Terminem PE -wiadom dziaalno pastwa (rzdu, prezydenta, parlamentu) polegajc na uruchamianiu takich dziaa przyczynowych (narzdzi PE) które w nastpstwie obiektywnie dziaajcych praw ekonomicznych wywouj skutki zbienych z celami tak polityki (rzdzcych)
Def. PE Oskara Lanege - PE wiadomym dziaaniem rzdu polegajcym na wprowadzaniu do rzeczywistoci gospodarczej przyczyn które w nastpstwie funkcjonowania obiektywnych praw ekonomicznych owocuj skutkami stanowicymi cele polityki ekonomicznej w dawnym czasie, dla danego Rzdu.
(Pierwsza trudno dla polityka ekonomicznego to zoono praw ekonomicznych, prawa ekonomiczne dziaaj poprzez ludzi a one nie s pewne)
Prawa ekonomiczne to wrcz matematyczna regua transformacji przyczyny w skutek. np. - prawo popytu - jest opisana regua przeksztacenia si czynnika dochodowego bd cenowego w popyt
- w prawie poday jest opisana korelacja pomidzy cenami dochodami a poda
- w prawie Leffera - korelacja pomidzy stawkami podatkowymi a wpywami do budetu
Cao dziaa PE 3 rodzaje
1.Tematy interwencyjne - su marginalizacji takich negatywnych stron samoregulacji rynkowej jak:
-niedoskonaa konkurencja i monopole ( ustanowienia dobrego ustawodawstwa antymonopolowego i zdeterminowanego jego stosowania w praktyce),
-koszty zewntrzne spoeczne zwizane z degradacj przed podmioty gospodarcze rodowiska gospodarczego, wprowadzania i egzekwowanie prawa wchodzcego w rodowisko naturalne, wymogów sanitarnych warunków technicznych,
-brak zainteresowania przedsibiorcy pewnymi rodzajami dziaalnoci lokujcymi si w swerze dóbr publicznych np. subsydiowanie bd zlecanie podmiotom prywatnym budowy i rozbudowy urzdze infrastruktury takich jak porty kanay, tamy, mosty, drogi.
2.Dziaania redystrybucyjne - funkcj jest racjonalizowanie (nigdy niwelowanie) nierównoci w poziomach dochodów i warunków ycia ludnoci. Forma ich realizacji - progresja majtkowa - zasiki spoeczne, - opodatkowanie ( spadków, darowizn, przychodów ze sprzeday nieruchomoci)
3.Dziaania stabilizacyjne - istota jest przezwycianie bada koniunktury gospodarczej zjawisk recesji inflacji tempa wzrostu, deficytach w obrotach biecych. Narzdzia - s regulacja poday i pienidza
Def. Semantyczna Polityka = równanie polega na tym e iloczyn z lewej strony obrazujcy emisj pienidza x cyrkulacj = poday dóbr i usug pomnoony przez jednostkowe ceny
- równanie Irwinga Fischera wyemitowa tyle pienidzy ile potrzebuje gospodarka znajdujca si we wzrocie.
Def. PE definiowana jako sztuka rzdzenia prawami ekonomicznym kraju.
PE jest sztuk urzeczywistniania w gospodarce dobra wspólnego.
PE jest narzdziem promowania i urzeczywistniania ducha przedsibiorczoci dynamizujcego rozwój gospodarki oraz poprawiajcego przez to warunki rozwoju czowieka w wymiarze jednostkowym i spoecznym.
PE nie moe by sztuk przezwyciania grawitacji czyli zdejmowania odpowiedzialnoci z jednostek ludzkich i gospodarczych wyrczania jednostek. PE jest sztuk skaniania wszystkich ludzi, jednostek gospodarczych i duych koncernach trzeba skania wszystkie te jednostki do samo radzenia oraz demonstrowania w dziaaniach praktycznych racjonalnoci i moralnoci.
Jest take sztuk urzeczywistniania w gospodarce wartoci uniwersalnych:
prawa kadego czowieka do wolnoci wasnoci prywatnej, prawdy, sprawiedliwoci, godnoci, solidarnoci
Odpowiada PE urzeczywistnianie wybranych przez rzdzcych na dan perspektyw czasu orientacji strategicznych np. pro efektywnociowa, proekologicznej, pro transformacyjnej.
PE jest sztuk demokratycznie uzgodnionego korygowania rynkowych procesów gospodarczych przy pomocy trojakich dziaa:
1.Korekty procesu gromadzenia bogactwa przez róne podmioty i warstwy spoeczne, w ramach zobiektywizowane opartej na uzgodnieniu interesów wiata prasy i kapitaów, polityki podatkowej.
2.Zabezpieczanie optymalnego (a nie max wysokiego przy danych moliwociach) poziomu bezpieczestwa socjalnego przez: Wydatki i zobowizania wadz publicznych samorzdowych owiatowych ubezpieczenia spoeczne mieszkaniowe
3.Wspomagania rozwoju rodowiska naturalnego miejsc pracy i konkurencyjnej struktury rynku (towarowego pracy, kapitaowego, pienino walutowego)
Usprawiedliwieniem prowadzenia aktywnej PE przez Pastwo jest wykazanie przez PE w praktyce nastpujce przymioty
1.Moralna (jednolito prawa)
2.Skuteczno (zagregowane w budecie rocznym i na dusz perspektyw cele powinny by realizowane
3.Efektywno
4.Sprawna
Jeli oceniano kiedy PE to na podstawie skutecznoci a nie na podstawie w/w kryteriów rozumiano jako zdolno polityki do zabezpieczenia reprodukcji wadzy przez monoparti.
Pojciem celów PE okrelamy zjawiska i procesy spoeczno-gospodarcze podana z punktu widzenia organów pastwowych (wiedzy) rozumiane w ten sposób cele s kategori historyczn, zmienn w czasie i w przestrzeni. Na t zmian w czasie wpywaj róne przyczyny
Istotne determinanty celów polityki ekonomicznej
Pojcie celów PE okrelamy zjawiska i procesy spoeczno gospodarcze podane z punktu widzenia najwyszych organów wadzy pastwowej 3 rodzaje
1. Typ i forma pastwa
2. Sytuacja spoeczno gospodarcza w danym czasie i na danym obszarze
3. Teorie ekonomiczne i budowane na jej podstawie przez polityków doktryny gospodarcze
ad 1 typy pastwa niewolnictwo, feudalizm, kapitalizm, socjalizm kady typ pastwa mia waciwe formy w pastwie typu niewolniczego - funkcjonowaa monarchia w formie arystokratycznej demokratycznej lub poligarchicznej, (cele polityki god. generowali waciciele niewolników stanowicy najsilniejsz grup spoeczn rozstrzygajcy ten kto obecnie rzdzi)
Pastwo feudalne - w uyciu byy 2 form monarchia absolutna (monarcha z nikim nie dzieli si wadz i on i jego rodzina generowali cele gospodarce) stanowa - (monarcha dzieli si w wadz z wacicielami ziemskimi)
Pastwa kapitalistyczne - 2 formy - republika (wadza pochodzi z demokratycznych wyborów cele pol. gos przez ugrupowania polityczne które zdobyy wadze w pastwie), - monarchia - (konstytucyjna monarcha ograniczany w swoich kompetencjach konstytucj np. monarchia parlamentarna w ramach której rzd rzdzi parlament emituje i ustanawia prawa a monarcha spenia jedynie funkcj reprezentacyjn wygasza okolicznociowe przemówienie reprezentuje majestat kraju z zagranic, cele PE kreuje rzd),
Ad 2. Sytuacja spoeczno ekonomiczna (róne cele dobra sytuacja kiedy gospodarka si rozwija inne kiedy gospodarka jest w bazie stagnacji)
Ad 3. Teoria Rikardo, Kejsa polityka,
Klasyfikacja celów PE
1.Cele generalne - zwizane z trosk o suwerenno narodow, postp spoeczny, gwarantowanie praw czowieka, wolnoci, prywatnej wasnoci, sprawiedliwoci
2.Cele ustrojowo systemowe - zwizane z umacnianiem istniejcego ustroju spoeczno gospodarczego i zapewnianie jego postpowej ewolucji, umacnianie i zabezpieczanie czas na rozwój.
3.Cele ekonomiczne - zwizane z pomnaaniem bogactwa i znaczenia kraju w wiecie poprzez sprzyjanie efektywnemu wykorzystaniu zasobów gospodarczych w kraju (przestawienie si na system rynkowy), poprzez wzrost gospodarczy, przypieszaniu zmian strukturalnych w gospodarce wasnociowych organizacyjnych technicznych technologicznych, finansowych itp., rozwój przedsibiorczoci,
4.Cele spoeczne - sprawiedliwy podzia dochodów, denie do racjonalizowania bezrobocia, dbanie o wyrównania szans awansu zawodowego pacowego, powszechne dostpy do kulturalnych i owiatowych oraz ubezpieczeniowych.
5.Cele ekologiczne zwizane z ochron rodowiska naturalnego i rekultywacj terenów zdegradowanych
6.Cele obronno militarne zwizane z rozwojem przemysu militarnego na miar moliwoci
Najbardziej typowe cele realizowane przez PE 3 RP (ta polityka na przeomie wieków realizowaa 11 celów)
1.Inicjowanie i promowanie wzrostu gospodarczego oraz zwalczanie waha cyklicznych.
2.Zachowanie lub przywracanie równowagi makro ekonomicznej w tym zapobieganie bd ograniczanie deficytu budetowego.
3.Walka z inflacj.
4.Walka z bezrobociem
5.Wychodzenie z puapki zaduenia zagranicznego i proeksportowe przestawianie gospodarki.
6.Modernizacja techniczna i przezwycianie luki technologicznej
7.Restrukturyzacja gospodarki: wasnociowa, sektorowa, przestrzenna
8.Aktywizacja gospodarcza terenów o przestarzaej lub stagnacyjnej strukturze
9.Ochrona rodowiska naturalnego i przywracanie stanu uprzedniego
10.Uczestnictwo w wspólnotach regionalnych w ramach procesów integracyjnych
11.Przezwycienie 4 ryzyk towarzyszcych otwarciu gospodarki polityki na kapita zagraniczny
Ryzyka:
- zbudowanie kapitau zagranicznego (a nie bdzie Polski tam)
- ryzyko niestabilnoci inwestycji portfelowych kapitau zagranicznego zwizanych z inwestowaniem w papiery skarbowe i w akcje prywatyzowanych przedsibiorstw
- groba bycia amortyzatorem waha cyklicznych dla cyklu koniunkturalnego dla krajów bogatych
- ucieczka kapitaów
Relacje zachodzce midzy poszczególnymi rodzajami celów PE
Pomidzy zachodz trojakie wspózalenoci i powizania
1.Zwizki synergiczne zachodzce wew. gdy realizacja jednego celu PE wzmacnia skuteczno urzeczywistnienia (wspó wspomagania istnienia)
2.Zwizki sprzeczne polegaj na realizacji jednego z celów PE utrudnia lub moe wchodzi w sytuacje konfliktow z wymogiem urzeczywistniania innego celu. Sprzeczno rodzi niebezpieczestwo maej skutecznoci PE bowiem realizacja jednego celu podwaa inny cel, bd moe prowadzi do wywoania bardziej gronych zjawisk.
Np. cel aprecjacji pienidza zalecan przez polityk pienin jako rodek przeciw dziaania inflacji moe powodowa spadek opacalnoci i rozmiarów spadek eksportu.
Cel odwrotnie dewaluacja (wasnej waluty) obnienie zwikszenie efektywnoci i rozmiaru eksportu moe spowodowa przypieszenie wzrostu inflacji oraz zmniejszy skonno do oszczdzania inwestowania.
Cel przeciwdziaania bezrobociu miejsc we wszystkich rodzajach wymagajcych do natychmiastowego zaprzestania moe by sprzeczne z celami restrukturyzacji wasnociowych produktowej techniczno technologicznej, organizacyjnej moe wchodzi w kolizj z koniecznoci urzeczywistnienia dziaa sucych modernizacji struktury polskiej gospodarki i zdynamizowanie jej rozwoju, zwikszeniu i istotne jej konkurencyjnoci.
Cel zmniejszenia deficytu budetowego z a potrzeba finansowania wanych celów spoecznych angaujc zasoby baków moe stymulowa wzrost stóp procentowych i cen utrudnie w rozwoju prywatnej przedsibiorczoci.
3.Relacja zwizek neutralny w ramach którego jednego celów PE nie wpywa na moliwoci urzeczywistniania innych (jest bardziej nominalna ni realna)
Pamitajc e dominuj zwizki sprzecznoci kolizji moemy zredagowa 2 wane dla PE wskazania
1.Zawsze przez redagowaniem celu PE i zastosowaniem do jego realizacji odpowiednich narzdzi zawsze trzeba zbada moliwe tego nastpstwa dla innych celów ju realizowanych.
2. tym czy dany cel PE bdzie sprzeczny z innymi celami rozstrzyga kadorazowo konkretna sytuacja spoeczno gospodarcza kraju a nie przyrodzone dziaajce automatycznie jego cechy ogólne.
Narzdzia polityki gospodarczej i ich 4 klasyfikacje - Podzia PE dzieli si na 4 rodzaje
I..Kryterium rodzaju
1.Teorie ekonomiczne i budowa na podstawie doktryny gospodarczej (uzasadnienia usprawiedliwienia i obiektywizacji).
Teoria ekonomiczna - jako dyscyplina naukowa jest zjawiskiem modszym ni polityka ekonomiczna. Kiedy cele rzdzcego byy oczywistoci. Wraz ze wzrostem partycypacji w rzdzeniu coraz szerszych grup spoecznych trzeba byo zjednywa, ich form byy teorie ekonomiczne które byy wykorzystywane do uzasadnienia rozstrzygni dotyczcych celów i metod ich urzeczywistniania.
2.Przesanki podejmowania decyzji sucych kreowaniu rzeczywistoci w sferze zjawisk gospodarczych (prognozy, programy, plany) oraz z metodologi i sporzdzaniem PE.
3.Instytucje prowadzce PE. W zalenoci od przyjtych rozwiza konstytucyjnych przyjtych w pastwie mog nimi by - rzd, prezydent, parlament, bank centralny, rónoimienne agendy rzdowe, oraz wadze samorzdowe.
4.Centralne akty normatywne wpywajce na posta i zasady funkcjonowania systemu gospodarczego, a take na tre i charakter polityki gospodarczej.
5.S centralnie ksztatowane parametry regulacyjne wpywajce na dziaalno podmiotów gospodarczych (podatki, stopy procentowe, ca)
II..Charakteru PE
1.Narzdzia nakazowe przybierajce najczciej form skojarzonego z sankcj karn polecenia administracyjnego ( w gospodarce rewizyjno rozdzielczych)
2.Narzdzia parametryczne oddziaujce porednio poprze interes i rachunek ekonomiczny na samodzielny decyzje podmiotów gospodarczych (gospodarstw domowych, przedsibiorstw i instytucji) mog to by stawki podatki i opat zwolnienia i ulgi podatkowe
III..Sposoby oddziaywania
1.rodki perswazji sprowadzajce s do emitowanych przez rzd i jego agendy wezwa do okrelonych zachowa sucych urzeczywistnianiu dobra wspólnego.
2.rodki motywacji zachty do porzdnych zachowa zwizane z nagrodami dla tych którzy bd postpowa zgodnie z celami PE i karami dla tych którzy celów PE nie bd realizowa. Te rodki s rozpowszechniane w pateralistycznych sposobach rzdzenia, takich w których ogó jednostek gospodarczych jest uzaleniona od yczliwoci Pastwa
3.Regulacje prawno administracyjne zawarte w ustawach i rozporzdzeniach przestrzegane prze wszystkich s nimi przepisy podatku handlowego, prawa pracy, funkcjonowania rzdu
4.Parametry ekonomi oddziaywujce na sfer realn przybieraj posta zrónicowan i obejmuj (ceny i zasady ich ksztatowania, pace i zasady ich ksztatowania i kontroli, zasady udzielania istoty oprocentowania kredytu, kursy walutowe i zasady ich ksztatowania, zasady i ksztatowania stopy podatkowej, preferencje kredytowe i podatkowe dziaajce na potrcenia - koszt uzyskania przychodów, karencje - terminowe przesunicia w czasie spaty kredytów, rónoimienne ulg podatkowe - budowlane remontowe inwestycyjne, edukacyjne)
szczegóowe rodzaje
a)ceny i zasady ich ksztatowania (place stopy procentowe, podatki preferencje)
Ulgi (budowlane,)
Subsydia dotacje gwarancje kredytowe taryfy celne zasady kalkulacji, podzia zysku, zasady wchodzenia i wychodzenia z rynku, zadania przedsibiorstwa, licencjonowania dziaalnoci gospodarczej, ksztatowanie rodków na nauk i badania naukowe.
