MAKROEKONOMIA

- ĆWICZENIA

2000/2001

ROK: I

SEMESTR: II

WYKŁADOWCA:

mgr PRZEMYSŁAW KULAWCZUK

SPIS TREŚCI

1. OGÓLNA RÓWNOWAGA RYNKÓW. MODEL IS-LM.

• Równowaga ogólna a mechanizm „niewidzialnej ręki”.

Liczne rynki czynników produkcji i rynki produktów są wzajemnie połączone - jakby niewidoczną siecią - w jeden wspólny system, który ekonomiści nazywają systemem równowagi ogólnej.

Jest to sytuacja, w której przy pełnym wykorzystaniu zasobów produkcyjnych zachodzi równość między podażą wszystkich dóbr i usług a popytem na nie oraz równość między podażą pieniądza krajowego i zagranicznego a popytem na te pieniądze, zaś wymiana gospodarcza z zagranicą nie wywołuje trudności płatniczych.

Cały rynek jest w równowadze, gdy przy istniejących cenach ogólna podaż towarów jest równa ogólnemu popytowi.

„Niewidzialna ręka” to doskonały mechanizm rynkowy, zapewniający doskonałą efektywność.

Mechanizm ten jest mechanizmem doskonałym tylko wtedy, gdy: nie występują rosnące przychody, nie ma efektów zewnętrznych, płace i ceny są całkowicie giętkie, nie istnieją monopole ani oligopole, nie ma takiego ryzyka, od którego nie można by się ubezpieczyć, państwo nie ingeruje w mechanizm gospodarki rynkowej. Istnieją dwa zastrzeżenia dotyczące „niewidzialnej ręki”. Są to: ułomność rynku oraz arbitralny podział dochodów.

Jak można łatwo się domyśleć, jest to system czysto teoretyczny, nie mający odzwierciedlenia w rzeczywistości.

• Ułomność mechanizmu rynkowego (niedoskonałość konkurencji).

Można wyróżnić dwa czynniki ułomności mechanizmu rynkowego:

• Niedoskonałość konkurencji - monopole (podniesienie ceny napoju - przez zakład mający wyłączność produkcji tego napoju - powyżej poziomu krańcowych kosztów produkcji spowoduje kupowanie przez konsumentów mniejszej ilości tego napoju, co ze społecznego punktu widzenia stanowi stratę

• Występowanie efektów zewnętrznych - mamy z nimi do czynienia, gdy rynek nie dostrzega czy też nie uwzględnia ubocznych efektów produkcji (np. gdy jakiś zakład zanieczyszcza atmosferę trującymi związkami, nie ponosząc przy tym żadnych konsekwencji szkodliwego działania)

• Długookresowa krzywa podaży globalnej AS i popytu globalnego AD.

1. Globalna podaż AS.

Globalną podażą określamy tę wielkość produkcji, którą wytworzą i sprzedadzą podmioty gospodarcze przy danych istniejących cenach, mocy wytwórczej i kosztach.

Globalna podaż jest ściśle związana z poziomem potencjalnego produktu (poziomem PNB).

Wyznaczana jest przez:

• wielkość nakładów produkcyjnych (praca, kapitał, zasoby naturalne)

• efektywność stosowanych nakładów (technika, technologia).

1. Globalny popyt AD.

Globalny popyt to ta suma, którą przy danych cenach, dochodach oraz innych zmiennych ekonomicznych wydadzą konsumenci, przedsiębiorstwa oraz rząd.

Czynniki wyznaczające AD:

• poziom cen

• dochody ludzi

• oczekiwania dotyczące przyszłości

• zmienne polityczne (podatki, zakupy rządowe, podaż pieniądza).

1. Wzajemne relacje AS i AD.

Zwrotne oddziaływanie produktu na globalną podaż:
Kapitał ⇒ inwestycje ⇒ lepsze narzędzia pracy ⇒ wzrost potencjalnego produktu ⇒ kapitał

Spadek ogólnego poziomu cen prowadzi do wyższej konsumpcji realnej i wyższego popytu całkowitego, czyli krzywa AD opada

Wzajemne oddziaływanie tych krzywych wpływa na:

• poziom PNB

• zatrudnienie i bezrobocie

• ceny i inflację




• Krzywe SAS i LAS.

