych podczas grupowych spotkań, które:

- dostarczą młodym uczestnikom zajęć doświadczeń korekcyjnych kompensujących doświadczenia deprywacyjne, również hamujące rozwój emocjonalny i społeczny

- sprzyjać będą odreagowaniu napięć emocjonalnych

- posłużą aktywnemu uczeniu się nowych umiejętności psychologicznych.

W socjoterapii głównym czynnikiem zmiany niekorzystnych wzorców zachowania są więc doświadczenia korekcyjne, odreagowanie emocjonalne oraz nabywanie nowych umiejętności w toku grupowych zajęć, które zwykle mają charakter ustrukturalizowany. Ważne jest dostarczanie dzieciom okazji do przeżywania emocji pozytywnych.

Resocjalizacja nieletnich przez socjo i psychoterapię polega głównie na doprowadzeniu osoby do takich form zachowań, które są zgodne z obowiązującymi normami społecznymi i prawnymi. Są to formy przeciwdziałania zaburzeniom zachowania wśród dzieci i młodzieży, zaburzenia te mogą dotyczyć wszystkich sfer życia. Jest to organizowanie środowiska społecznego sprawcy, przestępcy, nieletniego, by sprzyjało jego wyzdrowieniu i co najważniejsze utrzymywało jego zdrowie psychiczne. Celem tej terapii jest wzmacnianie słabej i delikatnej osobowości młodych ludzi, dzieci poprzez realizację celów rozwojowych i edukacyjnych. Wiąże się to z tym, że zaburzenia rozwojowe i edukacyjne zakłócają proces prawidłowej socjalizacji młodzieży i dzieci, utrudniają ich rozwój osobisty, społeczny oraz powodują i intensyfikują trudności w szkole, rodzinie, grupie rówieśniczej, koleżeńskiej. Metoda jest bardzo pożyteczna, pozwala młodym ludziom radzić sobie z różnorodnymi problemami w domu, w szkole, społeczeństwie i w środowisku rówieśniczym. Trudne sytuacje mogą przerastać psychiczne i fizyczne możliwości dziecka a psycho i socjoterapia pomagają w ich skutecznym i pozytywnym rozwiązywaniu. Cele terapii ściśle korespondują z wiekiem jej uczestników, są dostosowane do kolejnych faz życia, pozwalają zrealizować określone potrzeby dziecka, nieodzowne w jego dalszym rozwoju. Ćwiczenia socjo i psychoterapeutyczne są doskonałą okazja do wypróbowania i wyćwiczenia przez dziecko nowych sposobów zachowania oraz do nabycia nowych umiejętności zwłaszcza interpersonalnych. Chodzi tu o takie umiejętności jak; asertywność, podejmowanie decyzji, radzenie sobie z trudnymi sytuacjami, otwartość. W programach tych stosuje się najróżniejsze metody pracy z grupą. Praca w grupie bazuje na kręgu i rundkach. Jest to technika dzielenia się z innymi swoimi doświadczeniami. Ta forma jest odmienna od tradycyjnej, szkolnej procedury, gdzie dominuje anonimowość, masowość. Każdy ma bezpośredni kontakt wzrokowy z uczestnikami, sprzyja to nawiązywaniu kontaktu emocjonalnego w grupie, uczy dziecko, że może samo się wypowiedzieć, bez lęku i obawy przed kompromitacją. Odblokowuje to dziecko, sprawia, że jest ono otwarte i spontaniczne.

Socjoterapia i psychoterapia jest doskonałą metodą resocjalizacji. Jest dla młodych ludzi nieocenioną podporą życiową, pokazuje możliwości dobrego życia, jest swoistym przewodnikiem życiowym, który wskazuje drogę, ale jednocześnie zachęca do jej samodzielnego szukania i to z powodzeniem.

26. Rodzina jako środowisko sprzyjające prawidłowemu rozwojowi człowieka

Rodzina jest naturalnym środowiskiem wychowawczym dla dziecka, które w jego życiu ma ogromne znaczenie. Nic nie jest w stanie zastąpić jej specyficznych warunków i atmosfery.

Jako podstawowa komórka życia społecznego jest pierwszym i najważniejszym środowiskiem wychowawczym dziecka. Jest wspólnotą niezwykłą, stanowiącą model i normę dla wszystkich innych grup społecznych. W niej to właśnie zdobywa dziecko pierwsze doświadczenia, doznaje pierwszych odczuć emocjonalnych, przyswaja sobie obowiązujące wzorce i zasady współżycia, a także utożsamia się ze swoim najbliższym otoczeniem, szukając w nim miejsca dla siebie.

- Rodzice są pierwszymi partnerami interakcji społecznych dziecka. Oddziałują na nie w najwcześniejszym okresie życia, kiedy plastyczność zachowania się dziecka jest największa.
- W kontaktach z rodzicami i innymi członkami rodziny zaspokajane są podstawowe potrzeby psychiczne dziecka, takie jak doznawanie i odwzajemnianie miłości, społeczne uznanie i poczucie bezpieczeństwa.
- Oddziaływanie członków rodziny, a zwłaszcza rodziców na dziecko ma charakter dwutorowy. Odbywa się ono poprzez świadome oddziaływanie wychowawcze, w wyniku którego dziecko kształtuje swoje zachowanie stosownie do oczekiwań rodziców, jak również przez oddziaływanie niezamierzone.

- Rodzice stwarzają określone sytuacje, które wyznaczają kierunek zachowania się dziecka.
- Rodzice stanowią dla dziecka najbliższe wzory osobowe asymilowane w procesie naśladownictwa i identyfikacji. Dzięki istnieniu takich wzorów osobowych dziecko przyswaja sobie różnorodne formy społecznego zachowania.
- Rodzina wprowadza dziecko w świat wartości kulturalnych i społecznych, ukazuje mu różnorodne cele zaspokajające jego potrzeby oraz uczy go sposobów, za pomocą których te cele można osiągnąć.

-Rodzina ma zasadnicze znacznie dla rozwoju osobowości człowieka, kształtowania się jego ogólnej podstawy życiowej, jego zdrowia psychicznego i przystosowania społecznego w danym kręgu kulturowym.

-Jest głównym czynnikiem kształtującym postawy wobec nauki szkolnej, pracy i współżycia społecznego. Rodzina poprzez wzory zachowań dorosłych, kształtuje pierwsze wyobrażenia dziecka o otaczającym je świecie panujących między ludźmi stosunkach.

27. Dysfunkcjonalność rodziny a resocjalizacja

RODZINA DYSFUNKCYJNA- pojęciem tym obejmuje się różne kategorie rodzin. Ogólnie przyjmuje się, że są to rodziny, które nie realizują społecznie określonej roli rodzicielskiej lub też redefiniują tę rolę w sposób nie budzący społecznej akceptacji. W znaczeniu węższym można powiedzieć, że rodzina dysfunkcyjna nie wypełnia jednej lub kilku przypisanych jej funkcji.

Czasami pojawiało się zamienne z takimi terminami, jak : rodziny niewydolne wychowawczo, rodziny problemowe, rodziny patologiczne.

Uwarunkowania dysfunkcyjności rodzin. Niewydolność funkcji rodzinnych, wiązać się może z wieloma czynnikami, wśród których wymienia się:

Proces wychowania i socjalizacji dzieci w rodzinie dysfunkcyjnej jest zdeformowany przez takie zjawiska jak ubóstwo, alkoholizm, nieporadność życiową rodziców, niskie kwalifikacje ogólne i etyczne, bezrobocie. Zjawiska te stanowią podstawowe przyczyny destrukcji i patologii rodziny, co w konsekwencji prowadzi do licznych problemów występujących u dzieci.

Środowisko rodzin dysfunkcyjnych jest podatnym terenem dla niedostosowania społecznego. Wpływa między innymi na występowanie trudności w nauce szkolnej oraz kłopotów wychowawczych w szkole, w domu i w grupie rówieśniczej.

Dzieci z rodzin dysfunkcyjnych , mają problemy w przyswajaniu wiedzy oraz koncentracji uwagi w czasie zajęć szkolnych. Agresywnie zachowują się wobec kolegów, izolują od rówieśników. Istotnymi problemami szkolnymi u tych dzieci są: drugoroczność, nie realizowanie obowiązku szkolnego oraz systematyczne wagary.

Wielogodzinne spędzanie czasu wolnego bez kontroli rodziców, ucieczki z domu, przebywanie w towarzystwie zdemoralizowanych kolegów, palenie papierosów, picie alkoholu, drobne kradzieże, przynależność do grup nieformalnych oraz kłamstwo to zjawiska w większości zdają się potwierdzać u dzieci z rodzin dysfunkcyjnych.

Rodzice tych uczniów nie pomagają swoim dzieciom w nauce, ponieważ uważają, że ich pomoc ze względu na braki we własnym wykształceniu byłaby nieskuteczna.

Istotnym problemem tych dzieci jest kłamstwo, które ułatwia wyjście z trudnej sytuacji. Jest zjawiskiem nagminnym, spotykanym prawie u wszystkich dzieci z tego typu rodzin.

Należy wspomnieć również o współwystępowaniu innych niekorzystnych zachowań, jak na przykład dokuczanie i przeszkadzanie innym dzieciom, wymuszanie od innych środków na zaspokajanie własnych potrzeb.

Stąd też należy podkreślić istotną rzecz. Otóż, jeżeli nie będzie wpływu pozytywnych środowisk, przy braku pozytywnych wzorców ze strony rodziców to później bardzo trudno może następować pozbycie się złych przyzwyczajeń. Jednak, jeżeli dziecko będzie otoczone zainteresowaniem i życzliwością, a jego przeżycia zostaną wysłuchane i spotkają się ze zrozumieniem, jeśli ktoś dostarczy mu potrzebnych wyjaśnień i informacji, to nawet silne negatywne doświadczenia życiowe nie zostawią w psychice dziecka trwałych śladów.