Zamówienia rzdowe, zasady naliczania amortyzacji, rachunki oszczdnociowe, przepisy antymonopolowe, dopuszczalno do obrotu giedowego, obligacje pastwowe na otwartym rynku, pakiety kontrolne akcji, sterowanie informacj, kreowanie konsorcji mieszanych z udziaem pastwa.
5. rodki inf. majce na celu poinformowanie ogóu podmiotów o tym by w realizacj jakich celów pastwo jest zainteresowane (publikacje prasowe, audycje,)
Analiza dowiadcze stosowania wymienionych przez nas narzdzi powala na zredagowaniu twierdzenia, e ich skuteczno moe by tym wiksza im czciej rzdzcy bd si ucieka do równoczesnego stosowania kilku narzdzi p.e. do realizacji jednego celu, take gdy im bardziej narzdzia wymienione wykazuj cech niezmiennoci.
IV.. Kryterium zakresu oddziaywania
1. Ogólno ekonomiczne stosowane w odniesieniu do wszystkich podmiotów w gospodarce
(oprocentowanie kredytów)
a) narzdzia suce ksztatowaniu poday (tj. rodki suce zwikszeniu zatrudnienia, rodki stymulujce dziaalno inwestycyjn, obejmujce uatwienia dostpnoci do nich, agodzone okresy karencji, ochrona rynku cami, finansowanie kosztów infrastruktury przez budet pastwa)
b) narzdzia suce ksztatowanie popytu - zmniejszajce popyt w ramach twarde finansowanie, - narzdzia suce zwikszaniu popytu przez oywiania procesów gospodarczych w ramach “mikkiego” finansowani
2. Specjalistyczne wykorzystywanie wycznie do jednego rodzaju podmiotów gospodarczych (ca, obciajce wycznie podmioty w obrocie gospodarczym)
Narzdzia w ramach twardego finansowania s odwróceniem finansowania narzdzi mikkiego popytu. Jeeli w jednym przypadku ograniczenia liberalizuje si to w drugim wprowadza restrykcje ich stosowania
Ogó wspó ekonomicznych narzdzi ksztatowania popytu “twardego” finansowanie obejmuje:
1.podnoszenie stopy procentowej od kredytu,
2.przymusowe depozyty lub ich zmniejszanie w banku centralnym
3.operacje na otwartych rynkach zmierzajce do ograniczenia zdolnoci kredytowej (pastwo emitujc papiery skarbowe i obligacje skarb osiga pienidze z rynku, utrudnia tym bankom komercyjnym zebranie depozytu)
4.programy oszczdnociowe
5.redukcja zatrudnienia
6.rodki stymulujce oszczdnoci w tym: przymusowe zamraanie wkadów dewaluacja wasnej waluty, podnoszenie stóp produktowych, zwalnianie cen z kontroli, podwyki urzdowych cen zamraania cen i pac na jaki czas.
7.Redukcja inwestycji budetowych
Narzdzia ksztatowania popytu sucych “mikkim finansowaniu”:
1.obnienie stóp procentowych od kredytu
2.zwalnianie z obowizkowych depozytów
3.skupowanie obligacji pastwowych
4.zwikszanie kredytów konsumpcyjnych
5.aprecjacja czyli podnoszenie wartoci krajowej waluty czyli zmniejszanie przelicznika z wzgldem dewizy
6.obnienie podatków
7.obejmowanie cen kontrol
8.obnienie cen urzdowych
9.rezygnacja z kontroli cen i pac
10.zwikszanie inwestycji budetowych
Istota i rodzaje uwarunkowa polityki ekonomicznej oraz ogólna charakterystyka sprzenia zwrotnego midzy nimi wraz z analiz cech nowoczesnego podejcia polityki ekonom. Do uwarunkowa rozwojowych.
PE Danego kraju jest zawsze redagowana i urzeczywistniana w cile okrelonych uwarunkowaniach ograniczajcych swobod decyzyjn rzdzcych.
Jest ona zawsze dzieckiem tych uwarunkowa zarówno gdy pozostaje pod ich wpywem jak i wasn aktywnoci próbuje od tych uwarunkowa si uniezaleni.
Pomidzy uwarunkowaniami i PE panuje silne sprzenie zwrotne. Oznacza ono e z jednej stront uwarunkowania determinuj cele i narzdzia a z drugiej stron tre PE wraz z wykazywan przez ni moralnoci skutecznoci efektywnoci i sprawnoci wpywaj okrelajco, deterministycznie na istot, si i nastpstwa samych uwarunkowa.
Przykadowo poda rodków gospodarczych (tj. surowców rodków energii, siy roboczej, kapitau) Staje si barier rozwoju jedynie w gospodarkach ekstensywnych regulowanych wcibsk, totaln polityk ekonomiczn o charakterze nakazowo-rekwizycyjno-rozdzielczym i teoria wartoci opart na kosztach.
Finalnym rezultatem powszechnej maksymalizacji wartoci tosamej z kosztami staje si gospodarka niedoborów poday i rynek producenta.
W rozwijajcych si intensywnie gospodarkach kapitalistycznych regulowanych konkurencj albo regulacj rynkow i teori wartoci opart na popycie efektywnym kada ograniczona poda rodków gospodarczych staje si natychmiast stymulatorem rónoimiennego postpu (technicznego, ekonomicznego, organizacyjnego itd.) sucego cakowitemu zaspokajaniu wszelkich rodzaj ów popytu, cznie z popytem sztucznie wytwarzanym przez reklam. Dziki temu zanika popyt niezaspokojony i upowszechnia rynek konsumenta.
Obecnie 2 wasnoci (cechy) charakteryzuj podejcia nowoczesne PE. Do uwarunkowa gospodarczych:
1..Przekonanie, e nie rzeczy, nie dobra materialne i rodki gospodarcze lecz zdolnoci kreowania nowych idei i pomysów, a wic kapita ludzi gromadzona w gowach wiedza formalna stanowi o bogactwie w kraju.
Te zdolnoci warunkuj upowszechnienia przedsibiorczoci adaptatywnoci czyli zdolnoci przystosowawczej szybkoci reagowania na bodce zewntrzne, kreatywnej elastycznoci itp. Zachowa opartych na intelektualnym potencjale spoeczestwa i jego moralnoci, a nie na zasobach materialnych i naturalnych.
2..Powiadczenie e od rzdzcych czyli twórców polityki trzeba wymaga aktywnego a nie biernego stosunku do tych uwarunkowa. Za biedne naley uznawa upatrywanie w istniejcych uwarunkowaniach (przyrodniczych, ludzkich, finansowych itp.) barier dla rozwoju gospodarki.
PE jest nie tylko wiedza ale gównie sztuk i umiejtnoci radzenia sobie w kadych warunkach, jakie by one nie byy.
W rodzinie uwarunkowa PE moemy wyodrbni 3 grupy.
uwarunkowania zewntrzne
uwarunkowania wewntrzne
uwarunkowania ustrojowe-systemowe
Analiza wzajemnych zwizków pomidzy uwarunkowaniami zewntrznymi i treci polityki gospodarczej
Rodzajem uwarunkowa zew. Jest:
1.Midzynarodowa sytuacja polityczna i stosunki z ssiadami
sytuacja dobra uatwia koncentracj PE na realizacj zada gospodarczych i spoecznych
sytuacja za - zmusza do koncentracji uwagi na zadaniach polityczno-miliarnych
d - uatwia opieranie wyborów w zakresie narzdzi i celów PE na rezultatach rachunku ekonomicznego
z - zmusza do podejmowania decyzji na podstawie kryterium politycznej koniecznoci
d - zmusza do upowszechnienia wolnoci gospodarczej i samoregulacji rynku
z - owocuje centralizacj i nakazowo rekwizycyjno rozdzielczym administrowaniem
d - oddziauje na rzecz upowszechniania wasnoci prywatnej
z - konserwuje wasno pastwow
d - upowszechnia waciwe rzdzeniu subtelne metody oddziaywania pastwa na jednostki gospodarcze poprzez interes ekonomiczny poprzez bodce finansowe, ksztacce wiadomo formy edukacyjno - persfazyjne
z - rodzi zapotrzebowanie na zarzdzanie czyli posugiwanie si wadczo - administracyjno narzdziami oddziaywanie wadz publicznych (pastwowych) poprzez: nakazy, zakazy, polecenia, subowe, dyrektywy, limity kontyngenty
d - uatwia rzdowi porywanie ludzi do czynu atrakcyjnoci goszonych i wdraanych ideaów
z - zmusza do siowego opychania ludzi w kierunku wyznaczonym
d - pozwala na spokojne rzdzenie z gow, w zgodzie z nauk, moralnoci
s - wymusza totalne administrowanie czsto ponad gowami wyksztaconego spoeczestwa
d - myle globalnie dziaa lokalnie
z - myle lokalnie i dziaa globalnie
2.Midzynarodowa sytuacja gospodarcza i warunki wymiany handlowej
Obecnie gospodarka jest zglobalizowana i stan rzeczy w otoczeniu zewntrznym rzutuje bezporednio na nasz polityk, narzdzia na jej cele, na jej tre, na szans realizacji w naszym kraju rozwoju gospodarczego, postpu spoecznego. Posugujc si ocen z koca milenium moemy wskaza e przechodzc od socjalizmu do kapitalizmu musielimy zrealizowa gospodark i przestawi na wymagajce rynki zachodnie. Niepewno jutra nie jestemy przygotowani do jakoci mamy z struktur inwentarz przestarzay jestemy uzalenieni od mocarstw gospodarczych. Obecno kapitau zagranicznego na naszym rynku skala zagroe idzie w 4 kierunkach. Jest dziaalno Japonii, USA (wzronie stopa procentowa to nasza gieda i nasze stopy procentowe bd musiay zareagowa.) Na giedzie warszawskiej ceny spadn a stopy procentowe bd musiay pój w gór, a dostpno kapitau zmale, ilo miejsc pacy zmale, szans zarobku zmniejszy si, polityka gospodarcza bdzie musiaa sobie radzi z trudniejszymi ni dotd warunkami. Gdyby ten niekorzystny scenariusz zwizany ze spadkiem oywienia w wiecie wród podmiotów z którymi najbardziej kooperujemy w UE, to z czasem napicia w naszym bilansie patniczym stayby si wiksze. Luka w obrotach biecych pomidzy importem a eksportem zamiast male jeszcze bardziej by wzrosa, to by rzutowao na ograniczenie popytu równie wewntrznego, na zmniejszenie dochodów podatkowych, zmniejszenie wpywów budetowych zmalenie szans awansu pacowego sfery budetowej. Zagraa nam ucieczka kapitau obcego. W ramach warunków wymiany handlowej istotne s relacje
Zagraa nam ucieczka kapitau zagranicznego.
W ramach warunków wymiany handlowej istotne s relacje zagranicznych cen importu do eksportu. Relacja ta moe rosn bd male.
Wzrost relacji zagranicznych cen eksportu do importu oznacza, e za jednostk importu pacimy mniejszym eksportem dziki temu kraj eksportu korzysta, a proeksportowa orientacja gospodarki staje si stymulatorem jej wzrostu oraz przyczyn zmniejszania inflacji i deficytu budetowego. Tak jest wówczas tylko gdy relacja cen eksportu do cen importu ronie, poprawia si. Jednak czciej wystpuje sytuacja odwrotna, gdy relacja cen eksportu do cen importu pogarsza si co oznacza e za jednostk t sam importu musimy paci wicej w eksporcie. Potguje si inflacja ronie deficyt budetowy maleje dynamika wzrostu PKB, potem wolumen PKB, ..... malej oszczdnoci i inwestycje wewntrz krajowe. W tej sytuacji kraj eksportujcy zaczyna traci. To wszystko rzutuje na konieczno reorientacji celów prowadzonej polityki gospodarczej i na konieczno dostosowania do zmienionej sytuacji w warunkach wymiany handlowej narzdzi prowadzenia polityki.
U nas te relacje pomidzy wartoci koniecznego eksportu na zaimportowanie jednostki importu nie s korzystne (za 1 ton stali z importu pacimy 3 tonami wyeksportowanej wasnej stali bo ona sabo przetworzona nie ma parametrów, ..)
3. Przynaleno do midzynarodowych ugrupowa gospodarczych
- RWPG
- Unia Europejska - do której zmierzamy w ramach III RP
Kada przynaleno do midzynarodowych organizacji wie si z koniecznoci przekazania im czci wasnej suwerennoci, czci posiadanych kompetencji do decydowania. To uszczuplanie wasnej autonomii decyzyjnej jest swoist cen pacon za uzyskanie realnego wpywu danego kraju na tre prowadzonej przez organizacje midzynarodowe PE. Np. tak wic Polska wstpujc do Unii Europejskiej i przekazujc na jej rzecz cz swojej suwerennoci zyskuje szans oddziaywania poprzez wasnych przedstawicieli we wadzach organizacji na ksztat w realizowanej w niej polityki ekonomicznej.
Tym samym Polska PE. zyskuje prawo wspótworzenia polityk unijnych i przeksztacenia ich ze zmiennych niezalenych (krpujcych przed czonkostwem nasz swobod wyboru) w zmienne decyzje kreowane przy naszym wpywie i w zgodzie z naszym interesem narodowym, z zastrzeeniem e na miar osignitego przez nas rozwoju cywilizacyjnego. Dysponujc rzdem o kompetencjach moralnych i merytorycznych, .... takim e parlamentem prezydentem moemy zasadnie liczy na to e pozornie tracc wstpujc do UE bdziemy mogli znacznie wicej zyska.
Przykadem wzajemnych uzalenie pomidzy przynalenoci do midzynarodowych ugrupowa gospodarczych a treci, celami i narzdziami krajowej PE moe by przeanalizowanie istoty zasadniczych warunków rozstrzygajcych o ewentualnym przyjciu Polski do UE.
W rodzinie tych warunków moemy wyodrbni 3 ich grupy:
I. dostosowanie 31 dziedzin polityki krajowej do standardów unijnych
np. uzgodnienie rozwiza Polski z unijnymi
- w polityce walutowej
- pieninej
- kulturowej
- audiowizualnej
- swobodnym przepywie informacji
- w polityce transportowej i podatkowej
- w systemie bezpieczestwa
- w polityce celnej
- w swobodnym przepywie towarów, ludzi, rzeczy
- w polityce konkurencyjnej
- w polityce zatrudnienia
II. Spenienie 9 warunków spoeczno gospodarczych podstawowych takich jak:
1.Ustabilizowanie sytuacji gospodarczej i politycznej
2.Zapewnienie bezpiecznego funkcjonowania elektrowni jdrowych przez ich szybk modernizacj i dostosowanie do norm unijnych bd ich zamknicie
3.Zabezpieczenie w kraju takiego poziomu ycia i takiego tempa rozwoju gospodarczego by uzyskanie czonkostwa nie spowodowao masowej emigracji na zachód.
Dlatego Komisja Europejska warunkuje przyjcie krajów stowarzyszonych tworzeniem w nich uprzednio odpowiednich standardów ycia determinowanego wysok synamik rozwoju gospodarczego.
Nie chc wzrostu wasnego bezrobocia i ndzy.
Twarda polityka ekonomiczna zmierzajca niezalenie od strajków w tym kierunku przyblia nas do unii. agodna, mikka zwizana z agodnym finansowaniem oddala od nas szans na awans cywilizacyjny.
4.Powizanie rozwoju gospodarczego z popraw stanu ochrony rodowiska ... czcym si z surowym unijnym prawem ochrony biosfery. Wymóg ten nie jest atwy do spenienia i dlatego Unia przewiduje, e da okres karencji, da czas na spenienie tych norm ju po przyjciu Polski (a nie przed)
5.Takie uregulowanie wymiany usug pomidzy obecnymi czonkami Unii i nowymi aby nie spowodowa gwatownego wzrostu bezrobocia w samej, a zwaszcza w jej wschodnich regionach obejmujcych tereny dawnej NRD.
Spenienie tego warunku czy si z potrzeb dokonania zasadniczej restrukturyzacji i redukcji mocy produkcyjnych waciwie we wszystkich gaziach przemysu cikiego, a zwaszcza w górnictwie i w hutnictwie.