Globalna podaż w krótkim i długim okresie

a) okres krótki

b) okres długi




Krótkookresowa krzywa AS po lewej przy niskich poziomach produktu wznosi się bardzo łagodnie. Dlaczego? Bo w krótkim czasie wiele kosztów przedsiębiorstwa pozostaje stałe: płace, renty, czynsze i inne zobowiązania umowne przesądzają o pewnej stałości kosztów przedsiębiorstwa. Toteż wzrost AD skłania przedsiębiorstwa do zwiększenia produkcji, ale również do pewnego podwyższenia cen. Krzywa AS po prawej odzwierciedla kształt tej funkcji w bardzo długim okresie. Ponieważ wszystkie ceny nakładów i produktów w długim okresie są giętkie, krzywa łącznej podaży jest pionowa. Przedsiębiorstw nie obchodzi to, czy ceny ich nakładów wzrosły dziesięciokrotnie, czy tysiąckrotnie dopóty, dopóki ceny ich produktów także rosną w tym samym stosunku. Tak czy inaczej, będą one skłonne dostarczać tę samą ilość produktu.

Krzywa SAS jest rosnąca. To jej dodatnie nachylenie odzwierciedla fakt, że przedsiębiorstwa mają do czynienia z cenami niektórych nakładów stosunkowo sztywnymi w ciągu krótkiego okresu (czynsz, ceny wody, umowy o pracę). W długim okresie nie ma takich zamrożonych składników kosztów. W miarę postępujących przystosowań kosztów reakcja wielkości produkcji na przesunięcia popytu jest coraz słabsza, reakcja cen zaś coraz silniejsza.

• Model równowagi IS-LM.

Model IS-LM obrazuje krótkookresową równowagę na dwóch rynkach: rynku dóbr i usług, oraz rynku pieniężnym.

Krzywa IS - obrazuje sytuację na rynku dóbr i usług, pokazując wszystkie kombinacje stopy procentowej r i dochodu y, dla których rynek dóbr i usług znajduje się w równowadze (planowane oszczędności = planowanym inwestycjom) Krzywa LM - ukazuje równowagę na rynku pieniężnym. Na krzywą LM, składają się wszystkie kombinacje stopy procentowej i dochodu, dla których rynek pieniężny znajduje się w równowadze E - punkt równowagi, dla której to wartości istnieje jednocześnie równowaga na obu rynkach.

Równanie bilansowe funkcji konsumpcji, inwestycji i eksportu netto (PKB), opisujące algebraicznie krzywą IS

Y = C+J+G+X C = C0 +bYd C = C0+b*(1-t)*Y J = I0 - dr X = X0 - mY - nr

G - constans - wydatki rządowe zależą nie od funkcji, tylko od decyzji rządu. C0 - konsumpcja autonomiczna Y - dochód całkowity t - stopa podatkowa b - współczynnik nachylenia J0 - inwestycje autonomiczne d - współczynnik r - stopa procentowa X0 - eksport autonomiczny m - współczynnik skłonności do importu n - współczynnik mierzący jak eksport reaguje na zmianę stopy %

Równanie popytu na pieniądz, opisuje krzywą LM

M = (kY - hr) * P

k - współczynnik wrażliwości popytu na pieniądz w stosunku do dochodu h - współczynnik wrażliwości popytu na pieniądz w stosunku do stopy % P - poziom cen

• Przesunięcia krzywych IS-LM.

Polityka monetarna (ekspansja pieniężna) - określa rozmiar podaży pieniądza. Przesuwa krzywą LM w prawo do LM`. Prowadzi to do niższej stopy procentowej i równowagi przy wyższym poziomie PNB.

EKSPANSYWNA (podwyższenie PNB)

RESTRYKCYJNA (obniżenie PNB)

Polityka fiskalna (budżetowa) - przesuwa krzywą IS w prawo do IS` przy każdym poziomie stopy procentowej. Obniżka podatków, lub zwiększenie wydatków prowadzą do wyższej stopy procentowej i wyższego PNB.

