Dojrzewanie płciowe

Dojrzewanie płciowe

kres życia cechujący się wzrastaniem, różnicowaniem oraz dojrzewaniem tkanek i układów organizmu, odpowiedzialnych za wyprodukowanie komórek płciowych, zapłodnienie oraz donoszenie ciąży. Wydzielanie hormonów płciowych gwałtownie wówczas wzrasta, co powoduje szybki rozwój narządów płciowych oraz erotyzację psychiki - do głosu dochodzi popęd seksualny. Przemiany te są stosunkowo nagłe. Dziewczęta i chłopcy różnią się znacznie przebiegiem procesu dojrzewania. Dojrzewanie dziewcząt rozpoczyna się wcześniej i przebiega nieco wolniej niż u chłopców.

Dziewczęta

	 Faza dziecięca - trwa od 8 do 12 roku życia, brak wówczas wyraźnych oznak dojrzewania.
	 Faza zwiastunów pokwitania - zaczyna się pomiędzy 8. a 14. rokiem życia (przeciętnie w 11 roku życia). Następuje wówczas gwałtowny przyrost wysokości oraz masy ciała, poszerzenie i uwypuklenie otoczki brodawki sutkowej (tzw. stadium pączka), pojawiają się delikatne włosy na skórze zewnętrznych części warg sromowych.
	 Faza przedpokwitaniowa - zaczyna się między 9 a 15 rokiem (przeciętnie występuje w 12 roku życia). Nadal utrzymuje się przyrost wielkości ciała, piersi stają się okrąglejsze i pełniejsze, otoczka oraz brodawka sutkowa nabiera wyraźnej pigmentacji, powiększa się owłosienie łonowe, staje się ono również grubsze i ciemniejsze, biodra poszerzają się, pojawia się także wydzielina z pochwy - przezroczysta lub biała.
	 Faza pokwitania właściwego - zaczyna się między 10 a 16 rokiem życia (zwykle w 13 roku życia). Pojawia się owłosienie pachowe, wyraźnie zarysowane piersi, otoczka brodawki sutkowej i brodawka o ciemnym zabarwieniu, owłosienie łonowe zaczyna przybierać kształt trójkąta, wiele dziewcząt w tej fazie zaczyna miesiączkować.
	 Faza młodzieńcza - zaczyna się pomiędzy 12 a 19 (zwykle w 15 roku życia). Sylwetka staje się kobieca, piersi w pełni rozwinięte, otoczka sutkowa wtapia się w linię piersi, owłosienie łonowe ma kształt trójkąta, włosy łonowe są grube, gęste oraz skręcone, jajeczkowanie oraz miesiączkowanie występuje regularnie, osiągnięta zostaje też ostateczna wysokość ciała.

Chłopcy

	 Faza dziecięca - trwa od 9 do 13 roku życia. Nie występują wówczas widoczne oznaki dojrzewania.
	 Faza zwiastunów pokwitania - może się zaczynać między 9 a 15 rokiem życia (przeciętnie występuje w 12 roku życia). W tym czasie następuje powiększenie się jąder i moszny oraz pojawiają się proste i cienkie włosy u podstawy członka.
	 Faza przedpokwitaniowa - rozpoczyna się pomiędzy 11 a 16 rokiem życia (średnio w 13 roku życia). Następuje dalszy rozwój jąder i moszny, zwiększenie prącia, włosy łonowe stają się grubsze oraz ciemniejsze, struny głosowe rozrastają się, głos staje się niższy (mutacja), może też wystąpić gwałtowny przyrost wzrostu.
	 Faza pokwitania właściwego - zaczyna się pomiędzy 12 a 18 rokiem życia (przeciętnie w 14 roku życia). Skok wzrostu trwa, ramiona poszerzają się, sylwetka staje się bardziej umięśniona, członek powiększa się, pojawia się wyraźne owłosienie łonowe i pachowe, zaczyna się pojawiać zarost nad górną wargą i na policzkach, jądra zaczynają wytwarzać plemniki, pierwszy raz występuje wytrysk nasienia.
	 Faza młodzieńcza - zaczyna się pomiędzy 14 a 19 rokiem życia (średnio w 15 roku życia). Sylwetka jest już męska, narządy płciowe oraz owłosienie łonowe osiągają wygląd jak u osoby dorosłej, przyrost wysokości ciała zmniejsza się, zarost na twarzy staje się mocniejszy, owłosienie ciała powiększa się, zwłaszcza na piersiach. Faza ta trwa do 20 roku życia.

Okres dojrzewania psychoseksualnego jest swoistym czasem przechodzenia od dzieciństwa do życia dorosłego. W omawianiu tego okresu nie należy wyłącznie zatrzymywać się na dojrzewaniu seksualnym, gdyż jest ono tylko jednym z elementów i skoncentrowanie się na nim byłoby bardzo zubożonym podejściem do tego ważnego etapu dla rozwoju człowieka. Proces dojrzewania biologicznego zachodzi przede wszystkim w okresie przed i pokwitaniowym, dojrzewanie psychoseksualne obejmuje całe życie człowieka i liczne czynniki, sferę somatyczną, psychiczną, duchową.