6.Radykalne podniesienie jakoci pracy administracji publicznej pastwowej i samorzdowej oraz wyeliminowanie zjawiska korupcji
Unia jako moralno - merytoryczn pracowników sub publicznych traktuje jako warunek wprowadzenia faktycznego w yciu zasad prawa europejskiego, .... a take warunek zapewniania firmom unijnym które wchodz do kraju zabiegajcego o czonkostwo warunków dziaania porównywalnych z tymi jake istniej na terenie UE.
Spenienie tego warunku wie si z:
- Odpartyjnieniem polityki kadrowej
- musi si czy z lepszym opacaniem administracji skorelowanym z lepsz, skuteczniejsz zintensyfikowan kontrol nad jakoci jej pracy
- musi si czy z uprzednim przeszkoleniem aksjologiczno - zawodowym.
7.zwikszenia skutecznoci dziaania systemu sdownictwa i policji. Upowszechnienie prawa do sdu, prawa do sprawiedliwoci Finalna konsekwencja speniania tego warunku musi sta si:
- sprawne ciganie przestpców
- niezawodna ochrona granic przeksztacajce si w granice zewntrzne
- skuteczna kontrola nielegalnej imigracji
- konsekwentne egzekwowanie obowizujcego prawa
- ad moralny w postpowaniu rzdzcych i rzdzonych (zgodno sów z czynami eliminacja podwójnej moralnoci)
8. zapewnienie prawa repartiacji zysków i praw konsumentów do poziomu unijnego
9. wzmocnienie systemu bankowego i ubezpieczeniowego i by ich gwarancje wypacalnoci stay si podobne jak na zachodzie
III. Wie si ze spenieniem 5 kryteriów uczestnictwa w Unii monetarnej
Przystpujc do unii gospodarczej UE musimy mie wiadomo e pene czonkostwo musi czy si równie z przejciem wspólnej unii monetarnej.
1. kryterium jest wymóg utrzymania stopy inflacji na poziomie co najwyej 1,5 pktu. procentowego wyszym od przecitnych poziomów odnotowanych w 3 krajach unii z najnisz inflacj w roku poprzednim. Próg unijny 2,5%.
2. kry wymóg by deficyt wydatków publicznych w relacji do PKB brutto nie przekracza 3% (w Polsce przekracza)
3. kry jest wymóg - utrzymania relacji dugu publicznego do PKB brutto na poziomie nie przekraczajcym 60% PKB.
4. kry jest wymóg utrzymania kursu z wobec Euro w przedziale +- 15% w stosunku do staego kursu bazowego
5. kry stopy procentowej wymaga si by dugookresowa stopa procentowa rónia si od przecitnej w 3 krajach Unii o najbardziej stabilnych cenach co najwyej o 2 punkty procentowe.
Wszystkie przedstawione wymogi czonkostwa Polski w Unii s kryteriami weryfikacji dobra racjonalnoci wewntrz krajowej polityki ekonomicznej. Spenienie tych wymogów moe by uznawane za przesank oceny racjonalnoci naszej wewntrz krajowej polityki ekonomicznej. Tylko spenienie tych wymogów daje realn szans penego skorzystania przez Polsk z dorobku cywilizacyjnego krajów najbardziej rozwinitych. Liczc na pozytywne efekty z ewentualnego przyjcia nas musimy by wiadomi koniecznoci zgodzenia si na konieczne koszty, bo w realnym wiecie nic bez nakadów nie ma, nie ma efektów beznakadowych.
ISTOTA WPYWU UWARUNKOWA WEWNTRZNYCH NA PE
Gówn determinantk treci PEs uwarunkowania wew. najistotniejszych jest 5:
1. stan ilociowo-jakociowy i struktura trzech grup zasobów:
majtkowych
ludzkich
przyrodniczych (warunki klimatyczne, zasoby bogactw naturalnych, zasoby si przyrody)
2. stan zagospodarowania przestrzennego kraju i poszczególnych jego regionów. Im poziom tego zagospodarowania jest wyszy, bardziej równomierny i wszechstronny (technicznie, ekonomicznie, kulturowo), tym mniej jest w gospodarstwie krajowym rónoimiennych dysproporcji, a przez to i problemów równie i swoistych inkubatorów celu (bo problemy s inkubatorami celu, a polityka ma rozwizywa problemy) dla polityki ekonomicznej zwizanych z koniecznoci inicjowania dziaa sucych ich eliminacji. Im stan zagospodarowania przestrzennego kraju jest bardziej zrónicowany, tym wiksze pojawia si zapotrzebowanie na aktywn polityk ekonomiczn pastwa, na jej pomocniczo w eliminacji dysproporcji . W treci polityki ekonomicznej zaczyna w takiej sytuacji dominowa tendencja do centralizacji nadwyki efektów nad nakadami bezporednio w budecie pastwa i przeznaczania jej na przedsiwzicia suce wyrównywaniu dysproporcji. Dzieje si tak dlatego, e wzrasta wówczas zapotrzebowanie na sprawowanie przez pastwo i jego organy funkcji redystrybucyjnej. W realizacji funkcji redystrybucyjnej wadza publiczna (pastwowa i samorzdowa) wykorzystuje narzdzia administracyjno-wadcze. To z kolei owocuje marginalizacj zakresu wykorzystywania w polityce ekonomicznej rodków ekonomicznych szanujcych wasno prywatn, podmiotowo decyzyjn i samoregulacj rynkow.
3. sytuacja polityczna w kraju i jako programowo-etyczna partii uczestniczcych w grze o wadz. Sytuacja polityczna moe by:
a)autokratyczna: gdy wie si z wadz jednej partii (np. PZPR w PRL- u )
b)demokratyczna: gdy wadz posiadaj wyborcy rozstrzygajcy w okresowych wyborach o skadzie personalnym wadz pastwowych i samorzdowych (ten wpyw jest moliwy jedynie przy ordynacji wikszociowej i okrgach jednomandatowych, przy ordynacji proporcjonalnej z list ogólnokrajow, o skadzie personalnym wadz rozstrzygaj przywódcy zwyciskich partii).
Ta sytuacja autokratyczna, bd demokratyczna wpywa na poziom pokoju spoecznego, za stopie utosamiania si spoeczestwa z wadz oraz na wzajemne relacje pomidzy zakresem upowszechnienia si w kraju ducha wspópracy bd konfrontacji, rzutuje ona take bezporednio na szans prowadzenia polityki ekonomicznej moralnej, skutecznej, efektywnej i sprawnej. W sytuacji autokratycznej oczywicie ten wpyw jest negatywny, a w demokratycznej pozytywny. Jako programowo-etyczna partii uczestniczcych w grze o wadz rozstrzyga o wzajemnych relacjach pomidzy:
siami ewolucji optujcymi za cigoci i powolnymi zmianami a siami rewolucji stawiajcymi na zmiany szybkie i gbokie, a dochodzi do nadmiaru zmian,
siami zachowawczymi preferujcymi stabilizacj i siami proreformatorskimi, zorientowanymi na strategiczne restrukturyzacje wasnociowe, produktowe, techniczno-technologiczne, organizacyjne, kadrowe, itd.,
siami nastawionymi na kompromis i wspóprac , a siami preferujcymi walk do gowy ostatniego przeciwnika.
4.Stosunki narodowociowe im bardziej s ujednolicone i ustabilizowane, tym atwiejsze jest prowadzenie ogólnokrajowej polityki ekonomicznej, gdy chociaby jest mniej suflerstwa ze strony zewntrznych rzeczników interesów rónoimiennych mniejszoci narodowych. Stosunki narodowo-pluralistyczne a przez to najczciej zrónicowane i zdestabilizowane utrudniaj rzdzenie, a caa polityka ekonomiczna musi w swojej treci uwzgldnia sugestie loobingu zagranicznego (bo powstaje swoisty rynek loobingujcy i oczywicie dla tego rynku gos jednego kraju liczy si bardziej, a innego mniej, w zalenoci od siy tego kraju).
5.Stosunek spoeczestwa do wadzy - ten warunek jest troch zwizany z trzecim warunkiem, który mówi o sytuacji politycznej kraju i jakoci programowo-etycznej partii. Stosunek akceptujcy uatwia, a postawa sprzeciwu utrudnia rzdzenie, wpywajc na rodzaje, wzajemne proporcje i skuteczno rónych narzdzi regulacyjnego oddziaywania pastwa na gospodark (nakazów, zakazów, limitów, polece subowych itp. podobnych rodków administracyjno-wadczych, wykorzystywanych przykadowo w PRL-u lub powszechnego samodecydowania w granicach liberalnego prawa jakie ma miejsce w III RP.
Za gówne wewntrzne ograniczenia polityki ekonomicznej wystpujce obecnie w Polsce naley uzna:
Deficyt fachowych kadr w administracji publicznej.
Dominacj wasnoci pastwowej w przemyle.
Przewag polityczn reprezentacji pracobiorców nad reprezentacj pracodawców.
Siln pozycj polityczn zorganizowanych grup interesów branowych.
Wieloletnie, typowe dla okresu PRL dowiadczenie polityków i zwizków zawodowych zwizane z gr z rzdem o rónoimienne przywileje (pacowe, emerytalno-rentowe).
Sabo zaoycielskiego i wacicielskiego nadzoru pastwa nad wykorzystaniem wasnoci pastwowych (waciwie tego nadzoru nie ma wcale).
Dominacj parlamentu nad rzdem w wielu kwestiach gospodarczych .
Niestabilno rzdu.
Skonno do wani i anarchii oraz do traktowania pastwa jako instytucji wrogiej, z któr naley walczy.
Stan ilociowo-jakociowy i strukturalny trzech grup zasobów (majtkowych, ludzkich i przyrodniczych).
ZASOBY MAJTKOWE to stan wyposaenia kraju w budynki, budowle i urzdzenia oraz wyposaenie gospodarstw zarobkowych i domowych w narzdzia i przedmioty pracy oraz trwae dobra konsumpcyjne (wpywajce na poziom ycia, zamono, ubóstwo , a przez to na efektywno funkcjonowania czowieka.
Majtek gospodarstw domowych jest kreatorem popytu na usugi konserwacyjne, naukowe.
W zasobach majtkowych majtek dzieli si na :
1.Infrastruktur techniczno-ekonomiczn : wchodzi tu majtek nalecy do przemysu energetycznego, urzdzenia transportu i cznoci, urzdzenia gospodarki wodnej i ciekowej, urzdzenia gospodarki komunalnej, magazyny, chodnie. Wszystkie one cznie zapewniaj mniej lub bardziej harmonijne powizanie ze sob rónych elementów gospodarstwa krajowego w przestrzeni , gwarantuj zasilanie jednostek gospodarczych w surowce, materiay, energi, wod, informacj, umoliwiaj podzia pracy i specjalizacj oraz czno, warunkuj kooperacj produkcyjn, obrót towarami i kapitaami, zaopatrzenie ludnoci i jej przemieszczanie si.
2.Infrastruktur spoeczn: tu zaliczamy zasoby gospodarki mieszkaniowej, urzdzenia nauki i owiaty, ochrony zdrowia, pomocy spoecznej, kultury, turystyki, wypoczynku, administracji, wymiaru sprawiedliwoci. Zasoby urzdze infrastruktury spoecznej tworz materialn postaw zaspokajania potrzeb ludnoci w dziedzinie mieszka, usug socjalno-kulturalnych i administracyjnych oraz warunkuj funkcjonowanie aparatu pastwowego i samorzdowego. Oceniajc nasz stan posiadania w zakresie iloci, jakoci i struktury majtku, moemy powiedzie e zarówno w jednej infrastrukturze jak i w drugiej (zwaszcza na tle krajów Europy zachodniej) mona stwierdzi w Polsce wystpowanie bardzo istotnych, dotkliwych braków. Ponadto wysoki jest stopie zuycia rodków trwaych we wszystkich dziaalnociach produkcji przy gospodarce komunalnej, odwzorowuje on skutki na zbyt wielu lat socjalizmu w Polsce, pragnie w tej gospodarce uszanowania wymogów gospodarnoci. Ponadto ten majtek jest w Polsce bardzo nierównomiernie rozmieszczony, s województwa za bardzo zainwestowane, nawet przeinwestowane ( np. najbardziej zainwestowane jest województwo katowickie do tego stopnia, e wszdzie wyszy braki w infrastrukturze, przekroczono pewien maksymalny puap zainwestowania). Najsabiej zainwestowane s województwa wschodnie i pónocne, najwyszy stopie zuycia majtku a zwaszcza rodków trwaych obserwujemy w regionach najwczeniej uprzemysowionych i zurbanizowanych tj. województwo wabrzyskie, jeleniogórskie, wrocawskie, opolskie, katowickie.
Zmierzajc do racjonalizacji odziedziczonego po socjalimie stanu i struktury zasobów majtkowych polska polityka ekonomiczna powinna skoncentrowa si na urzeczywistnianiu dziaa:
Zmieni struktur wasnoci majtku (tam gdzie dominowaa wasno pastwowa, trzeba przej na dominacj prywatnej).
Naley zadba o stan ewidencji majtku publicznego i zagwarantowa spoeczestwu dostp do tego rodzaju informacji (w ksigarniach, kioskach, czytelniach itd.), eby mogo ono efektywnie, skutecznie spenia funkcje kontrolne (cigle publicznej wasnoci jest zbyt duo w Polsce).
Naley ujednolici prawn ochron mienia publicznego i prywatnego, zarówno w procesie stanowienia prawa jak i jego wykonywania.
ZASOBY LUDNOCIOWE KRAJU: wyodrbnia si tu:
1. Aspekt ilociowy zasobów ludzkich: obejmujcy liczb konsumentów (równowan liczbie ludnoci kraju ogóem) i liczb producentów (tosam z liczb ludnoci kraju wieku produkcyjnego- czyli tosam z zasobami czynnika pracy).
2.Aspekt jakociowy zasobów ludzkich: obejmujcy reakcje czowieka jako producenta (tj. jego przedsibiorczo, zdolno do samoradzenia, gospodarno, wydajno) i jako konsumenta (tj. skonno do konsumpcji i oszczdzania, rozmiary kapitau ludzkiego odwzorujcego poziomy ksztacenia spoeczestwa mierzonego choby liczb lat nauki).
Te dwie strony zasobów ludzkich (strona ilociowa i jakociowa) maj doniose znaczenie dla treci polityki ekonomicznej, wpywajc na jej cele i narzdzia realizacyjne .
a)..Na liczb ludnoci (czyli liczb konsumentów) rzdy wpywaj poprzez:
polityk pronatalistyczn (proludnociow) , stymulujc przyrost naturalny dodatkami rodzinnymi, prorodzinnymi podatkami i ulgami, rozwinit sieci obków i przedszkoli oraz punktów zbiorowego ywienia, które wyrczajc kobiet w aktywnoci wychowawczej i kulinarnej uatwiaj wygospodarowanie czasu wolnego na skuteczniejsze penienie funkcji zawodowych. W tym zakresie mona powiedzie, e polityka ekonomiczna wykazuje jako tak skuteczno, niewielk, ale zauwaaln statystycznie (tam gdzie s intensywnie wykorzystywane te narzdzia oddziaujce na wzrost liczby ludnoci ogóem, tam obserwuje si zdynamizowanie procesów ludnociowych, czyli wikszy ni w innych krajach przyrost naturalny).
Ograniczaniu przyrostu naturalnego (czyli liczby ludnoci kraju i liczby konsumentów) suy polityka antynatalistyczna jest ona w relacji do poprzedniej (pronatalistycznej) duo mniej skuteczna. Wynika to z siy tradycji , ze zoonoci i intymnoci samego przedmiotu oddziaywania oraz jego zwizków z uniwersaln moralnoci, trudnoci uzupenienia pomiaru dzietnoci kobiet. Ogólnie mona stwierdzi, e w im mniejszym stopniu polityka ekonomiczna moe oddziaywa na zmienn demograficzn tym w wikszym stopniu musi ucieka si do prognozowania. Istnieje zatem swoista substytucja, zamienno pomidzy szansami oddziaywania a koniecznoci prognozowania. Mae szans oddziaywania polityki ekonomicznej - dua potrzeba prognozowania, std i dua rola prognoz demograficznych w procesie kreowania i wdraania tych zaoe do praktyki.