EKSPANSYWNA (POLITYKA MIĘKKA) (rośnie dochód, wyższe stopy procentowe)

RESTRYKCYJNA (spada dochód, mniejsze stopy procentowe)

Modele pokazują równowagę między krzywymi AD i AS na skrajnych wielkościach, jednak nie mają poważnego związku z rzeczywistością, bo nie uwzględniają wzrostu gospodarczego.




2. TEORETYCZNE PODSTAWY WYMIANY MIĘDZYNARODOWEJ.

• Przesłanki wymiany międzynarodowej.

Handel zagraniczny rozszerza krajowe możliwości konsumpcyjne. Pozwala danemu społeczeństwu na spożycie większej ilości dóbr, aniżeli byłoby to możliwe w ramach zakreślonych granicą krajowych możliwości produkcyjnych, bez handlu i w warunkach samowystarczalności.

Teoretyczne podstawy wymiany międzynarodowej:

• dostępność zasobów

• niższe koszty produkcji

• różnice w upodobaniach

• warunki klimatyczno - geograficzne

• brak możliwości produkcyjno - technologicznych

• posiadanie nadwyżek

• duże potrzeby importowe

• poszukiwanie rynków zbytu itp.

Wymiana międzynarodowa obejmuje:

• wymianę towarów i usług

• przepływ kapitału

• migracja siły roboczej

• transfer myśli naukowo - technicznej

• Przewaga absolutna i względna.

Nawet jeśli poszczególne kraje mogą być bardziej lub mniej efektywne aniżeli inne w kategoriach absolutnych, to jednak każdy z krajów będzie miał przewagę względną (komparatywną) w produkcji pewnych towarów, zaś w produkcji innych będzie znajdował się w sytuacji komparatywnie niekorzystnej.

Można się tu posłużyć przykładem najlepszej prawniczki w mieście, piszącej najlepiej na maszynie. Będzie się jednak ona specjalizować w wykonywaniu pracy prawnika (lepsza płaca), natomiast maszynopisanie pozostawi asystentowi. Asystent ten jest słabiej wyspecjalizowany w maszynopisaniu niż prawniczka (przewaga absolutna prawniczki), jednak relatywnie rzecz ujmując asystent ma komparatywną przewagę w maszynopisaniu nad prawniczką (przewaga względna).

• Teoria korzyści (kosztów) komparatywnych Davida Ricardo.

Powiada ona, że kraj lub osoba może podnieść poziom życia i dochód realny dzięki specjalizacji w produkcji tych towarów, w dziedzinie których jego wydajność jest najwyższa.

Kraje będą się specjalizować w produkcji tych artykułów, w produkcji których są najbardziej wydajne. Zasada korzyści komparatywnych powiada, że specjalizacja taka sprzyjać będzie wszystkim krajom nawet wówczas, gdy jeden jest bezwzględnie bardziej wydajny w produkcji wszystkich towarów, aniżeli inne. Jeśli kraje specjalizują się w wytwarzaniu produktów, w których mają komparatywną przewagę, lub wyższą względną efektywność, to handel ten będzie wzajemnie korzystny dla wszystkich krajów.

Krótko mówiąc, handel zagraniczny jest wzajemnie korzystny nawet wówczas, gdy jeden z krajów może wszystkie artykuły produkować taniej niż inne kraje (przykład z prawniczką i asystentem).

• Korzyści z wymiany w teorii i praktyce - specjalizacja, korzyści skali.

Jako specjalizację określamy nadprodukcję jednego produktu (bardziej opłacalnego) w stosunku do zmniejszonej produkcji wyrobów mniej opłacalnych. Specjalizacja na wielką skalę najbardziej korzystna jest wówczas, gdy istnieje bardzo rozległy rynek.

Teoria czynnikowa - dany kraj specjalizuje się w produkcji tych wyrobów, co do których posiada względną obfitość czynników produkcji.

