W typologiach temperamentu (osobowości)zasadą grupowania jednostek były określone cechy biologiczne (struktury i funkcje fizjologiczne organizmu), którym wtórnie podporządkowywano właściwości zachowania uwarunkowane tymi cechami biologicznymi.

Konstytucjonalne typologie temperamentu wiązały cechy temperamentu (traktowane jako dziedziczne lub wrodzone) z budową ciała.

1. E.Kretschmer (1921)

2. W.H.Sheldon (1942)

3. K.Conrad (1941; 1963)

Typologia E.Kretschmera

1. Istnieje zbieżność między budową ciała, a skłonnością do pewnych chorób psychicznych;

2. Ludzie normalni o danym typie budowy ciała mają określone właściwości psychiczne i odpowiednie skłonności do chorób psychicznych;

3. Cztery typy budowy ciała:

• leptosomatyk (gr. leptós - wątły; soma - ciało)

• pyknik (gr. pyknós - gruby, gęsty)

• atletyk (gr. athlon - zapas)

• dysplastyk ( gr. dys - źle; plastós - ukształtowany)

4. Cztery podstawowe właściwości psychiczne:

• psychastezja (wrażliwość psychiczna na bodźce)

• nastrój (zabarwienie uczuciowe przeżyć psychicznych)

• tempo psychiczne (szybkość przebiegu procesów psychicznych)

• psychomotoryka (ogólne tempo ruchów i specjalne sposoby poruszania się).

5. Typy temperamentu:

• schizotymik (od schizofrenii); budowa ciała leptosomatyczna

• cyklotymik (od psychozy cyklicznej; cyklofrenii); budowa ciała pykniczna

• iksotymik (gr. ixos - lepki); budowa ciała atletyczna; skłonność do padaczki

6. Różnica między zdrowiem i chorobą jest różnicą ilościową;

7. Typ temperamentu i typ budowy ciała uwarunkowane są chemizmem krwi, a wiec zależą od pewnych właściwości układu hormonalnego.

Typologia W.H.Sheldona

1. Somatotyp (typ budowy ciała)można scharakteryzować uwzględniając trzy podstawowe komponenty budowy ciała:

• endomorfię (narządy wewnętrzne)

• mezomorfię (tkanka mięśniowa)

• ektomorfię (skóra i tkanka nerwowa)

2. Cztery typy budowy ciała:

Cechy endomorficzne	Cechy mezomorficzne	Cechy ektomorficzne	Typ budowy ciała
7	1	1	endomorficzny
1	7	1	mezomorficzny
1	1	7	ektomorficzny
4	4	4	mieszany

3. Trzy składniki (grupy cech temperamentu):

• wiscerotonia (łac. viscera - wnętrzności)

• somatotonia (gr. soma - ciało)

• cerebrotonia (łac. cerebrum - mózg)

4. Typy temperamentu:

Składnik wiscerotonia	Składnik somatotonia	Składnik cerebrotonia	Typ temperamentu:
7	1	1	wiscerotonik
1	7	1	somatotonik
1	1	7	cerebrotonik
4	4	4	pośredni

5. Brak próby wyjaśnienia związku między budową ciała a typem temperamentu.

Zarzuty wobec typologii konstytucjonalnych:

1. Ignorowanie roli środowiska i warunków społecznych w kształtowaniu cech psychicznych;

2. Traktowanie takich cech jak tolerancja czy kultura jedzenia jako cech dziedzicznych;

3. Nieuzasadnione twierdzenie, że osoby zdrowe noszą w sobie zalążki chorób psychicznych;

4. Nieprawdziwa teza, że różnice między zdrowiem, a chorobą jest wyłącznie różnicą ilościową;

5. Brak dowodów empirycznych na to, że istnieje zbieżność między budową ciała, a określonymi cechami temperamentu;

6. Błędy metodologiczne w przeprowadzonych badaniach;

7. Koszty społeczne. Typologie te stały się podstawą naukową rasizmu.

Typologia układu nerwowego wg I.P.Pawłowa

1. Zasada nerwinizmu - zachowanie człowieka i zwierząt wyższych zależy przede wszystkim od czynność OUN;

2. Podstawowe właściwości OUN są odpowiedzialne za różnice indywidualne w warunkowaniu (badania psów), a ogólniej w zachowaniu się zwierząt i człowieka;

3. Różnice między jednostkami sprowadzają się do kombinacji ograniczonej liczby właściwości OUN;

4. Podstawowe właściwości OUN to:

• siła procesu pobudzenia

• siła procesu hamowania

• równowaga procesów nerwowych

• ruchliwość procesów nerwowych

5. Siła procesu pobudzenia SPP (najważniejsza właściwość) to zdolność komórki nerwowej do pracy. Przejawia się ona w wydolności funkcjonalnej, tj. w zdolności komórek nerwowych do wytrzymania długotrwałego lub krótkotrwałego, ale silnego pobudzenia bez przechodzenia w stan hamowania ochronnego. Wskaźnikiem SPP jest moment pojawienia się hamowania ochronnego (zmniejszenie lub zanik reakcji na silne lub długotrwałe bodźce).

Hamowanie ochronne (bezwarunkowe, wrodzone) chroni komórkę nerwową przed dalszym szkodliwym działaniem silnego lub długotrwałego bodźca (czyli zużyciem i wyczerpaniem).

6. Siła procesu hamowania SPH - (właściwość drugorzędna) to funkcjonalna wydolnośc układu nerwowego w zakresie hamowania warunkowego (wyuczonego). Przejawia się w zdolności do wytwarzania reakcji hamulcowych (wygasanie, różnicowanie, opóźniania). Na poziomie zachowania przejawia się w sytuacjach, gdy mamy do czynienia z zakazami; powstrzymywaniem się od pewnych czynności (np. brak falstartu).

7. Równowaga procesów nerwowych - to stosunek między SPP i SPH. Relacja między siłą obu tych procesów decyduje o tym, czy mamy do czynienia z jednostką zrównoważoną, czy z niezrównoważoną (siła jednego procesu dominuje nad siłą procesu drugiego).

8. Ruchliwość procesów nerwowych - to szybkość zmiany jednego procesu nerwowego na drugi. Przejawia się w zdolności do zmiany zachowania odpowiednio do zmieniających się bodźców (sytuacji). Miarą tej właściwości jest szybkość przejścia od jednej czynności do drugiej, od stanu bierności w stan czynności i przeciwnie.

9. Odpowiednia kombinacja właściwości układu nerwowego tworzy typ układu nerwowego (typ wyższej czynności nerwowej).

10. Cztery podstawowe typy układu nerwowego:

• typ silny, zrównoważony, ruchliwy (sangwinik)

• typ silny, zrównoważony, powolny (flegmatyk)

• typ silny, niezrównoważony, z przewagą pobudzenia (choleryk)

• typ słaby (melancholik)

11. Typ układu nerwowego jest wrodzony i mało podatny na zmiany pod wpływem oddziaływań środowiskowych i wychowawczych.

12. Typ układu nerwowego stanowi podstawę fizjologiczną temperamentu. Temperament to pojęcie opisowe; typ układu nerwowego - to pojecie wyjaśniające.

---