Ponieważ jest ono częścią ogólnego rozwoju, bardzo ważnym jego elementem jest odpowiednie ukształtowanie psychiki młodego człowieka. Płciowość jest integralnym składnikiem ludzkiej osobowości. Psychiczny rozwój seksualny rozpoczyna się wieku młodzieńczym - wzrost aktywności hormonalnej wskutek dojrzewania ośrodków neurohormonalnych mózgu. W naszej szerokości geograficznej okres dojrzewania chłopców trwa od 11 - 17, a dziewczynek od 10 - 16 roku życia.

U chłopców następuje rozwój jąder, które produkują hormony płciowe męskie - wśród nich najważniejszy - testosteron.

Jajniki u dziewcząt zaczynają produkować coraz więcej estregonów, z których najbardziej zasadnicza role pełnia estriadol. Hormony płciowe prowadzą do biologicznego dojrzewania seksualnego, którego objawami są: miesiączka u dziewcząt, a u chłopców produkcja plemników, erekcja i ejakulacja. Towarzyszą temu zmiany w budowie ciała, pojawienie się owłosienia charakterystycznego dla danej płci.

Dojrzewanie płciowe przedwczesne

Zaburzenie rozwojowe, które polega na występowaniu charakterystycznego typu owłosienia oraz trzeciorzędowych cech płciowych przed 9 rokiem życia u dziewcząt oraz 10 u chłopców. Może być ono uwarunkowane genetycznie, hormonalnie albo lekami.

Dojrzewanie płciowe opóźnione

Zaburzenie rozwojowe, które polega na występowaniu charakterystycznego typu owłosienia oraz trzeciorzędowych cech płciowych 2-3 lata później w porównaniu z przeciętną populacją. Może być wynikiem uwarunkowań genetycznych, chorobowych bądź na skutek przyjmowania leków. W przypadku dziewcząt podstawowym symptomem jest brak miesiączki po 16 roku życia, zaś u chłopców niewystępowanie nocnych wytrysków nasienia po 16-17 roku życia.

Niedojrzałość psychoseksualna

Stan osoby sprawnej fizycznie i intelektualnie, lecz nie na tyle ukształtowanej, aby móc prawidłowo pełnić rolę seksualną. Charakteryzuje ją przewaga postaw, zachowań emocjonalnych nad racjonalnymi, słabe poczucie odpowiedzialności oraz preferowanie zachowań seksualnych właściwych dla wieku młodzieńczego.

Fazy rozwoju psychoseksualnego

Według psychoanalizy fazy rozwoju psychoseksualnego to przejściowy stan rozwoju psychoseksualnego, różniący się od stanu poprzedniego oraz następnego przemianami libido, czyli popędu seksualnego.