W polityce antynatalistycznej - polityce ograniczania przyrostu naturalnego szczególnie due dowiadczenia maj kraje tj. Indie, Chiny. W tych krajach wypróbowano wszelkie moliwe pomysy na ograniczenie populacji, liczby konsumentów. rodki przymusu bezporedniego w tym zakresie byy wspierane równie rónymi bodcami materialnymi, dlatego zaczto stosowa restrykcj w polityce zatrudnienia, uzaleniajc szans zatrudnienia, szans awansu zawodowego, pacowego od liczby posiadanych dzieci. W kocu kiedy i te rodki stay si nieskuteczne zastosowano sankcje karne (wizienie) wobec tych którzy nie poddajcych si zaleceniom polityki demokratycznej pastwa. Jednak najbardziej drastyczne narzdzia polityki antynatalistycznej w praktyce nie byy w stanie zastpi dziaajcego w kierunku zmniejszenia przyrostu naturalnego wzrostu gospodarczego.
Wynika z obserwacji dowiadcze krajów cywilizacyjnie rozwinitych, e wraz ze wzrostem gospodarczym przyrost naturalny maleje, dziki czemu bogaci staja si jeszcze bogatsi, a biedni jeszcze bardziej biednymi. Najskuteczniejsze narzdzia s zawarte w uniwersalnie dziaajcych prawach ekonomicznych kreujcych rozwój gospodarki. Wzrost gospodarczy zawsze bowiem oddziauje na standard yciowy, standard yciowy oddziauje na poziom opieki zdrowotnej, poziom opieki zdrowotnej oddziauje na sposoby umieralnoci, obnia go dziki czemu mona mie mniej dzieci ni trzeba mie przy wysokiej umieralnoci.
b)Poda siy roboczej (czyli liczba producentów). Na tle liczby konsumentów tu moliwoci s wiksze. Narzdziami oddziaywania PE na poda siy roboczej s:
Manipulowanie dolne i górne granic wieku produkcyjnego by przy danej liczbie ludnoci zwiksza lub zmniejsza liczb producentów.
Regulowanie okresu nauki szkolnej i szans zdobywania wyksztacenia.
Zmienianie dugoci okresu suby wojskowej oraz liczebnoci si zbrojnych.
Uatwianie bd utrudnianie przechodzenie na renty i emerytury
Operowanie dugoci czasu pracy (skracanie zwiksza atrakcyjnoci zatrudnienia i popyt na pracowników)
Wpywanie na stopie aktywnoci zawodowej kobiet (ruchy feministyczne, edukacja, podtrzymywanie lub zwalczanie dziedzictwa przeszoci, regulowania pac mów).
Aspekt jakociowy zasobów ludzkich -obejmuje regulacje czowieka jako konsumenta i producenta oraz rozmiarów kapitau ludzkiego.
Na reakcje czowieka jako producenta PE moe wpywa poprzez:
Prawo pracy
Polityka wasnociowa nacjonalizacyjna (postawy roszczeniowe) lub prywatyzacyjna (postawy przedsibiorcze),
Polityka handlowa - poddawanie si reguom przez WTO (jeli poddamy si tym reguom i udostpnimy dostawcom zagranicznym rywalizacj na rynku krajowym o odbiorc - wyzwolimy zmusimy do przedsibiorczoci aktywnoci)
Zwalczanie organizacji i praktyk monopolistycznych
Prowadzenie polityki wydajnoci a prowadzenie pastwa opiekuczego - upowszechniona pomocniczo negatywna
W przypadku PE chce oddziaywa na reakcje czowieka jako konsumenta wykorzystuje takie narzdzia jak:
Reklamy
Polityka dochodowa cenowa (prywatnie poprzez polityk podatkow i pienin)
Polityka podatkowa (stawka VAT i akcyza)
Ulg podatkowych
Darowizny
O jakoci zasobów ludzkich wiadcz
1.liczba lat nauki przypadajcego na 1 zatrudnionego
2.wartoci nakadów finansowych wydatkowanych na edukacj tego 1 zatrudnionego w gospodarce
ZASOBY PRZYRODNICZE
I. warunki klimatyczne - opady, temperatura dnia nocy, lata zimy, dugo okresu wegetacyjnego.
Skala wpywu klimatu na warunki gospodarcze i prowadzenia PE zaley od strefy gospodarczej. W strefie zwrotnikowej klimat jest podstawowym czynnikiem warunkujcym szans przeycia ludzi. Polska jest zlokalizowana z strefie umiarkowanej uzalenienie od klimatu jest mae. Skala odchyle w poziomie produkcji np. rolniczej wpyw klimatu dochodzi do + - 25% poziomu redniego - wpyw niewielki. Dodatkowo wpyw klimatu moe by racjonalizowany w funkcjonowaniu w przyrodzie naturalnych amortyzatorów obejmujcych:
1.kompensacyjny wpyw odmiennych warunków klimatycznych panujcych w tym samym okresie w rónych czciach kraju.
2.Odmienno wymaga klimatycznych rónych upraw (np. zboa wol mniej opadów ziemniaki wicej)
3.Klimatyczna przemienno w ramach których lata suche przeplataj si z suchymi, nieurodzajne z urodzajnymi
Wykorzystuje PE wiadome konstruowane instrumenty decyzyjne suce ograniczeniu negatywnych nastpstw warunków klimatycznych jak:
a)..wiadome tworzone rezerwy w okresach urodzaju wykorzystywane w latach nie urodzaju
b)..regulacja stosunków wodnych - poprzez melioracje odwadniajco nawadniajce, utrzymanie naturalnych terenów bagiennych, upowszechnienie deszczowni, szacunek naturalnych koryta rzeczne,
c)..intensyfikacja nawoenia azotowego (inynieria genetyczne) w celu uodpornienia rolin na suche
d)..budowa nowoczesnych zbiorników retencyjnych, unikanie lokalizacji na terenach depresyjnych,
Ogólnie PE nie ma bezporednich wpywów na warunki klimatyczne, ale porednie ma.
II. Zasoby naturalne - obejmujce ziemie lasy wody powierzchniowe, podziemne, zoa surowców, powietrze atmosferyczne. Wszystkie zasoby s niezbdne do ycia czowieka i do kadej dziaalnoci gospodarczej)
Zasoby naturalne s przedmiotem zainteresowa PE w aspekcie racjonalnoci i gospodarczego pozyskiwania i wykorzystywania, jak i w aspekcie konserwacji, ochrony, rekultywacji.
PE Polski powinna przej do powszechnego stosowania konserwacyjnego typu uytkowania zasobów naturalnych do do zapobiegania:
1...Zapobieganie degradacji zasobów przy pomocy rodków prawnych i ekonomicznych sucych ochronie wód powietrza gleby.
2..Odnawiania zasobów eksploatowanych,
3...Oszczdnego i efektywnego uytkowania zasobów wyczerpywanych zwizanego z upowszechnienie w gospodarce rachunku ekonomicznego, konkurencji rynkowej, orz cigych zmian w technice technologii, wytwarzanie oszczdnych.
Gównymi instrumentami oddziaywania PE na zasoby naturalne na ich stron ilociow i jakociow oraz na stopie zalenoci od nich procesów gospodarczych s
1..Badania geologiczne uzupenione wsparte mdrym systemem poszukiwaczy i racjonaln eksploatacj
2..Popieranie wytwarzania substytutów.
3..Powrót do tradycyjnych naturalnych róde energii - sonecznych.
4..Wykorzystanie surowców wytwórczych.
5..Przechodzenie na materiao i energooszczdne metody produkcji - stymulowanie nakadami na badania naukowe i postp techniczny.
III. Zasady si przyrody si sejsmicznych geotermalnych, wód soca, wiatru i powietrza.
W poprawie z zakresu wykorzystania si przyrody i zapewnieniu bezpieczestwa ekologicznego ludnoci i odtworzeniu zdegradowanych standardów biosfery mog sprzyja takie standardy jak:
Traktowanie czowieka jako elementu skadowego rodowiska a nie jako bada.
Ochrona powietrza poprzez - upowszechnianie czystych technologii, filtrów, katalizatorów, paliw alternatywnych.
Wspomaganie produkcji opakowa biodegradalnych, budowy oczyszczalni cieków, ekologicznych wysypisk mieci, upowszechniania odzysku surowców wtórnych.
Stosowanie rónoimiennych rodków wychowawczych - stymulowane ekonomicznie ale i prawno represyjnie zmierzajce do biodegradacji biosfery.
Rozszerzenie róde finansowania przedsiwzi pro ekologicznych na rodki prywatne samorzdowe i pochodzce z pomocy zagranicznej.
Podnoszenie poziomu wiadomoci ekologicznej spoeczestwa.
Zwalczanie konsumeryzmu i materializm konsumpcyjnego w yciu spoeczno gospodarczym
Przeciw dziaanie niebezpieczestwu importu do Polski brudnych technologii i technik, oraz takich produktów i odpadów z zachodu.
Racjonalizowanie rozwoju motoryzacji indywidualnych i dbanie o upowszechnienie transportu publicznego.
Stymulowanie ekonomicznego kierunku rozwoju rolnictwa opartego na duej pracochonnoci naturalnym nawoeniu i takim e sposobie zwalczania szkodników.
UWARUNKOWANIA USTROJOWE
DIAGNOZA WZAJEMNYCH ZWIZKÓW POMIDZY UWARUNKOWANIAMI USTROJOWYMI A CELAMI I NARZDZIAMI PE W PRL I 3 RP
W krajach suwerennych wchodz w zakresu uwarunkowa zewntrznych (wewntrz krajowych) s przedmiotem autonomicznych rozstrzygni suwerennych wadz danego kraju w krajach nie suwerennych zniewolonych (PRL takim by) uwarunkowania ustrojowo systemowe staj si gównym rodzajem determinant zewntrznych marginalizujcym znaczenie wszystkich innych uwarunkowa PE.
W krajach posiadajcych gospodark rynkow (w sferze ekonomicznej) i system demokratyczny (w sferze politycznej) zadaniem PE jest tworzenie uniwersalnych warunków prawnych korzystnych dla dobra wspólnego i przedsibiorczoci ogóu wolnych samodzielnych jednostek pracujcych w oparciu o prywatn wasno rodków produkcji i wiadczenia usug oraz dcych do jej pomnoenia.
W krajach z gospodark centralnie administrowan (jak by PRL) ambicja wadz i zadaniem PE staje si administrowanie caym systemem spoecznie gospodarczym (wcznie ze sposobem postrzegania interpretowania i zmieniania zmieniajcego wiata).
Odmienno zada PE w ustrojach (socjalistycznym i kapitalistycznym) determinuje róny zakres samej polityki.
W systemach demokratycznych z rynkowa samoregulacj w gospodarce i demokracj w polityce PE ma charakter korekcyjny, powcigajcy dziaania wolnych ludzi przed wynaturzeniami przed mimowolnym bd uwiadomionym gwaceniem rónoimiennych form wyrazu dobra wspólnego.
W gospodarce centralnie planowanym PE ma zawsze charakter totalny, wszechobecny ma ambicje regulowania kadego ruchu i zmiany w systemie spoeczno gospodarczym (dla ludzi dopuszczalne jest tylko czynienie tego co zostao im nakazane bd na co uzyskali zezwolenie)
Ksztat czynników konstytutywnych wpywajcych na tre PE w obu systemach
1...Funkcjonujc w jego ramach struktura wasnoci rodków produkcji i wiadczenia usug
g. kap. - dominuje wasno prywatna w formie akcyjnej lub indywidualnej
g. soc. - dominuje wasno pastwowa i poddana kontroli pastwa wasno pseudo spódzielcza
wg. Danych w sektorze pastwowym pracowao 1976 r. w USA 6% ludnoci, Japonii 9%, RFN 10%, Francja 15%, Wielkiej Brytanii 19%, Polska 86%. (procentowy udzia we wadzy aparatu pastwowego)
Struktura wasnoci determinowaa formy i zakres obecnoci pastwa w gospodarce (kwestie decyzyjn, samowole decyzji)
W PRL obecno pastwa byo totalna rynek ekonomiczny z wolnymi podmiotami po stronie poday i popytu zosta zastpiony rynkiem administracyjnym, gdzie status poszczególnych jednostek ich funkcje zakres uprawianego pasoytnictwa zalea od stosunków rodowo plemiennych uznania rzdzcych. Kreatorem rynku administracyjnego by prac centralny wyznaczajcy kademu pseudo podmiotowi zadania kompetencji i rodki dziaania. Aby centralne planowanie molo by skuteczne w punkcje startu do socjalizmu upastwowiono majtek produkcyjny i wprowadzono jego hierarchiczny zarzd. Jednoczenie uniemoliwiono ludziom jakiejkolwiek prywatnej wasnoci rodków produkcji i wiadczenia usug. Sprawno planowania w socjalizmie bya uzaleniona od zarekwirowania przez pastwo wszystkich rodków produkcji i by na tej podstawie stao si moliwe uprzedmiotowienie w kadej roli skonienie go do zachowa akceptowalnych przez rzdzcych.
Dziki dominacji wasnoci pastwowej rzdzcy mogli w planie centralnie bezporednio ustala szczegóowa struktur produkcji. Nonikami tych decyzji byy dyrektywy planu polecenia subowe limity przydziay i kontyngenty sankcje karne towarzyszce nie wykonywaniu, i bodce ekonomiczne suce zainteresowaniu wykonawców w realizacji ustalonego planu. Struktura wasnoci rozstrzygaa przesdzaa o narzdziowni PE narzdzia wykorzystania celów i przesdzaa o samych celach.
W systemie otwartym na dominacji prywatnej nie musi posugiwa si administracyjnymi rodkami oddziaywaniu narzdziownia zatem jest odmienne dominuj narzdzia jednakowe dla wszystkich nie ma uwzgldniania specyfiki bran jako pasoytnictwa kosztem jednych a drugich równoci praw wobec prawa.
Cele s kocowo odmienne nie s to cele które mona narzuci cele wyprowadzone z realiów rynkowych które kreuj si autonomicznie pod wpywem samodzielnych decyzji ogóu podmiotów zgaszajcych poday i popyt (oparte na prawdziwych celach)
Drugi wyznacznik ustroju ekonomicznego typ motywacji do dziaania gospodarczego
tradycj
rynek
przymus
W kapitalizmie dominuj a i b.
PRL c przymus oraz towarzyszce mu totalne zniewolenie czowieka.
Tam gdzie dominuje rynek ludzka wolno funkcji producenta i konsumenta oraz tradycja tam mona oczekiwa od PE efektywno, skutecznoci.
Tam gdzie przymus - wynajdywaniu strategii obejcia wyjcia na swoje.
W literaturze wyrónia si take 3 inne rodzaje motywów
motywacja normatywna - zwizana z realizacj rónoimiennych wspólnych ideaów
motywy finansowe - zwizane z zainteresowaniem wynagrodzeniem zyskiem wadz
nakazy administracyjne -
Socjalizm pocztkowo porywa do czynów ludzi nie umiejcych sobie radzi z konkurencj rynkow. Próby wczenia motywów finansowych (Polska lata 50, 60) okazaa si w praktyce nie skuteczne gdy pienidz by niewymienialny.
Motywem skaniajcym ludzi do dziaania by nakaz i sankcje towarzyszce jego nie wykonaniu (niewidzialna rk
rynku zastpia widzialna rka wadzy)
W realnym kapitalizmie dominuj kapitalizm dominuj - finansowe motywy dziaajce stale za darmo i najskuteczniej.
3 filarem ustroju gospodarczego jest rodzaj zjawisk imitujcych w danym systemie moliwoci rozwojowe gospodarki i koordynujcych sam jej rozwój. S systemy ograniczane przez popyt (gospodarki rynkowe) i systemy limitowane przez zasoby (gospodarka nakazowo rozdzielcze). W systemach ograniczanych przez popyt waciwych dla gospodarki rynkowej kapitalistycznej typowy jest nadmiar zasobów, produkcji i usugi i powszechny rynek konsumentów. W gospodarkach rynkowych ogó podmiotów gospodarujcych kreuje samodzielnie producentów i konsumentów, ujawnia autonomicznie efektywne potrzeby, operuje równorzdny ich sposoby zaspokajania, opera ceny na regule popytowo podaowej.
W systemach ograniczanych przez zasoby rodków gospodarczych waciwych gospodarek rewizyjno nakazowo rozdzielczych socjalistyczny typu PRL powszednioci staj si niedobory zasobów (brak pracy surowców usug) nawet potrzeby elementarne nigdy nie zostay zaspokojone (nie efektywno nie skuteczno nie sprawno)
4. Pracujca teoria wartoci w gospodarce rynkowej warto towaru jest funkcj popytu (wyprodukowa moe kady) poda dóbr i usug nie znajdujca nabywcy jest bezwartociowa strat wyrazem marnotrawstwa. Wynikiem ograniczajcym poda jest gospodarce rynkowej popyt efektywny mierzony wieloci wymienialnego pienidza któr jego posiadacze s skonni przeznaczy na zaspokojenie wasnych potrzeb.