  1. PEDAGOGIKA JAKO DYSCYPLINA NAUKOWA I NAUKI POGRANICZA, JEJ DYSCYPLINY I PODSTAWOWE KATEGORIE

Pedagogika jako nauka:

- ma za zadanie opisywać, wyjaśniać i rozumieć formy praktyki edukacyjnej.

- zajmuje się prawidłowościami rozwoju człowieka, poszerzaniem jego możliwości życiowych na poszczególnych szczeblach edukacji;

- poznaje i wyjaśnia świat praktyki edukacji w kontekście działań pedagogów, ich warsztatu zawodowego, ich kształcenia, sytuacji życiowej, poziomu kompetencji, skuteczności i ich działań;

- zajmuje się badaniem funkcjonowania instytucji edukacyjnych, ich organizacją, realizowanymi zadaniami;

- bada edukacyjne oddziaływanie mediów, kultury popularnej, rodziny, grup rówieśniczych;

Pedagogika jest nauką o wychowaniu, kształceniu i samo kształtowaniu człowieka w ciągu całego życia.

Zajmuje się ona formułowaniem teorii, celów, treści, metod, środków i form procesu wychowania, a także stanowi zasób wiedzy praktycznej na ten temat.

Istnieje klika kryteriów odróżniających naukę od innych form zorganizowanej działalności społecznej, a mianowicie:

    1. własny przedmiot badań;

    2. własny system pojęciowy;

    3. własne metody badań;

    4. własne teorie opisujące i wyjaśniające przedmiot badań.

Elementy naukowe pedagogiki:

1. Przedmiotem badań tłumaczącym rację istnienia pedagogiki jako nauki jest praktyka edukacji, na którą składa się wiele zjawisk takich jak działanie instytucji edukacyjnych, stosunki międzyludzkie w nich panujące, zmiany zachodzące w ludziach poddanych oddziaływaniom edukacyjnym itd.

Pedagogika naukowa pozwala rozpoznawać zjawiska edukacyjne, nazywać je, poddawać krytycznej analizie. Jest potrzebna praktykom, którzy niekiedy nie wiedzą dlaczego ich działanie przynosi określone efekty.

2. Pedagogika naukowa posiada własny system pojęć. Pedagodzy definiują te pojęcia na podstawie tworzonych przez siebie założeń teoretycznych lub wyników badań praktyki edukacyjnej(osobowość, kształcenie, uczenie się, wychowanie).

3. Metody badań, czyli zbierania danych o praktyce edukacyjnej, to kolejny wyróżnik pedagogiki naukowej.

Pedagogika należy do grupy nauk humanistycznych i społecznych. Jej przedmiot jest ciągle żywy, ciągle się zmienia, buduje własny świat, świat wyjątkowo oporny na próby obiektywnego pomiaru.

Pedagogika stosuje tzw. metody ilościowe(pozwalające opisać i wyjaśnić związki pomiędzy zjawiskiem) a także metody jakościowe(pozwalające zrozumieć uwarunkowanie konkretnych praktyk edukacyjnych).

4. Badanie - opisywanie, wyjaśnianie i rozumienie; - praktyki edukacyjnej prowadzi w konsekwencji do budowania jej teorii, czyli jej poznawczych i symbolicznych reprezentacji. Reprezentacje te złożone z twierdzeń ogólnych pozwalają już w pewnym stopniu przewidywać praktykę edukacyjną.

Pedagogika ( podobnie jak większość nauk humanistyczno-społecznych) jest nauką w stanie tworzenia swoich teorii.

DZIAŁY PEDAGOGIKI

  1. Pedagogika praktyczna - obserwująca, zbierająca, badająca całość doświadczenia wychowawczego rodziców, nauczycieli, wychowawców: opracowująca także doświadczenie dydaktyczne przy wszelkim nauczaniu, uczeniu się;

  2. Pedagogika opisowa (eksperymentalna) - dział uogólniający doświadczenie i badający eksperymentalnie prawa rządzące przebiegiem zjawisk biologicznych, psychologicznych, socjologicznych lub kulturowych związanych z wychowaniem;

  3. Pedagogika normatywna - która na podstawie filozofii człowieka, aksjologii i teorii kultury bada naturę człowieka, wytwory jego kultury, ustala wartości, cele, ideały i normy, którymi powinno kierować się wychowanie;

  4. Pedagogika teoretyczna (ogólna) - w oparciu o materiał praktyczny, opisowy i normatywny dąży do stworzenia jednolitej teorii wszechstronnego rozwoju człowieka i jego uwarunkowań;

Pedagogika jest dziedziną złożoną z wielu subdyscyplin naukowych zajmującymi się różnymi obszarami praktyki edukacyjnej.

SUBDYSCYPLINY PEDAGOGIKI

HISTORIA WYCHOWANIA I MYSLI PEDAGOGICZNEJ - jest nauką o metodach, formach i organizacji wychowania, ustrojach szkolnych i systemach oświatowych, a także nauka o genezie i historycznym rozwoju myśli pedagogicznej.

DYDAKTYKA - bada przede wszystkim nauczanie - uczenie się(kształcenie), organizowanie systematycznie i według wcześniej przyjętego planu tak w szkole, jak i poza nią, a przy tym kierowane bezpośrednio i pośrednio.

(Kwintylian, J.Amos Komeński, John Dewey, Johann F.Herbart, K.Sośnicki, W. Okoń)

TEORIA WYCHOWANIA - jest to usystematyzowana, logicznie spójna i uporządkowana wiedza o celach, metodach, formach, treściach, systemach i organizacji systemu wychowania, jego uwarunkowaniach i skutkach.

PEDAGOGIKA OGÓLNA - bada i uzasadnia związek wychowania z innymi dziedzinami rzeczywistości społecznej, kulturą, środowiskiem przyrodniczym.

PEDAGOGIKA SPOŁECZNA - teoria praktycznego działania wychowawczego w środowisku.

(Helena Radlińska, Ryszard Wroczyński, Aleksander Kamiński)

PEDAGOGIKA SPECJALNA - teoria i praktyka wychowania jednostek upośledzonych;

Dyscypliny szczegółowe pedagogiki specjalnej:

- oligofrenopedagogika (zajmuje się edukacja osób upośledzonych umysłowo);

- surdopedagogika (zajmuje się edukacją osób głuchych i niedosłyszących);

- tyflopedagogika (zajmuje się edukacja osób niewidomych i niedowidzących);

- pedagogika rewalidacyjna (zajmuje się edukacją osób chorych i niepełnosprawnych:

- pedagogika resocjalizacyjna( zajmuje się edukacja osób niedostosowanych społecznie)

PEDAGOGIKA WIEKU PRZEDSZKOLNEGO

PEDAGOGIKA WIEKU WCZESNOSZKOLNEGO - zajmuje się problemami dotyczącymi kształcenia i wychowania dzieci w pierwszych trzech latach nauki szkolnej(klasy I-III)

PEDAGOGIKA DZIECI I MŁODZIEŻY

PEDAGOGIKA DOROSŁYCH (ANDRAGOGIKA) - przedmiotem zainteresowań, badań i uogólnień andragogiki jest proces kształcenia, wychowania, samokształcenia i samowychowania ludzi dorosłych.

PEDAGOGIKA LUDZI W WIEKU POPRODUKCYJNYM (geragogika, gerontologia).

PEDAGOGIKA PORÓWNAWCZA - problematyka systemów edukacji w kraju i na świecie.

PEDEUTOLOGIA - problemy dotyczące zawodu nauczyciela.

PEDAGOGIKA PRACY - dyscyplina pedagogiczna której centrum zainteresowań jest skierowane na relację człowiek - praca; (T.Nowacki, Z. Wiatrowski, J.Nowak)

PEDAGOGIKA PRACY SOCJALNEJ

PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZA - zwłaszcza opieka nad dzieckiem (Józef Czesław Babicki)

PEDAGOGIKA CZASU WOLNEGO

PEDAGOGIKA TURYSTYKI

NAUKI POMOCNICZE PEDAGOGIKI

Pedagogika ogólna i pedagogiki szczegółowe korzystają z dorobku badawczego i teoretyczne nauk humanistycznych i społecznych.

2.PODSTAWOWE POJĘCIA PEDAGOGIKI

WYCHOWANIE - to świadome i celowe działanie pedagogiczne zmierzające do osiągnięcia względnie stałych skutków ( zmian rozwojowych) w osobowości wychowanka ( W. Okoń)

KSZTAŁCENIE - to system działań zmierzających do tego, aby uczącej się jednostce umożliwić poznanie świata, przygotowanie się do zmieniania świata i ukształtowanie własnej osobowości(W. Okoń);

- to ogół czynności i procesów umożliwiających uzyskanie orientacji
w otaczającej rzeczywistości przyrodniczej, społecznej, kulturowej; dzięki nim człowiek nabywa określony zasób wiedzy i umiejętności, nawyków, nawyków rezultatem kształcenia jest wykształcenie.

SAMOKSZTAŁCENIE jest to organizowanie wiedzy i sprawności bez pomocy nauczycieli. Instytucje powołane do organizowania kształcenia nazywamy systemem kształcenia.
Z punktu widzenia przyswajanej wiedzy wyróżniamy:

· kształcenie ogólne

· kształcenie specjalistyczne tzw. zawodowe

Kształcenie pełni 2 funkcje:

1. poznawcza - dostarczanie wiedzy o świecie

2. praktyczna - zdobywanie umiejętności i nawyków, bowiem nawyk to efekt ostatecznego stadium kształcenia lub samokształcenia.