Teoria neoczynnikowa - importuje te, w których ma niedostatek czynników produkcji.

Korzyść skali polega na tym, iż przy wysokiej specjalizacji można produkować większe ilości danego towaru zmniejszając przy tym koszty.

Skutki wymiany międzynarodowej:

• wzrost płacy realnej (wynagrodzenia czynników produkcji) i dochodów

• przesunięcie granicy możliwości produkcyjnych

• jeśli efekty skali występują w licznych gałęziach, to w miarę wzrostu produkcji spadać mogą koszty

• zróżnicowanie gustów lub popytów tzw. „nadwyżka konsumenta”

• możliwy wzrost zatrudnienia

• eliminacja „wąskich gardeł”

• zwiększenie dostępności do dóbr i usług

• teoria kosztów komparatywnych ma sens wówczas, gdy kursy walut, ceny i płace mają odpowiedni poziom

• „Terms of trade” (warunki wymiany) i ich znaczenie.

Jest to relacja wymiennych towarów eksportowych na importowe (stosunek cen eksportowych do importowych). W praktyce najczęściej analizuje się cenowe „terms of trade” tzn. współczynnik obliczony jako relacje względnych zmian cen realizowanych w eksporcie danego kraju do względnych zmian cen towarów importowanych przez ten kraj w określonym czasie.

Współczynnik „terms of trade” wskazuje na zmianę siły nabywczej eksportu wyrażonej w imporcie danego kraju. Korzystne „terms of trade” dla danego kraju występuje wtedy, gdy współczynnik ten jest większy od 1, oznacza to np. że ceny towarów eksportowanych rosną szybciej niż importowanych. Współczynnik mniejszy od 1 oznacza, przesunięcie korzyści z międzynarodowego podziału pracy w innych krajach.

Łatwiej to zrozumiemy na następującym przykładzie.

Załóżmy, że wymiana odbywa się między USA i Europą. Przedmiotem wymiany niech będą: żywność i odzież. Ich zależności w produkcji dóbr obu partnerów przedstawimy w tabeli.

pozycja	możliwości produkcyjne (w jednostkach naturalnych)
		USA		Europa
		żywność	odzież	żywność	odzież
A B C D	100 50 30 0	0 15 21 30	150 100 50 0	0 40 80 120

Europa ma komparatywną przewagę raczej w odzieży niż w pożywieniu - każde 10jednostek pożywienia można przekształcić w ok. 8 jednostek odzieży (150/120=10/8).

Natomiast USA w kategoriach pożywienia uzyskuje 10/3 - 1 jednostka odzieży na 3.33 jednostek pożywienia (100/30=10/3).

Granice, w których zmieścić się muszą względne ceny w handlu międzynarodowym:

• Europa ”terms of trade” = 10/8 jednostki żywności za każdą jednostkę odzieży

• USA ”terms of trade” = 3/10 jednostki odzieży za jednostkę żywności

• Mnożnik handlu zagranicznego.

Pod wpływem impulsu dochodzi do kumulacji tendencji, doprowadzających do wzrostu gospodarczego (PKB). Takimi impulsami mogą być np. inwestycje czy impulsy eksportowe (handlu zagranicznego)

Równanie równowagi ekonomicznej uwzględniające handel zagraniczny

Y = C + I + G + X X = g - (m * Y) - (n * R)

g - stała Y - dochód narodowy R - stopa procentowa m - współczynnik mówiący o ile wzrośnie import, jeśli PKB wzrośnie o jedną jednostkę, przy niezmiennym eksporcie n - współczynnik mierzący spadek eksportu netto spowodowany wzrostem R o 1 punkt procentowy

• Rola handlu zagranicznego w gospodarce.

Udział różnych krajów w międzynarodowym podziale pracy i ich pozycja w gospodarce zmienia się w czasie. Stało się to wyraźnie widoczne w XX w. Spektakularnym przykładem jest Japonia, która z pozycji drugorzędnej w końcu XIX w. awansowała do roli drugiego mocarstwa ekonomicznego. Hongkong, Tajwan, Korea Płd. i Singapur w ciągu 30 lat zdołały osiągnąć poziom rozwoju i uprzemysłowienia zbliżony do zachodnioeuropejskiego i są obecnie wielkimi eksporterami. Z drógiej strony na przełomie XIX w. Wielka Brytania doświadczyła rozpadu swojego imperium ekonomicznego stając się „zaledwie jednym” z krajów o wielkim potencjale gospodarczym.