W gospodarcze socjalistycznej przyjmowano e warto towaru jest funkcj kosztów pracy spoecznie niezbdnej do jego wytworzenia. Dlatego w gospodarce centralnie planowanej nie byo granic dla wzrostu kosztów dlatego ignorowano w niej autonomie konsumenta, i dono do ustalania limitowania wszelkich potrzeb przez centralnego planist. Czowiek nie móg sam decydowa o wasnym losie gdy kategorie i funkcje popytu efektywnego zastpiono w socjalizmie kategori zapotrzebowania spoecznego, kategoriom wmówionych ludziom przez wadz potrzeb zaspokajanych w trybie powszechnego rozdzielnictwa (co ludziom potrzebne byo wpajane). rodzio to w systemie wadzy ukady wasalne animowao ukady klientystyczne na styku wadzy z otoczeniem (wadza stawaa si sprzedawc wszystkiego a my bylimy klientami). Raz uatwiao korupcjogenne sprawowanie i reprodukowanie wadzy.
5. Charakter przedsibiorstw - stopie ich prawdziwoci.
Prawdziwe przedsibiorstwa mog istnie tylko w kapitalizmie. W socjalizmie prawdziwych przedsibiorstw nie byo tylko nazwa (byy to zakady budetowe twory udajce przedsibiorstwa)
Waciwoci prawdziwego przedsibiorstwa to:
a) samodzielno
b) odpowiedzialno majtkowo dochodowa
c) zainteresowanie mnoeniem majtku i dochodu
d) przedsibiorczo
ad a) Samodzielno decyzyjna jednostek gospodarczych mienicych si przedsibiorstwami wymaga:
- dawnego zdefiniowania podmiotów uosabiajcego waciciela dysponujcego wszelkimi wymiarami wasnoci prawem jej darowizny sprzeday zastawu dzierawy wniesienia aportu do spóki a nawet zniszczenia. W socjalizmie waciciel by nie okrelony, segmentowany wieloczonowy, skad tego waciciela wchodziy (wadze pastwowe, rzdzca partia, rady pracownicze, zwizki zawodowe- waciciele wszyscy a waciwie nikt). Ten stan rzeczy uniemoliwia upowszechnienie przedsibiorczoci gospodarnoci w przed. pas. Ten stan rzeczy utrzymuj si w przed. pa. do dzisiaj mimo 10-lecia transformacji ustrojów nadal firmy z sektora wasnoci pastwowej s inkubatorami rónoimiennego pasoytnictwa.
ad b) Wymaga realnej a nie historyczno ksigowej wyceny wartoci ich majtku na rynku kapitaowym w celu okrelenia realnych granic samodzielnoci i odpowiedzialnoci waciciela. W socjalizmie ten warunek nie by speniony gdy nie byo rynku kapitaowego a warto majtku kalkulowano w celach historycznych ustanowionych przez samych rzdzcych. Dlatego te naliczana amortyzacja nie nada w socjalizmie za realn wartoci odtworzenia zuytego majtku, sam majtek ulega dekapitalizacji (by przejadany). Dodatkowo amortyzacja bya le kalkulowana na podstawie metody proporcjonalnej bdc pochodn ceny zakupu i normatywnej dugoci okresu eksploatacji. Lepsz byaby metoda degresywna owocujca uwzgldnianiem zuycia moralnego i szybkim tempem odnawiania majtku. Mniemajc prawdziwej oceny wasnego majtku wadza nie znaa granic wasnej ekspansji decyzyjnej i cigle te granice przekraczaa (dziaajc na ryzyko caego narodu a nie wasnym)
W systemie rynkowym kapitalistycznym kady waciciel dziaa na wasne ryzyko (moe by samodzielny w ramach wasnego majtku). Kady waciciel musi by odpowiedzialny przedsibiorczy i moralny.
ad c) Samodzielno przedsibiorstw wymaga take aktywnego upenomocnionego przedsibiorcy fachowca umiejcego mnoy kapita firmy w konkurencyjnym otoczeniu.
Ten warunek nie by speniony w socjalizmie gdy dyrektorami byli z nomenklatury rzdzcej przynalenej do partii.
ad d) samodzielno przedsibiorstw wymaga umownych a nie wadczo administracyjnych niewolniczo klienckich relacji pomidzy przedsibiorstwem a otoczeniem. W ramach otoczenia musi obowizywa ujednolicony dla wszystkich uczestników gry gospodarczej oderwany od politycznie kreowanej specyfiki sposób kalkulacji kosztów i wyników, ujednolicony system podatkowy i sprawozdawczy. Musza funkcjonowa rzdzce si reguami komercyjnymi biznesowymi banki i porednicy handlowi (zamiast pastwowego mono banku i central zaopatrzenia i zbytu). Musi istnie poddany reguom konkurencji system ubezpiecze majtkowych kredytowych emerytalno rentowych zdrowotnych itp. Z socjalizmie wszystkie te elementy otoczenia byy centralnie planowane i administrowane dziaay wg logiki przetargu o przywileje. aden z warunków socjalizmu nie by speniony.
Odpowiedzialno majtkowo dochodowa za wasne decyzje egzekwowana przez sdownictwo powszechne a nie administracyjne. W socjalizmie do 1989 r. egzekutorem odpowiedzialnoci przed. pa. by arbitra (specjalny sd uznaniowo rozstrzygajcy spory na podstawie sugestii politycznych i spoecznej celowoci). Sprzyjao to upowszechnieniu si w gospodarce nieodpowiedzialnoci. Przed. pastw pracoway na wydzielonej czci majtku pastwowego cudzego. Nie majc wasnego majtku nie mogy ponosi odpowiedzialnoci za podejmowane decyzje. W socjalizmie bardziej dbao o utrzymanie rozbudowywanego do ekstensywnie do min wasnoci pastwowej nili o gospodarcze efektywne jego wykorzystanie. Zakady pastwowe notorycznie naruszay interesy prawne i materialne innych podmiotów ze swojego otoczenia na stray interesów wasnoci pastwowej sta bowiem aparat przymusu a ona sama bya lepiej chroniona od pojawiajcej si wasnoci prywatnej. Dziaajc na ryzyko podatników budetu pastwa który nie moe zbankrutowa przedsibiorstwa pastwowe nie byy zagroone upadoci i przez 10-lecia mogy subiektywne zaniedbania pasoytniczo interpretowa jako skutek obiektywny. Dyrektorzy prze. pa. za swoje decyzje odpowiadali karier subow a nie majtki osobistym i majtkiem. U podstaw ich karier zawodowych leay nomenklaturowej przesanki polityczne a nie predyspozycje merytoryczne i moralne. Std braa si w socjalizmie mnogo replik karier (Nikodema Dyzmy). Odpowiedzialno ekonomiczna bya wykluczona take z braku konkurencji rynkowej (rynek by przydzielany).
3 cecha prawdziwych przedsibiorstw jest silne zainteresowanie mnoeniem majtku i dochodu musi by silna motywacja. w socjalizmie nie wystpowaa:
a) ogól przedsibiorstw pa by zajty przejadaniem majtku i jego dekapitalizacj. W miar postpu w przejadaniu pojawiay si przesanki stara o nowe inwestycje o licencje,
b) przed. pa. uprawiano kanibalizm fiskalny ucieczka w koszty by zmniejszy bazy podatkowe (majtek dochodowy) oraz same podatki zamiast mnoenia majtku dochodu w przed. pa dominowa motyw mnoenia kosztów.
c) w wizce funkcji przedsibiorstw obejmujcych: funkcje polityczne (miejsce reprodukcji Demiurga dziejów - proletariatu), funkcje socjalne (zakadajce bytowe zrównanie wszystkich w imi pokoju spoecznego i równoci w odku) i funkcje ekonomiczne (mnoenie zysków i dochodów) w socjalistycznych przed. dominoway funkcje polityczne i socjalne speniane kosztem umiercania funkcji ekonomicznej podstawowej dla kapitalizmu.
owocowao to:
- spokojem biernym a twórczym p.p
- lenistwem mylowym a nie aplikacyjnym
- zdeterminowanym paraliowaniem wszelkich innowacji i tpieniem innowatorów burzcych przejawami wasnych przedsibiorczoci spokój rzdzcych i rzdzonych.
d) przed. pa brakowao prawa do autonomicznej samodzielnej kapitalizacji wypracowanego dochodu i inwestowania go w rozwój innych bardziej efektywnych dziedzin.
e) p.p. dominoway takie motyw jak:
- dbao o wegetacyjne przetrwanie
- zabezpieczenie konkurencyjnoci pacowej na lokalnym rynku pracy wywalczany w ministerstwie branowym i ministerstwie finansów a nie na rynku
Szanse na awans pacowy w pp zaleay od rezultatów przetargów z rzdem a nie od jego wasnej gospodarnoci.
- rozszerzenie wadzy na przyznanym rynku przez limitowanie dostaw zmowy kartelowe wywalczanie cel ochronnych opat wyrównawczych zwolnieni podatkowych i innych form pasoytnictwa.
- stae zwikszanie zatrudnienia w celu uzyskania wyszej kategorii zaszeregowania zakadzie
4. Przedsibiorczo - synonimem zdolnoci do twórczej kreatywnej rywalizacji o klienta jakoci serwisem cen niezawodnoci. Zamiast tak rozumianej przedsibiorczoci socjalistyczne urzdy mienice si przed. demonstroway w praktyce nie produktywn nie moraln pasoytnicz roszczeniow zasibiorczo. Polegaa ona na walce o przywileje pacowe, zaopatrzeniowe cenowe podatkowe emerytalno podatkowe oraz eliminacje embrionalnej konkurencji.
Wszystkie wymienione waciwoci prawdziwych p.p w czasach socjalizmu nie byy spenione.
W obrbie wasnoci pastwowej zamiast prawdziwych przedsibiorstw wegetoway i wegetuj na koszt podatników zwasalizowane urzdy udajce przedsibiorstwa.
Wyznacznik ustroju po typie motywacji, jest
5. System prawny - w socjalizmie rzdzca nomenklatura traktowaa system prawny jako swoisty francuski klucz przy pomocy którego wadza moga dowolnie majstrowa w yciu politycznym gospodarczym i spoecznym (przykrcajc rub jednym luzujc innym). Zmieniajc znienacka przywileje w kary bodce w antybodce, wasno twoj w nasz, dozwolone w zakazane oraz wzmacniajc przez to pewno e wszelkie deklaracje i obietnice rzdzcych byy zawsze niepewne i w istocie nigdy nie byy dotrzymane. Jedyn trwa zasad w socjalizmie bya pewno e wszystko jest niepewne oraz ze wierno i nie robienie nigdy nie bd ukarane. Zamiast penienia funkcji ko ca systemu wartoci i krgosupa porzdku spoeczno gospodarczego chronicznie i koniunkturalnie zmieniane prawo byo w socjalizmie przesank tych który orientowali si na wadz odgadywali jej yczenia i kombinowali na krótk perspektyw czasu oraz nie przejmowali si uniwersaln moralnoci.
Gorczkowo zmieniane prawo stawao si przyczyn klski tych którzy zamierzajc oficjalnym deklaracjom obserwowali rynek kalkulowali i dokonywali na tej podstawie wyborów dugookresowych.
Wady systemu prawnego
Nie stabilno prawa - owocujc legislacyjn gorczka - np. 1994 r. liczba wydanych aktów normatywnych z zakresu prawa finansowego wyniosa a 150 przekraczajc granic przyzwoitoci. Ustawodawca wydawa now regulacj prawn czciej ni co 2 dniu roboczym.
Wszechobecne niechlujstwo legislacyjne polegajce na:
uywaniu w tekcie norm prawnych nie precyzyjnych gumowych okrele terminów oraz na tolerowaniu kolidujcych ze sob wypowiedzi normatywnych,
przekraczania delegacji ustawowych przy wydawaniu aktów wykonawczych aby mona byo zmieni ustawy drog poza parlamentem rozporzdze rzdowych,
na nie wydawaniu rozporzdze wykonawczych bd opóniania ich wydawania i by ustawowe prawa i obowizki nie weszy w ycie.
Nadmiern liczbie nazbyt czstych nowelizacji ustaw i zbyt dugi okres oczekiwania na tekst jednolity np. dotyczy to 40 krotnej nowelizowanej w latach 90 ustawy o dziaalnoci gospodarczej
35 k podatek dochodowy od osób fizycznych
40 k osób prawnych
15 k ustawa VAT
utrudnia dostp obywateli do przepisów prawa uniemoliwia ich zrozumienie przyswojenie.
Nie konstytucyjno wielu ustaw i aktów wykonawczych zwizana z amaniem zasady nie dziaania prawa wstecz naruszaniem praw susznie nabytych i podwaaniem zasady zaufania obywateli do pastwa. O tej wadliwoci i jej nasilaniu si wiadczy liczba spraw w trybunale konstytucyjnym a take pokrtne orzecznictwo (motywowane politycznymi sympatiami).
Tworzenie przez parlament czsto w przypieszonym trybie ustaw le sucych narodowi w budowie nowego ustroju i pastwa za to skutecznie wzmacniajcych rzdzcych i ich zwolenników administracji gospodarce, poprzez tworzenie atrakcyjnych miejsc pracy jak i lukratywnych moliwoci finansowych np.
uchwalenie w poowie lat 90 ustawy o komercjalizacji przed. pa stwarzajce lukratywne super dochodowe miejsca pracy w radach nadzorczych i zarzdach ok. 3000 bankrutujcych przedsibiorstwach
98 r. ustawy o samorzdnie terenowym terenowych (zwikszanie liczb powiatów i województw urzdach)
koleeska prywatyzacja i nie formalny poza giedowy sposób rozprowadzania akcji wraz z rónicowaniem cen akcji rónym grupom nabywców, oraz podnoszenie wartoci akcji rodkami akcjonariuszy pastwowych.
wieloletnie politycznie interesowne odkadanie koniecznych reform ubezpiecze spoecznych reprywatyzacji powszechnego uwaszczenia, a take nie uregulowanie do dzisiaj zasad finansowania partii politycznych w szerokim zakresie i nieograniczonym czasie mona byo kontynuowa paserstwo w prywatyzacji oraz transformowa przeksztaca wadz polityczn we wasno prywatn a t ostatnia ponownie we wadz polityczn.
Wolne tpo prac kodyfikacyjnych wprowadzajcych systemowy porzdek do poszczególnych gazi prawa i preferowanie praktyki zastpowania kodeksów regulacjami czstkowymi. W kocu lat 90 doczekalimy si kodeksowych uj prawa karnego a prawo finansowe utrzymuje si w stanie pynnym o mtnym zabarwieniu. Zaniedbania legislacyjne zawdziczamy w czci brakowi w parlamencie wasnej pozarzdowej gradacji potrzeb legislacyjnych.
Interesowne wiadomie pozostawianie luk w prawie celowe unikanie pewnych uregulowa oraz naduywanie tzw. delegacji ustawowych uniemoliwiajcych dowolne regulowanie spraw przy pomocy aktów prawnych niszego rzdu. wiadomie pozostawionym w prawie lukom towarzysz rozbiene interpretacje poszczególnych przepisów. Luki su manipulacji prawem. Towarzyszy przywizanie rzdzcych do rzymskiej zasady czego prawo nie zakazuje jest dozwolone. Dzisiejsze przypominane e poza prawem pozytywnym czyli stanowionym przez rzdzcych funkcjonowaniem spoeczestwa i gospodarki musz rzdzi normy moralne i dobre obyczaje nie zapisane prawem.
wiadome tolerowanie w prawie finansowym rónoimiennych ulg sucych realizacji interesów grup powizanych z rzdzcymi (dua i maa ulga zwolnienia z podatku)
Opieranie procesów prawa gównie na legislaturze na koniunkturalnej aktywnoci normotwórczej rzdu parlamentu i prezydenta zamiast na interpretacyjnych rozstrzygniciach sdu.
Przywizanie rzdzcych do nie ostrego wyznaczania w systemie prawnym obszarów zadaniowych kompetencyjnych i odpowiedzialnociowych rzdu sejmu senatu i prezydenta oraz wadz pastwowych i samorzdowych.
Systemowi prawnemu mona zarzuci nadmiern obecno we wszelkich obszarach spoeczno gospodarczych.
VII. Wyznacznik ustroju jest charakter polityki kadrowej oraz demokratyzm procedur wyaniania wadz publicznych.
W kapitalizmie wadza publiczna jest wyaniana w ramach demokratycznych procedur na podstawie ordynacji wikszociowych opartych na okrgach jedno mandatowych (ludzie gosuj na osoby, dopiero póniej poprzez przynaleno na partie).
