MIKROEKONOMIA - ROZDZIAŁ III

1.Na czym polega główna rola rynku w gospodarce narodowej?

Rynek jest to forma poziomych więzi między różnymi podmiotami gospodarczymi i konsumenckimi, które próbują sprzedać i kupić towar. Towarzyszy temu konkurencja, która sprawia, że uczestnicy rynku(przedsiębiorcy) „walczą” o konsumenta. Tworzą w tym celu korzystniejsze od innych oferty pod względem ceny, jakości, opakowania.

Rynek z punktu widzenia makroekonomii to część działalności gospodarczej, w której łączna podaż styka się z łącznym popytem. Rynek wpływa na przeciętny poziom cen, zysków, rozmiarów i struktury zapotrzebowania oraz produkcji w gospodarce narodowej.

Rynek (jako nieskończenie duża liczba rynków indywidualnych na poszczególne rodzaje dóbr) doprowadza do kontaktu kupujących i sprzedających, przez co kształtuje się cena. Ta z kolei wpływa na dalsze decyzje konsumentów i producentów.

2.Co to jest popyt i jakie czynniki określają jego wielkość?

Popyt - zapotrzebowanie na dane dobro, za które nabywca gotowy jest zapłacić określoną na rynku cenę, dysponując odpowiednią do tego sumą dochodu pieniężnego. Nie jest równoznaczny z nieograniczonymi potrzebami, za które nie jesteśmy w stanie zapłacić.

Popyt to funkcja ceny danego dobra, funkcją wysokości dochodu jakim nabywca dysponuje.

Czynniki określające popyt:

-wysokość realnych dochodów

-poziom ceny danego dobra

-poziom ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych

*Dobra substytucyjne: dobra, które mogą się wzajemnie zastępować, służą do

zaspokojenia tej samej lub podobnej potrzeby. Konsument z ograniczonym

dochodem bierze pod uwagę poziom cen tych towarów(gdy ceny rosną, część

konsumentów wybiera dobra tańsze)

*Dobra komplementarne: dobra, które wzajemnie się uzupełniają( np. gdy rośnie

popyt na auta, rośnie też popyt na benzynę, oleje, części zamienne, itp.)

*Indywidualne preferencje: gusta wynikające ze zwyczajów, mody, nawyków oraz

czynniki związane z poziomem wykształcenia i kultury, którymi kieruje się nabywca

wybierając dane dobro.

-oczekiwanie zmian cen i dochodów

-indywidualne preferencje konsumenta

-liczba konsumentów itp.

Czynniki te mogą działać w różnych kierunkach, kompensować się. Do badania łącznej funkcji popytu na dane dobro (co jest skomplikowane) tworzy się różne metody ekonometryczne.

3.Wyjaśnij, dlaczego popyt jest malejącą funkcją ceny.

Popyt możemy określić jako malejącą funkcję ceny ponieważ zmienia się on najczęściej w przeciwnym kierunku w stosunku do zmiany ceny. To prawo obowiązuje przy założeniu, że pozostałe czynniki mające wpływ na popyt są stałe.

Gdy cena towaru spada, np. z C2 do C3, wówczas ludzie więcej kupują i łączny popyt rośnie z q2 do q3.

Gdy cena towaru rośnie, np. z C2 do C1, wówczas część konsumentów ograniczy spożycie lub całkowicie zrezygnuje z zakupu danego towaru i będzie się starała go zastąpić dobrem substytucyjnym.. w rezultacie popyt spadnie z q2 do q1

WYJĄTKI (inne zachowania konsumentów):

1. przypadek Giffena: zachowanie jednokierunkowe, gdy rosnącej cenie towarzyszy rosnący popyt; dotyczy on dóbr podstawowych. Mimo, że ceny np. ziemniaków rosną popyt na nie też może wzrosnąć jeśli inne produkty spożywcze są trudno dostępne.

2. przypadek Veblena: dotyczy dóbr luksusowych; wzrost ceny przy wysokich dochodach może spowodować zwiększone zakupy jakiegoś luksusowego dobra w celu dowartościowania swojej osoby, tzw. efekt snoba

3. popyt spekulacyjny: wzrostowi ceny może towarzyszyć wzrost popytu jeśli konsumenci przewidują że ceny wciąż będą rosły. Podobnie spadkowi ceny może towarzyszyć spadek popytu jeśli cena może spaść jeszcze bardziej.

