Zagadnienie nr 15
OBCIAZENIE PRZEZ SAMEGO SIEBIE
Osobowosc terapeuty
Nie stwierdzono zadnych roznic miedzy pracownikami spolecznymi a osobami z proby reprezentatywnej dla calej populacji, badanymi przy uzyciu Freiburskiego Inwentarza Osobowosci. Przeczy to pogladowi, ze terapeuci jako grupa odrozniaja sie od reszty populacji.
Syndrom terapeuty odnosi sie do odczuwania przymusu pomagania przez terapeutow; gdy chec niesienia pomocy nabiera charakteru przymusu (teza wysunieta przez Schmidbauera; nie znaleziono powaznych dowodow empirycznych potwierdzajacych ja).
Fengler (,,Pomaganie meczy. Wypalenie w pracy zawodowej”; artykul do zagadnienia nr 15) obala termin ,,bezradni terapeuci”. Autor twierdzi, ze nie sa oni tacy w zadnym wypadku. Potrafia pomagac klientom na wiele roznych sposobow. We wlasnym gronie nie sa bezradni, lecz ich dzialania, udzielanie sobie wzajemnie porady, terapie, analizy kontrolne i superwizje roznia sie stopniem skutecznosci. Terapeuci nie sa tez bezradni wobec samych siebie, lecz uwazni, refleksyjni i troskliwi. Sa jednak, zdaniem autora, z roznych powodow w szczegolny sposob zagrozeni. W zwiazku z tym do okreslenia warunkow zycia i pracy terapeuty lepiej pasowalyby takie sformulowania jak ,,podatni terapeuci”, ,,zagrozeni terapeuci” lub ,,obciazeni terapeuci”. Osobowosci terapeutow sa tak samo roznorodne, jak osob w innych grupach zawodowych. Natomiast w wielu wypadkach mozna znalezc dowody wczesnych sklonnosci do wykonywania tego zawodu.
Ponizej opisane zostana niektore tendencje w zachowaniu terapeutow, ktore czynia ich szczegolnie podatnymi na obciazenie i przeciazenie zwiazane z niesieniem pomocy i za ktore musza do pewnego stopnia przejac sami odpowiedzialnosc.
1. Charakterystyczne biograficzne warunki poczatkowe
Zawod zwiazany z niesieniem pomocy wybierany jest czesto z perspektywy sytuacji rodzinnej, np. osoby, ktore wychowywaly sie w domach dziecka sami pozniej staja sie opiekunami w podobnych instytucjach lub studenci pedagogiki specjalnej czesto maja w rodzinie osobe uposledzona. Niektore osoby na wpol swiadomie usiluja przy pomocy wyboru takiego kierunku zawodowego zrekompensowac ,,wine”, ktora odczuwaja z tego powodu, ze los osoby uposledzonej nie dotknal ich samych. Terapeuci zajmujacy sie uzaleznieniami czesto znaja zachowania osob dotknietych nalogiem z obserwacji wlasnej rodziny albo najblizszego otoczenia w dziecinstwie. Wybor zawodu jest czesto w tych wypadkach proba przepracowania. Reich przyjmuje, ze wczesnodzieciece zaniedbanie przyczynia sie do pozniejszego wyboru zawodu terapeuty. Mac Lennan i in. wskazuja na to, ze znaczna czesc terapeutow-amatorow pochodzi z tego samego srodowiska, co klienci, i czesciowo miala podobny los.
Poza szansami istnieje tu jednak zagrozenie. Obcujac z klientami, terapeuci wciaz napotykaja na wlasna biografie. Od klientow beda sie czesto dowiadywac o tym, co tak samo albo podobnie rozegralo sie w ich wlasnym zyciu i moze dopiero niedawno bolesnie ujawnilo sie w swiadomosci w toku analizy szkoleniowej. Wszystko to bedzie sie wciaz od nowa aktywizowalo, nalezy wiec ustalic poziom rownowagi miedzy identyfikacja a dystansem, by nie szkodzic sobie w ten sposob.
2. Ideal pomagania
Terapeuci czesto opieraja sie na wzorach- zarowno na osobach jak i instytucjach- ktore w idealny sposob ucielesniaja pomaganie. Dzialania idola wydaja sie z perspektywy czciciela nad wyraz czyste, konsekwentne, wolne od bledow i sprzecznosci. W obliczu idealu wlasna praktyka wypada z reguly skromnie, czesto jawi sie jako pozbawiona koncepcji, pelna pomylek i watpliwosci, przeniknieta niedostatkami, od ktorych wolny nie byl wzor kiedy jeszcze zyl i dzialal, ale ktore zanikaja albo sa retuszowane w trakcie uwieczniania i heroizacji.