W socjalizmie najpierw glosuje si na partie a póniej na ludzi (wadze wybierane na zasadzie proporcjonalnej z zachowaniem listy krajowej, a rzdzcy decyduj o personalnej obsadzie w pawie 1/4).
Polityka kadrowa w kapitalizmie oparta na kryteriach merytorycznych du wag do rzeczywistych umiejtnoci a take kwalifikacji moralnych.
W socjalizmie cala polityka kadrowa bya oparta na funkcjonowaniu nomenklatury partyjnej (funkcjonoway we wszystkich strukturach). PZPR decydowaa o personalnym obsadzie 1.200.000 stanowisk kierowniczych w gospodarce.
Istnienie partyjne nomenklatury powodowao e ci sami ludzie speniajc funkcj pasów transmisyjnych woli rzdzcej partii penili kierownicze funkcje raz w systemie gospodarczy innym w terytorialno - administracyjnym itp.
Dziki temu w praktyce funkcjonowaa stale wska elita kierownicza która nie zalenie od aktualnie penionej funkcji znaa dobrze swoje prawdziwe miejsce w hierarchii wadzy. Przeksztacao to konstytucyjny podzia wadz na stanowic wykonawcz sdownicz twór fasadowy obcionych genetyczn uni personaln na pocztku 1989 r. do PZPR naleao 84% wiceministrów, 72% ministrów, pozostali to etatowi bezpartyjny i ZSL 80% wojewodów 70% wice wojewodów, 83% dyrektorów departamentów i zastpców, 86% prezydentów i wice prezydentów miast oraz naczelników i zastpców dzielnic, 91% naczelników i zas. Miast, 82% naczelników gmin, 83% dyrektorów jednostek gospodarczych, 1/3 nauczycieli, 4/5 dyrektorów szkó, nauczycieli akademickich, rektorów prorektorów dziekanów i sdziów, adwokatów, 2/3 prokuratorów, dyrektorów wydziaów zdrowia szpitali, 97% ambasadorów, 68% dziennikarzy i literatów. Skutkiem a tak wielkiego nasycenia kadr czonkami jednej partii stao si w latach transformacji ustrojowej spowolnieniem reform, na rozwój (czerwonej i zielonej pajczyny), paserskie samo uwaszczanie, rzeczpospolita kolesiów, brak równoci praw i wobec prawa.
Reasumujc poczynione uwagi o uwarunkowaniach ustrojowych i wpywie na polityk i polityki na te uwarunkowania oraz porównujc gospodark do samochodu moemy stwierdzi e:
nie byo w niej silnika gospodarki którym jest motyw mnoenia zysków i prywatnej wasnoci rodków produkcji oraz wiadczenia usug,
nie byo hamulca gospodarki to odpowiedzialnoci majtkowo dochodowej za wasne decyzje
nie byo kierownicy - obiektywnego opartego na rzeczywistych relacjach popytowo podaowych rachunku ekonomicznego ze wzgldu na brak rynkowego mechanizmu kreowania cen pacy kapitau finansowego i wiedzy pienidza i produktu.
Nie byo waciwej oktanowo benzyny - dopyw prawdziwej wymiany pienidza który mógby by przez jego posiadaczy wymieniany zawsze i wszdzie i na wszystko co byo konieczne do funkcjonowania i rozwoju.
Dodatkowo p.p. brakowao uniwersalnego zobiektywizowanego opartego na zrozumiaych na normach moralnych kodeksu drogowego którym dla gospodarki jest dobry system prawny
Brakowao take kompetentnych kierowców gdy nie byo merytoryczno moralnych postaw polityki kadrowej i brakowao demokratycznych procedur wyaniania wadz publicznych, do dzisiaj owocuje to partyjnictwem uwaszczaniem si przez wadze i odprawy oraz atrofi dobra wspólnego i moralnoci.
TEORIE EKONOMICZNE
Narzdzia polityki ekonomicznej
Narzdzia polityki ekonomicznej stosowane przez zwolenników podejcia popytowego.
Generalna teoria Keynesa
· Teoria Keynesa powstaa jako bezporednia reakcja na wielki kryzys ekonomiczny lat 1929-1933. W okresie tym wikszo pastw odnotowaa gwatowny wzrost bezrobocia i spadek PNB. W tej sytuacji teoria Keynesa wskazywaa na rozwizania zapewniajce stabilizacj gospodarki. Przedmiotem bada bya gospodarka w stanie nierównowagi, charakteryzujca si niepenym wykorzystaniem czynników wytwórczych (pracy i kapitau), przejawiajca cechy stagnacji. Wskazujc na przyczyny Keynes zwróci uwag na stan nierównowagi wystpujcy w gospodarce pomidzy poziomem oszczdnoci a poziomem inwestycji. Owa nierównowaga bya zwizana z pojciem kracowej skonnoci do konsumpcji. W wyniku wzrostu dochodów zwiksza si stopa oszczdnoci, w rezultacie nastpuje stan staej przewagi oszczdnoci nad inwestycjami, który prowadzi do dugotrwaej depresji ekonomicznej i bezrobocia stajc si przyczyn tendencji stagnacyjnych. Konieczne jest wic dostosowanie rozmiarów inwestycji do rozmiarów oszczdnoci.
· Konsekwencje teorii Keynesa dla polityki gospodarczej
Zakwestionowanie tezy, i w gospodarce zawsze dziaaj mechanizmy samoregulacji, czyli e gospodarka pozostawiona sama sobie bdzie popada w cige stany nierównowagi. Takie postawienie sprawy zrodzio powane konsekwencje dla postrzegania roli pastwa w gospodarce - potrzebna jest aktywna rola pastwa w gospodarce. Tezy Keynesa odnonie stabilizacyjnej roli pastwa znalazy z powodzeniem zastosowanie w praktyce gospodarczej do poowy lat 70-tych. Gównym kierunkiem byo zmniejszanie do minimum, bezrobocia (krzywa Phillipsa). Niestety w latach 70-tych pojawia si stagflacja (jednoczesne wystpowanie wysokiego bezrobocia i inflacji). Gospodarka popada w faz dugotrwaej depresji.
Sterowanie popytem globalnym
Szkoa keynesowska pooya nacisk na analiz agregatowo ujmowanego popytu globalnego. Jego zwikszenie jest rodkiem przypieszajcym tempo wzrostu gospodarczego i likwidujcym bezrobocie. Aby zapewni stay rozwój gospodarczy, naley poprzez prowadzenie odpowiedniej polityki gospodarczej pobudza wzrost globalnych wydatków. Jeeli uda si utrzyma popyt na odpowiednio wysokim poziomie, to w gospodarce wystpi bodce do zwikszenia stopy inwestycji, a wic do zwikszenia produkcji i zatrudnienia. Interwencja pastwa w procesy rynkowe zapewnia prawidowe funkcjonowanie gospodarki. Gospodarka nie kierowana popada bdzie w stale wystpujce wahania cykliczne, co wicej mog one ksztatowa si wokó znikowego trendu rozwoju gospodarczego. Rynek nie zapewnia wysokiego zatrudnienia, wyeliminowania waha cyklicznych, ograniczenia procesów inflacyjnych oraz osignicia równowagi zewntrznej. Niepene wykorzystanie czynników wytwórczych prowadzi bezporednio do powstania luki produktu narodowego brutto. Przekonanie keynesistów o susznoci stosowania aktywnej polityki stabilizacyjnej wynika z faktu, e wahania wielkoci makroekonomicznych znaczco zmniejszaj poziom dobrobytu spoecznego i e pastwo wie lepiej jak alokowa zasoby.
· Polityka fiskalno-budzetowa jako narzdzia regulacji popytu.
Sterowanie przez pastwo globalnym popytem odbywa si gównie za pomoc rodków polityki fiskalno-budetowej i polityki pieninej. Keynesici proponuj zwikszenie progresji opodatkowania wysokich dochodów przy jednoczesnym wzrocie wiadcze spoecznych na rzecz grup niej uposaonych. W rezultacie przy niezmienionym poziomie dochodu narodowego powinno si osign pewne zwikszenie globalnej konsumpcji.
Drugi kierunek dziaania w ramach polityki fiskalnej to preferencje dla dziaalnoci inwestycyjnej polegajce na obnieniu stopy podatkowej od zysków przeznaczonych na inwestycje. Oprócz zmian w zakresie systemu podatkowego pastwo moe równie, w celu pobudzenia zagregowanego popytu manipulowa wielkoci globalnych wydatków rzdowych. Zwikszenie tych wydatków w okresie recesji przyczynia si do zwikszenia globalnego popytu poprzez bezporednie zasilanie finansowe niektórych grup spoecznych oraz na inwestycje publiczne, przede wszystkim infrastruktur (take zbrojenia). Efekt pierwotny pobudzania popytu spotgowany zostanie dziki mechanizmom mnonikowym, przez co na duszy czas zostanie zapewniona odpowiednia wielko popytu. W kwestii finansowania dziaalnoci interwencyjnej keynesici proponuj aby rodki finansowe na ten cel pochodziy z budetu pastwa. Powstay w ten sposób deficyt budetowy nie stanowi dla gospodarki zagroenia w okresie kryzysu, lecz jest wanym elementem polityki oywienia. W dugim okresie czasu polityka ta okazaa si zabójcza dla gospodarki.
~Aktywna polityka pienina jako narzdzie regulacji popytu.
W zakresie polityki pieninej, keynesici stopniowo rewidowali swoje pogldy. Pocztkowo uwaali oni, e polityka pienina powinna by dostosowywana do istniejcej i przewidywanej sytuacji gospodarczej w celu przeciwdziaania fluktuacjom koniunktury. Proponowali wic oni w okresie dekoniunktury podjcie dziaa na rzecz zwikszenia zasobów pienidza w gospodarce. Zwikszenie iloci pienidza w obiegu zmniejsza skonno do przechowywania go w formie pynnej. Naley jednak zaznaczy, e keynesici w odniesieniu do polityki pieninej byli nieco bardziej ostroni ni w stosunku do polityki fiskalnej. Wspóczeni keynesici przywizuj wiksz wag do roli polityki pieninej. Stwierdzili, e niezbdne jest okrelenie optymalnej kombinacji polityki pieninej i budetowej.
Zasadnicze zaoenie na jakim oparli si wspóczeni keynesici okrela, e zmiany poday pienidza wpywaj nie tylko na poziom cen, ale take na wielkoci realne takie jak poziom produkcji i zatrudnienie. Ostatecznie keynesici przystali na polityk staego tempa wzrostu poday pienidza, proponowanego przez monetarystów.
· Polityka dochodowa
Narzdziem uzupeniajcym polityk fiskalno-budetowa~ i pienin jest polityka dochodowa, której zastosowanie uznano za konieczne w celu- rozwizania dylematu staych cen i penego zatrudnienia. Stagflacja spowodowaa podwaenie teorii. Wówczas przyjto podaow interpretacj zjawiska; oznacza to, e gówn przyczyn inflacji pezajcej jest denie sprzedawców dóbr i siy roboczej do poprawienia wasnej pozycji poprzez windowanie cen. Recept na wyhamowanie zjawisk inflacyjnych jest odpowiednia polityka dochodowa. Polityka cen i dochodów zmniejsza oczekiwania inflacyjne, a tym samym oddziauje na stop procentow, porozumienia pacowe i inne decyzje gospodarcze, natomiast ekspansywna polityka pienina i fiskalna maja~ na celu zmniejszenie stopy bezrobocia. Postulat prowadzenia aktywnej polityki dochodów wywodzi si z przekonania, e jedn z gównych przyczyn niestabilnoci i wzrostowych tendencji inflacji jest mechanizm okrelania pac w ramach negocjacji
pacowych. Pace stanowi w gospodarce rynkowej najistotnieszy element kosztów i dlatego jedn z gównych metod przeciwdziaania inflacji staje si polityka dochodowa. Polityka dochodowa moe przybiera form dobrowolnej i ustawowej. Przykadem polityki cenowo-dochodowej o charakterze dobrowolnym jest zachcanie przez rzd do niepodnoszenia cen i pac powyej pewnego poziomu. Najbardziej restrykcyjny charakter ma zamroenie cen i pac. Tradycyjne sposoby kontroli cen i pac nie przyniosy sukcesu. Reakcj byo ustalanie dopuszczalnej normy wzrostu pac, po której przekroczeniu na podmioty przekraczajce ustalenia byyby nakadane kary.
~Polityka handlu zagranicznego.
W wyniku pobudzenia popytu dochodzi najczciej do zakócenia równowagi bilansu patniczego. Przyczyniaj si do tego zwikszony import i zmiana portfela oszczdnoci (dewizy). Dlatego uzupeniano keynesowski program polityki, gospodarczej, o instrumenty wspierania eksportu.
· Cechy wyróniajce nurt keynesowski
Wynikaj z odrzucenia neoklasycznego zaoenia o penej elastycznoci rynków. Cechy te przedstawi mona w nastpujcy sposób: produkcja okrelana jest przez globalny popyt, czynniki podaowe odgrywaj niewielk rol, a take moe wystpi efekt mnonikowy, bdcy cznikiem midzy autonomicznymi zmianami w popycie a zmianami w produkcji.
Zmiany w iloci pienidza w obiegu oddziauj na ksztatowanie si wielkoci realnych (wolumenu produkcji i/lub zatrudnienia).
Bezrobocie ma w zdecydowanej mierze charakter przymusowy, wynikajcy z niedostatecznego popytu.
Istnieje szerokie pole dla aktywnej polityki fiskalnej i monetarnej pastwa.
2.2. Narzdzia polityki ekonomicznej proponowane przez neoklasyków.
- róde
Nurt ten siga do dorobku A.Smitha (Badania nad natur i przyczynami bogactwa narodów). Autor ten uwaa e gospodarka kadego kraju, a zatem i bogactwo zaley od efektów pracy weryfikowanych przez wolny rynek. Indywidualne decyzje ludzi i podmiotów s najlepsze, a interwencja w mechanizmy rynkowe przez pastwo jest z gruntu szkodliwa. Do tego pogldu nawizuj poszczególne teorie neoklasyczne.
Monetaryzm
Kierunek wie si przede wszystkim z dorobkiem M.Friedmana. Jego zdaniem podstawowe dwie cechy gospodarki to: jest ona stabilna w dugim okresie jeli nie zakóca si mechanizmu rynkowego, decydujc, rol odgrywa polityka pienina i równowaga pienina: M.Friedman wyróni cztery sfery aktywnoci rzdu: ochrona jednostek przed przemoc z zewntrz, ochrona jednostek przed zagroeniem ze strony innych wspóobywateli, ochrona i umacnianie wolnego spoeczestwa, opieka nad tymi czonkami spoeczestwa których nie mona uzna za jednostki odpowiedzialne. Wedug monetarystów aktywna polityka stabilizacyjna instytucji pastwowych przynosi rezultaty odwrotne od zamierzonych (powikszenie stanu nierównowagi i opónienia czasowe). W dugim okresie czasu polityka nadmiernej reakcji polityki pieninej na zakócenia osiga jeden skutek - wzrost cen. Wedug monetarystów inflacja jest przede wszystkim zjawiskiem pieninym. Dlatego walka z nierównowag przejawiajc si w postaci inflacji jest podstawowym obowizkiem polityki gospodarczej. Bieca polityka ekonomiczna powinna zapewni odpowiednio stopie pynnoci w gospodarce. Naley zatem przyj stae, niskie tempo wzrostu poday pienidza, odpowiadajce wzrostowi PNB. Kurs walutowy powinien by okrelany przez relacje poday i popytu w formie kursu pynnego. Gospodarowanie powinno opiera si na wasnoci prywatnej. Monetaryci odrzucaj manipulowanie stop procentow. Podatki powinny by obnione do minimalnego poziomu.
· Nowa ekonomia klasyczna czyli szkoa racjonalnych oczekiwa.