4. Wyjaśnij różnice między nachyleniem krzywej popytu a elastycznością krzywej popytu.

Nachylenie krzywej popytu - informuje o ile zmieni się popyt, gdy wzrośnie lub spadnie cena danego towaru. Jest ono mierzone stosunkiem przyrostu popytu P do obniżonej ceny C. Wynika to z odwrotnej zależności między ceny a zmianą popytu.

Elastyczność krzywej popytu - informuje o reakcji konsumenta na rynku na zmieniające się ceny towarów; krzywe popytu różnią się od siebie względnymi elastycznościami(podstawowe przypadki elastyczności krzywej popytu: rys. 3.8, 3.9, 3.10, 3.11)

Nachylenie krzywej popytu a elastyczność krzywej popytu - w miarę posuwania się wzdłuż krzywej popytu elastyczność maleje. Im bardziej stroma jest krzywa popytu, tym bardziej spadają współczynniki elastyczności. Przy łagodniejszym nachyleniu krzywej popytu tempo spadania elastyczności jest wolniejsze. Wynika stąd ważny wniosek, że im bardziej producent podnosi cenę swego towaru, tym bardziej musi się liczyć z rosnącą reakcją konsumenta na podwyżkę ceny, gdyż wpływać to będzie na wielkość jego utargów płynących ze sprzedaży produkcji.

5.Jaka jest interpretacja ekonomiczna przesuwania się wzdłuż krzywej popytu i przesunięcia się krzywych popytu?

Przesuwanie się wzdłuż krzywej popytu ( w górę lub w dół) - jest zawsze związane ze zmianą wysokości ceny. Pozwala odczytać jak zmienia się popyt w wyniku wzrostu lub spadku ceny.

Przesuwanie się samej krzywej popytu względem jej poprzedniego położenia jest spowodowane innymi czynnikami wpływającymi na wielkość popytu. Takie przesunięcie ilustruje nam wpływ wszystkich innych czynników (poza ceną) na popyt. Przy tym samym poziomie ceny popyt może się zmieniać pod względem innych czynników.

6.Wyjaśnij funkcjonalne zależności między ceną a podażą dóbr i porównaj je z zależnościami między ceną a popytem.

*Podaż - zaoferowane dobra przez producenta lub sprzedawcę na rynku

Zależność między ceną a podażą dóbr czyli Prawo Podaży: najczęściej rozmiary podaży zmieniają się w tym samym kierunku co ceny (zależność dodatnia; podaż jako rosnąca funkcja ceny). Różne nachylenie krzywej podaży mierzone jest stosunkiem zmiany ceny do zmiany podaży towaru.

Cena jest jednym z czynników, które pobudzają lub ograniczają wzrost podaży. Np. gdy obniżą się ceny surowców, energii, paliwa, a ceny dobra gotowego nie zmienią się, produkcja staję się bardziej opłacalna i jest zwiększana(będzie przeciwnie gdy ceny surowców, energii, paliwa zwiększą się. Inne czynniki (oprócz ceny), które mogą wpłynąć na zmianę podaży to zmiana ceny wyrobu gotowego, różne stopnie urodzaju w rolnictwie, udoskonalanie metod produkcji).

Zależność między ceną a popytem różni się od zależności omówionej wcześniej. Inaczej bowiem na zmiany ceny reagują konsument i producent:

Konsument chce by cena była jak najniższa i gdy spada stara się kupić więcej, gdy rośnie ogranicza zakupy. Z tego wynika, że popyt jest malejącą funkcją ceny i zmienia się w przeciwnym kierunku w stosunku do zmiany ceny.

Producent chce by cena wytwarzanego dobra była jak najwyższa. Gdy cena spada (przy innych warunkach stałych) produkcja staję się mniej opłacalna i wówczas producent stara się ograniczyć rozmiary produkcji. Gdy rośnie produkcja i podaż zwiększa się.

7. Wyjaśnij przyczyny występowania nadwyżki i niedoboru towarów oraz w jaki sposób cena rynkowa prowadzi do stanu równowagi na rynku.