	 Fazy życia prenatalnego - przez pierwsze osiem tygodni życia zespół dzielących się komórek nazywany jest embrionem (lub zarodkiem). Od momentu zagnieżdżenia się w błonie śluzowej macicy embrion jest połączony z układem krwionośnym matki, skąd czerpie tlen i substancje niezbędne dla rozwoju. W szóstym tygodniu wykształca się kręgosłup, oczy, a serce rozpoczyna swoją pracę, Zaczynają rozwijać się wszystkie ważne narządy, takie jak płuca i nerki. Około 7-8 tygodnia ciąży embrion zaczyna przypominać istotę ludzką i odtąd nazywany jest płodem. Wtedy wszystkie ważne dla życia narządy już pracują, za wyjątkiem płuc, łożysko przejmuje funkcję zaopatrzenia płodu w tlen, substancje odżywcze i wydalania zbędnych produktów przemiany materii. Druga faza ciąży rozpoczyna się w 13 tygodniu od momentu zapłodnienia. Na tym etapie ciało dziecka jest już całkowicie ukształtowane, pozostały czas ciąży przeznaczony jest na odpowiedni wzrost i dojrzewanie do samodzielnego życia poza łonem matki. Około 20 tygodnia ciąży matka zaczyna wyczuwać ruchy płodu. Między 24 a 28 tygodniem życia płodowego dojrzewają płuca, dlatego dziecko urodzone po 28 tygodniu ciąży ma szansę przeżycia - jest wtedy określane jako wcześniak. W ostatnich dwunastu tygodniach ciąży płód rośnie i dojrzewa, przygotowując się do samodzielnego życia po urodzeniu. Na tym etapie ciąży dziecko ustawia się w macicy głową w dół - jest gotowe do porodu. Po urodzeniu dziecko rozpoczyna nową fazę życia - już jako noworodek.
	 Faza oralna („os”, „oris” znaczy usta) - obejmuje pierwszych 12-18 miesięcy życia, kiedy dziecko jest skupione na czynnościach związanych ze ssaniem, co przez drażnienie okolic ust sprawia mu przyjemność. Ustami dotyka również przedmiotów - są one jego narzędziem poznania. Zakłócenia w przebiegu tej fazy (brak matki lub niekarmienie piersią) wiążą się z zaburzeniami dalszego rozwoju.
	 Faza analna („anus” znaczy odbyt) - obejmuje okres pomiędzy 1 a 3 rokiem życia, kiedy dziecko jest poddawane treningowi czystości i czynność wydalania kału. Zabiegi higieniczne związane z drażnieniem odbytu sprawiają mu przyjemność. Psychoanalitycy przywiązują duże znaczenie uczeniu się kontroli własnych funkcji wydalniczych, gdyż jest to moment, w którym po raz pierwszy są stawiane dziecku wymagania - traktuje się go jako początek socjalizacji. Zaburzenie jej przebiegu ma się wiązać z rozwojem sztywności charakteru, późniejszym rygoryzmem, brakiem wyobraźni, zahamowaniami w życiu seksualnym.
	 Faza falliczna - obejmuje okres pomiędzy 3 a 6 rokiem życia, kiedy dziecko skupia zainteresowania na własnych narządach płciowych. Działania z tym związane sprawiają mu przyjemność. Od zachowania rodziców w tym czasie zależeć będzie, czy aktywności dziecka będzie towarzyszyć uczucie wstydu lub winy, co w przyszłości stanie się przyczyną kompleksów. Charakterystyczny dla fazy fallicznej jest Kompleks Edypa u chłopców i Kompleks Elektry u dziewcząt.
	 Faza latencji - czyli wyciszenia, brak zainteresowania sprawami seksualnymi, występuje w okresie wczesnoszkolnym, około 7-10 roku życia.
	 Faza homofilna - faza wyprzedzająca dojrzewanie i występująca w jego początkowym okresie (10-12 rok życia), może się jednak wydłużyć. Przejawia się latentnymi tendencjami homoseksualnymi i wyraża się m.in. w dążeniu do przebywania w obecności osób jedynie tej samej płci, w wysublimowanych zachowaniach w stosunku do płci własnej, z reguły związanych z uczuciem głębokiej przyjaźni (zwłaszcza u dziewcząt). W niektórych przypadkach (z badań wynika, że takie doświadczenia ma 6% dziewcząt i 12 % chłopców) może dochodzić do kontaktów homoseksualnych, najczęściej w formie pieszczot. Rzadko jest to symptom orientacji homoseksualnej.
	 Faza genitalna - zaczyna się w okresie dojrzewania płciowego, około 12-14 roku życia; zanim rozwinie się w pełni, występują zachowania typu masturbacyjnego. Obejmuje okres dojrzałości, kiedy człowiek jest zdolny do współżycia seksualnego z partnerem płci przeciwnej, przeżywania satysfakcji seksualnej i uczucia.

Według innych podziałów rozwój psychoseksualny człowieka trwa od poczęcia do starości. Obejmuje kolejne fazy, z których każda ma właściwe sobie cechy i zadania oraz uwarunkowuje przebieg faz następnych.