Najbardziej radykalna odmiana monetaryzmu (R. Lucs). Wedug tej szkoy ludzie formuuj swoje oczekiwania co do przebiegu procesów gospodarczych opierajc si na caej dostpnej im wiedzy, nie popeniajc przy tym systematycznych bdów. Zakócenia gospodarcze s natychmiast równowaone przez uczestników rynku. Fluktuacje wynikaj z bdów popenianych przez ludzi w ocenie sytuacji ekonomicznej. Opierajc si na tych zaoeniach przedstawiciele tej szkoy uwaaj e wszelkie formy aktywnej polityki stabilizacyjnej s nieskuteczne z dwu powodów: podmioty gospodarujce podejmuj decyzje wycznie na podstawie ~zmian wielkoci realnych, przy formuowaniu oczekiwa dotyczcych przyszych procesów gospodarczych nie popenia si systematycznych bdów. Instytucje pastwowe powinny w sferze gospodarczej ka nacisk na utrzymywanie stabilnoci cen oraz stymulowanie strony podaowej gospodarki. W zakresie polityki budetowej przedstawiciele tego nurtu s zwolennikami zapisu prawnego, obligujcego wadze do bilansowania budetu. Instytucje pastwa nie powinny angaowa si w jakikolwiek sposób w realn dziaalno gospodarcz (take w sferze ubezpiecze, ochrony zdrowia, szkolnictwa). Aktywno gospodarcza moe opiera si wycznie na wasnoci prywatnej.
· Nowa szkoa austriacka
Przedstawiciele tego kierunku (F. von Hayek) uwaaj e procesy gospodarcze charakteryzuj si du niepewnoci i staymi zakóceniami równowagi. Informacja jest rozproszona wród bardzo duej liczby ludzi. W takich warunkach najlepsz instytucj koordynujc dziaania podmiotów gospodarczych jest rynek. Stanowi on najbardziej skuteczny mechanizm porzdkowania informacji. Rynek umoliwia pozyskanie informacji poprzez mechanizm cenowy. Instytucje pastwowe maj zbyt mao informacji, a pewnych ich kategorii nie posid w ogóle. Polityka pienina stanowi wany czynnik oddziaujcy na równowag gospodarcz. Istotne znaczenie ma hamowanie ekspansji zwizków zawodowych: dziaalno zwizków zawodowych jest powanym czynnikiem zwikszajcym poziom inflacji oraz najwiksz przeszkod podnoszenia poziomu ycia pracowników najemnych. Stabilizacja kursów walutowych ma przewag nad kursami zmiennymi, ale rzd nie moe stosowa ogranicze wymiany walut. Polityka gospodarcza rzdu powinna by zorientowana przede wszystkim na respektowanie i ochron mechanizmu wolnego rynku. Brak kontroli cen i zagwarantowanie wolnoci zawierania umów.
· Teoria wyboru publicznego (ekonomiczna teoria polityki)
Teoria wyboru publicznego dotyczy ekonomicznych analiz nierynkowych procesów decyzyjnych. Zaoenia: metodologiczny .indywidualizm i racjonalne postpowanie jednostek, teoria stara si opisywa zjawiska polityczne za pomoc narzdzi opisujcych rynek. Elementem tej teorii jest chorobliwe rozrastanie si instytucji pastwowych. Instytucje pastwowe rozrastaj si take dziki tzw. iluzji podatkowej, co wystpuje w sytuacji podatków porednich (VAT paci kto inny nie ja). Negatywne konsekwencje dla gospodarki deficytu budetowego. Tendencja biurokratów do maksymalizowania swoich korzyci poprzez maksymalizowanie skali dziaania swoich instytucji.
Podobnie zachowuj si politycy. W celu utrzymania dostpu do rodków publicznych staraj si nie tyle suy elektoratowi co manipulowa nim. - Polityczny cykl ekonomiczny, czyli takie manipulowanie polityk makroekonomiczn aby stworzy najlepsze dla siebie warunki w okresie wyborów. Demokracja rozpatrywana jako polityczny rynek. Problemy zasad kolektywnego wyboru wyjaniane za pomoc teorii dóbr publicznych. Grupy nacisku (mae grupy interesów) suce uzyskaniu jak najwikszej czci dóbr ogólnych dla siebie (wymuszanie specjalnych przywilejów i koalicje - dystrybucyjne). Grupy obejmujce, to znaczy dziaajce wród znacznej czci spoeczestwa. Dziaalno grup interesów i koalicji dystrybucyjnych komplikuje stosunki spoeczne i wzmacnia znaczenie rzdu i innych instytucji publicznych, a to wpywa negatywnie na funkcjonowanie systemu ekonomicznego pastwa. Instytucje pastwowe mog interweniowa gospodarczo jedynie w tych dziedzinach w których wyka, e mechanizm rynkowy stanowi drosze rozwizanie.
· Ekonomia poday (ekonomia strony podaowej)
Ostentacyjne nawizanie do klasycznej teorii ekonomii (Smitha). Ekonomia poday opiera si na dwu zasadniczych zaoeniach: o dugookresowej stabilnoci systemu rynkowego i o decydujcej roli jednostki w przebiegu procesów gospodarczych. Aby gospodarka moga rozwija si stabilnie i dynamicznie naley z niej usun balast pastwa. W procesie zmniejszania nacisku pastwa na gospodark szczególne znaczenie odgrywa polityka fiskalna. Relacje opodatkowania maj bezporedni wpyw na relacj cen i kosztów. Kady podatek powoduje efekt akcyzowy, w konsekwencji obcie podatkowych nastpuje obnienie poziomu aktywnoci gospodarczej, straty w produkcji i zmniejszenie zatrudnienia. W systemie podatkowym kluczowe znaczenie ma relacja kracowych stawek opodatkowania wzgldem przecitnych.
A.Laffer sformuowa cztery uwagi odnonie polityki podatkowej: zmiany stawek opodatkowania oddziauj na produkcj - niszym stawkom odpowiada wysza produkcja; zmiany stawek podatkowych oddziauj bezporednio na zatrudnienie obydwu czynników produkcji, ukad stawek opodatkowania utrzymujcy wpywy rzdu na staym poziomie oddziauje na produkcj, to w jaki sposób podatki s zbierane jest równie wane jak ich wysoko; zmniejszenie stawek opodatkowania doprowadzi zawsze do znacznie mniejszego spadku wpywów z podatków niby to wynikao z matematycznej analizy.
Podaowcy skaniaj si do przyjcia klasycznych zada instytucji pastwowych (opisanych przez Smitha), reszt dziaalnoci pozostawiajc wolnej woli podmiotów gospodarujcych. Zbytnia aktywno pastwa powoduje take niekorzystny efekt wypierania. W zakresie polityki monetarnej szkoa ta akceptuje dorobek monetaryzmu, wskazujc na potrzeb stabilnej poday pienidza. Nacisk na ograniczenie tak realnej jak i regulacyjnej roli pastwa w gospodarce. Nacisk na pomnaanie bogactwa a nie na sprawiedliwe dzielenie biedy.
Polityka gospodarcza w skali midzynarodowej - Agenda ?000 Unii Europejskiej
Uwagi wstpne
Unia Europejska programuje polityk ekonomiczn w wieloletnim horyzoncie czasowym, a najbliszy obejmuje lata 2000-2006. Najpowaniejszym wyzwaniem przed jakim stoi w tym okresie ta organizacja jest jej rozszerzenie o kraje Europy rodkowej. Problemy te szczegóowo charakteryzuje przygotowany przez Komisj Europejsk w1997r, dokument: "Agenda 2000. Unia Europejska rozszerzona i silniejsza". Dokument ten skada si z trzech czci zatytuowanych: polityka Unii Europejskiej, wyzwania zwizane z poszerzaniem Unii Europejskiej oraz nowe ramowe zaoenia finansowe na lata 2000-2006. Towarzysz mu dwa teksty omawiajce strategi przed akcesyjn oraz efekty rónych polityk Unii dla krajów Europy rodkowej i Wschodniej w warunkach rozszerzenia tej organizacji. Poniewa Polska najprawdopodobniej stanie si czonkiem Unii Europejskiej jeszcze w tym okresie budetowym niezbdna jest dokadna wiedza na temat podstawowych zaoe reformy funkcjonowania tej organizacji.
Podstawowe zaoenia polityki tej organizacji
W czci tej zawarte s zaoenia dotyczce: polityki ekonomicznej, spójnoci ekonomicznej i spoecznej; wspólnej polityki rolnej oraz roli Unii w wiecie.
Polityka ekonomiczna Unii Europejskiej rozwija si w sposób ewolucyjny. W dokumencie okrelono najwaniejsze warunki umoliwiajce osignicie zrównowaonego wzrostu gospodarczego i wzrostu poziomu zatrudnienia. Podstawowe znaczenie ma ustanowienie Unii Ekonomicznej i Monetarnej. Wprowadzenie euro zapewni nowe moliwoci w zakresie zarzdzania makroekonomicznego w Europie. Jednolity Rynek znakomicie poprawia konkurencyjno gospodarki Europy na paszczynie globalnej. Uzupeniajce znaczenie ma: rygorystyczne egzekwowanie zasad konkurencji i, wspieranie maych i rednich przedsibiorstw oraz rozwój transeuropejskich sieci infrastrukturalnych. Priorytetem Unii staa si wiedza co oznacza, e szczególne znaczenie dla przyszoci tej organizacji maj: badania naukowe, wynalazczo, edukacja i szkolenia. Aby wzrost gospodarczy i konkurencyjno przyniosy maksimum korzyci konieczna jest modyfikacja polityki w zakresie rynku pracy i zatrudnienia. Niezbdne s silne bodce dla tworzenia nowych miejsc pracy oraz reforma systemu emerytalno-rentowego i opieki zdrowotnej. Poprawa warunków ycia ludnoci wymaga poprawy standardów ochrony zdrowia i ekologii oraz skutecznego eliminowania patologii spoecznych.
Spójno ekonomiczna i spoeczna. Zakada si ograniczenie listy celów tej polityki do trzech.
Podstawowy powinien pozosta w dalszym cigu cel 1; czyli oddziaywanie na obszarach zacofanych w rozwoju spoeczno - ekonomicznym, przy jeszcze bardziej konsekwentnym ni dotd stosowaniu jako podstawowego kryterium ich identyfikacji poziomu produktu krajowego brutto na mieszkaca poniej 75% w stosunku do redniego poziomu Unii Europejskiej. Regiony tego celu powinny pozosta podstawowym obszarem koncentracji uwagi i rodków polityki strukturalnej tej organizacji, skupiajc okoo 2/3 caoci nakadów przeznaczanych. na t interwencj w tej sferze. Wynika to z priorytetu dla dziaa sucych umocnieniu spójnoci (kohezji) wewntrznej w ramach caej Unii Europejskiej. Dodatkowo przewiduje si zastosowanie w ramach tego celu specyficznych rozwiza dla obszarów cechujcych si wyjtkowo nisk gstoci zaludnienia.
W odniesieniu do wszystkich regionów stojcych przed wyzwaniami (potrzebami) gbokiej restrukturyzacji spoeczno-ekonomicznej zaproponowano "nowy" cel 2. Jego zakres dotyczy obszarów dotknitych zmianami w sferze przemysu, usug i ryboówstwa oraz obszarów wiejskich i wysoko zurbanizowanych dotknitych regresem spoeczno-ekonomicznym oraz przeywajcych problemy zwizane z adaptacj do zmienionych warunków. W przypadku tego celu powinna nastpi koncentracja przestrzenna rodków na obszarach znajdujcych si w najtrudniejszej sytuacji oraz ograniczenie zasigu przestrzennego w porównaniu ze "starym" celem 2.
Komisja Europejska proponuje kreowanie nowego celu 3, jedynego zorientowanego take horyzontalnie, sucego wspieraniu dziaa w regionach nie uwzgldnionych w zakresie celu 1 i 2, a dotyczcych adaptacji i modernizacji ich systemów edukacyjnych, szkoleniowych oraz zatrudnienia. Oznacza to koncentracj uwagi i rodków na problemach modernizacji rynków pracy. Podstaw dziaa ma by, tak jak na innych obszarach problemowych, wieloletni plan przedsiwzi podejmowanych w regionie w sferze zatrudnienia. Cel 3 ma promowa dziaalnoci prowadzone w czterech obszarach, a dotyczce go dziaania wspierania:
pozytywnych dostosowa spoeczno- ekonomicznych,
tworzenia systemów spoeczno-ekonomicznych,
rozwijania aktywnych polityk na rynku pracy skierowanych przeciwko wysokim bezrobociu
walki o ograniczenie sytuacji wykluczenia z rynku pracy znaczcych grup spoeczestwa oraz dyskryminacji ronych grup ludnoci
Pomimo wczeniejszych stwierdze o tymczasowym charakterze Funduszu Koheryjnego zaproponowano jego dalsze funkcjonowanie po roku 1999 przy zasadniczo tej samej formule, a wic koncentracji na rozwoju transeuropejskich sieci transportowych oraz na ochronie rodowiska przyrodniczego. rodki tego funduszu maj jak dotd, zosta skoncentrowane w krajach o poziomie produktu krajowego brutto na mieszkaca nie przekraczajcym 90% wielkoci przecitnej w caej Unii Europejskiej.
Pewna istotna zmiana jest proponowana w odniesieniu do Inicjatyw Wspólnoty których ma posta tylko trzy. Maj one dotyczy, wspópracy transgranicznej zarówno w aspekcie przygranicznym jak i regionalnym, wielofunkcyjnego rozwoju terenów wiejskich oraz doskonalenia jakoci zasobów ludzkich. rodki przeznaczane na Inicjatywy Wspólnoty maj zosta ograniczone do 5% caego budetu Funduszy Strukturalnych (obecnie stanowi 9%).
W okresie tym planuje si wzrost budetu Funduszy Strukturalnych i Funduszu Kohezyjnego -z 28,6 mld ECU redniorocznie w latach 1994-1999 do 39,3 mld ECU redniorocznie w latach w latach 2000-2006 (w cenach staych z 1997 roku), co stanowi wzrost o ponad 37%. Oznacza to dalszy wzrost udziau nakadów na polityk rozwoju regionalnego, do okoo 0,46% produktu krajowego brutto caej Unii Europejskiej. Wydatki na rzecz polityki strukturalnej bd stanowiy okoo 38% budetu tej organizacji.
Najwaniejsza dla nas wiadomo to informacja, e w ramach tej edycji Funduszy Strukturalnych przewiduje si alokowanie 45 mld ECU dla pastw Europy rodkowej, z czego 7 mld ECU dla jedenastu krajów Phare jako rodki pre-akcesyjne, a 38 mld ECU dla nowych krajów czonkowskich, które przed rokiem 2006 przystpi do Unii Europejskiej. Wsparcie dla starych i nowych krajów czonkowskich nie bdzie mogo przekracza poziomu 4% ich produktu krajowego brutto.
Wspólna Polityka Rolna (Common Agriculture Policy - CAP) pozostaje w dalszym cigu podstawow sfer dziaalnoci interwencyjnej Unii Europejskiej ze wzgldu na wielko wydatków budetowych. Komisja Europejska wskazuje na konieczno sformuowania propozycji przebudowania Wspólnej Polityki Rolnej i przygotowania jej do wyzwa nadchodzcego stulecia. Pozytywnie ocenia si osignicia w zakresie ksztatowania równowagi rynku rolnego po reformie dokonanej w roku 1992 oraz efekty wysików zmierzajcych do wczenia polityki rolnej w szerszy kontekst sytuacji spoeczno-ekonomicznej terenów wiejskich.
Perspektywy dugoterminowe na gównych rynkach rolniczych wiata s pomylne dla pastw-eksporterów, co dotyczy przede wszystkim wysokich cen na produkty rolne. Mimo tych sprzyjajcych warunków w skali wiatowej perspektywy dla artykuów rolnych na poziomie europejskim nie s najlepsze, bowiem pojawiaj si nadwyki produktów których eksport nie bdzie moliwy.
Kontynuowanie dotychczas stosowanych mechanizmów CAP w warunkach rozszerzenia Unii o kraje Europy rodkowej nie jest moliwe. Rozszerzenie Unii o te kraje powoduje z jednej strony zwikszenie liczby konsumentów o ponad 100 milionów osób, z drugiej strony powierzchnia uytków rolnych zwikszy si o ponad poow, za liczba zatrudnionych w rolnictwie wzronie dwukrotnie. Dokumentuje to gboko niezbdnych zmian strukturalnych w rolnictwie tych krajów. -
Aby rolnictwo europejskie mogo korzysta z pozytywnych tendencji na rynku wiatowym zmiany w CAP musz doprowadzi do wzrostu konkurencyjnoci rolnictwa Unii na rynku wewntrznym i zewntrznym. Aspekty konkurencyjnoci to nie tylko ceny, ale take bezpieczestwo ywnoci i jej jako. Jednym z podstawowych celów CAP jest zapewnienie rolnikom godziwych warunków ycia i w miar stabilnych dochodów z gospodarstw rolnych. Coraz wiksze znaczenie ma wczenie celów zwizanych z ochron rodowiska do Wspólnej Polityki Rolnej.