UCZENIE SIĘ - jest procesem nabywania względnie trwałych zmian w szeroko rozumianym zachowaniu (wiadomości, umiejętności, nawyki, postawy) w toku bezpośredniego i pośredniego poznawania rzeczywistości (doświadczenia i ćwiczenia);

NAUCZANIE - jest procesem kierowania uczeniem się uczniów w toku planowej pracy nauczyciela z uczniami;

OSOBOWOŚĆ - wewnętrzny system regulacji pozwalający na adaptacje i wewnętrzna adaptację myśli, uczuć i zachowania w określonym środowisku w wymiarze czasowym (poczucie stabilności);

ŚRODOWISKO - ogół elementów nieożywionych i ożywionych, zarówno naturalnych jak i powstałych w wyniku działalności człowieka, występujących na określonym obszarze oraz ich wzajemne powiązania, oddziaływania i zależności.

OPIEKA - zaspokajanie potrzeb wychowanka;

KULTURA - ogół wytworów ludzi zarówno materialnych jak i niematerialnych: duchowych, symbolicznych (takich jak wzory myślenia i zachowania);

ŚWIADOMOŚĆ - stan psychiczny w którym jednostka zdaje sobie sprawę ze zjawisk wewnętrznych ( procesy myślowe) oraz zjawisk zachodzących w środowisku zewnętrznym i jest w stanie reagować na nie.

NAUCZYCIEL - w pewnych sytuacjach też wychowawca, pedagog, dydaktyk, wykładowca to osoba która naucza uczniów, studentów lub dorosłe osoby na zorganizowanych zajęciach dydaktyczno-wychowawczych, w instytucjach oświatowych (szkoły, przedszkola, kursy).

5. METODY BADAŃ NAUKOWYCH

Badanie naukowe - jest wieloetapowym procesem zróżnicowanych działań mających zapewnić nam obiektywne, dokładne i wyczerpujące poznanie obranego wycinka rzeczywistości przyrodniczej, społecznej i kulturowej;

Badanie naukowe:

- to celowe poznawanie rzeczywistości,

- to nie przypadkowe, dowolne sposoby, lecz sposoby celowo dobrane i zaplanowane;

- w zasadniczym swym toku podobne jest do wszelkiego poznawania otaczającego nas świata;

Badania realizowane mogą być wieloma różnymi metodami.

Wynikiem badania naukowego jest określony obraz badanej rzeczywistości.

Obraz ten ma być wiernym, adekwatnym odzwierciedleniem obiektywnie istniejących, niezależnych od podmiotu poznającego rzeczy i zdarzeń;

Badania pedagogiczne - zespół umiejętnie stosowanych przedsięwzięć mających na celu gruntowne poznanie, ocenę oraz zaprojektowanie modyfikacji, połączonych z praktycznym sprawdzianem ich aktywności w zakresie opiekuńczo-wychowawczym, pedentologicznym;

Przedmiotem badań pedagogicznych - jest przede wszystkim świadoma działalność pedagogiczna, a więc procesy wychowania i nauczania, samowychowania i uczenia się, ich cele, treść, przebieg, metody, środki, organizacja (W. Okoń)

Metoda badań pedagogicznych:

Metoda - jest zespołem czynności i zabiegów zmierzających do poznania określonego przedmiotu (T.Pilch)

Metoda to systematycznie stosowany sposób poznawania

Cechy metod naukowego badania :

- celowość

- planowanie

- obiektywność

- dokładność

- wyczerpalność

FAZY BADANIA NAUKOWEGO(wg Pilcha)

I. Faza budowania koncepcji badawczej

1. Określenie zakresu badań,

2. Studia nad literaturą

3. Etap formułowania problemów, hipotez i innych pojęć teoretycznych.

II. Faza projektowania warsztatu badawczego

  1. Etap wyboru terenu badań, doboru próby

  2. Budowa narzędzi badawczych i innych

III. Faza realizacji badań

  1. Opracowanie harmonogramu badań

  2. Gromadzenie materiałów empirycznych

IV. Faza analityczno-opisowa

  1. Opracowanie i porządkowanie materiałów

  2. Opis i analiza danych empirycznych

  3. Weryfikacja założeń badawczych i hipotez

Cel badań - to określenie tego, do czego zmierza badacz, co pragnie osiągnąć w swoim działaniu.

Problem badawczy - to nic innego jak pytania stające się słownym sformułowaniem dostrzeżonych trudności. Są one jednocześnie dobrowolnie obranymi zadaniami poznawczymi. Stanowią podstawę tworzenia hipotez, bo często zabieg budowania hipotez polega na zmianie gramatycznej formy problemu, ze zdania pytającego na twierdzące lub przeczące.

Pytania rozstrzygnięcia - zaczynają się od partykuły „czy” i wymagają odpowiedzi „tak” lub „nie”; można je nazwać pytaniami kierunkowymi.

Pytania dopełnienia - zaczynają się najczęściej od wyrazu „jak” lub podobnie i nie mogą być skwitowane tak definitywną odpowiedzią, dają szanse różnorodnych odpowiedzi, często kontrowersyjnych; można je nazwać pytaniami twórczymi.

Hipoteza robocza - będąc założeniem przypuszczalnych zależności, jakie zachodzą między wybranymi zmiennymi, jest wstępną odpowiedzią na pytanie zawarte w sformułowanym problemie.

RODZAJE METOD BADAŃ (T.Pilch):

1. Sondaż diagnostyczny - metoda badań której przedmiotem są fakty, opinie, poglądy dotyczące różnorodnych procesów, zjawisk, osób i czynników mających bezpośredni lub pośredni związek z szeroko pojętym wychowaniem, gromadzone przez respondentów na podstawie skierowanych doń ustnych lub pisemnych zapytań (W. Zaczyński)

- ankieta

- wywiad

- analiza dokumentów

- obserwacja

- techniki statystyczne

2. Metoda indywidualnych przypadków - jest sposobem badań polegającym na analizie jednostkowych losów ludzkich uwikłanych w określone sytuacje wychowawcze lub na analizie konkretnych zjawisk natury wychowawczej poprzez pryzmat jednostkowych biografii ludzkich z nastawieniem na opracowanie diagnozy przypadku lub zjawiska, w celu podjęcia działań terapeutycznych (T.Pilch);

- studium przypadku

- praca z przypadkiem

- techniki : wywiad, obserwacja, analiza dokumentów;

3. Eksperyment pedagogiczny - jest metodą naukowego badania określonego wycinka rzeczywistości wychowawczej, polegającą na wywoływaniu lub tylko zmienianiu przebiegu procesów przez wprowadzenie do nich jakiegoś nowego czynnika i obserwowania zmian powstałych pod jego wpływem(W. Zaczyński).

Zmienna niezależna - czynnik wyodrębniony przez badacza, w celu manipulowania nim;

Zmienna zależna - czynnik, który zmienia się pod wpływem zmiennej niezależnej.

Jego cechą znamienną jest aktywny stosunek badacza do poznawanej rzeczywistości, polegający na celowym organizowaniu warunków obserwacji.

4. Monografia pedagogiczna - to metoda, której przedmiotem badań są instytucje wychowawcze w rozumieniu placówki lub instytucjonalnej formy działalności wychowawczej lub jednorodne zjawiska społeczne prowadzące do gruntownego rozpoznania struktury tej instytucji, zasad i efektywności działań oraz opracowani koncepcji ulepszeń prognoz rozwojowych(T.Pilch).

- badanie dokumentacji

- obserwacja uczestnicząca

- ankieta

- wywiad

TECHNIKA BADAWCZA - ogranicza się do czynności pojedynczych lub pojedynczo jednorodnych ( metoda natomiast zawiera w sobie szereg działań o różnym charakterze )

Technika badawcza to czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów;

TECHNIKI BADAWCZE:

1.Obserwacja - czynność badawcza polegająca na gromadzeniu danych drogą spostrzeżeń.

Narzędzia obserwacji:

  1. standaryzowane - arkusz obserwacyjny, dziennik obserwacji;

  2. niestandaryzowane - notatki, opisy, rejestr dźwięków;

Obserwacja musi być:

-obiektywna

- wierna

- wyczerpująca

- wnikliwa

2.Wywiad - jest metodą zdobywania informacji przez bezpośredni stawianie pytań tym wybranym osobom, które mogą nam udzielić pewnej sumy wiadomości.

Wywiad może być:

- częściowo skategoryzowany (lista pytań jest przygotowana ale jest dowolna forma pytania i kolejność}

- skategoryzowany - obowiązuje ścisły tekst, nie wolno zmieniać kolejności pytań, nie można odbiegać od tematu;

- nieskategoryzowany - duża swoboda w zadawaniu pytań;

Rodzaje wywiadu:

  1. środowiskowy - wywiad jawny(badany jest informowany o celu badania)

  2. ze względu na sposób prowadzenia - jawny, ukryty, jawny nieformalny;

3.Ankieta - jest metodą zdobywania informacji przez pytanie wybranych osób za pośrednictwem drukowanej listy pytań, zwanej kwestionariuszem;

4.Analiza dokumentów - metoda lub technika polegająca na opisie i interpretacji konkretnych dokonań w procesie uczenia się, pracy produkcyjnej lub zabawy, zakończonej bardziej lub mniej gotowym produktem.

Dokument - każda rzecz mogąca stanowić źródło informacji na podstawie której można wydawać uzasadnione sądy o przedmiotach, ludziach i procesach.

Rodzaje dokumentów:

5.Analiza treści - jest techniką badawczą służącą do obiektywnego, systematycznego i ilościowego opisu jawnej treści przekazów informacyjnych.

