Wykład 6 7.11.2007

Podział okresu Rzeczypospolitej Szlacheckiej

- 1454-1652 - demokracja szlachecka

Szlachta (nawet średnio zamożna) uczestniczy w rządzeniu państwem, sejm działa sprawnie, szlachta jest zamożna

1652 - pierwsze liberum veto Władysława Sicińskiego. Od tego momentu Sejm zaczyna działać coraz gorzej

1573 - artykuły henrykowskie

- 1652 - 1764 - oligarchia magnacka

- 1764 - 1795 - początki monarchii konstytucyjnej (tzw. okres reform)

1764 umarł August III (1763), wybrano nowego władcę Stanisława Augusta Poniatowskiego. Podjęto wtedy próby reformy państwa.

1768 - uchwalenie praw kardynalnych

1791.05.03 - uchwalenie Konstytucji w Polsce

Zarząd centralny

Zarząd centralny należał do:

- Króla

- urzędników piastujących centralne urzędy:

- Kanclerz Wielki Koronny

- Podkanclerzy Koronny

- Podskarbi Wielki Koronny

- Podskarbi Nadworny

- Marszałek Wielki Koronny

- Marszałek Nadworny

- Hetman Wielki Koronny

- Hetman Polny

Urzędy te były osobne dla Rzeczpospolitej i Wielkiego Księstwa Litewskiego.

- Sejm - nie tylko władza prawodawcza. Sejm wpływał na administrację.

Król:

- Król wybierany elekcyjnie - w Sejmie elekcyjnym mógł uczestniczyć każdy szlachcic a więc wybory były powszechne wewnątrz stanu szlacheckiego.

Procedura wyborcza zamykała się w trzech etapach:

- Sejm Konwokacyjny -przygotowania do wyboru monarchy

- Sejm Elekcyjny - akt elekcyjny

- Sejm Koronacyjny - koronacja Króla

Między śmiercią Króla a koronacją następcy funkcję głowy państwa pełnił Interrex - Arcybiskup Gnieźnieński.

Stosunek prawny między Królem, który objął tron na zasadzie elekcji a wyborcami jest stosunkiem kontraktowym. Kontrakt ten był nazywany Pacta Conventa.

Pacta Conventa - dostosowywane do kandydata warunki umowy, dla każdego kolejnego Króla były inne.

Król musiał realizować Pacta Conventa działając na zasadach prawa. Z drugiej strony wyborcy byli zobowiązani do posłuszeństwa Królowi. Jeżeli Król nie realizował kontraktu to wyborcy mogli umowę rozwiązać.

W artykułach henrykowskich z 1573 wyraźnie sformułowano punkt, który przewiduje że jeżeli król będzie rządził z pogwałceniem prawa to można mu będzie wypowiedzieć posłuszeństwo. Ta klauzula nazywa się „articulus de non praestanda oboedienia”.

Król był w gorszym położeniu prawnym niż zwykły szlachcic:

- nie mógł zawierać małżeństw bez zgody Sejmu (artykuły henrykowskie)

- nie mógł nabywać dóbr ziemskich dla siebie jako osoby prywatnej ani dla swojej rodziny (1631)

- zakaz wyjazdów zagranicznych (1641)

- zakaz abdykacji (1668, po abdykacji Jana Kazimierza(????) )

Kompetencje Króla w zakresie zarządu państwem:

- mógł samodzielnie wydawać normy prawne o znaczeniu ogólnopaństwowym regulujące min. kwestie z zakresu prawa administracyjnego (np. porządek na dworze królewskim i miejsce pobytu króla, przepisy o charakterze policyjno-karnym)

- określał kompetencje urzędników (np. Marszałka)

- regulował w sprawach handlowych (wyznaczał trasy handlowe, określał wysokość ceł, sposób ich poboru, normował sprawę targu w miastach, wydawał cenniki na towary, ustalał prawo składu <kupiec musi przebywać w jakimś mieście pewną ilość czasu>)

- regulował prawo górnicze - (np. kopalnie soli, ołowiu)

- ustalał prawa autorskie

- regulował sprawy poczty

Normy pojawiały się w postaci edyktów, uniwersałów, ordynacji.

Decyzje administracyjne Króla:

- wydaje zezwolenia na rzecz osób fizycznych (zezwolenie na lokację miasta) oraz osób prawnych (np. miast) np. budowa młyna, łaźni, sukiennic, kramów, zezwolenia na handel ze Śląskiem

- wydaje zwolnienia także na rzecz osób fizycznych lub prawnych np. zwolnienia immunitetowe - zwolnienie od sądownictwa monarszych urzędników, od prawa książęcego, od płacenia cła

- wydaje nakazy

- reglamentowanie działalności handlowej (np. 1454r - Król ustala ilość towarów kolonialnych (luksusowych) jakimi wolno handlować hurtowo kupcom obcym i zagranicznym w Poznaniu i w Gnieźnie)

2

---