	 Faza płodowa Cechy istotne: determinacja płci, powstanie ośrodków seksualnych w mózgu, początki życia psychicznego; uwarunkowania: czynniki genetyczne, zdrowie rodziców, przebieg ciąży, postawy wobec rodzicielstwa, płci.
	 Faza narodzin Cechy istotne: szok porodowy; uwarunkowania: przebieg porodu, pierwsza reakcja uczuciowa matki, wspólne przebywanie.
	 Faza niemowlęca Cechy istotne: poczucie bezpieczeństwa, uczucie przyjemności; uwarunkowania: postawa uczuciowa matki, karmienie piersią, postawa wobec płci dziecka.
	 Faza wczesnodziecięca (1-2 lata). Cechy istotne: matryca uczuciowości, podstawy osobowości; uwarunkowania: więź uczuciowa z matką, trening czystości, odżywianie, warunki życia, bodźce.
	 Faza edypalna (3-4 lata). Cechy istotne: świadomość płci, doświadczanie zazdrości; uwarunkowania: więź z ojcem, jego postawa wobec płci dziecka, więź partnerska rodziców.
	 Faza zabaw (4-7 lat). Cechy istotne: trening przyszłych ról, ciekawość seksualna, zabawy erotyczne; uwarunkowania: kontakty z rówieśnikami, uświadamianie seksualne, więzi między rodzeństwem.
	 Faza szkolna (7-11 lat). Cechy istotne: identyfikacja z płcią, socjalizacja; uwarunkowania: osobowość wychowawców, kontakty z rówieśnikami, wychowanie seksualne w rodzinie, kultura.
	 Faza przedpokwitaniowa (10-12 lat). Cechy istotne: poczucie tożsamości, potrzeba intymności; uwarunkowania: grupy homoerotyczne, usamodzielnianie.
	 Faza dojrzewania (11-19 lat). Cechy istotne: biologiczne zmiany, seksualność, związki uczuciowe; uwarunkowania: odpępnianie się od rodziców, autonomia, wpływ rówieśników, samowychowanie, samorealizacja, Ja idealne i Ja realne, moda młodzieżowa.
	 Faza wczesnej dojrzałości (20-35 lat). Cechy istotne: role płciowe, związki partnerskie, rodzicielstwo; uwarunkowania: zawarcie małżeństwa, założenie rodziny, przystosowanie seksualne partnerów, satysfakcjonująca aktywność seksualna, nawyki i upodobania seksualne.
	 Faza wieku średniego (35-50 lat). Cechy istotne: pełna realizacja roli partnerskiej i rodzicielskiej; uwarunkowania: u kobiet rozwój seksualności, u mężczyzn stabilna lub zmniejszająca się stopniowo aktywność seksualna, typowe kryzysy np. „smuga cienia” 40-letnich mężczyzn, obawy kobiet odnośnie zmniejszania się ich atrakcyjności.
	 Faza wieku przekwitania (48-55 lat) - menopauza, a także andropauza. Cechy istotne: ustanie miesiączkowania, objawy andropauzy; uwarunkowania: zespół zmian biologicznych i psychicznych, tzw. „druga młodość”, zmniejszanie aktywności seksualnej.
	 Faza „jesieni życia" (powyżej 55 lat). Cechy istotne: mniejsza aktywność seksualna, dolegliwości, choroby, itp. Uwarunkowania: osamotnienie, wiek emerytalny. Podobnie jak istnieją zasadnicze różnice w dojrzewaniu seksualnym dziewcząt i chłopców, tak również znamienna jest ich odrębność psychiczna. Inaczej, więc przebiega rozwój psychoseksualny mężczyzn, inaczej kobiet. Od prawidłowej postawy wobec własnej męskości chłopca w okresie dojrzewania zależy los dorosłego człowieka. Ogromna większość młodych przeżywa swą płciowość konfliktowo. Dojrzewające ciało staje się trudnym problemem, wokół niego narasta wiele nieporozumień. Otaczający świat przynosi ogromna ilość bodźców ekscytujących, dzięki którym ciało chłopca staje się niespokojne. Podniecenie seksualne stanowi często istotny problem, z którym młody człowiek nie może sobie poradzić. Często też nie obdarza zaufaniem nikogo, w celu podzielenia się swoimi problemami. Wizja męskości, jaką narzuca współczesny świat, bardzo utrudnia sterowanie reakcjami, które zachodzą w narządzie rozrodczym męskim. Wizja ta utożsamia "prawdziwą męskość" za zdolność do aktywności seksualnej. Wielu młodych chłopców przekracza VI przykazanie jedynie z tej właśnie motywacji aby udowodnić sobie samemu, że jest "prawdziwym mężczyzną". Młody człowiek, jakkolwiek jest nawet przekonany o słuszności normy etycznej wymagającej powstrzymania się - jest zarazem tak bardzo zaniepokojony o swoją męskość, a nawet - jak twierdzi swoje zdrowie, że, mimo iż wie, że czyni źle, jednak dąży do działania seksualnego. Niepokój wobec własnej męskości daje napięcie, - dlatego właśnie dojrzewanie psychoseksualne chłopca może charakteryzować się szeregiem kaprysów i trudności. Młody człowiek, dotąd dobry uczeń i kolega, zaczyna przeżywać niepokój, buntuje się, lekceważy autorytety, jest nawet niezrównoważony, niezręczny, nieobliczalny w swych poczynaniach. Te problemy są wyrazem dezintegracji dojrzewającej osobowości, ponieważ charakterystyczną cechą dojrzewania chłopców w początkowej fazie jest brak koordynacji poszczególnych sfer - popędowej, motywacyjno-emocjonalnej i intelektualnej. Osobowość dojrzewającego chłopca, chociaż ulega kryzysom - integrowana jest na nowo - a istotnym czynnikiem tej nowej integracji jest właśnie sfera seksualna. Rozwój fizyczny, doświadczenie wielu innych potrzeb i pragnień, poznawanie świata, fascynacje emocjonalne drugim człowiekiem wyzwala potrzebę znalezienia nowej filozofii życia, wzorców i niezależności. Dorastający chłopcy chętnie naśladują tych dorosłych, którzy im imponują. Pojawiają się potrzeby seksualne, fizyczne i psychiczne, szczególnie potrzeba bliskości, ale nie rodzicielskiej. Dojrzewająca dziewczyna analogicznie jak chłopak często ma nieprawidłową wizję kobiecości. Brak akceptacji swojej płci niekiedy występuje w okresie dojrzewania - jest to z jednej strony wynikiem źle pojmowanej emancypacji lub złego doświadczenia. Dziewczyna ma różne dolegliwości związane z cyklem, kłopotliwe objawy miesiączki. Nie rozumie jeszcze wartości kobiecości i macierzyństwa, odczuwa żal, że jest kobietą, bo przecież łatwiej jest chłopcom, gdyż ich płodność nie przynosi im takich obciążeń. Nie akceptuje swej kobiecości, za wszelką cenę szuka potwierdzenia „ja” poza sobą - to poszukiwanie akceptacji jest dominującym aspektem dojrzewającej dziewczyny okresu dojrzewania. „Ona” chce się komuś podobać, chce być „przygarnięta”, marzy o wielkiej miłości ukochanego, który za nią „wskoczy w ogień”. Dziewczyna chce być w życiu „dla kogoś”, dlatego pragnie zainteresować sobą mężczyznę. Przeżywa swoją wartość estetyczne i oczekuje uznania dla swej urody, dzięki czemu czuje się akceptowana. Można zaobserwować jak gdyby wyścig dziewcząt w okresie dojrzewania, żeby zdobyć jak najwięcej akceptujących spojrzeń. Dziewczynie te spojrzenia potrzebne są do jej prawidłowej równowagi. Zaangażowanie uczuciowe u dziewcząt jest reakcją serca, przez miłość rozumie przede wszystkim bliskość i czułość. Dominantą psychiki kobiecej jest macierzyństwo. Podobnie jak ciało kobiety nastawione jest na urodzenie dziecka, tak również jej psychika służy temu zadaniu. Konsekwencją macierzyńskiej funkcji jest pragnienie miłości. Z tych właśnie zależności wypływa zachowanie dojrzewającej dziewczyny. Wiąże się z tym kolejno pragnienie zdobycia partnera, który byłby nie tylko atrakcyjny fizycznie, ale także opiekuńczy i odpowiedzialny. Okres dojrzewania jest zarówno u dziewcząt jak i u chłopców czasem, w którym kształtuje się gotowość do dawania. „Młody człowiek uczy się odpowiadać wówczas miłością na miłość”. Dlatego ważna jest stwierdzenie, że w okresie dojrzewania psychoseksualnego kształtuje się nie tylko zdolność do fizycznego działania, ale także gotowość dawania życia w dosłownym i symbolicznym znaczeniu tego słowa. „Seksualność to, więc nie tylko płciowość, ale rozciąga się na całego człowieka i zaznacza się we wszystkich formach ekspresji. Stąd wynika, że równouprawnienie płci wyraża się w odmienności, której nigdy nie można lekceważyć czy niedoceniać, ponieważ bez tej różnicy nie byłoby zainteresowania, które popycha do zjednoczenia, nie byłoby tego napięcia, które rodzi się na skutek odmienności, a zatem nie byłoby również tych dwóch form, które są charakterystycznym znakiem ludzkiej osoby”