Nadwyżka towarów (podaży nad popytem) spowodowana jest tym, że gdy wzrasta cena danego towaru następuje ograniczenie popytu ze strony konsumentów a jednocześnie zwiększenie podaży przez producentów (zgodnie z prawem podaży).

Niedobór towarów (niedostateczna podaż w stosunku do zapotrzebowania): cena jest na tyle niska, że popyt jest zbyt duży w stosunku do podaży jaką producent jest w stanie zaoferować przy tej (niskiej) cenie.

Zmieniająca się tak cena uruchamia mechanizmy dostosowujące popyt i podaż do równowagi rynkowej, w której towar nie czeka zbyt długo na nabywcę, zaś nabywca nie czeka na dostawę towaru. Owe mechanizmy powodują, że gdy pojawia się nadwyżka podaży nad popytem cena obniża się, a gdy pojawia się nadwyżka popytu nad podażą cena wzrasta. Spadająca cena zwiększa popyt ze strony konsumentów i jednocześnie ogranicza podaż z e strony producenta. Rosnąca zaś cena zmniejsza popyt i równocześnie zachęca producenta do zwiększenia podaży.

Dzięki cenie popyt równoważy się z podażą. Przy cenie równowagi następuje oczyszczenie rynku z nadmiaru lub niedoboru towaru. Wówczas wielkość zgłaszanego popytu przez nabywców odpowiada dokładnie wielkości podaży oferowanej przez sprzedawców.

8. Czym różnią się procesy dostosowawcze na rynku i w produkcji w krótkim i długim okresie?

Krótki okres - rozpatrzymy dwa przypadki (rys. 3.5)

a) zakładamy, że rezerwy produkcyjne są w pełni wykorzystane i podaż produkcji jest stała

(ilustrujemy to pionową krzywą podaży S, która nie reaguje na dalszy wzrost cen). Jeśli z jakiś powodów popyt wzrośnie, wówczas krzywa popytu P przesunie się z pozycji P do P1 i cena rynkowa wzrośnie z C1 do C2. na rynku ukształtuje się nowy poziom równowagi E', który w porównaniu z poziomem E charakteryzuje się wyższym popytem i wyższym poziomem ceny, ale tym samym poziomem podaży.

b) wzrostowi popytu z P do P1 towarzyszy równocześnie wzrost podaży produkcji. Przedsiębiorstwa dysponowały wystarczającymi zapasami towarów i rezerwami zdolności produkcyjnych, aby szybko zareagować na wzrost popytu. Nowy punkt równowagi E'' zostanie osiągnięty nie tylko przy wyższym popycie i wyższej podaży ale także przy wyższym poziomie ceny. Wzrost ceny w warunkach rosnącej podaży jest jednak niższy niż wtedy, gdy podaż towarów była stała. Wzrost ceny z C1 do C3 stwarzał dodatkowe bodźce do zwiększenia podaży produkcji.

Dłuższy okres - istniejące zapasy towarów i rezerwy produkcyjne zostały w pełni wykorzystane i przesunięcie krzywej popytu z pozycji P do P1 wymaga rozbudowy istniejących zdolności produkcyjnych lub zakładania nowych firm zwiększających podaż produkcji. Wówczas krzywa podaży s przesuwa się w prawo z pozycji s do S1. Punkt równowagi e przesunie się na pozycję E''' przy dotychczasowym poziomie ceny C1 i zwiększonych rozmiarach produkcji z q1 do q3.

9. Wyjaśnij celowość stosowania cen maksymalnych i minimalnych.

Zdarzają się takie dobra na rynku, które są wytwarzane w małych ilościach w stosunku do popytu a jednak nie ma możliwości znacznego zwiększenia ich podaży. Dobra te spełniają ważną rolę w życiu pewnej kategorii konsumentów, np. mieszkania komunalne dla ubogich rodzin. Interes publiczny w takiej sytuacji wymaga ustalenia ceny maksymalnej.

• w takiej sytuacji cena równowagi oznaczałaby, że mieszkania komunalne byłyby dostępne dla małej ilości rodzin ubogich. Popyt byłby mniejszy i dzięki wysokiej cenie równowagi można by było go zrównoważyć ograniczoną podażą.