6.Techniki projekcyjne - projekcyjna metoda badania osobowości polega na przedstawieniu badanemu sytuacji bodźcowej, nie mającej dlań znaczenia arbitralnie ustalonego przez eksperymentatora, ale zarazem takiej, która będzie mogła nabrać znaczenia przez to, iż osobowość badanego narzuci jej swoje indywidualne znaczenie i organizację;

NARZĘDZIE BADAWCZE - to materialne środki pomocnicze badania, np.

  1. kwestionariusz wywiadu

  2. kwestionariusz ankiety

  3. narzędzia obserwacji- dzienniki obserwacji, karty obserwacji(indywidualne, tematyczne), arkusz obserwacji;

  4. narzędzia socjometrii - test socjometryczny(bada się nim strukturę, rodzaj i natężenie związków emocjonalnych zachodzących w małej grupie nieformalnej);

  5. skale

Kwestionariusz - drukowana lista pytań do ankiety

Rodzaje kwestionariuszy ankiet :

- kwestionariusz pytań otwartych

- kwestionariusz pytań zamkniętych

Test ( oznacza próbę lub zadanie sprawdzające)

3. Podstawowe środowiska wychowawcze

Najogólniej ujmując środowisko to:

ludzie stanowiący społeczność lokalną lub połączeni wspólnotą, zainteresowań, sposobem życia, wykonywaniem tego samego zawodu itp.

ogół warunków, w jakich żyje określony organizm.
Środowisko to układ osób lub grup, z którymi styka się jednostka. Jest to typowe ujęcie socjologiczne. Natomiast psychologiczne podejście do problematyki środowiska ukierunkowane jest na w miarę bezpośrednie otoczenie człowieka i świat w jakim on żyje.

W. Szewczuk definiuje środowisko jako„składnik struktury otaczającej osobnika, który działa jako system bodźców i powoduje określone reakcje (przeżycia) psychiczne”.

ŚRODOWISKO WYCHOWAWCZE:

Według prof. Piotra Petrykowskiego

„Społecznie kontrolowany, obiektywny układ względnie stałych, powtarzających się sytuacji wychowawczych”.

Wyróżnił on środowisko wychowawcze czynne i potencjalne:

Środowisko wychowawcze to inaczej koncepcja wychowującego społeczeństwa i tak wszelka działalność ludzka sprowadza się do wychowania zintegrowanego poprzez różnorodne formy działalności ludzkiej, działalności ekonomicznej usługowej i obronnej a w szczególności kulturalnej

Na środowisko wychowawcze składa się kilka układów:

  1. wczesne środowisko wychowawcze (PODSTAWOWE). rodzina, otoczenie sąsiedzkie, grupa rówieśnicza,

  2. instytucje wychowawcze, do których zalicza się nauczanie indywidualne, oraz nauczanie szkolne,

  3. instytucje wychowania pośredniego - książki, film,

  4. inne wpływy działające na jednostkę.

Struktura rodziny:

to system modelowych zachowań zachodzących pomiędzy członkami rodziny, a siłami zewnętrznymi, które na nią oddziałują. Zaliczamy do niej:

ŚRODOWISKO LOKALNE - obok rodziny najważniejszy czynnik socjalizacji, nieodłączny i nieuchronny element otoczenia życia jednostki,
cały system instytucji służących organizacji życia zbiorowego, ma sens terytorialny, demograficzny, instytucjonalny, kulturowy i regulacyjny, to gromada ludzi zamieszkujących ograniczone i względnie izolowane terytorium, posiadających i ceniących wspólną tradycje wartości i symbole, instytucje usługowe i kulturowe, świadomych jedności, odrębności i gotowości do wspólnego działania.

STRUKTURA

W pojęciu środowiska lokalnego mieszczą się 2 typy zbiorowości:

- Celowe ( stowarzyszenie)- przynależność jest dobrowolna; jest to grupa zorganizowana, która posiada określone cele i kieruje się ustalonymi wzorami zachowań.

- Spontaniczne ( wspólnota)- przynależność jest zdeterminowana urodzeniem; organizacja jest wynikiem aprobaty społecznej; cele są nieartykułowane i nie mają postaci pisemnej; rządzą w niej uznane za właściwe wzory zachowań.

FUNKCJE:

- miejsce spotkania z drugim człowiekiem, z kulturą, historią, ekonomia, prawem, religią

- teren aktywności gospodarczej, społecznej, politycznej

źródło socjalizacji społecznej, środowisko rozwoju człowieka.

PRZEMIANY:

Tradycyjne środowiska lokalne odznaczają się dużą spójnością oraz siłą

i posiadają ogromne znaczenie w rozwoju i wychowaniu jednostek.

GRUPA RÓWIEŚNICZA

Grupa rówieśnicza jest to określona zbiorowość ludzi w tym samym lub bardzo zbliżonym wieku , między którymi pod wpływem styczności bezpośrednich powstają z reguły więzi przyjaźni .

Grupy rówieśnicze mogą być:

STRUKTURA:

Trzy typy grup rówieśniczych:
· dziecięce grupy zabawowe, bandy,
· młodzieżowe paczki, kliki,
· młodzieżowe grupy dewiacyjne (gangi, bandy przestępcze).

Młodzieżowa grupa rówieśnicza tworzy określoną strukturę zachowań międzyosobowych i zawiera przynajmniej trzy elementy tworzące istotę stosunków społecznych, m.in.:
· układ hierarchii wewnętrznej grupy,
· układ decyzji i system kanałów komunikacyjnych,
· układ i rodzaj więzi między członkami grupy.

FUNKCJE:

- zachowanie wzorowane na zachowaniu dorosłych

- naśladowanie dorosłych- jak się zachować w określonych sytuacjach

- rozszerzanie doświadczeń zdobytych poprzez obserwację dorosłych, a niespełnionych w kontaktach z dorosłymi

- młodzież uczy się nowych zachowań

- odkrywa nowe zainteresowania, rozwija swój światopogląd

- uczy się pełnienia ról społecznych

Środowisko wychowawcze według Petrykowskiego to społecznie kontrolowany obiektywny układ względnie stałych powtarzających się sytuacji wychowawczych.

Środowisko rodzinne jest pierwszym środowiskiem wychowawczym w życiu człowieka.

Środowisko społeczne według Radlińskiej jest zespołem warunków, wśród których bytuje jednostka i czynników przekształcających jej osobowość oddziaływujących stale i przez jakiś czas.

Środowisko społeczne obejmuje rodzinę, przedszkole, szkolę, organizacje społeczne oraz grupy koleżeńskie, przyjacielskie itp. Człowiek od momentu swoich narodzin żyje w grupie społecznej. Największy wpływ na niego ma rodzina, gdyż rozpoczyna się on w najwcześniejszym okresie życia. tj. wówczas, gdy zarówno organizm, jak i psychika człowieka poddawane są pierwszym, a przez to najbardziej znaczącym oddziaływaniom. Wpływ rodziny trwa najdłużej i wywierany jest w sposób najbardziej systematyczny i ciągły.

Podstawowe środowiska wychowawcze człowieka:

Rodzina - jest podstawowym środowiskiem utrzymującym równowagę emocjonalną człowieka. Im mniej zdemoralizowana i konfliktowa, tym skuteczniej wypełnia funkcję emocjonalno-ekspresyjną swoich członków. W rodzinie rodzą się pierwsze uczucia sympatii, życzliwości, przywiązania i miłości, ale także budzić mogą strach, nienawiść, nieufność, fałsz, czy egoizm. Dziecko uczestnicząc w codziennych, naturalnych sytuacjach życia rodzinnego, przyswaja elementarna wiedzę o świecie, wartościach i normach moralno-społecznych, kulturze domu rodzinnego, poznaje sposoby zaspokajania wielu potrzeb i rozwijania własnych zainteresowań.

Środowisko lokalne - obok rodziny jest najważniejszym czynnikiem procesu socjalizacji. Jest nieodłącznym, nieuchronnym, uniwersalnym i trwałym elementem otoczenia życia jednostki.

Grupy rówieśnicze - stanowią naturalną formę życia ludzi młodych, uczestniczenie w grupie uczy dążenia do działania i samodzielności oraz realizacji celów. Członkostwo w grupie jest determinowane podobieństwem w takich dziedzinach jak klasa społeczna, rodzaje zainteresowań (m.in. styl ubierania się), używanie gwary, sport i zdolności intelektualne.

Szkoła - właściwe wychowanie szkolne jest wychowaniem, które umożliwia jednostce uczestnictwo w zdobywaniu wiedzy dzięki własnej aktywności i osobistym poszukiwaniom, przydatnej w życiu. Jest to środowisko społeczne, w którym jednostki będące w tym samym okresie życia dzielą ze sobą doświadczenia i zainteresowania. Szkoła formuje osobowość i rozwój społeczny uczniów, w tym także ich poziom samooceny.

Praca - stwarza warunki, w których sam proces pracy i środowisko wpływają na kształtowanie się cech i postaw pracowników, relacji międzyludzkich oraz identyfikacji z zawodem. Celem wychowania w zakładzie pracy jest rozwój osobowości pracowników poprzez: wychowanie naturalne (opiera się na uczestniczeniu w pracy i życiu społecznym grup formalnych i nieformalnych), wychowanie intencjonalne (celowe i świadome działanie pracodawców w celu ukształtowania i rozwijania równolegle z wiedzą takich cech jak sumienność, staranność, samodzielność, wytrwałość, słowność, życzliwość, gospodarność i mobilność zawodową), kulturę pracy (obejmuje wiedzę, umiejętności, nawyki i doświadczenie zawodowe, relacje między pracownikami, fizyczne warunki pracy).

4. Strategie kształcenia w szkołach

W. Okoń wyróżnia 4 strategie kształcenia:

→ lekcja „podająca”

→ lekcja „problemowa”

→ lekcja „operacyjna”

→ lekcja „ekspozycyjna”

STRATEGIA PODAJĄCA (ASOCJACYJNA)

polega na bezpośrednim przekazie wiedzy uczniom w formie gotowej do zapamiętywania.

