Ćwiczenie 1

22.02.2012r

T; Wiadomości ogólne i morfologia traw

• trawy zajmują ok. 23% powierzchni lądu

Trawy ( Poaceae, Gramineae)

• 600-800 rodz.

• 8-10tys. gatunków

• w Polsce ok. 300 gatunków

Cechy traw (charakterystyczne):

• specyficzne właściwości biologiczne, zwłaszcza budowy morfologicznej i anatomicznej

• trwałość

• zdolność do wielokrotnego odrastania w okresie wegetacji

• niewielkie na ogół wymagania co do siedliska

• szeroka amplituda ekologiczna

• duże zdolności przystosowawcze do zaistniałych warunków

• występowanie w wielogatunkowych zbiorowiskach

• konkurencyjność

• różnorodność

MORFOLOGIA TRAW

• system korzeniowy

- wiązkowy

• sposób krzewienia

- intraraginalny (śródpochwowy)- nowe pędy wyrastają wewnątrz pochwy

- ekstraraginalny (pozapochwowy)- nowe pędy wyrastają poza pochwą przebijając ją

• typ krzewienia

1. trawy rozłogowe

- pędy (rozłogi) nadziemne, dające zieloną masę (np. mietlica rozłogowa)

- pędy (rozłogi) podziemne charakterystyczne dla siedlisk ekstremalnych (np. trzcina pospolita, perz właściwy)

2. trawy rozłogowo-luźnokępkowe

- wytwarzają krótkie rozłogi z których rozwijają się nowe pędy, trawy te silnie krzewią, tworzą równomierną, gęstą i odporną na udeptywanie murawę.... (np. wierzchlina łąkowa)

3. trawy luźnokępkowe

- z węzłów korzeni wyrastają pędy luźne ze sobą połączone, tworzące wyrównaną darń (np. darń z fas......

4. trawy zbitokępkowe

- ich węzły korzenia znajdują się na powierzchni gleby, tworzą darń zwartą, nierówna kępkowa, utrudniająca odpowiednie użytkowanie i pielęgnację użytków zielonych (np. śmiałek darniowy)

• typy wzrostu traw

1. wysokie- powyżej 100cm pędy generatywne

a) tylko długopędy- użytkowanie kośne (rajgras wyniosły, mozga trzcinowata)

b) długopędy i krótkopędy- użytkowanie kośne, pastwiska i zmienne (np. kostrzewa łąkowa)

2. średniowysokie- 80-100cm pędy generatywne oraz długo i krótkopędy (np. mietnica biaława)

3. niskie (podszywkowe)- poniżej 80cm pędy generatywne i krótkopędy (np. wiechlina łąkowa, życica trwała)

Ćwiczenia 2

29.02.2012r

Cd.

• budowa kwiatostanu

- podstawowym elementem kwiatostanu trwa jest kłosek:

1. wielokwiatowy

2. jednokwiatowy

Kłosek wielokwiatowy

Plewki (b, c) na schemacie budowy kłoska traw: a1, a2 - plewy, b - plewka dolna, c - plewka górna, d - pręciki, e - znamię słupka, f - zalążnia słupka, g - łuszczki

• typy kwiatostanów

1. kłos właściwy- kłoski osadzone są bezpośrednio na osi kwiatostanu (np. życica trwała, perz właściwy)

2. wiecha kłosokształtna (kłos pozorny)- kłoski osadzone są na gałązkach krótszych niż długość kłoska, więc kwiatostan przypomina wygląd kłosa (np. wyczyniec łąkowy, tymotka łąkowa)

3. wiecha rozpierzchła- kłoski osadzone są na gałązkach dłuższych niż długość kłoska

a) pojedyncza- kłoski osadzone są na gałązkach I rzędu bez rozgałęzień (np. stokłosa miękka)

b) podwójna- osadzone na gałązkach I i II rzędu (np. stokłosa bezostna)

C) potrójna, właściwa- kłoski osadzone są na gałązkach I, II i II rzędu (np. mietlica biała)

4. kłos palczasty- składa się z kilku kłosów wyrastających z wierzchołka osi kwiatostanu (np. palusznik krwawy)

5. kłos palczasto -groniasty- składa się z kilku kłosów wyrastających z kilku punktów osi kwiatostanu (np. beckmannia robaczkowata)

(a - kłosek, b - podstawa blaszki liściowej, c - kłos od strony zewnętrznej, d - od strony wewnętrznej)

6. grono- kłoski- osadzone są na krótkich gałązkach I rzędu, rozmieszczonych naprzemianlegle (np. kłosownica pierzasta)

Początek kwitnienia traw:

• trzcina pospolita- 2 lipca

• wiechlina roczna- 4 marca

Rozpoznawanie.....