Coraz waniejszym elementem Wspólnej Polityki Rolnej s dziaania suce wielofunkcyjnemu rozwojowi terenów wiejskich. Umoliwia to rolnikom i ich rodzinom uzyskiwanie alternatywnych bd komplementarnych dochodów i zatrudnienia. Tereny wiejskie odgrywaj coraz wiksz rol zwizan z ekologi i rekreacj Dlatego w nadchodzcych latach wan funkcj bd peni instrumenty polityki agroekologicznej wspierajce zrównowaony rozwój terenów wiejskich, a równoczenie umoliwiajce reagowanie na rosncy popyt na usugi ekologiczne.
Zaoenia dotyczce obecnoci. Unii Europejskiej w wiecie zakadaj, e bdzie ona elementem stabilizujcym relacje spoeczno-ekonomiczne w skali wiatowej. Oznacza to, e organizacja ta musi by szeroko otwarta na wiat. W interesie Unii Europejskiej ley m.in.: odgrywanie roli politycznej proporcjonalnej do jej siy ekonomicznej, utrzymanie potencjau handlowego Unii, zapewnienie komplementarnoci polityki wewntrznej i zewntrznej, okrelenie jasnego stanowiska wobec najwaniejszych problemów ponadnarodowych oraz zwikszenie przejrzystoci i dokadne okrelenie procedur pomocy dla krajów trzecich.
Najwaniejsze wyzwania zwizane z poszerzeniem Unii Europejskiej
W trakcie konferencji w Kopenhadze zostay sformuowane podstawowe kryteria które musz speni pastwa kandydujce do czonkostwa. Kryteria polityczne to: stosowanie w yciu codziennym zasad demokracji i rzdów prawa, przestrzeganie praw czowieka oraz poszanowanie praw mniejszoci narodowych. Kryteria ekonomiczne to istnienie sprawnej gospodarki rynkowej i zdolno sprostania presji konkurencji i si rynkowych wewntrz Unii. Inne obowizki wynikajce z czonkostwa w Unii to: akceptacja celów unii
politycznej, ekonomicznej i monetarnej, przyjcie dorobku prawnego Unii Europejskiej (acquis) oraz przebudowanie administracji i sdownictwa umoliwiajce zastosowanie acquis.
Podstawowe problemy na drodze rozszerzenia Unii Europejskiej to: rolnictwo; polityka spójnoci ekonomicznej i spoecznej; wprowadzenie zasad jednolitego rynku; wprowadzenie standardów w dziedzinie rodowiska naturalnego; transport; bezpieczestwo atomowe; wolno, bezpieczestwo i wymiar sprawiedliwoci; spory graniczne oraz stosowanie regu Wspólnoty przed przystpieniem do Unii Europejskiej. Nie wszystkie te problemy dotycz naszego kraju.
W rolnictwie podstawowe problemy Polski to: znacznie niszy poziom cen na wyroby rolnicze, saba struktura rolnictwa (przecitna wielko gospodarstw rolnych) co utrudnia efektywne wczenie si do systemu Wspólnej Polityki Rolnej oraz niedostateczne zaawansowanie procesów modernizacyjnych w sektorze przetwórstwa ywnoci.
W sferze polityki spójnoci ekonomicznej i spoecznej podstawowy problem to kreowanie w Polsce odpowiedniego potencjau absorpcyjnego umoliwiajcego wykorzystanie potencjalnie dostpnych rodków pomocowych Unii Europejskiej sucych wspieraniu rozwoju regionalnego.
W peni funkcjonujcy Jednolity Rynek Europejski otworzy przed nowymi pastwami czonkowskimi nowe moliwoci wzrostu gospodarczego oraz kreowania nowych miejsc pracy. Podstawowe znaczenie ma wprowadzenie Jednolitego Rynku Europejskiego bez korzystania z instrumentów kontroli granicznej pomimo problemów zwizanych z handlem produktami rolnymi oraz swobodnym przepywem pracowników i osób.
Wprowadzenie standardów Unii Europejskiej w sferze ochrony rodowiska przyrodniczego jest szczególnie trudne, co wynika z wieloletnich zalegoci w tej dziedzinie. Doprowadzenie stanu wód, powietrza i powierzchni ziemi w krajach Europy rodkowej do standardów Unii Europejskiej bdzie wymagao olbrzymich nakadów i prowadzenia konsekwentnej polityki przez wiele lat. Problemem s take nagromadzone w poprzednich dekadach zanieczyszczenia rodowiska przyrodniczego bdce wynikiem gospodarki centralnie planowanej.
W krajach ubiegajcych si o przyjcie do Unii naley przeznaczy bardzo due rodki na rozbudow transportu, tak aby móc korzysta w peni z poytków jakie daje integracja europejska. Szczególne znaczenie dla spójnoci kontynentu ma rozwój transeuropejskich sieci infrastrukturalnych.
Wszystkie kraje ubiegajce si o przyjcie do Unii Europejskiej stoj wobec problemu walki z zorganizowan przestpczoci, terroryzmem, handlem kobietami i handlem narkotykami. Szczególne znaczenie ma sprawna kontrola granic zewntrznych tak aby unikn niebezpieczestwa “importowania" problemów swoich ssiadów. Z tego punktu widzenia przed Polsk posiadajc najdusz granic zewntrzn rozszerzonej Unii Europejskiej o najwikszej intensywnoci powiza stoj wyjtkowe wyzwania.
Szczególne znaczenie ma stosowanie regu Wspólnoty jeszcze przed przystpieniem do Unii. Zwizane to byo z przedkadaniem przez niektóre kraje kandydujce do Unii norm prawa midzynarodowego ponad postanowienia ukadów stowarzyszeniowych i swoje przysze zobowizania zwizane z czonkostwem w Unii, co jest sprzeczne z zaoeniem stopniowego przyjmowania acquis communautaire.
Trzeci rozdzia tej czci zawiera zaoenia strategii na rzecz rozszerzenia Unii Europejskiej. Unia Europejska nie dopuszcza sytuacji czonkostwa rónej kategorii. Dlatego nowe kraje czonkowskie musz od pocztku, otrzymujc odpowiednie prawa podj take wszystkie obowizki. Oznacza to, e acquis zostanie przyjte przez te kraj w chwili przystpowania do Unii. Wynikaj z tego nastpujce zasady dotyczce negocjacji w sprawie przystpienia do Umii:
nowi czonkowie przyjm na siebie prawa i obowizki wynikajce z czonkostwa na podstawie takiego acquis jakie bdzie obowizywao w chwili, gdy bd on przystpoway do Unii
oczekuje si, e po uzyskaniu czonkostwa nowo przyjte kraje bd wdraa, stosowa i przestrzega acquis, w szczególnoci za powinny one zastosowa natychmiast niezbdne rodki, aby mogy uczestniczy w Jednolitym Rynku Europejskim;
w uzasadnionych przypadkach podczas negocjacji mona uzgodni, e zastosowane bd rodki przejciowe, które nie bd miay jednak charakteru derogacyjnego.
Unia Europejska dopuszcza okresy przejciowe w wyjtkowych przypadkach, a ich zakres dotyczy takich dziedzin jak rolnictwo i swoboda przemieszczania si.
Unia Europejska zakada wzmocnienie strategii przedczonkowskiej poprzez: okrelenie ram ogólnych rónych form wsparcia w postaci Partnerstwa na rzecz Czonkostwa. (Accession Partnership) oraz zapoznanie krajów kandydujcych z zasadami i procedurami Unii poprzez umoliwienie im uczestnictwa w programach Wspólnoty na zasadzie pastwa czonkowskiego. Partnerstwo na rzecz Czonkostwa obejmuje dokadny wykaz obowizków krajów kandydujcych (przyjmowanie acquis, priorytety) oraz mobilizacj wszystkich dostpnych Wspólnocie rodków na rzecz przygotowania tych krajów do czonkostwa. Poczwszy od roku 2000 kraje te otrzymaj poza pomoc ze strony Phare w wysokoci 1,5 mld euro rocznie, pomoc strukturaln w wysokoci 1 mld euro rocznie oraz pomoc na rozwój rolnictwa w wysokoci 0,5 mld euro rocznie. Uczestnictwo w programach Wspólnoty dokumentuje, dojrzao tych krajów do podjcia wszystkich praw i obowizków pastw czonkowskich.
W kocowej partii tej czci zawarte s zalecenia dotyczce rozpoczcia negocjacji dotyczcych przyjcia do Unii Europejskiej z: Cyprem, Czechami, Estoni, Polsk, Soweni oraz Wgrami. Bardzo wysoko w tym dokumencie zosta oceniony nasz kraj, który obok Wgier zosta uznany za najbardziej dojrzay do czonkostwa.
Zaoenia finansowe polityki Unii Europejskiej na lata 2000-_2006
Uwzgldniaj one pewn, ewolucj priorytetów polityki Wspólnoty, a równoczenie zakadaj zaspokojenie potrzeb nowych krajów czonkowskich. Zaoenia finansowe powinny spenia trzy podstawowe wymagania: dotyczy dostatecznie dugiego okresu, by w stanie zaspokoi podstawowe potrzeby finansowe Unii oraz gwarantowa racjonalne zarzdzanie finansami publicznymi.
Jako kolejny okres programowania przyjto relatywnie dugi okres siedmiu lat bowiem pozwala to na uwzgldnienie: wpywu prawdopodobnych zmian na pewne sfery polityki Wspólnoty, wpywu pierwszego rozszerzenia UE oraz koniecznoci zwikszenia pomocy przed czonkowskiej dla krajów kandydujcych do Unii.
Obecnie pastwa czonkowskie zgodne s co do potrzeby utrzymania jako priorytetu spójnoci ekonomicznej i spoecznej. Inne priorytety Unii których nastpstwa finansowe bd musiay zosta uwzgldnione w nowych ramowych zaoeniach finansowych to: rozwój wielu kierunków polityki wewntrznej, nadanie Unii wikszej wyrazistoci na scenie wiatowej oraz finansowanie unowoczenionej administracji Wspólnoty. Reforma Wspólnej Polityki Rolnej powinna przyczyni si do stabilizacji poziomu nakadów na rolnictwo. Przewiduje si, e wydatki budetowe Unii w latach 2000-2006 nie powinny przekroczy puapu 1,27% produktu narodowego brutto tej organizacji.
Potrzeby w sferze wydatków zostay oszacowane na podstawie ewolucji sytuacji w szeciu najwaniejszych kategoriach. Nakady na najwaniejsz obecnie pozycj budetu, któr jest Wspólna Polityka Rolna maj by systematycznie ograniczane. W jej ramach stopniowo maj si zwiksza nakady przeznaczone na rozwój terenów wiejskich, kosztem wspierania cen produktów rolnych. Wydatki na rolnictwo dla pastw kandydujcych obejm: pomoc przedczonkowsk szacowan na okoo 0,5 mld euro rocznie oraz rodki dla nowych pastw czonkowskich zwizane z uzyskaniem przez nie dostpu do wspólnotowej organizacji rynku ( 1,1 - 1,4 mld euro rocznie) oraz na rozwój terenów wiejskich (od 0,6 do 2,5 mld euro rocznie).
Na drug najwaniejsz sfer wydatków, któr jest polityka strukturalna ma zosta przeznaczone 0,46% produktu narodowego brutto UE, co oznacza wzrost z 200 mld euro do 275 mld euro (w cenach z 1997r.). Z kwoty tej na potrzeby pastw kandydujcych przewiduje si przeznaczenie 45 mld euro, z czego 7 mId euro jako pre-strukturalne fundusze, natomiast 38 mld euro jako wsparcie dla tych krajów po osigniciu czonkostwa.. Pierwszoplanowym celem powinna by pomoc w doprowadzeniu infrastruktury tych krajów do standardów unijnych, szczególnie w dziedzinie transportu i rodowiska przyrodniczego.
Kolejne trzy pozycje wydatków to: polityka wewntrzna, dziaania zewntrzne oraz wydatki na administracj. W sumie wydatki te powinny rosn nieco wolniej ni produkt narodowy brutto Unii Europejskiej. Przewiduje si take zmniejszenie rezerw walutowych zgromadzonych przez t organizacj w poprzednich latach.
Uzgodnienia dotyczce finansowania zakadaj, e wpaty poszczególnych pastw do budetu Unii bd w maksymalnym stopniu skorelowane z udziaem w cznym produkcie narodowym brutto.
Najwaniejsze konsekwencje rozszerzenia Unii Europejskiej,
Problemowi temu zostao powicone specjalne opracowanie zawarte w dokumencie "Agenda 2000". Istotne znaczenie ma identyfikacja problemów wymagajcych szczególnej uwagi. S to zdaniem Komisji Europejskiej:
· Korzyci wynikajce z rozszerzenia i ich wpyw na polityki Wspólnoty. Szeroko rozpowszechniona w obiegu spoecznym jest informacja na temat kosztów rozszerzenia Unii Europejskiej. Istnieje potrzeba promowania informacji na temat korzyci rozszerzenia wystpujcych na paszczynie politycznej, spoecznej, ekonomicznej i kulturowej.
· Dostosowawcze trudnoci i ich implikacje. Powikszenie Unii Europejskiej bdzie nieuchronnie prowadzio do zakóce aktualnie stosowanych polityk. Niezbdne bd znaczce zasoby aby podj kwestie socjalne, regionalne zrónicowania, nieadekwatno podstawowej infrastruktury, problemy restrukturyzacji przemysowej i wiejskiej. Trudnoci te mog powodowa nawrót tendencji protekcjonistycznych.
· Bezporednie implikacje budetowe i finansowe. Rozszerzenie Unii bdzie miao bardzo wane konsekwencje budetowe. W przypadku Wspólnej Polityki Rolnej nie jest moliwe kontynuowanie dotychczasowej polityki po przyjciu nowych pastw Europy rodkowej. W przypadku polityki strukturalnej niezbdne jest uruchomienie mechanizmów umoliwiajcych stopniow koncentracj rodków na terenie nowych pastw czonkowskich. W sferze innych polityk wewntrznych niezbdna bdzie koncentracja rodków na ograniczonej liczbie programów o najwikszych efektach zewntrznych.
· Ryzyko wynikajce z opónionej lub nieadekwatnej adaptacji do acquis Wspólnoty. Kraje Europy rodkowej bd miay duo problemów z adaptacj acquis, szczególnie w zakresie rodowiska przyrodniczego, bezpieczestwa i higieny pracy, bezpieczestwa nuklearnego i energetycznego, zdrowia publicznego. Zaoeniem jest pena adaptacja przez te kraje acquis Wspólnoty. Pozycja Unii Europejskiej nie dopuszcza permanentengo zrónicowania pomidzy starymi i nowymi krajami czonkowskimi i ich obywatelami. Nieadekwatna implementacja acquis mogaby prowadzi do zakócenia konkurencyjnoci w krajach nie przestrzegajcych norm ochrony rodowiska przyrodniczego, socjalnych, pomocy pastwa itd. W szczególnych przypadkach mogoby to mie negatywny wpyw na funkcjonowanie rynku wewntrznego oraz zdrowie i bezpieczestwo mieszkaców Wspólnoty. Istotne znaczenie ma w tej sytuacji efektywna ochrona granic zewntrznych Unii przez nowe kraje czonkowskie.
· Dostosowania, reforma i dalszy rozwój polityk Wspólnoty. Z jednej strony polityki te trzeba dostosowa do zmienionej sytuacji uwzgldniajc take potrzeby nowych pastw czonkowskich. Z drugiej strony Unia Europejska nie moe rezygnowa z prowadzenia szerokiej palety polityk wybiegajcych daleko poza uwarunkowania i potrzeby krajów Europy rodkowej i Wschodniej.
· Wpyw trudnoci administracyjnych w instytucjach Unii. Powikszenie organizacji o kilka nowych krajów to blisko podwojenie liczby oficjalnych jzyków. Unia Europejska podja ju prace nad reform instytucji politycznych i administracyjnych, tak aby organizacja ta moga efektywnie funkcjonowa w nowych warunkach.
· Znaczenie okresu przedakcesyjnego. Ze wzgldu na zoono procesu dostosowawczego kraje Europy rodkowej nie mog zmarnowa kilku najbliszych' lat. Pastwa te wikszo nakadów zwizanych z niezbdnymi dostosowaniami musz ponie same, jednak Unia Europejska wesprze ten proces niezbdn pomoc techniczn i finansow Istotne znaczenie maj przygotowane przez t organizacj zaoenia wzmocnienia strategii przedakcesyjnej.