UCZENIE SIĘ POPRZEZ PRZYSWAJANIE GOTOWEJ WIEDZY

STRATEGIA PROBLEMOWA

w przeciwieństwie do lekcji podającej, nie polega na biernym podawaniu przez nauczyciela suchych treści, lecz poprzez sytuacje problemowe, które należy rozwiązać, uczniowie sami dochodzą do wiedzy.

UCZENIE SIĘ POPRZEZ SAMODZIELNE DOCHODZENIE DO WIEDZY

STRATEGIA OPERACYJNA

polega na samodzielnym, praktycznym działaniu ucznia. Uczeń nastawiony jest na realizację konkretnych zadań użytecznych. Celem tej strategii jest kształtowanie u uczniów konkretnych umiejętności praktycznego działania.

UCZENIE SIĘ POPRZEZ DZIAŁANIE

STRATEGIA EKSPOZYCYJNA

jej istotą jest poznanie, przeżywanie i tworzenie wartości. Pobudzane są procesy motywacyjne uczącego się - treści kształcenia wzbogacone o uczucia towarzyszące ich poznawaniu mogą same przeobrażać się w wartości (gdy oddziałujemy na sferę intelektualną i emocjonalną uczącego się)

UCZENIE SIĘ POPRZEZ PRZEŻYWANIE

KSZTAŁCENIE WIELOSTRONNE

jest to rodzaj kształcenia, gdzie uczniowie- pod kierunkiem nauczyciela bądź samodzielnie- stosują różne sposoby oraz środki kształcenia:

Teoria WIELOSTRONNEGO kształcenia zakłada istnienie zależności pomiędzy sposobami uczenia się a samym procesem poznawania świata przez człowieka.

Cechy nowoczesnego modelu nauczania - uczenia się:

1.Jedność uczenia się i nauczania (nabywana przez uczniów wiedza ma nie tylko pełnić funkcje poznawcze i kształcące, lecz również wychowawcze).

2. Jedność oddziaływań dydaktycznych i wychowawczych (nauczyciel powinien starać się, aby jego czynności dydaktyczne przyczyniały się do wykonania określonych, wcześniej zaplanowanych zadań wychowawczych).

3. Wszechstronność (wiązanie nauczania - uczenia się organizowanego w szkole z kształceniem pozaszkolnym, łączenie nauki szkolnej z pracą produkcyjnai społeczną).
4. Indywidualizacja (możliwość obejmowania działalnością dydaktyczno-wychowawczą dzieci i młodzieży o zbliżonym wieku życia, ale różnym zasobie wiedzy wyjściowej).

5. Elastyczność metodyczna i organizacyjna (umożliwia stosowanie różnych metod i rozmaitych form organizacyjnych uczenia się i nauczania, każdorazowo jednak dobieranych zadań, jakie za ich pomocą mają być wykonane, a także stosownie do wieku uczniów).

7. Współczesne teorie wychowania

Pedagogika chrześcijańska personalno-egzystencjalna.

1.Przedstawiciel: Ks. Janusz Tarnowski.

2. Główne założenia.

Personalizm jest podstawą interpersonalną wyrażająca się pełnią szacunku, uznaniem praw i godności drugiej osoby oraz troska o jej rozwój. Personalizm jest radykalnym nurtem w naukach o wychowania, który afirmuje każdy podmiot zaangażowany w proces socjalizacji, kształcenia i wychowania jako osobę. W związku z personalistycznym ujęciem procesu wychowania człowieka, pojętego jako proces rozwoju osobowego.

Pedagogika Serca.

1.Przedstawiciel: Dr Maria Łopatkowa.

2.Główne założenia.

Duchowa pedagogika miłości

1.Przedstawiciele: Arthur Brűhlmeier, Thomas Gordon, J.H. Pastalozzi.

2.Główne założenia.

Pedagogika niedyrektywna.

1.Przedstawiciele: Carl R. Rogers, Wolfgang Hinte.

2.Główne założenia.

Pedagogika Gestalt.

1.Przedstawiciele: Olaf Axel Burow, Ruth C. Cohn, Fritz Perls, , P. Goodman, A. H. Maslow, G. Marcel, J.J. Rousseau, R. Steiner, J.L. Moreno, H. M. Griese

2. Główne założenia.

Pedagogika międzykulturowa.

1.Przedstawiciele: Hartmut M. Griese.

2.Główne założenia.

Wyodrębniamy dwie orientacje:

Pedagogika antyautorytarna.

1.Przedstawiciele Benjamin Spock, Aleksander Sutherland Neill.

2.Główne założenia.

Pedagogika autorytarna.

1.Przedstawiciele.

2.Główne założenia.

Pedagogika antypedagogika.

1.Przedstawiciele Alice Miller, Ekkehard von Braunműhl, Hubertus von Schoenebeck.

2.Główne założenia.

Pedagogika negatywna.

1.Przedstawiciel Arthur von Braunmuhl, Andreas Gruschka.

2.Główne założenia.

Arthur von Braunmuhl wymienia dwa rodzaje postaw pedagogicznych wrogich wobec dziecka:

Wymienia się dwa szkodzenia:

  1. aktywne- dotyczy pozbawienia dzieci przysługujących im praw.

  2. bierne- sprowadza się do braku zainteresowania dziećmi, ignorowania ich potrzeb. Proces wychowawczy bazuje na budzeniu u dzieci poczucia winy jako środka do osłabiania ich własnej woli.

Pedagogika emancypacyjna.

1.Przedstawiciel Paulo Freire, Hugo Kołłątaj, Ivan Illich, Noam Chomsky

2.Główne założenia.

Pedagogika kultury.

1.Przedstawiciele Wilhelma Diliteya.

2.Główne założenia.

(samorealizacji), pedagogika powinna stać się sztuką interpretacji życia,

Pedagogika pragmatyzmu.

1.Przedstawiciele John Dewey, Richard Rorty.

2.Główne założenia.

Pedagogika Nowego Wychowania.

1.Przedstawiel Nietzsche, I. Kant, J. Dewey, W. Jems, W. Dilthey, W.Stern, H. Bergson, Bogdan Nawroczyński.

2.Główne założenia.

Metody Nowego Wychowania:

Pedagogika religii.

1.Przedstawiciele Max Reischle, Otton Willmann, Richard Kabischa,Otton Baumgartena,John Dewey, John

Hull, Norbert Mette, Rudolf Englert, Walenty Gadowski.

2.Główne założenia.

Pedagogika Ekologiczna.

1.Przedstawiciel św. Franciszka z Asyżu, Alberta Schweitzera i Aldo Leopolda, A. Naessa.

2.Główne założenia.

Pedagogika radykalnego humanizmu

Przedstawicielem tej pedagogiki jest Erich Fromm. Fromm stara się zrozumieć przemoc, agresję i okrucieństwo jakie od zawsze towarzyszą człowiekowi. Umiejscowił je w niezdolności człowieka do kochania innych, niemożności rozwiązywania podstawowych problemów życia oraz w nekrofilnej orientacji nowoczesnych społeczeństw przemysłowych. Czyli obwinia za przemoc i agresje fakt, że człowiek nie umie kochać i radzić sobie w życiu z problemami. Fromm wyróżnia 2 rodzaje wrogości:
 Wrogość reakcyjną (reakcja człowieka na zagrożenie życia i zdrowia)
 Wrogość rekompensacyjną (sposób na odzyskanie poczucia własnej mocy przez ludzi słabych) Wg. Fromma wrogość rekompensacyjna jest pochodną orientacji nekrofilnej (ku śmierci, ku destrukcji, ku złu itp.) W instytucjach edukacyjnych (szkoły, uniwersytety itp.) nie mamy do czynienia z otwartą wrogością tylko z jedną z dwóch form bliskości miedzy nauczycielem a uczniem. Zadaniem wychowawcy jest wspieranie rozwoju biofilii lecz nie może dążyć do zawładnięcia procesem rozwoju wychowanków, ani wybierać za nich. Ma tak ukazywać możliwości wyboru ( w sposób prawdziwy i z miłością, aby rozbudzić w nich postawę energii ku życiu. Człowiek nie jest ani dobry ani zły. Zmienia się pod wpływem społeczeństwa.

Rozwój myśli pedagogicznej i instytucjonalnych form nauczania i wychowania.

Sokrates (469-399 p.n.e.)

W nauczaniu kładł nacisk na samodzielność i precyzję myślenia. Uważał, że najlepszą drogą do tego celu jest metoda poszukiwania, odkrywania, zwana heurystyczną. W trakcie dyskusji uczniowie, kierowani przez Sokratesa, odkrywali nowe prawdy, definicje, co przyjęło się nazywać „ironią Sokratesa”. Sposób precyzowania pojęć przez wymianę poglądów Sokrates nazywał dialektyką. Posługiwał się także indukcją, pobudzającą uczniów do samodzielnego tworzenia uogólnień. Uwypuklenie roli metod dydaktycznych stało się w zakresie myśli pedagogicznej trwałą zasługą Sokratesa. Uczył zawsze tylko tego, co prawdziwe, w przekonaniu, że jedynie prawda jest skuteczna dla celów, które stawiał. W człowieku zaś interesowało go jedynie to, co uważał za najważniejsze i cnotliwe.

Platon (427-347 p.n.e)

Uważał, że wychowanie było częścią polityki państwa i miało odbywać się na jego koszt. Ingerencja państwa rozpoczynała się jeszcze przed narodzeniem dziecka, potem miało ono być objęte jednolitym, przebiegającym w kilku etapach systemem wychowawczym, nadzorowanym przez państwo. W okresie przedszkolnym (3-6 r.ż.) zalecał dużo zabaw i gier ruchowych, bajek, zabawek, wierszyków, ćwiczeń muzycznych oraz rozwijanie zainteresowań dziecka.