• Interes społeczny przemawia za ustaleniem Cmax, która jest znacznie niższa od ceny równowagi

• Cenie maksymalnej regulowanej przez państwo towarzyszy zjawisko niedoboru podaży w stosunku do popytu. Dzięki temu o dostępie mieszkania decyduje nie cena rynkowa ale potrzeba społeczna

• Stosowanie ceny maksymalnej nie byłoby uzasadnione na szerszą skalę w przypadku innych dóbr. Taka cena powodowałaby brak zainteresowania wzrostem podaży.

Cena minimalna (leżąca powyżej punktu równowagi rynkowej) wyznaczana jest przez państwo po to by zapewnić opłacalność produkcji, np. cena minimalna mleka zapewnia opłacalność produkcji rolnikom

• gdyby ceny tych dóbr kształtował rynek cena równowagi byłaby na dużo niższym poziomie. Wtedy rolnicy byliby zmuszeni do wycofania się z produkcji mleka a inni by zbankrutowali.

• Przy cenie minimalnej występuje nadwyżka podaży nad popytem. Nadwyżki tej nie można sprzedać na rynku. Musi ona być wykupiona przez państwo, które pokrywa koszty magazynowania, eksportuje za granicę lub przeznacza na cele charytatywne.

Ceny max. i min. Podyktowane są pewnymi względami o działaniu długookresowym. Racjonalne gospodarowanie wymaga kształtowanie cen rynkowych przez obiektywne prawo popytu i podaży.

10. Na czym polega szkodliwość powszechnego stosowania cen maksymalnych w gospodarce narodowej.

Przykładem takiej szkodliwości są doświadczenia gospodarki Polski w latach 1950-1989

• znaczna ilość cen byłą ustalana przez państwo na poziomie poniżej kosztów własnych produkcji. Były to ceny Planowo-deficytowe, które wymagały dotacji ok. 30% wydatków z budżetu państwa. Przedsiębiorstwa w takiej sytuacji nie były zainteresowane obniżaniem kosztów produkcji.

Ceny te doprowadziły do sytuacji, w której wzrostowi produkcji towarzyszył coraz większy deficyt finansowy przedsiębiorstwa.

• maksymalne ceny planowo-deficytowe nie mówiły o faktycznych kosztach wytwarzania, o wielkości zysku lub straty przedsiębiorstwa. Wykluczało to stosowanie prawidłowego rachunku ekonomicznego. Decyzje o tym co, ile, kiedy i jak produkować podejmowało państwo

• Miękkie finansowanie przedsiębiorstw: było to centralne rozdzielanie środków wg ustalonych odgórnie priorytetów rozwojowych z silnymi preferencjami dla przemysłu ciężkiego. Prowadziło to do głębokich dysproporcji gospodarczych i utrwalania gospodarki niedoborów (kolejki w sklepach)

• Dochodziło do niemożliwości zaspokojenia wielu potrzeb, marnowania środków produkcji i czasu pracy.

Mechanizm kształtowania cen na rynku to podstawowy warunek dostarczania podmiotom gosp. prawidłowych informacji i podejmowania na ich podstawie dobrych wyborów.

11. Wyjaśnij, od czego zależy elastyczność podaży i przy jakim jej współczynniku wystąpi najwyższy i najniższy wzrost cen w przypadku wzrostu efektywnego popytu.

Elastyczność podaży mierzona jest stosunkiem procentowej zmiany wielkości podaży do procentowej zmiany ceny. Zależy więc od tego jak bardzo zmieniła się podaż i cena.

Współczynnik elastyczności podaży może przyjmować różne wartości. Prawie zawsze są one dodatnie, gdyż podaż dóbr zmienia się w tym samym kierunku co cena.

Najwyższy wzrost cen ( w przypadku wzrostu efektywnego popytu) wystąpi wtedy gdy współczynnik e_s<1. Wtedy producenci będą słabiej reagować na zmianę ceny. Względne zmiany podaży będą mniejsze od względnych zmian ceny. (rys.3.14: S2)

Najniższy wzrost cen wystąpi wtedy gdy współczynnik e_s >1. Wtedy producenci będą silniej reagowali na zmianę ceny. Względne przyrosty podaży są silniejsze od względnych zmian cen. (rys. 3.14: S1)

Gdy e_s =0(pionowa krzywa podaży) to podaż jest sztywna. Wzrost lub spadek ceny nie wywołuje żadnych zmian w podaży

Gdy e_s = (pozioma krzywa podaży) to znaczy, że przy tej samej cenie można liczyć na duże przyrosty podaży jeśli tylko producent znajdzie zbyt.