Identyfikacja płciowa

Poczucie akceptacji i przynależności do własnej płci uformowane w wyniku procesu internalizacji poglądów, wartości, manier, statusu oraz władzy przedstawicieli własnej płci. Identyfikacja jest kształtowana od momentu narodzin dziecka. Już w okresie noworodkowym rodzice odmiennie się zachowują i interpretują zachowania chłopca, inaczej dziewczynki. Następnie poprzez naśladownictwo, wzmacnianie określonych zachowań, dobór ubioru oraz zabawek, kontakty rówieśnicze, zabawy tematyczne z innymi dziecko kształtuje w sobie poczucie przynależności i odrębności płciowej.

W okresie dojrzewania proces ten nadal się rozwija poprzez pierwsze kontakty o charakterze seksualnym - zaloty, pocałunki, pieszczoty, wspólne spędzanie czasu. W każdej chwili proces ten może ulec zakłóceniu, co może prowadzić w przyszłości do różnych zaburzeń seksualnych. Szczególną rolę odgrywają wówczas osoby najbliższe - matka i ojciec czy rodzeństwo. Jeżeli w domu rodzinnym dziecko obserwuje negatywne wzorce własnej płci lub, jeżeli role płciowe rodziców są odwrócone, istnieje duże prawdopodobieństwo, że dojdzie u niego do zaburzeń identyfikacji płciowej.

Płeć - zespół cech charakteryzujących oraz odróżniających osobniki żeńskie i męskie.

Wyróżnia się:

Płeć chromosomalną (genotypową), czyli uzależnioną od odziedziczonych genów (allosomów)
Płeć gonadalną, uzależnioną od posiadanych gonad - jąder lub jajników
Płeć genitalną, uzależnioną od posiadanych narządów płciowych (członka lub pochwy)
Płeć hormonalną (wewnątrzwydzielniczą), uzależnioną od wydzielania hormonów męskich lub żeńskich
Płeć psychiczną, uzależnioną od poczucia własnej płci
Płeć metrykalną, zapisaną w dokumentach stwierdzających tożsamość

Płeć hormonalna

Ten rodzaj płci związany jest z metabolizmem ustroju. Warunkuje ją ilość oraz jakość produkowanych i wydzielanych do ustroju hormonów płciowych, które określają ukształtowanie oraz rozwój określonych cech płciowych. Należy pamiętać, że zarówno jądra (męskie gruczoły płciowe), jak i jajniki (żeńskie gruczoły płciowe) produkują oraz wydzielają tak hormony męskie - androgeny, jak i hormony żeńskie - estrogeny. W normalnie rozwijających się organizmach żeńskich jajniki produkują znacznie większe ilości estrogenów niż androgenów. W prawidłowo rozwijającym się organizmie męskim, jądra produkują znacznie większe ilości androgenów niż estrogenów. Androgeny produkowane są dodatkowo przez korę nadnerczy. We wszystkich wspomnianych przypadkach proporcja androgenów do estrogenów pomaga określić płeć hormonalną.