Od 7 roku stopniowo wprowadzano naukę pisania, czytania, arytmetykę, geometrię oraz wybrane utwory poetyckie.

Dopiero po 10 r.ż. chłopcy i dziewczęta objęci byli normalną nauką szkolną, która kończyła się efebią (przysposobieniem obronnym), obejmującą młodzież w wieku 18-20 lat. Po jej ukończeniu Platon proponował, by najzdolniejsi mogli być dopuszczeni do 10-letnuch studiów wyższych, podczas których zagłębialiby filozofię, matematykę, astronomię i muzykę. Tym, którzy się nie zakwalifikowali na dalsze studia, proponowano czynną służbę wojskową lub pracę w służbie państwowej. Pozostali mogli podjąć dalsze 5-letnie studia. Ostatnim etapem edukacji miała być 15-letnia praktyka państwowa w placówkach cywilnych i wojskowych. Dopiero więc po 50 latach najbardziej wytrwali mogli przejść do grupy filozofów, ludzi uprawnionych do najwyższych stanowisk i do zarządzania państwem.

Arystoteles (384-322 p.n.e.)

Wyróżnił trzy fazy w rozwoju człowieka:

- życie fizyczne

- instynkt

- rozum (praktyczny, teoretyczny)

Za podstawę wychowania uznawał rozumne działanie. Celem wychowania miało być uczynienie człowieka szczęśliwym, a do tego powinno się zmierzać dwiema drogami:

-przez wychowanie moralne

-przez przyzwyczajenie

Ludzie powodowani wrodzoną ciekawością wznoszą się stopniowo od spostrzegania zmysłowego, przez zapamiętywanie, doświadczenie i umiejętności do wiedzy pojęciowej. Tym psychologicznym stopniom uczenia się muszą odpowiadać logiczne stopnie nauczania:

-pokazywanie

-utrwalanie

-ćwiczenie

Nauka powinna wychodzić od rzeczy znanych i posuwać się ku nieznanym.

Kwintylian Marek Fabiusz (40-95)

Uzasadniał konieczność i potrzebę wychowania przedszkolnego. Zalecał, by pamięć dziecka ćwiczyć systematycznie już od najmłodszych lat. Uważał, że należy uczyć jednocześnie kształtu i nazw liter, pisanie powinno być połączone z czytaniem.

Był zdecydowanym zwolennikiem wychowania publicznego, przyznając mu pierwszeństwo przed kształceniem domowym. Przeciwnik stosowania kar cielesnych, gdyż „dzieci zbyt surowo trzymane tracą ufność w swe siły”. Duże wymagania stawiał nauczycielowi, spodziewając się od niego gruntownej wiedzy jak też systematycznego dokształcania się.

Tomasz z Akwinu św. (1225-1274)

Zachęcał do rozwijania samodzielnej aktywności badawczej, a równocześnie do nawiązania ścisłej współpracy pomiędzy nauczycielem a uczniem. Uważał, że między wiarą i rozumem nie ma sprzeczności, głosił, że filozofia powinna służyć teologii, pomagać ludziom w zrozumieniu religii, bronić jej przed przeciwnikiem i przygotować umysły młodzieży do podporządkowania się jej wymaganiom.

Vives Jan Ludwik (1492-1540)

Stworzył koncepcję systemu opieki nad biednymi, pozbawionymi środków do życia żebrzącymi dziećmi i kalekami. Domagał się państwowych szkół dla biednych dzieci, zagwarantowania każdemu człowiekowi miejsca pracy, udzielenia stałej pomocy osobom niesamodzielnym i niezdolnym do pracy.

Wychowanie traktował jako zadnie społeczne, dlatego tez domagał się, aby każda gmina miała szkołę z nauczycielami opłacanymi przez państwo. W jego rozumieniu wychowanie to zwarty system, który powinien się opierać na etyce i psychologii. Psychologię pojmował jako naukę empiryczną. Wskazał na doniosłą rolę współdziałania rodziny i szkoły. Propagował kształcenie kobiet. W nauczaniu domagał się wszechstronności. Wykształcenie jego zdaniem powinno być: językowe (łacina, język ojczysty, język nowożytny) i rzeczowe ( przyrodoznawstwo, matematyka teoretyczna i praktyczna, historia). Szkoła powinna także dbać o rozwój fizyczny ucznia oraz przestrzegać zasad higieny pracy. Nawoływał do wprowadzenia przerw międzylekcyjnych, wypełnionych zabawami ruchowymi na świeżym powietrzu. Postulował, aby usunąć z nauczania scholastyczny werbalizm i oprzeć je na obserwacji, postrzeganiu i rozwijaniu samodzielności myślenia uczniów.

Modrzewski Andrzej Frycz (1503-1572)

Poglądy wychowawcze zawarł w dziele O naprawie Rzeczypospolitej, w księgach: O obyczajach i O szkole. Omawiając wychowanie domowe, ostrzegał przed pierwszymi ujemnymi wrażeniami i złym przykładem domowników. Dużą rolę przypisywał właściwemu odżywianiu, twierdząc, że posiłki powinny być proste, lekkostrawne i niezbyt obfite. Zalecał hartowanie młodzieży, ćwiczenia fizyczne, jazdę konną, gry w piłkę, zabawy ruchowe. Zwracał też uwagę na wady wieku dziecięcego: wielomówność i przemądrzałość. Podstawą wychowania powinna być religia i moralność, a głównym czynnikiem zmierzającym ku temu-praca. Uważał, że wychowanie domowe musi wyposażyć dziecko w roztropność życiową i taktowne zachowanie. Krytykował zazwyczaj oddawania synów na dwory wielkopańskie, na których nabywali złych nawyków.

Dużo uwagi poświęcił trudnej sytuacji ekonomicznej szkół i złym nauczycielom. Uważał, że do edukacji winni mieć dostęp wszyscy chłopcy, niezależnie od pochodzenia, jedynym ograniczeniem może być brak zdolności.

Modrzewski chciał unowocześnić programy szkolne, a ich podstawę miała stanowić gramatyka, retoryka, dialektyka, a na wyższym szczeblu nauki-filozofia i języki obce. Nawoływał, by życie wewnętrzne szkoły oprzeć na samorządzie uczniowskim.

Zamoyski Jan (1542-1605)

Zwolennik opieki państwa nad szkołami oraz zreformowania całego szkolnictwa polskiego. W 1595r. ufundował Akademię Zamojską- wyższą uczelnię kształcącą synów szlacheckich w duchu obywatelsko-państwowym do działalności publicznej na dworach, w rządzie i administracji. Był twórcą programu Akademii. Uczniowie musieli pogłębiać znajomość teorii wymowy, gruntownie studiowali mowy Cycerona i Demostenesa, ćwiczyli się w pisaniu i wygłaszaniu mów publicznych i sądowych. Program przewidywał tez studia wyższe, przygotowujące teoretycznie i praktycznie do życia publicznego, wyrażał renesansowy wzorzec człowieka wszechstronnego, wrażliwego na zjawiska nauki i życia, dobrego obywatela Rzeczypospolitej, światłego i rozumiejącego potrzeby swojej ojczyzny.

Bacon Francis (1561-1626)

W wychowaniu kładł nacisk na znaczenie przyzwyczajeń i ćwiczeń. Opracował indukcyjną teorię poznania, która za punkt wyjścia w procesie nauczania uznawała związek przyczynowy-analizę rzeczy i zjawisk. Wszelka prawda powinna być oparta na możliwie dużej liczbie faktów, które po zestawieniu są podstawą do twierdzeń jednostkowych, wniosków i uogólnień.

Był zwolennikiem nauczania publicznego, postulował ograniczenie przeładowania programów. Edukacja winna się zaczynać od nauki języka ojczystego, a przymus być stanowczo wykluczony z nauczania, dziecko ma się uczyć tylko tego na pamięć, co przedtem dokładnie rozumie; dużą rolę przypisywał wychowaniu fizycznemu.

Jan Amos Komeński (1592-1670).

Komeński uważał, że wychowaniem szkolnym należy objąć wszystkie dzieci.

Cały okres wychowania podzielił na 4 sześcioletnie etapy, którym podporządkował odpowiednie typy szkół.

Organizacja szkół:

  1. macierzyńska powinna zapewniać: - rozwój fizyczny dziecka, higienę odżywiania, ubioru, zabawy i gry na świeżym powietrzu

  2. elementarna obejmowała: - czytanie, pisanie, rachunki, geometrię, śpiew, religię i moralność, ekonomię, politykę, historię powszechną, kosmografię i fizykę, wiedza o rzemiośle

  3. średnia- obejmowała: - zoologia, botanika, geologia, anatomia i medycyna, rolnictwo, fizyka, geografia, etyka, historia powszechna

Kartezjusza (1595-1650)

Równie ożywczo, chociaż pod innym względem, wypowiada się na temat teorii pedagogicznej francuski filozof, Rene Descartes (Kartezjusz). Podstawowe konsekwencje dla szkoły i wykształcenia wynikały z jego Rozprawy z o metodzie (1637), i to zarówno dla nauczania jak i wychowania. Jej autor Kartezjusz głosił potrzebę oparcia nauki na podstawach metodologii stosowanej w matematyce i naukach przyrodniczych.

Oto znane cztery aksjomaty metodologiczne Kartezjusza:

  1. Nie uznawać żadnej rzeczy za prawdziwą, dopóki się nie uzyska przekonania, że taka jest.

  2. Dzielić każdy trudny problem na tyle części, na ile tylko można i ile wymaga całkowite rozwiązanie.

  3. Prowadzić myśli po porządku, zaczynając od przedmiotów najprostszych i najłatwiejszych do poznania, aby poznawać je powoli, jakby stopniami, aż do najbardziej złożonych.