Daje to chyba dostateczny obraz znaczącej roli, jaką pełni handel zagraniczny w gospodarce i rozwoju ekonomiczno - przemysłowym kraju.

3. HANDEL ZAGRANICZNY A POLITYKA GOSPODARCZA

• Bilans płatniczy, bilans obrotów bieżących, bilans handlowy.

Mówiąc o bilansie płatności międzynarodowych danego kraju, mamy na myśli zestawienie księgowe uwzględniające wszystkie przepływy (dobra, usługi, kapitał) pomiędzy krajem a światem zewnętrznym.

Płatności otrzymane z zagranicy zwiększające zasób dewiz zapisuje się po stronie aktywów (procenty i dywidendy z inwestycji).

Natomiast płatności dokonane na rzecz zagranicy po stronie pasywów (import samochodów)

Bilans płatniczy składa się z następujących pozycji:

1. bilans obrotów bieżących

• płatności (wpływy i wydatki) z tytułów obrotów handlowych

• płatności z tytułu usług (transport, turystyka, telekomunikacja, ubezpieczenia)

• obsługa kredytów zagranicznych (odsetki od kredytów zaciągniętych i udzielonych)

• przepływy dochodów majątkowych z tytułu własności (dywidendy z akcji i obligacji)

• transfery rządowe i prywatne

• nie sklasyfikowane obroty bieżące (nie rejestrowany skup i sprzedaż walut netto)

2. bilans obrotów kapitałowych i finansowych

3. rozbieżności statystyczne

4. rozrachunki oficjalne (operacje wyrównawcze)

Bilans handlowy - składa się na niego np. żywność, paliwa czy pozycje takie jak samochody i stal. Jeśli eksport towarów miał wyższą wartość aniżeli ich import, to mówimy o „korzystnym bilansie handlowym”. Jeśli zaś import przewyższa eksport mówimy o „niekorzystnym bilansie”. Niekorzystny bilans handlowy nie musi wcale być niekorzystny dla gospodarki, ponieważ nie uwzględnia on roli takich pozycji jak transport, usługi czy wpływy z podróży zagranicznych.

• Czynniki wpływające na równowagę bilansu płatniczego w krótkim i długim okresie.

Zasadą jest, iż bilans płatniczy musi być w ostateczności zrównoważony, czyli wartość wydatków musi się równać wartości przychodów.

Obrazuje to tabela bilansu płatniczego USA z roku 1983 w mld dolarów

Pozycja	Aktywa	Pasywa	Saldo
Obroty bieżące Bilans handlowy Usługi i inne Saldo obrotów bieżących	200	- 281	- 61 + 19 - 42
Obroty kapitałowe wierzytelności (-) lub długi (+) Transfery kapitałowe Saldo obrotów kapitałowych	82	- 49	+ 33
Rozbieżności statystyczne Suma wymagająca zrównoważenia (suma sald obrotów bieżących, kapitałowych + rozbieżności statystyczne)			+ 8 - 1
Operacje wyrównawcze Saldo (zmiana netto wartości rezerw USA) Formalna suma bilansowa USA			+ 1 0

Jak widać, usługi i pozycje niewidoczne zmniejszyły o ok. 1/3 deficyt handlowy z pierwszego wiersza. Aby „sfinansować” deficyt handlowy w wysokości 42 mld.$ USA musiało albo się zapożyczyć, albo redukować posiadane rezerwy.