* liść

• blaszka liściowa

• języczek

• podstawa blaszki liściowej

• pochwa liściowa

• ostrogi

• języczek- delikatny, błoniasty utwór, otaczający źdźbło

• ostrogi i owłosione pochwy u perzu właściwego (szponiasto obejmują źdźbło)

• włoski zamiast u języczka u trzciny pospolitej

• włoski na ostrogach u kostrzewy trzcinowej

• zrośnięte pochwy i znak w kształcie jaskółki na blaszce liściowej u stokłosy bezostnej

• cebulkowate zgrubienie (czosnek, cebula)

• języczek w kształcie korony u tymotki lakowej

• przegrody poprzecznie kanałów powietrznych u manny wodnej

• delikatne włoski na blaszkach liściowych- rajgras wyniosły

Blaszki liściowe:

• 
  lancetowate- szerokość zmniejsza się od podstawy do wierzchołka, ostro zakończone- życica trwała

• wrzecionowate- w środkowej części najszersze, zwężające się ku podstawie i szczytowi- trzcina pospolita, trzęślica modra

• szczeciniasta- bardzo wąskie- szczotlicha siwa

• równowąskie- zazwyczaj łódeczkowate lub tępo zakończone- wiechlina łąkowa

Źdźbło spłaszczone- liście w pączku złożonym (np. kupkówka pospolita)

Źdźbło okrągłe- liście w pączku zwinięte (np. życica wielokwiatowa)

Liczba wartości użytkowej (LWU) wg Filipika:

10-9 - rośliny o bardzo dobrej

8-7- rośliny o dobrej

6-4- rośliny o średniej

3-1- rośliny o małej

0- rośliny bezwartościowe

-1- rośliny trujące w postaci zielonki

-2- rośliny trujące w postaci zielonki i siana

-3- rośliny trujące w postaci zielonki, siana i kiszonki

	Trzcina pospolita Phragmites communis (australis)	Manna mielec (wodna) Glaceria maxima (aquatica)	Mozga trzcinowata Phalaris arundinacea L.	Wyczyniec łąkowy Alopecurus pratensis L.
						1	2	3	4
					LWU	1	5	7	9
					Wysokość	90-250cm	90-200cm	100-300cm	120cm
					Typ krzewienia	rozłogowy	rozłogowy	rozłogowy	rozłogowo- luźnokępkowe
					Liście w pączku	zwinięty	złożony	zwinięty	zwinięty
					języczek/ostrogi	Zamiast języczka włoski	Krótki, dziobkowaty- 3mm	Owalny, dł. 6-8mm	Krótkie, kołnierzykowaty- 3mm
					biologia	Trwała, późna (VI-IX)	Wiatropylna, kwitnie (VI- VIII)	b. trwały, średnio późno (VI/VII)	Trwały, b. wczesny (V-VII)
					siedlisko	Hydrofilna- łęgi zastoiskowe, brzegi jezior		Łęgi rozlewiskowe, murszowiska łęgowiejące	Łęgi właściwe i zgrądowiałe, murszowiska łęgowiejące
					użytkowanie	Nie wysiewana		Wilgotne łąki	Wilgotne łąki i rzadziej pastwiaka w górach
					Typ kwiatostanu	Wiecha rozpierzchła	Wiecha...	Wiecha właściwa	Wiecha kłosokształtna