  4. Robić na każdym kroku obliczenia i sprawdzenia, aby być stale pewnym, że niczego nie opuszczono.

Kartezjańskie aksjomaty dotyczące poznania miały duże znaczenie dla szkoły. Z założeń metodologicznych Kartezjusza wysnuwano zasady nauczania, które z jednej strony formułowały sposób racjonalnego przekazywania młodzieży materiału nauczania, z drugiej - głosiły potrzebę dostosowywania ogólnych zasad dydaktycznych do możliwości percepcyjnych uczniów oraz do ich indywidualnych zróżnicowań. Nauczanie urosło więc do rangi czynności opartej na procesie naukowego poznania, a nie na pamięciowym przyswajaniu.

Kartezjusz utrwalił racjonalizm myślicieli starożytnych prezentując słynną tezę „myślę więc jestem”. Odrzucił on wartość doświadczenia zewnętrznego, skoncentrował się na poznaniu stanu własnego umysłu. Doświadczenie nie prowadzi do wiedzy wiarygodnej. Prawdziwe poznanie według niego nadzmysłowe, a idee wrodzone gwarantowały pewność i całościowość poznania. Dyrektywa praktyczna wynikająca z tych założeń była taka, że nauczanie nie powinno polegać na podawaniu faktów, lecz na rozwijaniu zdolności krytycznego myślenia (wątpienia). Ostatecznie chodzi według Kartezjusza o zrozumienie, a nie wkuwanie. Uznawał, że ludzie są zdolni do kształcenia, a jego wartość zależy od metody. Metodyczność prowadziła więc do postulatu, aby kształcenie odbywało się według zasady stopniowania trudności. Kartezjańska pedagogika przeciwstawiała się opartej na językach klasycznych retoryce, doceniała wiedzę przyrodniczą i historyczną.

Michał Montaigne (1595-1650)

Na podłożu racjonalistycznych tendencji w nauce dokonała się specyficzna orientacja teorii pedagogicznej, którą Stanisław Kot określił mianem „zwrotu ku realizmowi”. Zaczątki tego zwrotu sięgają jeszcze końca wieku XVI i wyraziły się wówczas w Próbach (1580) Michała Montaigne'a. Szkole zarzucał, że pracuje tylko dla pamięci, a pustym pozostawia rozsądek i sumienie. Mówił o wychowaniu młodzieży dla potrzeb życia, aby ze szkoły wyniosła przysposobienie do tego, czym się w późniejszym życiu będzie zajmować. Ma się więc wychowywać nie uczonych, ani literatów, ale ludzi praktycznych.

Montaigne nie próbuje stwarzać jakiegoś własnego systemu wychowania, ani wzbogacać programu nauki szkolnej. Poszczególne nauki traktuje jako środek przydatny do osiągnięcia celu, same w sobie nie mają żadnej wartości. Studia, z których nic nie wypływa dla rozwoju rozumu lub moralności, należy pominąć, z innych wydobyć tylko to, co pożyteczne, wcale nie starając się w nie zagłębiać. Nie ograniczać kształcenia do czytania książek. Najwięcej bowiem kształci człowieka doświadczenie, czynienie ciągłych obserwacji. Trzeba rozbudzać w wychowanku ciekawość do wszystkiego. Nieocenionym przy tym środkiem jest poznawanie obcych języków i podróże, w których poznaje się usposobienie i sposoby życia obcych narodów. Zdaniem Montaigne'a szersze jest pojęcie wychowania niż nauczania i nauczanie musi być podporządkowane ogólnej pracy wychowawczej, której jest tylko pewną częścią.

Mnóstwo zagadnień pedagogicznych poruszył w Próbach, wszędzie wznosząc ten sam zdrowy rozsądek, praktyczny punkt widzenia, dążność do uzgodnienia metod wychowawczych z naturą ludzką. Opowiada się za usunięciem kar fizycznych, a kierowaniem się łagodną stanowczością. Uwydatnia potrzebę wychowania fizycznego, toteż gry i ćwiczenia gimnastyczne, wyścigi zapasy, muzyka, taniec, polowanie, jazda konno, ćwiczenia bronią powinny znajdować się w programie szkolnym.

Jedynie tylko w sprawie wychowania kobiet zajął Montaigne zacofane stanowisko. Pragnie on utrzymać kobiety w całkowitej ciemnocie pod pretekstem, że nauka zaszkodziłaby ich wdziękom naturalnym. Montaigne z lubością powtarza zdanie pewnego księcia bretońskiego, który twierdził, że „kobieta dosyć jest uczona, kiedy umie odróżnić koszulę od kaftana swojego męża”.

John Locke (1632-1704)

W swym dziele „Badania nad rozumem ludzkim” dowodził, że wbrew powszechnym przekonaniom umysł ludzki nie posiada żadnych cech wrodzonych. Umysł dziecka w chwili urodzenia nie posiada żadnej wiedzy. Jest jak czysta tablica-tabula rasa-która zapisywana będzie dopiero w miarę rozwoju dziecka. Wiedza o świecie nabyta za pomocą wzroku, słuchu, dotyku itp. podlega dalszej obróbce w trakcie wewnętrznej pracy umysłu. Rozwój umysłu zależy więc od ilości i jakości wrażeń i odpowiedniej pracy umysłu.

W dziele „ Myśli o wychowaniu” proponuje wychowanie domowe, indywidualne pod okiem rodziców lub starannie dobranego nauczyciela. Program wychowawczy Locke'a ma charakter wybitnie utylitarny. Na pierwszym miejscu stawiał wychowanie moralne i fizyczne. Na ostatnim miejscu stawiał wykształcenie intelektualne.

Jan Jakub Rousseau (1712-1778)

Wychowanie człowieka w czterech okresach jego rozwoju:

- niemowlęctwo - do 2 roku życia

- dzieciństwo - od 2 do 12 r.ż.

- chłopięctwo - od 12 do 15 r.ż.

- młodzieńczość - od 16 do 20 r.ż.

Przez pierwsze dwa okresy dziecko powinno spędzać czas na swobodnej zabawie i ćwiczeniach fizycznych. Trzeci okres to systematyczna nauka wiedzy użytecznej, czwarty to wychowanie moralne. Zdaniem Rousseau wychowanie powinno sprowadzać się do umożliwienia dziecku swobodnego wzrostu i dojrzewania oraz chronienie tego rozwoju przed zgubnymi wpływami zewnętrznymi.

Pestalozzi Johann Heinrich (1746-1827)

Sądził, że wychowanie człowieka jest możliwe wówczas, kiedy nie będzie egoizmu jednostek i grup społecznych. Uważał, że wiedza teoretyczna ma wartość, gdy potrafi się ją stosować w praktyce. Teza ta zmieniła zupełnie dotychczasowy charakter szkoły, czyniąc z niej miejsce radosne dla dziecka. Na podstawie własnej teorii opracował metodykę nauczania początkowego w zakresie poszczególnych przedmiotów. Podjęta przez niego przebudowa szkoły opierała się na psychologii, właściwie przygotowanym nauczycielu i uznaniu wychowania rodzinnego i roli kobiety. W nauce o rzeczach i ich poznawaniu zwracał uwagę na liczbę, kształt i słowo.

Herbart Johann Friedrich (1776-1841)

Swój system pedagogiczny oparł na praktycznej filozofii (etyce) i na psychologii. Etyka wytyczała cele wychowania, psychologia zaś drogę do osiągnięcia celów. Za najwyższy cel wychowania uznawał kształtowanie silnych charakterów, odznaczających się pięcioma ideami moralnymi (doskonałości, wewnętrznej wolności, życzliwości, prawa i słuszności). Do realizacji tego celu wykorzystywał właściwe metody i środki, tj. kierowanie, nauczanie wychowujące oraz karność. Największy wpływ wywarł na rozwój teorii nauczania, dzieląc ją na teorię metod i planu nauczania. Dydaktykę opierał na materiale doświadczeń pochodzących z otaczającego świata natury i społeczeństwa, na masie wyobrażeń, zdolności, uczuć i dążeń. Analizując proces myślenia zachodzącego podczas uczenia się, opracował teorię stopni formalnych (jasność, kojarzenie, system, metoda), stanowiących schemat wszelkiego uczenia się i nauczania.

Stworzony prze niego kierunek nazwany został „herbartyzmem” lub „szkołą tradycyjną”.

Froebel Friedrich Wilhelm (1782-1852)

Był teoretykiem i twórcą nowoczesnego wychowania przedszkolnego, znanego jako „ogródki dziecięce”. Uważał, że warunki życia dziecka w najwcześniejszym okresie (3-6 lat) zdecydowanie wpływają na przyszłą osobowość człowieka dorosłego. Kładąc nacisk na wszechstronny i harmonijny rozwój dziecka, uznawał, że główną metodą jest zabawa rachunkowa, śpiew, rysowanie, wycinanie, wyszywanie itp. w połączeniu z opowiadaniem.

Jan Władysław Dawid (1859-1914)

Zainicjował i spopularyzował badania eksperymentalne nad dziećmi, dając początek systematycznym obserwacjom psychologiczno-pedagogicznym, uwzględniającym takie procesy psychiczne jak:

- wyobraźnia

- myślenie

- inteligencja

W swojej rozprawce O duszy nauczycielstwa Jan Władysław Dawid określa cechy idealnego nauczyciela, jego "duszę". Za najważniejszą wśród nich uważa Dawid miłość dusz ludzkich, a obok niej wymienia potrzebę doskonałości, poczucie odpowiedzialności i obowiązku, wewnętrzną prawdziwość i moralną odwagę.