Płeć somatyczna

Ten rodzaj płci znany jest również pod nazwą fenotypu. Płeć somatyczna określana jest rozwojem zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych narządów płciowych. Inaczej można ją określić jako płeć gonadoforyczną, którą w przypadku mężczyzn określają jądra i narządy wyprowadzające - nasieniowody. U kobiet z kolei są to jajniki, jajowody oraz macica i pochwa. Wszystkie wymienione powyżej narządy zarówno w przypadku kobiet jak i mężczyzn stanowią o płci wewnętrznych narządów płciowych. Drugim elementem, określającym fenotyp¹ jest płeć zewnętrznych narządów płciowych, znana też pod nazwą płci genitalnej. W przypadku kobiet określa ją obecność sromu. Płeć zewnętrznych narządów płciowych u mężczyzn określa obecność prącia oraz moszny. Płeć somatyczna zaznacza się już w trzecim miesiącu życia płodowego. Ten rodzaj płci dodatkowo określany jest wyglądem zewnętrznym dorosłego człowieka, który ukształtował się w procesie ontogenezy². Świadczą o niej między innymi: wysokość, masa, proporcje ciała oraz typ owłosienia.

Objaśnienia pojęć:

¹fenotyp - całokształt cech danego osobnika. Fenotyp kształtuje się jako wynik współdziałania genotypu i środowiska. Oznacza to, że określona cecha, kodowana w genach, może się w pełni ujawnić jedynie w optymalnych warunkach środowiskowych.

²ontogeneza - inaczej oznacza rozwój osobniczy. Jest to proces rozwoju pojedynczego organizmu. Można powiedzieć, że ontogeneza zaczyna się powstaniem komórek rozrodczych (jest to tzw. okres przedzarodkowy), przez zapłodnienie, okres zarodkowy, okres młodzieńczy, okres dojrzałości, starość i śmierć.

Różnice seksualne

Istnieje niezwykle dużo teorii charakteryzujących typowe cechy danej płci. Z jednej strony są zwolennicy poglądów, że w każdym człowieku są elementy drugiej płci, np. popularna teoria ról płciowych Sandry Bem. Twierdzi ona, że osoby typowo kobiece i typowo męskie dysponują ograniczonym, wąskim repertuarem zachowań, natomiast osoby psychologicznie androgeniczne, czyli posiadające cechy zarówno męskie, jak i kobiece są elastyczne, wolne od stereotypowych uwarunkowań i potrafią wybierać zachowania najbardziej odpowiednie w danej chwili. Teoria ta zakłada, że każdy człowiek niezależnie od płci, należy do jednego z 4 typów: męskiego, kobiecego, androgynicznego lub niezróżnicowanego. Z drugiej strony powstają równie popularne teorie podkreślające wrodzoność różnic płciowych.

Kobiety:

	 Mają szerzej wyspecjalizowany mózg
	 Działanie mózgu jest u nich bardziej całościowe, wynikiem tego jest np. większa intuicja, wyższy poziom uspołecznienia, a także zdolność odczytywania sygnałów niewerbalnych, trudność w oddzielaniu emocji od rozumowania, wcześniejszy rozwój mowy, większa wrażliwość zmysłowa, itd.
	 Są bardziej wrażliwe na dotyk
	 Mają lepszy węch i słuch muzyczny
	 Są bardziej skrajne w ocenach
	 Mają większą potrzebę zażyłości
	 Potrzebują konsultacji przy podejmowaniu decyzji
	 Więcej mówią w sytuacjach prywatnych
	 Rozmowa służy im do tworzeniu kontaktu
	 Zauważają więcej szczegółów, myślą analitycznie
	 Uprawiają grę „czy mnie lubisz?”
	 Maskują rywalizację
	 Wolniej rozwija się u nich seksualność
	 Mają wyższy poziom wrażliwości na bodźce erotyczne: dotykowe i słuchowe
	 Występuje u nich większa potrzeba otrzymywania czułości i pieszczot
	 Mają bogatsze i bardziej zróżnicowane sfery erogeniczne
	 Wykazują większą skłonność do monogamii
	 z biegiem czasu stają się coraz bardziej zmysłowe

Mężczyźni:

	 Mają asymetryczny mózg
	 Występuje u nich węższa specjalizacja mózgu
	 Wynikiem specjalizacji są: rzeczowość, uzdolnienia matematyczne, przestrzenne myślenie i inne umiejętności specyficzne, większa agresywność
	 Lepiej orientują się w przestrzeni
	 Są bardziej wrażliwi na bodźce wzrokowe
	 Mają większą potrzebę niezależności
	 Potrzebują samodzielności przy podejmowaniu decyzji
	 Częściej uogólniają, myślą syntetycznie
	 Uprawiają grę „czy mnie szanujesz?”
	 Ujawniają rywalizację
	 Występuje u nich silna pobudliwość płciowa już w okresie dojrzewania
	 Mają wyższy poziom wrażliwości na wzrokowe bodźce seksualne
	 Częściej przejawiają tendencje dewiacyjne
	 Mają większe nastawienie na przyjemność
	 Częściej myślą o seksie i częściej uprawiają masturbację
	 Częściej oddzielają seks od uczuć, ale trudniej się odkochują

Rodzina a życie seksualne

Dopiero psychoanaliza zaczęła doceniać znaczenie życia rodzinnego w rozwoju psychoseksualnym człowieka. Okazało się, bowiem, że wczesnodziecięce uwarunkowania rzutują na przyszłość erotyczną.