Płatności kapitałowe - składają się na nie pożyczki od osób prywatnych lub rządu, udzielane przez zagraniczne osoby lub rządy, lub przez nie utrzymywane (np. obywatele Arabii Saudyjskiej kupujący amerykańskie papiery wartościowe, lub Amerykanin nabywający udziały w firmie brytyjskiej w Londynie. Gdy pożyczamy za granicę w celu sfinansowania bieżącego deficytu, wysyłamy skrypty dłużne (np. obligacje skarbu państwa) i uzyskujemy w zamian obce waluty, to jest to oczywiście transakcja prowadząca do aktywów. Wiersz 5 świadczy o tym, że USA w 1983 r. Były eksporterem netto skryptów dłużnych na sumę 33 mld.$ Część Trzecia świadczy o niewielkich rozbieżnościach statystycznych (suma netto wszystkich transakcji nie zaksięgowanych), sięgająca 8 mld.$. Po tych wszystkich obliczeniach saldo wynosi 1 mld.$.

• Zadłużenie.

Jak to bowiem bywa: „jeśli coś kupujesz, to albo musisz za to zapłacić, albo się zapożyczasz”.

Rozrachunki oficjalne - Dawniej deficyt netto z wiersza 6 (patrz tabela bilansu USA) rozliczany był eksportem złota. Obecnie dokonuje się to w wyniku działań rządów zagranicznych, kupujących lub sprzedających amerykańskie papiery wartościowe. Wiersz 7 świadczy o niewielkim (1 mld$) zwiększeniu zagranicznych udziałów w zasobach USA.

Pożyczki zagraniczne są podwójnym błogosławieństwem - błogosławieństwem dla pożyczkodawcy i pożyczkobiorcy (oczywiście zakładając umiejętne ich wykorzystanie przez tego ostatniego, w celu np. zwiększenia produkcji)

• Ochrona celna - koszty i korzyści.

Cło prohibicyjne - to podatek nakładany na importowane towary w wysokości wykluczającej opłacalność importu danego towaru.

Kwoty importowe - to limit ilości towaru, jaki w danym roku można sprowadzać zza granicy

Protekcjonizm - oznacza oddziaływanie na międzynarodowa wymianę dóbr. Celem takiego działania stało się podniesienie konkurencyjności towarów krajowych na rynkach obcych oraz zmniejszenie jej na rynku wewnętrznym.

W celu promowania swojego eksportu niektóre kraje stosują np. subwencje eksportowe (premie, subsydia, ulgi lub inne ułatwienia dla eksporterów). Ma to na celu zachęcić „rodzimych” producentów do rozwoju eksportu i do zwiększenia w ten sposób konkurencyjności towarów danego kraju na rynku światowym

Dumping - polega on na sprzedaży towarów za granicą po cenie, która nie pokrywa się z kosztami jego wytworzenia w kraju. Jest to sposób zdobywania rynków i eliminacji konkurencji źle przyjmowany w handlu międzynarodowym.

Skutki ceł:

• podwyżka cen towarów importowanych

• spadek konsumpcji

• ograniczenie ilości importowanych towarów na rynku krajowym

• ograniczenie światowej produkcji i wymiany

• zwiększenie wpływów budżetowych

• ochrona produkcji krajowej

• zwiększenie produkcji krajowej (nieefektywna)

• konkurencyjność cenowa towarów krajowych w stosunku do importowanych

Kwoty i prohibicyjne stawki celne, wprowadzone po to, by „chronić” zatrudnionych lub poszczególne gałęzie, często szkodzą płacą realnym i całkowitemu wynagrodzeniu czynników produkcji, nie zaś im pomagają.

• Bariery pozataryfowe i ich formy (rezultaty stosowania)

NTB (Non-tariff barriers) - bariery pozataryfowe polegające na nieformalnych restrykcjach czy regulacjach, utrudniających sprzedaż na rynkach zagranicznych np. prezydent Reagan udzielił pomocy importowej przemysłowi stalowemu, negocjując dobrowolne ograniczenia ilości stali importowanej do USA. Doprowadziło to do znacznego obniżenia udziału na rynku amerykańskim stali pochodzącej z Japonii, Europy, Korei i Brazylii.

12

1

MAKROEKONOMIA - ĆWICZENIA opracowanie: Alicja i Wojciech Makowiec - grupa 101

---