Ćwiczenia 3

07.03.2012r

	Wiechlina łąkowa Poa pratensis L.	Kostrzewa czerwona Festuca rubra L.	Życica trwała (rajgras ang.) Lolium perenne L.	Perz właściwy Agropyron repens
						5	6	7	8
					LWU	10	6- f. rozłogowa 5- f. kępkowa	10	7
					Wysokość	40-80cm	20-80cm	30-70cm	10-150cm
					Typ krzewienia	Rozłogowo- luźnokępkowe	Rozłogowo- luźnokępkowa	luźnokępkowy lub rozłogowo- luźnokępkowy	rozłogowy
					Liście w pączku	złożony	złożony	złożony	zwinięty
					języczek/ostrogi	Krótkie, tępo ścięte ok....	b. krótkie, kołnierzykowaty, uszka w formie klapek	Krótki, ścięty, ostrogi wyraźne, szponiaste	Krótkie, ząbkowane, ostrogi wyraźne
					biologia	Trwała, wczesna (V-VII)	Trwała, średnio wczesna (początek VI-VII)	Trwała, średnio wczesna (V-IX)	b. trwałe, średnio późno (VII-VIII)
					siedlisko	Murszowiska łęgowiejące i właściwe, grądy popławe i właściwe	Murszowiska właściwe, zdegradowane i grądowiejące grądy właściwe	Łęgi zgrądowiałe, grądy popławe i właściwe	Łęgi zgrądowiałe, grądy właściwe
					użytkowanie	Łąki, pastwiska, trawniki	Łąki, pastwiska, trawniki	Łąki, pastwiska, trawniki	Roślina przeciwerozyjna
					Typ kwiatostanu	Wiecha właściwa (3-5 gałązek), kłoski ciemne, spłaszczone lub ostre	Wiecha podwójna lub właściwa (2 gałązki)	Kłos pojedynczy, kłos spłaszczony, kłoski przytwierdzone węższą stroną do osi kwiatostanu, kłoski bezostne wielokwiatowe	Kłoski przytwierdzone szerszą stroną do osi kwiatostanu, typ ościsty, ale są i bezościste

Konietlica łąkowa (owsik złocisty) Trisetum flavescens

Kłosownica pierzasta Brachypodium pinnatum (L.) P.Beauv.

Trzcinnik piaskowy Calamagrostis epigejos (L.) Roth

Bliźniczka psia trawka Nardus stricta L.

Trzęślica modra Molinia coerulea

Szczotlicha siwa Corynephorus canescens

9

10

11

12

13

14

LWU

9

-

1

2

2

2

Wysokość

Do 100cm

50-120cm

60-200cm

Do 30cm

Do 110cm

15-50cm

Typ krzewienia

luźnokepkowe

rozłogowy

rozłogowe

zbitokępkowe

kępkowy

zbitokępkowy

Liście w pączku

zwinięte

zwinięty

zwinięte

złożony

zwinięty

złożony

języczek/ostrogi

Ścięty, krótkie, ząbkowane 1-2mm, ostróg brak

Całobrzegi, 2,5mm

Tępo zakończony 4-12mm i fioletowo zabarwione

Krótkie, ostrogi brak

Zamiast języczka 2 pączki włosków, ostróg brak

Tępy, ok. 3mm, ostróg brak

biologia

Trwały, średniowczesny (VI-VIII)

Trwała, późno (VI-VII)

b. trwałe , późno (VI-VIII)

Trwała, średnio wcześnie (V-VI)

Trwała, Późno (VII-VIII)

trwała, późno (VI-VII)

siedlisko

Łęgi zgrądowiałe, grądy właściwe

Murawy ksenotermiczne, suche, nasłonecznione zbocza

Gleby ubogie, luźne, kwaśne, piaski, szkółki leśne

Grądy zubożałe

Grądy podmokłe, murszowiska właściwe i zdegradowane

Grądy zubożałe

użytkowanie

Łąki podgórskie

Nie wysiewana

Nie wysiewana

Nie wysiewana

Nie wysiewane

Nie wysiewane

Typ kwiatostanu

Wiecha właściwa, z 3 wygiętymi (kolankowato) ościoami

Grono, kłoski ościste, ułożone naprzemianlegle, krótkie gałązki (ogonki)

Wiecha właściwa, ma włoski (puch)- ości

Kłos jednostronny

Wiecha właściwa

Wiecha właściwa

Ćwiczenie 4

Rodzina turzycowate Cyperaceae

-roś. wieloletnie

-ok. 3800 gat. z 65 rodzajów - spotykanych na całym świecie

-w Polsce-127 gat. z 17 rodzajów; najliczniejszy jest Carem, ok. 100 gat. w Polsce

-zbiorowiska turzycowe-siedliska nadmiernie uwilgotnione i źle przewietrzane

Turzyce znoszą długotrwałe zalewy wodami stagnującymi, bardzo ubogimi w tlen. Umożliwia im to specjalny system korzeniowy oraz odpowiednio ułożone tkanki w częściach…

-w praktyce nie są wykorzystywane na paszę ze względu na nadmierne uwilgotnienie terenu, w którym wystepują

-bardzo niska strawność

-znaczenie przyrodnicze-siedliska ptaków wodno-błotnych

-wpisane do programu rolnośrodowiskowego w pakietach…

Rodzaje (Polska):

-turzyca (Carex)

-sitowie(Scirpus)

-wełnianka (Eriophorum)

-cibora (Cyperus)