Wiadomo obecnie, że już reakcja rodziców na płeć dziecka w momencie jego urodzenia może wpływać na rozwój psychoseksualny, podobnie jak okres krytyczny w identyfikacji płciowej w drugim roku życia (tzw. wiek edypalny). Więzi uczuciowe z rodzicami są podstawą późniejszych relacji uczuciowych i partnerskich.

Czynniki powstania zaburzeń

Na powstanie zaburzeń seksualnych mają wpływ różne czynniki: dominacja matki w życiu rodzinnym, konflikty lub wrogość między rodzicami, ich nieudane życie seksualne i małżeńskie, pozbawienie dziecka czułości, wychowanie poza domem rodzinnym, rywalizacja między braćmi (kompleks Kaina), różne formy rywalizacji między kobietami w rodzinie. Wiadomo ponadto, że zaburzenia seksualne częściej występują u pierworodnych i jedynaków, u synów, którzy w wieku 6-8 lat przeżyli rozwód rodziców, u dzieci, które utraciły rodziców przed 6. rokiem życia. Narastające zjawisko rozwodów i ich następstw spowodowało rozwój różnych form poradnictwa rozwodowego, terapii małżeńskich i rodzinnych, związków zrekonstruowanych itd.

Upowszechnienie założeń psychoanalizy w kulturze masowej zrodziło pewne mity. Coraz więcej pacjentów - często bezpodstawnie - obwinia rodziców za zaburzenia seksualne, ci z kolei ulegają nadmiernemu poczuciu winy za niepowodzenia w życiu intymnym dzieci. Powszechność tego problemu ma jednak również jaśniejsze strony - zaczyna się doceniać znaczenie roli wychowania seksualnego we właściwym rozwoju psychoseksualnym dzieci.

Kolejnym częstym problemem rodzinnym są różne formy urazów i szoków seksualnych, których następstwa bywają bardzo odległe. Zalicza się do nich obserwacje współżycia między rodzicami lub innymi członkami rodziny, akty kazirodcze, molestowanie seksualne dzieci. Sam fakt ukrywania szoku i brak uzewnętrznienia go prowadzi nie tylko do seksualnych zaburzeń, ale także do różnych chorób psychosomatycznych lub nerwic.

Następstwa nie zawsze negatywne

Przekonanie, że uraz seksualny zawsze musi wyzwalać negatywne następstwa, nie jest do końca słuszne. Przeprowadzając badania na sporej populacji pacjentów i grupie kontrolnej, stwierdziłem, że szoku lub urazu seksualnego w dzieciństwie i młodości doznało około 20% badanych, jednak ich wpływ na życie seksualne i małżeńskie okazał się zróżnicowany. U jednych powstały różnego rodzaju fobie, obsesje, nerwice, choroby psychosomatyczne i trwałe następstwa, przyczyniające się do zaburzeń seksualnych i niepowodzeń w życiu uczuciowym, w nawiązywaniu kontaktów z drugą płcią, do genezy homoseksualizmu itd.

U części populacji urazy seksualne nie pozostawiły wyraźnych następstw lub wręcz żadnych. Konsekwencje urazów wiążą się, bowiem z zespołem różnych czynników, a dobra więź uczuciowa z rodzicami, ich spokojne i wyważone podejście do urazu ujawnionego przez dziecko mogą go złagodzić i zneutralizować, podobnie jak pierwsze udane związki uczuciowe.W innych przypadkach urazowa przeszłość wyraża się w formach paradoksalnych, np. w doborze starszych wiekiem partnerów, w rozbudowie fantazji erotycznych, we wcześniejszej inicjacji seksualnej, w rozbudowie ars amandiitp.

Dom a seks

W naszym życiu seksualnym i uczuciowym bardzo często sięgamy do wspomnień i wzorów wyniesionych ze środowiska rodzinnego. Męskość ojca, kobiecość matki, ich wzajemne odnoszenie się do siebie, postawy wobec ciała i seksualności, ujawniane normy i zasady rzutują na przyszłość seksualną i uczuciową dzieci, ale nie są czynnikami decydującymi. Równie ważny jest wpływ środowiska rówieśniczego, a zwłaszcza samowychowanie.

