Wykład 18 2.04.2008
Trybunał Konstytucyjny
Geneza Trybunału Konstytucyjnego
Na początku lat 20 w niektórych państwach europejskich pojawiają się pierwsze TK (Austria Czechosłowacja i Hiszpania). W europie wschodniej pojawiły się one dopiero w latach 90. Od tej zasady były pewne wyjątki. Pierwszym państwem które zdecydowało się na powołanie sondy konstytucyjny był Jugosławia. Drugim państwie były Czechy (1968). Kolejnym państwem były Węgry.
Inaczej sytuacja wyglądała na zachodzie:
- 1949 RFN
- 1948 Włochy (rozpoczął swoje działania dopiero po kilku latach)
W chwili obecnej system ten występuje powszechnie choć różnie się od siebie np. w Bułgarii i Rumuni nie ma skargi konstytucyjnej.
Kontrola konstytucyjności prawa
Modele kontroli konstytucyjności prawa
charakter pozaparlamentarny
sądowa
Trybunały Konstytucyjne
Sądy zwykłe
polityczna - tylko we Francji - realizowana przez Radę Konstytucyjną
charakter parlamentarny - obecnie nie istnieje - charakterystyczne dla państw socjalistycznych
samokontrola - ZSRR, Polska do 1976
naczelny organ typu prezydialnego - Polska po 10.02.1976
specjalne komisje konstytucyjno-prawne - Rumunia - komisja w swoim składzie grupowała parlamentarzystów i profesorów prawa
Kontrola pozaparlamentarna polityczna we Francji
Rada Konstytucyjna powstała na podstawie Konstytucji V Republiki w 1958.
Składa się z 3 członków, w jej skład mogą wchodzić byli Prezydenci. Skład odnawia się co 3 lata o 1/3.
Funkcje
sprawdzanie przebiegu referendum wyborów prezydenckich
doradcze wobec Prezydenta
bada zgodność prawa z Konstytucją - wypowiada się o aktach uchwalonych ale jeszcze nie promulgowanych (nie podpisanych) przez prezydenta. Jeśli stwierdzi, że akt jest niekonstytucyjny prezydent nie może go podpisać.
Kontrola pozaparlamentarna sądowa sprawowana przez sądy zwykłe
USA - kontroli podlegają ustawy stanowe i federalne, akty władzy wykonawczej (Prezydenta).
Prawo do kontroli aktów prawnych wynika z ustawy o ustroju sądów powszechnych. Ustawa nie wspomina jednak o Sądzie Najwyższym. Przyjmuje się, że uprawnienie do kontroli dla Sądu Najwyższego wynika z „ducha Konstytucji”.
Sprawa Maverick vs. Magison (???)
Sąd Najwyższy wypowiada się najczęściej w sprawach aktów dotyczących praw obywatelskich. Kompetencja Sądu Najwyższego nie ogranicza się do badania aktów kongresu. Sąd Najwyższy może badać również akty Prezydenckie. Uprawnienie to uzyskał na podstawie precedensu z 1953r związanego z Wojną w Korei - hutnicy, którym nakazano aktem prezydenckim powrót do pracy zaskarżyli ten akt do Sądu Najwyższego.
Kontrola konkretna, nieabstrakcyjna. Do Sądu Najwyższego sprawa trafia gdy strona pozwana nie ma już innej możliwości obrony swych praw. Sędziowie nie są związani wyrokiem, w tym sensie, że jeśli zdarzy się sprawa identyczna to stosuje się rozwiązanie z wyroku ale jeśli tylko podobna to nie trzeba go stosować.
Orzeczenie Sądu Najwyższego mają charakter sygnalizacyjny w stosunku do kongresu, który może dokonać nowelizacji aktu. Orzeczenie Sądu Najwyższego zawiesza moc obowiązywania aktu prawnego.
Polska
Kontrola sprawowana jest przez Trybunał Konstytucyjny, organ władzy sądowniczej (a więc nie jest to sąd). W !982 wprowadzono do Konstytucji Trybunał Konstytucyjny w tym samym rozdziale co Trybunał Stanu i Najwyższą Izbę Kontroli.
Wprowadzając Trybunał Konstytucyjno zastanawiano się nad ostatecznością jego rozstrzygnięć. Nie chciano się na to zgodzić żeby nie łamać konstytucyjnej zasady o nadrzędności władzy organu przedstawicielskiego (Sejmu). Był to oczywiście pretekst aby nie wprowadzić mechanizmu, który pozwalałby kontrolować działania państwa min. w sferze wolności i praw obywatelskich np. w drodze skargi konstytucyjnej (koncepcje jej istnienia także odrzucono).