Dewey John (1859-1952)

System pedagogiczny kształtował się pod wpływem filozofii pragmatyzmu i koncepcji realizowanych w szkole eksperymentalnej. Głównym założeniem tworzonej pedagogiki było zróżnicowanie w procesie wychowania dwóch stron: psychologicznej i socjologicznej, pozostających ze sobą we wzajemnych związkach i zależnościach. Dostosował treść i metody pracy szkoły do zainteresowań i możliwości psychofizycznych ucznia z jednoczesnym wymogiem, aby materiał nauczania wprowadzał dzieci w doświadczenie społeczne, zwyczaje, formy życia itp. Traktował proces wychowania jako wrastanie jednostki w społeczną świadomość gatunku, przekazywanie jej intelektualnych i moralnych wartości zdobytych przez ludzkość w ciągu całego rozwoju. Kładł nacisk na rolę i znaczenie pracy w procesach edukacyjnych, starał się też dostosować szkołę do potrzeb i wymagań nowoczesnego społeczeństwa. Był przeciwnikiem systemu klasowego w dydaktyce szkolnej.

Korczak Janusz właśc. Goldszmit Henryk (1878-1942)

Opracował i realizował własny program wychowawczy, zasadzający Siena założeniu, iż samodzielność i aktywność dzieci w odpowiednich warunkach (zbliżonych do warunków panujących w rodzinie) jest głównym czynnikiem kształtującym ich osobowość. Jego system wychowawczy to pedagogika o zabarwieniu naturalistycznym, silnie eksponująca osobowość dziecka i jego prawo do indywidualnego, jak i społecznego rozwoju. Postulaty wychowawcze realizował w założonych przez siebie zakładach wychowawczych, wprowadzając zasady samorządności i udziału dzieci w procesie dydaktyczno-wychowawczym.

Bronił praw dziecka. W najtrudniejszych chwilach nie opuścił swoich wychowanków.

18. Zastosowanie wiedzy psychologicznej w naukach pedagogicznych. Rozwój osobowości wg teorii behawioryzmu, rozwoju inteligencji (Piaget), teorii motywacji i potrzeb (Maslow), psychologii poznawczej.

Psychologia osobowości jest sub- dziedziną psychologii ogólnej, której przedmiotem badań jest struktura psychiczna człowieka - osobowość, jej rozwój na przestrzeni życia i związek z zachowaniem w szerokim pryzmacie podejść teoretycznych.

Teoria behawiorystyczna - regulacja zachowania człowieka przebiega na poziomie reaktywno-nawykowym S->R (s -bodziec, R - reakcja). Behawioryści odrzucili model człowieka aktywnego i samodzielnego, określonego przez wewnętrzne motywy i dążenia.

Osobowość człowieka jest dla nich rezultatem struktury uwzniośleń (społecznego uczenia się). Człowiek wg. nich jest istotą reaktywną każdorazowo popychaną przez przypadkowe bodźce i przez ludzi, przystosowującą się do otoczenia pod naciskiem nagród i kar. Wg behawiorystów aby kształtować w człowieku pożądane reakcje, nie trzeba znać jego celów, aspiracji, a jedynie zastosować skuteczne procedury kar i nagród. Twórcy: Watson, Skiner. Twierdzili oni, że osobowość nie powstaje i nie rozwija się od wewnątrz, lecz jest wytworem świata otaczającego jednostkę i produktem uczenia się.

W teorii behawiorystycznej są dwa nurty:

1. - naukowy - wg którego osobowość jest zorganizowanym systemem nawyków umożliwiających działanie.

2. - teoria cech - do charakterystyki człowieka posłużono się różnymi przymiotnikami wskazującymi na określone cechy zachowania ludzkiego.

Koncepcja rozwoju intelektualnego wg, Jeana Piageta - opiera się na założeniu, że inteligencja jest rozwiniętą formą adaptacji biologicznej, w wyniku której dochodzi do strukturalizowania procesów poznawczych. Przystosowanie jest rozpatrywane zatem w kategoriach poznawczych - jest zrównoważeniem procesów asymilacji i akomodacji. Zdolność dopasowywania wzrasta dzięki wzrastającej złożoności i stałości struktur poznawczych, które rozwijają się na bazie struktur odziedziczonych (odruchy bezwarunkowe) i tworzą schematy składające się na wiedzę człowieka. Przystosowanie jest rozpatrywane zatem w kategoriach poznawczych - jest zrównoważeniem procesów asymilacji i akomodacji. Zdolność dopasowywania wzrasta dzięki wzrastającej złożoności i stałości struktur poznawczych, które rozwijają się na bazie struktur odziedziczonych (odruchy bezwarunkowe) i tworzą schematy składające się na wiedzę człowieka.

Etapy rozwoju poznawczego

Okres sensoryczno - motoryczny (inteligencji praktycznej)

Od urodzenia do ~ 2 roku życia

Teoria potrzeb Maslowa

Postawił on hipotezę, że człowiek w swoim działaniu dąży do zaspokojenia zespołu potrzeb, zaś potrzeby te tworzą logiczną hierarchię, którą można przedstawić następująco (w kolejności od potrzeb podstawowych do złożonych):

  1. Potrzeby fizjologiczne (pragnienie, głód, posiłek).

  2. Potrzeby bezpieczeństwa.

  3. Potrzeby społeczne (przyjaźń, miłość).

  4. Potrzeby szacunku.

  5. Potrzeby samorealizacji.

Analizując przedstawiony poniżej rysunek, stwierdzamy, że ludzie mogą być motywowani przez potrzeby z wyższego szczebla piramidy po zaspokojeniu potrzeb z niższego. Na przykład nie zmusimy pracownika do wydajniejszej pracy bez prawidłowego zaspokojenia jego potrzeb fizjologicznych: zachowania odpowiedniej temperatury, oświetlenia stanowiska pracy. Poczucie bezpieczeństwa możemy wykorzystywać w motywacji, sterując pewnością zatrudnienia.

0x08 graphic

Maslow twierdził, że muszą być zaspokojone przede wszystkim potrzeby niższego rzędu, aby było możliwe zaspokojenie potrzeb wyższego rzędu. W przypadku, gdy potrzeba niższego rzędu została już zaspokojona, to przestaje ona stanowić źródło motywacji.

Oprócz wymienionych pięciu potrzeb, Maslow wyróżnił również tzw. potrzeby dodatkowe. Przez potrzeby dodatkowe należy rozumieć takie, które mogą ujawniać się tylko u niektórych ludzi. Dla przykładu mogą to być potrzeby wiedzy, czy też potrzeby estetyczne. Zdaniem Maslowa trudno jest o nich cokolwiek powiedzieć, gdyż nie zostały jeszcze dogłębnie poznane, ale można próbować wiązać je z potrzebami samorealizacji.

Zachowanie człowieka wg teorii potrzeb określone jest przez dwa prawa:

Pierwsze z nich mówi o dążeniu do równowagi potrzeb niższego rzędu. Oznacza to, że niezaspokojenie potrzeb niższego rzędu będzie naruszać ustaloną równowagę organizmu człowieka, zaś ich zaspokojenie będzie tę równowagę przywracać i stan napięcia zniknie. Z kolei do potrzeb wyższego rzędu ma zastosowanie prawo wzmocnienia. Według tego prawa zaspokojenie wyższych potrzeb nie powoduje ich zaniku, lecz wręcz przeciwnie, człowiek odczuwa je jako przyjemne i będzie dążył do ich wzmocnienia.
Motywacja

Na motywację składa się kilka czynników:

Niemniej jednak na efekty pracy oprócz motywacji pracownika wpływają:

Psychologia poznawcza, to dziedzina psychologii zajmująca się problematyką poznawania przez człowieka otoczenia - tworzenia wiedzy o otoczeniu, która może być następnie wykorzystana w zachowaniu. Wiedzę przedstawia się jako struktury (reprezentacje umysłowe), mechanizmy jej tworzenia - jako procesy (procesy poznawcze), a całość zagadnienia - jako tworzenie i przekształcanie struktur po przez procesy. Stąd też można stwierdzić, że psychologia poznawcza zajmuje się badaniem struktur i procesów poznawczych. Aktywność poznawczą opisuje się także jako przetwarzanie informacji przez system poznawczy (umysł) i stąd też można powiedzieć, że psychologia poznawcza zajmuje się badaniem organizacji i funkcjonowania umysłu.

66


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Zagadnienia na egz dyplomowy egzamin, PWSZ C-ów - ekonomia
koncepcja kształcenia multimedialnego, STUDIA PWSZ WAŁBRZYCH PEDAGOGIKA, zagadnienia na egzamin dypl
zagadnienia na egz podstawy projektowania
ZAGADNIENIE NA EGZ Budownictwo Ogólne
Zagadnienia na egz Wentylacja i poĹĽary USM egz 12 13z1
streszczenie zagadn na egz lic
NUMERYCZNE zagadnienia na egz
fizyka-zagadnienia na egz, fizyka lab
zagadnienia na egz z fizjo, egzamin teoretyczny
Teoria wychowania-zagadnienia na egz., Notatki na studia
zagadnienia na egz 1, ogólna technologia żywności
zagadnienia na egz
Zagadnienia na egz z Koncepcji Pytania, Semestr I
zagadnienia na egzamin dyplomowy, studia, bio, 5rok, mgr
Zarządzanie Jakością zagadnienia na egz., Systemy Zarządzania Jakością
zagadnienia na egz, Pedagogika op-wych, Dydaktyka
Prawo Sądowe -Zagadnienia na Egz, Prawo, Prawo KUL I rok
Zagadnienia na egzamin dyplomowy specjaln

więcej podobnych podstron