Jeżeli bada się międzypokoleniowe relacje i postawy wobec seksu, okazuje się, że jedni instynktownie naśladują doświadczenia wyniesione ze środowiska rodzinnego. Inni, mimo buntu wobec nich, zaczynają je powielać w dorosłym życiu, nie odchodząc od zdobytych doświadczeń i wpojonych wzorców, nawet, jeśli oceniają je negatywnie. Jeszcze inni dokonują "korekty" pod wpływem drugiej osoby czy własnej drogi życiowej. Zdarza się również, że w wyniku samorealizacji powstaje osobowość, która własny rozwój zawdzięcza głównie sobie. Już w początkach okresu dojrzewania młody człowiek może brać czynny współudział w samorealizacji, w formowaniu swej kobiecości i męskości nawet wbrew dotychczasowym uwarunkowaniom. Psychoanalityczny pogląd, że w łóżku obok partnerów są jeszcze ich rodzice, jest zbyt deterministyczny - pozbawia on jednostkę odpowiedzialności za własny rozwój. Ważna jest, bowiem świadoma samorealizacja w roli mężczyzny i kobiety, a nie tylko bierne uleganie zaistniałym w przeszłości uwarunkowaniom.

Dojrzewanie duchowe

Osiąganie pełni rozwoju, stanu gotowości do określonych zadań, konstruktywna realizacja swych wewnętrznych możliwości. Zależy od predyspozycji naturalnych i zaangażowania osobistego, a także od pomocy wychowawczej, dostarczanej ludzkiej jednostce w jej procesie rozwojowym. Jest to proces dynamiczny. Charakteryzuje go dorastanie do coraz większej świadomości samego siebie i przeżywania jedności ze społeczeństwem, ze światem, z rzeczami i zjawiskami występującymi we wszechświecie. Podstawowymi jego elementami u człowieka są: wolność i miłość. Ich doświadczanie wyzwala możliwości przeżywania innych wartości. Wolność oznacza w swym zasadniczym wymiarze otwartość umysłu i podatność na wzrastanie oraz złożenie z siebie daru Bogu, a także drugiemu człowiekowi. Miłość sprawia, że oddajemy się cali, dajemy swoje „ja”. Skłania ona nie tylko do najwyższego stopnia oddania się, lecz także przyjmowania bezinteresownego daru, nam przekazywanego.

Człowiek dojrzewa w wyniku rozwoju fizjologicznego, psychicznego i społecznego. Cechą jego dojrzewania osobowego jest wzrastające uniezależnianie się od wpływów otoczenia, coraz większe poczucie odpowiedzialności za własne postępowanie i stosunek do najbliższego otoczenia, realizm w ocenie sytuacji i umiejętność rozwiązywania problemów. Znamieniem dojrzałości jest poczucie wspólnoty z własną rodziną, a także z szerszymi grupami społecznymi, zwłaszcza z własnym narodem.

„Człowiek dojrzały posiada zdolność podejmowania wyborów i decyzji oraz przyjmowania odpowiedzialności za swoje życie. Posiada rozwiniętą osobowość, a także doskonałość na miarę pełni Chrystusa” (DA 12). Odznacza się zdolnością przyjmowania podstawowych norm moralnych i stosowania się do nich w życiu. Kształtuje według nich swoje sumienie, stara się postępować zgodnie z przykazaniem miłości Boga i bliźniego.

Osoba dojrzała akceptuje samą siebie, trwa w relacji z Bogiem, odnosi się do Niego w żywym modlitewnym dialogu. Potrafi przystosować się do różnych sytuacji, prawidłowo ustosunkowuje się do własnych uczuć i reakcji, podejmuje trafne decyzje, a błędne koryguje.

Bibliografia:

Augustyn Józef, Wychowanie do integracji seksualnej. Wydawnictwo „14”, Kraków 1994r.

Basadonna Giorgio, Kocham Cię, czyli pragnę Twego dobra. Wydawnictwo WAM, Kraków 1997r.

Bołoz Wojciech. W, Przygotowanie do życia w rodzinie - część I (red. K. Ostrowska i M. Ryś). Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna „Adam”, Warszawa 1997r.

Obuchowska Irena, Janowski Andrzej, Rozwój erotyczny. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1982r.

Półtawska Wanda, Przygotowanie do małżeństwa. Wydawnictwo WAM, Kraków 1997r.

artykuł prof. dr. hab. med. Zbigniewa Lwa-Starowicza

J. K. Szłykowicz, Szczęśliwe rodziny, Marki-Struga k. Warszawy 1992; M. Wójcik, Szczęśliwa rodzina, Warszawa 1994.

Encyklopedia seksu - wersja CD-ROM; Red. Zbigniew Lew-Starowicz

http://odn-plock.edu.pl/prv/logopeda/rozwoj/zachowania/seksualny/seksualny.html

Wikipedia Wolna encyklopedia - http://pl.wikipedia.org/wiki/Teoria_psychoanalizy

Żyjmy dłużej - http://www.resmedica.pl/zdart12985.html

Dzieci online - http://dziecionline.pl/trudne/Artykuly/rozwoj_seksualny.htm

Spis treści

TOC \o "1-3" \h \z \u Dojrzewanie płciowe.

Dziewczęta.