Wykład 7 26.11.2007
Zasada reprezentacji politycznej (zasada przedstawicielstwa)
klasyczne przedstawicielstwo - zakłada, ze władzy nie sprawuje sam naród bezpośrednio ale naród sprawuje władzę pośrednio poprzez swoich przedstawicieli (deputowanych, posłów).
J.J. Rousseau
Władza zwierzchnia narodu sprowadza się do tzw. woli powszechnej czyli nie może być przekazywana. Suweren (naród) nie może być reprezentowany, ma wyrażać wolę samodzielnie, w sposób bezpośredni. Rousseau twierdził, że przekazywać można władzę ale nie wolę narodu. Wskazywał, że zgodność reprezentanta z wolą narodu może być przypadkowa. Wskazywał na sytuację w których może znaleźć się przedstawiciel, który nie będzie miał świadomości jaka jest wola narodu.
Klasyczna koncepcja reprezentacji
Powinna następować harmonia woli powszechnej i woli jednostkowej, która może mieć miejsce gdy mamy do czynienia z niezależnością przedstawicieli. Naszymi reprezentantami nie mogą być wszyscy, tylko Ci, którzy są w stanie chronić społeczeństwo przed czymś złym. Narodowi jako bytowi abstrakcyjnemu odmawiano możliwości wyrażania woli.
Opiera się na pewnej fikcji prawnej: wyborcy udzielają mandatu do reprezentowania ich i ich woli a wola wyrażona w parlamencie jest wolą narodu.
Koncepcja ta sprowadza się do reprezentowania woli poprzez parlament a tym samym zapewnieniem pewnej suwerenności parlamentu w dziedzinie wyrażania tej woli w imieniu obywateli i wyborców.
Parlament:
- reprezentant woli narodu
- posiada władzę najwyższą
- obywatele nie mają możliwości negowania decyzji parlamentu
Władza należy do narodu, który to naród sprawuje władzę poprzez swych przedstawicieli.
W czasach gdy powstawała ta koncepcja wpływ partii politycznych na życie polityczne był znikomy a więc obecność partii politycznych nie była tu uwzględniania. Istnienie partii może stanowić zagrożenie wolności przedstawicieli (przedstawiciel musi czasem wybrać między lojalnością wobec partii a wobec wyborców).
Koncepcja demokracji konstytucyjnej (socjologiczne teorie przedstawicielstwa)
Teorie te uwzględniają wpływ partii na kształtowanie się woli narodu.
Do parlamentu są wybierani ci, którzy są rekomendowani przez partie polityczne (umieszczani na listach wyborczych).
Na kształtowanie woli przedstawicieli mają duży wpływ:
- dyscyplina partyjna
- działalność lobbingowa
Zauważa się, że bez partii politycznych nie może faktycznie funkcjonować demokracja przedstawicielska. Ordynacje wyborcze są skonstruowane w ten sposób że kandydat na reprezentanta za którym nie stoi machina partyjna ma duże trudności aby uzyskać mandat.
Cechy mandatu przedstawicielskiego w polskiej Konstytucji:
- pełnomocnictwo jest konsekwencją atu wyborczego
- całokształt praw i obowiązków przedstawiciel nabywa w wyniku wyborów
Koncepcja mandatu:
imperatywnego - istniała w państwach gdzie władza centralna była stosunkowo słaba aby oprzeć się społeczeństwu. Obowiązywała w demokracjach stanowych, w okresie Komuny Paryskiej, a także wg niektórych badaczy w państwach socjalistycznych.
Cechy mandatu imperatywnego:
- ustanowienie specyficznej więzi prawnej między - sprowadza się do obowiązku realizowania woli swoich wyborców
- obowiązek informowania wyborców o pracy swojej i organu do którego zostało się wybranym
- obowiązek wykonywania instrukcji wyborców
- możliwość odwołania przedstawiciela przez wyborców
wolnego - art. 104 - posłowie są przedstawicielami narodu, posłów nie wiążą instrukcje wyborców. art. 107, 108.