Ustawa z 1985r
Kompetencje Trybunału Konstytucyjnego były o wiele skromniejsze niż obecnie. Badano zgodność aktów normatywnych z „aktami ustawodawczymi”. Nie zdecydowano się na ostateczność orzeczeń Trybunału Konstytucyjnego w sprawie ustaw. Takie orzeczenie o niekonstytucyjności musiało być zaakceptowane lub odrzucone przez Sejm ale nie sprecyzowano terminu w jakim Sejm ma się nim zająć. Jeśli chodzi o akty normatywne stojące poniżej ustawy w zasadzie uznano ostateczność orzeczenie o niekonstytucyjności ale pozostawiono furtkę - Rada Ministrów mogła w ciągu 30 dni zażądać ponownego rozpatrzenia sprawy przez Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie. Powszechną praktyką było uchylanie aktu prawnego w momencie skierowania go do rozpatrzenia przez Trybunał - władze zapobiegały w ten sposób stwierdzeniu niekonstytucyjności, które mogłoby stać się powodem do roszczeń ze strony obywateli.
1989
Trybunał Konstytucyjny zyskuje w spadku po Radzie Państwa, która czyniła to od 1956r, prawo do podawania powszechnie obowiązującej wykładni ustaw. Uprawnienie to było sprzeczne z Konstytucją, ze względu na to, że nastawało na niezawisłość sądów, ale do 1997r nikt nie wystąpił o zbadanie jego zgodności z Konstytucją.
W odniesieniu do ustawy z 1985r uchwalono, że jeśli Sejm w ciągu 6 miesięcy nie zajmie stanowiska w sprawie orzeczenia Trybunału Konstytucyjnego to staje się ono wiążące.
1.8.1997
Z chwilą uchwalenia nowej konstytucji została uchwalona nowa ustawa o TK (1 sierpnia 1997r.) W świetle art. 177 (tej ustawy???) TK składa się z 15 sędziów ( wcześniej było ich 12 - zwiększenie liczby argumentowano przypisaniem nowych zadań; pojawiła się skarga). Orzeczenia te nie zawsze miały charakter ostateczny (art. 238).
Kadencja Sędziego TK trwa 9 lat bez względu na to, kiedy nastąpił wybór. Wyboru dokonuje Sejm na wniosek Prezydium Sejmu bądź grupy 50 posłów. Wyboru dokonuje się bezwzględną większością głosów. Kandydat musi mieć kwalifikacje do zajmowania stanowiska Sędziego Sądu Najwyższego bądź NSA. Zasada ta ma gwarantować fachowość Trybunału Konstytucyjnego podczas gdy Konstytucja mówi że mają być to osoby „wyróżniające się wiedzą prawniczą”.
Art. 195.
1. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w sprawowaniu swojego urzędu są niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji.
2. Sędziom Trybunału Konstytucyjnego zapewnia się warunki pracy i wynagrodzenie odpowiadające godności urzędu oraz zakresowi ich obowiązków.
3. Sędziowie Trybunału Konstytucyjnego w okresie zajmowania stanowiska nie mogą należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z zasadami niezależności sądów i niezawisłości sędziów.
Wygaśnięcie mandatu sędziego powodują
wydalenie dyscyplinarne
skazanie prawomocnym wyrokiem sądu
zrzeczenie się stanowiska
stwierdzenie przez komisję lekarską o niezdolności do wykonywania funkcji
Na status sędziego wpływają również
immunitet
po zakończeniu 9 letniej kadencji sędzia wraca na poprzednie stanowisko lub przechodzi w stan spoczynku
Organy
Prezes
Powołuje go Prezydent z dwóch kandydatów, przedstawionych przez Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK
Reprezentuje Trybunał na zewnątrz
jest odpowiedzialny za sprawne funkcjonowanie Trybunału
Zgromadzenie Ogólne Sędziów TK
wybiera kandydatów na stanowisko Prezesa i Wice-prezesa
przyjęcie projektu budżetu TK
tworzenie sprawozdań o działaniu TK
Właściwość TK
Jest to organ władzy sądowniczej.
Kompetencje
Art. 188.
Trybunał Konstytucyjny orzeka w sprawach:
1) zgodności ustaw i umów międzynarodowych z Konstytucją,
2) zgodności ustaw z ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi, których ratyfikacja wymagała uprzedniej zgody wyrażonej w ustawie,
3) zgodności przepisów prawa, wydawanych przez centralne organy państwowe, z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi i ustawami,
4) zgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych,
5) skargi konstytucyjnej, o której mowa w art. 79 ust. 1.
Kontrola materialna i formalna
materialna oznacza badanie czy dany akty nie narusza konstytucji, umowy międzynarodowej, ustawy przez treść normy zawartej w danym akcie
formalna dokonuje oceny czy dany akt został wydany przez konkretny organ, czy nie zostały przekroczone kompetencje
Kontrola abstrakcyjna i konretna
abstrakcyjna; gdy określone w konstytucji podmioty występują z wnioskiem o stwierdzenie niezgodności z konstytucją aktów prawnych
kontrola konkretna ma miejsce w określonych sprawach (pytania konstytucyjne, skarga)
Kontroli nie podlegają akty prawa miejscowego, które podlegają kontroli organów nadrzędnych i sądów administracyjnych.