Gdy e_s =1 (krzywa podaży wychodzi z początku układu) względne zmiany ceny są równe względnym zmianom podaży. (Rys.3.13)

12. Wyjaśnij pojęcie cenowej elastyczności popytu i sposób jej mierzenia.

Cenowa elastyczność popytu mierzona jest stosunkiem względnej zmiany popytu do względnej zmiany ceny. Określona jest przez współczynnik e_p , który informuje nas o reakcji konsumenta na rynku na zmieniające się ceny towarów.

[gdy jeden z członów jest ujemny to drugi jest zwykle dodatni. Dlatego współczynnik e_p ma zawsze wartość ujemną, co utrudnia jego interpretację. W tej sytuacji przed formułą stawia się znak minus aby otrzymać dodatni współczynnik elastyczności popytu]

e_p >1 popyt elastyczny; procentowa zmiana popytu jest wyższa od procentowej zmiany ceny

e_p =1 popyt jednostkowy; popyt zmienia się odwrotnie proporcjonalnie do zmiany ceny.

Procentowa zmiana popytu równa się procentowej zmianie ceny.

e_p <1 popyt nieelastyczny; procentowa zmiana popytu jest niższa od procentowej zmiany ceny.

13.Jakie wnioski dla przedsiębiorcy wynikają z różnej cenowej elastyczności popytu?

Różna cenowa elastyczność popytu:

1. e_p =0 (popyt sztywny): jakakolwiek zmiana ceny nie wywołuje zmiany popytu. Konsument nie reaguje na zmiany ceny. Dotyczy to towarów absolutnie niezbędnych, np. sól. Nie można jej zastąpić innym dobrem, a zmiana ceny nie spowoduje zmian popytu. Poziom ceny soli jest na tyle niski, że jej zmiana nie wpłynie znacząco na wydatki konsumenta (rys. 3.8a). Przedsiębiorca może podnieść cenę bez obaw poniesienia strat.

2. e_p =nieskończoność: występuje tylko przy założeniu idealnej konkurencji, tzn. braku przeszkód w natychmiastowej reakcji konsumenta na zmianę ceny. Przy istniejącym poziomie ceny producent może sprzedać całą produkcję. Gdy cena wzrośnie konsument pójdzie do innego sprzedawcy, u którego cena nie zmieniła się.(rys. 3.8b)

3. e_p =1: procent zmiany ceny równa się procentowi zmiany popytu

4. zmienna elastyczność popytu: między tymi skrajnymi przypadkami leżą różne możliwości położenia krzywych popytu o różnym nachyleniu ujemnym. Informują one producenta o różnorodnych zmianach w reakcji konsumentów. Im bardziej producent podnosi cenę tym bardziej musi się liczyć z rosnącą reakcją konsumenta na te zmiany. Będzie to bowiem wpływać na wysokość utargów. Wynika to z faktu, że w miarę posuwania się wzdłuż krzywej popytu, elastyczność maleje. Im bardziej stroma jest ta krzywa tym bardziej spadają współczynniki elastyczności.

14.Wyjaśnij, czy popyt na dobro mające bliskie substytuty w porównaniu z dobrami nie mającymi takich substytutów jest mniej elastyczny, bardziej elastyczny, czy tez ma elastyczność jednostkową.

Łatwość substytucji czyli łatwość zastąpienia jednego dobra innym jest najważniejszym czynnikiem decydującym o elastyczności popytu.

Dlatego popyt na dobra mające bliskie substytuty jest bardziej elastyczny, natomiast towary, które nie mają substytutów cechuje niska elastyczność.

15.Wyjaśnij związek między cenową elastycznością popytu a utargiem całkowitym.

Znajomość cenowej elastyczności popytu może mieć duże znaczenie ekonomiczne dla przedsiębiorcy ustalającego cenę określonego towaru lub usługi. Każdy przedsiębiorca chciałby wiedzieć przy jakim poziomie ceny osiągnie największy utarg ze sprzedanej produkcji.