Mandat wolny nawiązuje do klasycznej koncepcji reprezentacji
Cechy mandatu wolnego:
uniwersalność - przedstawiciel reprezentuje cały Naród chociaż praktyka pokazuje, że często tak nie jest
niezależność przedstawiciela - poseł nie ma obowiązku uzgadniania postępowania w parlamencie z wyborcami bo nie jest związany wolą wyborców, nie ma obowiązku informowania swoich wyborców o pracy swojej (w parlamencie i w terenie), parlamentu.
Niezależność posłowi gwarantują:
- immunitet
- materialny - od momentu złożenia ślubowania - zakaz pociągnięcia do odpowiedzialności za działalność godzącą w zakres mandatu (z wyjątkiem odpowiedzialności przed komisją regulaminową sejmu).
- formalny - obowiązuje od momentu ogłoszenia wyniku wyborów przez PKW - zakaz pociągania do odpowiedzialności bez zgody izby której jest członkiem
- art. 105 - nietykalność przedstawiciela
- zakaz dymisji in blanco (Poseł składa oświadczenie, że z dniem <bez wpisywania daty> zrzeka się mandatu)
- zasada incompatibilitas - niepołączalności urzędów - art. 103
Gdy wiceminister jest posłem, musi być wiceministrem w randze sekretarza stanu. Jeśli byłby podsekretarzem stanu utraciłby mandat poselski lub senatorski.
Jeżeli następuje problem niepołączalności urzędów to w ciągu 7 dni należy złożyć oświadczenie o rezygnacji z zajmowanego stanowiska. Jeżeli takie oświadczenie nie zostanie złożone mandat wygasa.
nieodwoływalny - wyborcy przedstawicielowi nie mogą cofnąć mandatu
Art. 104 nie uwzględnia roli partii politycznych. Z tego punktu widzenia dobrze byłoby gdyby posłowie podczas wypowiedzi pamiętali, że są przede wszystkim reprezentantami narodu a nie partii politycznych.
Art. 4 - naród sprawuje władzę poprzez swych przedstawicieli a także w sposób bezpośredni. Sposób bezpośredni wiąże się z istnieniem pewnych instytucji władzy bezpośredniej.
Sposoby wyrażania woli w sposób bezpośredni
referendum
- ogólnokrajowe - co do zasady przeprowadza się je w kraju, z wyjątkiem referendum konstytucyjnego, które podobnie jak wybory może być przeprowadzone poza granicami kraju
- lokalne - najpierw trzeba wystąpić z inicjatywą o takie referendum. Aby je przeprowadzić należy w ciągu 3 miesięcy zebrać poparcie co najmniej 10% mieszkających (posiadających prawa wyborcze) na terenie gminy lub powiatu lub co najmniej 5% dla referendum wojewódzkiego.
Referendum może być:
- fakultatywne - sprawy istotne dla społeczności lokalnej (nie są dokładnie sprecyzowane)
- obligatoryjne - przeprowadza się w przypadku:
- odwołania organu stanowiącego przed upływem kadencji (ale nie wcześniej niż 10 miesięcy po wyborze a 8 miesięcy przez końcem kadencji)
- odwołanie wójta, burmistrza z przyczyn innych niż nie udzielenie absolutorium
- samoopodatkowania się mieszkańców
Charakter referendum:
- rozstrzygający
- konsultacyjny
Istotą referendum jest udzielenie odpowiedzi pozytywnej lub negatywnej na postawione pytanie lub istotą może być dokonanie wyboru między zaproponowanymi wariantami rozwiązań.
Przykłady
Województwo Łódzkie - gmina Kleszczów - nieudane referendum ale jego efektem było odwołanie przewodniczącego Rady.
Gostynin - woj. Mazowieckie - udane referendum.
plebiscyt - najczęściej występuje w prawie międzynarodowym
- forma rozstrzygnięcia przez ludność o przynależności państwowej:
20.03.1921 - plebiscyt na górnym Śląsku
11.07.1920 (???) - plebiscyt na Warmii
- głosowanie na apel przywódcy - V Republika Francuska - De Gaulle odwoływał się do woli narodu chcąc przeciwstawić swą wolę woli zgromadzenia narodowego
Czasem mówi się, że wybory mają formę plebiscytu, gdy wybiera się między dwoma partiami. Np. 1989, kiedy społeczeństwo wybierało między dwoma opcjami politycznymi. Taki wybór zrealizował się w wyborach do Senatu w 1989r.
inicjatywa ludowa - umożliwia narodowi interwencję w proces tworzenia ustawy lub szeroko rozumianego prawa. Weto ludowe - forma przeciwna do inicjatywy ludowej (w Polsce nie występuje).