-ponikło (Eleocharis)

-oczeret (Scheonoplectus)

-kłoć (Cladium)

-marzyca (Schoenus)

-wełnianeczka (Trichophorum)

-przygiełka (Rhynchospora)

-ostrzew (Blysmus)

Turzyce wysokie (szuwary)

Turzyca zaostrzona (Carex gracilis)

-wysoka, 50-120 cm

-kwiatostany rozdzielnopłciowe, zebrane w kłosy

-typ krzewienia - rozłogowy

-siedliska eutroficzne, łąki turzycowe w dolinach rzecznych, szuwarach i olsach

-użytkowanie- niewysiewna

Turzyca błotna (Carem acutiformis)

t. sztywna (C. elata)

t. brzegowa (C. riparia)

t. prosowa (C. paniculata)

t. pęcherzykowata ( C. vesicaria)

t. lisia (vulpina)

t. nibyciborowata (C. pseudocyperus)

turzyce niskie

t. dziubkowata (C. rostrata)

t. pospolita (C. nigra)

t. prosowata (C. panicea)

t. żółta (C. flava)

t. owłosiona (C. hirta)

t. zajęcza (C. ovalis (leparina))

t. siwa (C. Canescens)

t. Davalla (C. Davalliana)

-sitowie leśne (Scirpus sylvaticus)

-cibora brunatna (Cyperus fuscus)

-wełnianka wąskolistna (Eriophorum angustifolium)

-w. szerokolistna (E. Latifolium)

-w. pochwowata (E. vaginatum)

-ponikło błotne(Eleocharis palustris)

-oczeret jeziorny (Schoenoplectus lacustris)

-kłoć wiechowata (Cladium mariscus)

-marzyca ruda (Schoenus ferrugineus)

Rodzina sitowate

-8 rodzajów, 300 gat.- na świecie

-sity zazwyczaj rozwijają się tylko w specyficznych warunkach siedliskowych, gdzie wartościowe gat. szybko giną-siedliska nadmiernie uwilgotnione i źle przewietrzane

-nie ma ich w pakietach

*Rurkowate liście i łodygi wypełnione gąbczastym miąższem

*tworzą wielkie, zbite kępy (sit rozpierzchły i skupiony)

*odznaczają się bardzo wysoką produkcję nasion

*bardzo lekkie nasiona są roznoszone przez wiatr na znaczne odległości

*w stanowiskach sitów w 6-centymetrowej warstwie gleby na 1 ha naliczono aż 200 000 000 nasion zdolnych do kiełkowania

Rodzaje:

-sit (Juncus)

-kosmatka (Luzula)

-sit skupiony ( Juncus conglomeratis)

-sit rozpierzchły (J. effusus)

-sit ostrokwiatowy (J. acutifloris)

-kosmatka polna (Luzula campestris)

-k. licznokwiatowa (L. multiflora)

Rodzina pałkowate

Pałka szerokolistna (Typha latiforia)

-kwitnie od czerwca do sierpnia

-nasiona dzięki aparatowi lotnemu w postaci puchu przenoszone są przez wiatr

-tworzy szuwar właściwy

-…..

-….

Palka wąskolistna (rogożka) (Typha angustifolia)

-wody stojące i wolno płynące od oligotroficznych do eutroficznych. Rośnie do głębokości 1,5 m

-gleba uboga w skład. odżywcze…

Jeżogłówka gałęzista (Spargarium erectum)

-helofit

-gleba bogata w składniki odżywcze

-strefa przybrzeżna

Tatarak zwyczajny (Acorus calamus)

-szuwar tatarakowy

-polimorficzny gatunek byliny

-pochodzi z Indii i Chin

-na brzegach wód, rowów o wolno płynących wodach

-podłoża mineralizowane

Ćwiczenie 5

• Rośliny dwuliścienne i ich znaczenie

Fabaceae (Leguminosea) - Motylkowate (Bobowate)

Motylkowate to jedna z bogatszych w gatunki rodzin botanicznych.

Na świecie występuje ich ok. 8000 gatunków, a w samej Polsce mamy ich ok. 100.

W runi użytków zielonych stanowią bardzo wartościową grupę roślin wzbogacając paszę w białko i sole mineralne, zwłaszcza wapń.