Znając wysokość cenowej elastyczności popytu przedsiębiorca może z pewnym przybliżeniem skalkulować jak wpłynie wzrost lub spadek ceny na utarg całkowity. W takiej kalkulacji jednakowe obniżki cen i przyrosty popytu są liczone za każdym razem od innej podstawy, gdyż w miarę przesuwania się w dół po krzywej popytu poziom ceny jest coraz niższy a poziom popytu coraz wyższy.

16. W jakich przypadkach przedsiębiorcy opłaci się podnieść cenę a w jakich obniżyć?

Współczynnik ep	Wzrost ceny	Spadek ceny
ep > 1	spadek Uc	wzrost Uc
ep < 1	wzrost Uc	spadek Uc

Przedsiębiorcy opłaca się podwyższyć cenę gdy e_p < 1. Jest on bowiem zainteresowany aby reakcja konsumenta na wzrost ceny była jak najsłabsza. Z jego punktu widzenia najlepiej byłoby gdyby e_p =0. wtedy mógłby stale podwyższać cenę nie tracąc na utargu całkowitym.

Przedsiębiorcy opłaca się obniżyć cenę gdy e_p > 1. Im silniejsza jest reakcja na ową obniżkę tym większy może być efekt w postaci utargu całkowitego.

Jednak wzrost lub spadek ceny nie musi być ostatecznym kryterium opłacalności. O tym decyduje zysk, który zależy nie tylko od utargu całkowitego, ale także od kosztów wytwarzania.

17.Wyjaśnij pojęcie dochodowej elastyczności popytu.

Dochodowa elastyczność popytu - mierzy reakcję popytu na zmianę dochodu (dochód jakim nabywca rozporządza to ważny element wpływający na popyt)

Jest to stosunkowa zmiana popytu na dane dobro podzielona przez stosunkową zmianę dochodu.

Najprościej e_d wyraża się w % ( o ile procent zmieni się popyt na dany towar gdy dochód konsumenta zmieni się o 1 %)

18. Na czym polega prawo Engla?

Prawo Engla to ogólna prawidłowość zmian w strukturze popytu konsumpcyjnego pod wpływem wzrostu dochodów ludności.

„W miarę wzrostu przeciętnego dochodu na 1 członka rodziny nie tylko rośnie ogólny popyt, ale zmienia się też jego struktura. Zmiany te idą w kierunku zmniejszenia procentowego udziału wydatków na żywność i inne dobra niższego rzędu i zwiększenia udziału wydatków na dobra wyższego rzędu.

19. Do jakich celów służy badanie struktury wydatków konsumpcyjnych ludności?

We wszystkich rozwiniętych krajach prowadzone są badania budżetów rodzinnych w celu ustalenia struktury wydatków konsumpcyjnych w gosp. domowych na 1 członka rodziny.

Służy to do obliczenia ogólnego wskaźnika zmian kosztów utrzymania oraz zmian poziomu realnych dochodów ludności. Wszyscy jesteśmy zainteresowani informacją , czy i o ile wzrosły przeciętne dochody realne ludności w kraju w danym okresie

20.Jak liczymy wskaźnik kosztów utrzymania i do jakich celów jest on wykorzystywany?

Przeciętny wskaźnik kosztów utrzymania jest to średnia ważona wskaźników wzrostu cen w poszczególnych grupach wydatków, w której funkcję wag spełniają udziały wydatków w ogólnej sumie wydatków gospodarstw domowych.

W celu obliczenia wskaźnika zmiany przeciętnego poziomu płacy realnej niezbędne jest nie tylko ustalenie wskaźnika kosztów utrzymania ale także wskaźnika wzrostu przeciętnego poziomu płacy nominalnej w kraju przy podstawie 100 w punkcie wyjściowym.

Wskaźniki wzrostu lub spadku płac realnych maja duże znaczenie dla polityki rządu, związków zawodowych. Mogą być podstawą do odpowiedniej oceny polityki rządu.

W przypadku spadku cen realnych wskaźnik może być podstawą do określonych roszczeń rewindykacyjnych ze strony związków zawodowych do wzrostu płac nominalnych.

21. Wyjaśnij, jak zmienia się popyt, gdy dochodowa elastyczność popytu wynosi w jednym przypadku 0,5 a w innym 1,5.

Gdy dochodowa elastyczność popytu wynosi 1,5 wtedy popyt zmienia się bardziej niż wtedy gdy dochodowa elastyczność popytu wynosi 0,5.

---