Niektore z tych idealizacji bywaja tak gleboko uwewnetrznione, ze terapeuci niewolniczo traktuja je jako abstrakcyjna skale porownawcza, zamiast wziac z nich to, co jest godne podziwu i nasladowania, a jednoczesnie nie przekracza ich wlasnych mozliwosci. Terapeuci moga wiec sami przyczyniac sie do wlasnego obciazenia, pozwalajac soba kierowac nadmiarowi obowiazkowego entuzjazmu. Prowadzic to moze do deprecjonowania nawet najlepszej wlasnej pracy. Bezkrytyczny idealizm stanowi wczesny sygnal ostrzegawczy przed grozacym zespolem wypalenia.
3. Dobry terapeuta
Wedlug badan Combsa i in. skutecznych terapeutow charakteryzuje zainteresowanie ludzmi, oryginalnosc, wglad w samego siebie, zyczliwosc, integracja i opanowanie. Skuteczni terapeuci postrzegaja siebie jako ludzi o ustalonej tozsamosci, kompetentnych, godnych zaufania, pozadanych i wartosciowych. Przez innych ludzi odbierani sa jako zdolni, przyjazni, wartosciowi, zmotywowani wewnetrznie, godni zaufania i gotowi do pomocy.
Takie ugruntowane empirycznie, a przez to i niepodwazalne, opisy wlasciwego zachowania terapeuty moga przyczynic sie do tego, ze terapeuci sprobuja sami na siebie oddzialywac, deprecjonowac wlasne dzialania i oceniac je jako niewystarczajace.
4. Roznorodnosc metod
Mnogosc terapii, szkol i ksztalcenia doskonalacego stanowi szanse dla rozwoju wyzszego stopnia profesjonalizmu, uswiadamia terapeucie czym moze sie jeszcze stac, rownoczesnie wskazuje mu czym jeszcze nie jest. Bogactwo mozliwych kompetencji uzmyslawia mu przede wszystkim stopien jego niekompetencji. Ponadto niektorych terapeutow dreczy mysl, juz niejako w interesie klientow, czy sa wystarczajaco wykwalifikowani. Pojawiaja sie nowe techniki i trendy w terapii, o ktorych dzialanie czlowiek obawia sie pytac, gdyz byloby to przyznaniem sie do braku orientacji w najnowszych trendach terapeutycznych. Pojawiaja sie podreczniki opisujace od 70 do 593 technik terapeutycznych. Ten, kto trudzi sie, aby byc na biezaco, decyduje sie na szybkie wyczerpanie zawodowe.
W obrebie roznorodnosci metod szczegolne znaczenie maja ciagle zmiany paradygmatow, ktore wymagaja od terapeutow przemyslenia podstawowych kategorii wiedzy profesjonalnej i glebokiej reorientacji sposobu pracy z klientami. Zmiany paradygmatow na np. terapie grupowa, terapie rodzin, podejscie sysytemowe, terapie behawioralna czy pracy z cialem, w srodowisku psychologicznym i wlasnym zespole powoduja, ze terapeuta ledwo za nimi nadaza.
5. Brak dystansu wobec samego siebie
Powszechne jest zjawisko, polegajace na tym, ze terapeuci nieco przeceniaja wlasne znaczenie dla instytucji, kolegow i klientow. Przypuszczalnie jest to najistotniejszy czynnik motywujacy do zawodu. Szybko prowadzi to jednak do podejmowanie zobowiazan, ktore daleko przekraczaja ich mozliwosci.
Fantazje bycia niezastapionym (czesto takze fantazje nienasycenia) kusza terapeutow, aby z zachwytem przyjmowali wszyskie oferty, gdyz one im pochlebiaja. Czestym problemem staje sie wowczas odmawianie, co prowadzi to do obciazenia.
6. Brak wewnetrznej informacji zwrotnej
Terapeuci przezywaja w swoim zyciu podobne wzloty i upadki jak inni ludzie. W okresach obciazenia terapeuta czesto spotyka klientow z identycznymi albo podobnymi problemami i mimowolnie skupia na nich wieksza uwage. Mimo poczucia, ze sam nie wie jak rozwiazac dany problem w swoim zyciu, w roli zawodowej z latwoscia poddaje sie przymusowi ucielesniania pewnosci siebie i nieograniczonej sily.
Najbardziej zagrozeni sa przypuszczalnie tacy terapeuci, ktorzy nie odczuwaja juz i nie przezywaja swojego obciazenia. Brakuje tu psychofizjologicznej informacji zwrotnej, ktora we wlasciwy sposob sygnalizuje obciazenie. Tym samym utrudniona jest samoocena- kto nic nie czuje, nie odczuwa tez potrzeby przerw ani urlopu i nie moze nic przedsiewziac przeciwko obciazeniu.
UWAGA: Punkt ,,Problemy etyczne zwiazane z udzielaniem pomocy psychologicznej”- dr Przybyla- Basista na cwiczeniach powiedziala, ze jest do przemyslenia samemu i mozna doczytac o tym w ksiazce Grzesiuk.