Przedmiotem kontroli nie mogą być akty które utraciły swą moc oraz akty konkretno indywidualne
Konstytucja nie zawiera żadnego elementu czasowego (hmmm..???)
Przesłanki skargi
służy obronie praw i wolności ustanowionych w Konstytucji
prawo do wniesienia przysługuje tylko podmiotowi, którego prawa lub wolności zostały naruszone
Nie ujęte zakresem skargi
prawo azylu
prawo ubiegania się o status uchodźcy
prawa i wolności ustanowione wyłącznie w ustawach bądź wynikające z umów międzynarodowych
Art. 79 nie jest objęte prawo azylu i prawo ubiegania się o status uchodźcy. Nie są objęte również prawa i wolności ustanowione w ustawach i wynikające z umów międzynarodowych.
W skardze konstytucyjnej można podnieść wyłącznie zarzut że ostateczne orzeczenie sądu bądź organów administracji zostało wydane na podstawie aktu niezgodnego z konstytucją. Wadliwość musi mieć charakter merytoryczny.
Orzekanie o zgodności z konstytucją celów i zgodności działalności partii politycznych
TK bada zgodność celów lub działania partii politycznych z konstytucją. Warunkiem zarejestrowania partii jest przedstawienie statutu partii. Rejestracji dokonuje Sąd Okręgowy w Warszawie. W zależności od tego jak cele partii są ujęte Sąd Okręgowy bada te cele przed dokonaniem rejestracji partii. Kompetencją TK jest badanie celów działalności a nie metody działalności partii. Przed wpisaniem do ewidencji sąd czytając wniosek może mieć wątpliwości co do konstytucyjności celów partii wówczas sąd okręgowy występuje do trybunału, jeżeli TK orzeknie że cele te są nie zgodne z konstytucją odmawia się wpisania partii do ewidencji. W drugim przypadku kontroli poddaje się cele partii już działającej (bada się najczęściej w przypadku gdy jakaś partia ma utajnione struktury, w tej sytuacji działa się już nie same cele lecz działalność). W przypadku badania zgodności celów lub działania partii politycznych z konstytucją TK orzeka w składzie pełnym.
Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych
Art. 189.
Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga spory kompetencyjne pomiędzy centralnymi konstytucyjnymi organami państwa
Spór
pozytywny - dwa lub więcej organów uznaje się za właściwe do rozstrzygnięcia sprawy
negatywny - dwa bądź większa liczba organów uznaje się za niewłaściwe do rozstrzygnięcia problemu
Orzekanie (stwierdzenie) w sprawie przeszkody w sprawowaniu urzędu przez prezydenta
Art. 131. ust. 1
1. Jeżeli Prezydent Rzeczypospolitej nie może przejściowo sprawować urzędu, zawiadamia o tym Marszałka Sejmu, który tymczasowo przejmuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej. Gdy Prezydent Rzeczypospolitej nie jest w stanie zawiadomić Marszałka Sejmu o niemożności sprawowania urzędu, wówczas o stwierdzeniu przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej rozstrzyga Trybunał Konstytucyjny na wniosek Marszałka Sejmu. W razie uznania przejściowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej Trybunał Konstytucyjny powierza Marszałkowi Sejmu tymczasowe wykonywanie obowiązków Prezydenta Rzeczypospolitej.
Jeżeli głowa państwa nie może przejściowo sprawować swoich obowiązków, zawiadamia o tym Marszałka Sejmu i powierza mu tymczasowe wykonywanie obowiązków. W sytuacji gdy prezydent nie jest w stanie powiadomić Marszałka Sejmu, decyzję o przekazanie Marszałkowi tymczasowych funkcji Prezydenta podejmuje TK na wniosek Marszałka Sejmu. Marszałek występuje z wnioskiem o niemożności sprawowania funkcji przez prezydenta. W rozprawie tej musi uczestniczyć Marszałek Sejmu, Marszałek Senatu, I prezes SN i prokurator generalny. W tej kwestii też jest wydawane postanowienie. Decyzja zapada przy pełnym składzie TK. Marszałek wchodzi w pełne obowiązki i kompetencji sejmu poza możliwością skracania kadencji Sejmu.
Funkcja Sygnalizacyjna
TK nie może dokonywać oceny zgodności ustaw z innymi ustawami (kontrola pozioma). W praktyce TK został upoważniony do przedstawienia właściwym organom prawotwórczym uwag o stwierdzonych uchybieniach i lukach w prawie. Tego rodzaju wystąpienia sygnalizacyjne nie mają charakteru wiążącego wobec organu, do którego zostały skierowane. Realizowana jest na podstawie art. 4 ustawy o TK. Nie przeprowadza się nad nim głosowania. Informację tę TK przedstawia na corocznym posiedzeniu na którym zapraszani są wszyscy najwyżsi przedstawiciele władzy.
4