Rośliny motylkowate:

-poprawiają strawność oraz wartość energetyczną i białkową paszy, co zwiększa wydajność zwierząt;

-wiążą azot atmosferyczny, dzięki symbiozie z bakteriami brodawkowymi Rhizobium - wzbogacają glebę w azot i poprawiają jej strukturę;

-odznaczają się wysokim plonem białka ogólnego i strawnego oraz energii metabolicznej;

-pozwalają na zmniejszenie ilości mineralnych nawozów azotowych;

-zabezpieczają wody gruntowe przed nadmiernym zanieczyszczeniem azotanami;

-odznaczają się dużymi walorami krajobrazowymi.

Główne gatunki:

1)Koniczyna łąkowa (czerwona) Trifolium pratense L.

2)Koniczyna biała (rozesłana) Trifolium repens L. - najcenniejsza roślina motylkowata, odporna na udeptywanie

3)Koniczyna białoróżowa (szwedzka) Trifolium hybridum L.

4)Komonica zwyczajna (różkowa) Lotus corniculatus L.

5)Lucerna nerkowata (chmielowa) Medicago lupulina L.

6)Koniczyna pogięta

7)Koniczyna rozdęta

8)Koniczyna drobnogłówkowa

9)Koniczyna złocistożółta

10)Koniczyna dwukłosowa

11)Koniczyna pagórkowata

12)Koniczyna polna

13)Groszek łąkowy (żółty)

14)Przelot pospolity

15)Sparceta siewna (Esparceta siewna)

16)Wyka pospolita

17)Wyka płotowa

18)Wilżyna bezbronna (objęta ochroną)

19)Cieciórka pstra (roślina trująca)

(Przykładowe pytania. Znaczenie? Kilka gatunków głównych? Kilka gatunków z siedlisk naturalnych)

• Zioła i chwasty

Chwasty- gatunki roślin niepożądane w danym ekosystemie

Zioła- rośliny, które z racji swych specyficznych właściwości chemicznych poprawiają jakość paszy i jakość potraw

Najczęściej występującymi w ziołach substancjami są :

-alkaloidy;

-glikozydy cyjanogenne;

-saponiny;

-garbniki;

-kumaryny;

-olejki eteryczne;

-gorycze i śluzy.

1.Rośliny szkodliwe

a)Rośliny trujące w paszy zielonej, sianie i kiszonce (Lwu -3)

-szalej jadowity

-szczwół plamisty

-wilczomlecz sosnka

-ciemiężyca biała

-ciemiężyca zielona

-zimowit jesienny

b)Rośliny trujące w paszy zielonej i sianie, a nieszkodliwe w kiszonce (Lwu -2)

-skrzyp błotny

-skrzyp bagienny

-kosaciec żółty

c)Rośliny trujące tylko w paszy zielonej (Lwu -1)

-jaskier jadowity

-jaskier płomiennik

-knieć błotna (kaczeniec)

-pełnik europejski

-rzeżucha łąkowa

d)Pasożyty i półpasożyty

-kanianka łąkowa i pospolita (pasożyty)

-szelężnik mniejszy i większy

-zagorzałek późny

-świetlik wyprężony

-gnidosz błotny

2.Rosliny mniej szkodliwe lub obojętne

a)Chwasty o grubych łodygach

-ostrożeń błotny

-ostrożeń warzywny

-dziewięćsił pospolity i popłocholistny

-dziewięćsił bezłodygowy

-barszcz zwyczajny

-barszcz Sosnowskiego

-marchew zwyczajna

-biedrzeniec wielki

-trybula leśna

-dzięgiel leśny

-chaber łąkowy

b)Chwasty kłączowe

-rdest wężownik

-kuklik zwisły

-więzówka błotna

-bodziszek łąkowy

-szałwia łąkowa

-złocień (jastrun) właściwy

-firletka poszarpana

-smółka pospolita (firletka lepka)

-żywokost lekarski

c)Chwasty rozetkowe i niskie

-gęsiówka piaskowa

-dzwonek rozpierzchły

-lnica pospolita

-jastrzębiec kosmaczek

-stokrotka pospolita

-pięciornik gęsi

-głowienka pospolita

-bluszczyk kurdybanek

-przetacznik ożankowy

3.Rosliny częściowo pożyteczne o działaniu dietetycznym

-babka lancetowata

-babka zwyczajna

-babka średnia

-krwawnik pospolity

-brodawnik jesienny

-mniszek pospolity

-kozibród łąkowy

-krwiściąg lekarski

-przywrotnik pasterski

-biedrzeniec mniejszy

-kminek zwyczajny

-przymiotno kanadyjskie

-tasznik pospolity

-czarcikęs łąkowy

(Umieć wymienić 2-3 gatunki z poszczególnych grup)

---