Obowiązek zebrania 100 tys. podpisów pod projektem ustawy.
Charakter inicjatywy ludowej:
- bezpośredni - przyjęta w drodze głosowania
- pośredni - projekt ustawy wędruje do parlamentu, który decyduje czy przyjmie ustawę czy nie
Art. 125 -
system organów państwowych
zasada trójpodziału władzy - art. 10
Funkcje organów państwowych
- stanowienie prawa
- wykonywanie prawa i administrowanie
- rozstrzyganie sporów prawnych (na ogół mających charakter kompetencyjny)
- między organami konstytucyjnymi - organem właściwym do rozstrzygania takowych jest Trybunał Konstytucyjny
- konkretny minister resortowy
organ państwowy - część aparatu państwowego, która wyodrębnia się od pozostałych części aparatu tym, że w ramach działania całości wypełnia określone zadania i stosownie do tych zadań jest zorganizowana.
aparat państwowy - zespół ludzi w szczególny sposób zorganizowany, wypełniający w szczególnie określonym trybie konkretne zadania i wyposażony w tym celu w specyficzne środki przymusu.
Podział organów państwowych
Organy państwowe dzielimy ze względu na:
Charakter działania organów państwowych:
- samoistne - działają bezpośrednio w imieniu państwa (Prezydent, Parlament)
- niesamoistne (pomocnicze) - mają na ogół charakter organów wewnętrznych (Komisje Parlamentarne)
Skład osobowy organów państwowych:
- kolegialne - NIK
- monokratyczne (jednoosobowe) - Minister, Prezes Rady Ministrów
Zakres działania:
- organy centralne - zakres działa to terytorium całego państwa
- organy terytorialne - właściwe do działania na określonym terenie - Wojewoda, Prezes Regionalnej Izby Obrachunkowej
Organy władzy
Organy ustawodawcze - art. 10, art. 90
Władze ustawodawczą sprawują Sejm i Senat. W świetle obowiązującej Konstytucji Senat nie może być nazwany izbą wyższą jednakże pewien brak symetrii między tymi organami istnieje. Senat nie sprawuje funkcji kontrolnej (nie udziela absolutorium z tytułu wykonywania budżetu tak jak Sejm)
Organy Wykonawcze
art. 10 - Prezydent i Rada Ministrów, Prezes Rady Ministrów, Ministrowie, Wojewodowie, Prezesi określonych Komitetów.
Kompetencje Rady Ministrów i Prezydenta są wyraźnie podzielone z wyjątkiem spraw polityki zagranicznej.
Organy wykonawcze realizują funkcje administracyjną. Zadaniem administracji państwowej jest organizowanie życia społecznego i gospodarczego kraju, zapewnienie przestrzegania praw obywatelskich.
Organy Sądownicze
Sądy i trybunały.
W PRL sądy były umieszczone w odrębnym rozdziale niż TK i NIK.
Dekonstytucjonalizacja prokuratury, funkcja Prokuratora Generalnego jest łączona ze stanowiskiem Ministra Sprawiedliwości.
Eksponowana jest zasada niezależności sądów i sędziów
Organy kontroli i ochrony prawnej
Funkcje kontrolne posiadają:
- Sejm
- Rada Ministrów
- Prezes Rady Ministrów
- Wyspecjalizowane Organy Kontroli:
- Regionalna Obrachunkowa
- Rzecznik Praw Obywatelskich - ochrona praw i wolności obywatelskich
- Rzecznik Praw Dziecka - art. 72 - nie określa pozycji prawnej i ustrojowej
- KRRiT - powstała w 1992 - ma stać na straży wolności słowa, interesu społecznego
Organy samorządu terytorialnego
Nie są zaliczane stricte do grupy organów państwa chociaż niewątpliwie wchodzą w skład administracji publicznej
Administracja publiczna:
- organy administracji rządowej
- organy administracji samorządowej - realizują zadania:
- własne - w oparciu o środki własne
- zlecone z administracji rządowej - w oparciu o dotacje i subwencje
4