ĆWICZENIA # 1 - 2005-02-14

ĆWICZENIA # 2 - 2005-02-21

POLITYKA EKONOMICZNA - definicje:

• wg O. Langego - polityka ekonomiczna polega na wykorzystaniu praw ekonomicznych do osiągania zamierzonych celów.

• wg A. Karpińskiego - politykę ekonomiczną określa się jako aktywne oddziaływanie państwa na procesy gospodarcze i społeczne poprzez formułowanie celów, środków realizacji, priorytetów i kształtowaniu sprzyjających jej postaw jednostkowych i społecznych.

• wg J. M. Grabowieckiego :

1. Definicja ogólna - polityka ekonomiczna jest sztuką skutecznego urzeczywistniania w gospodarce wartości uniwersalnych (np. upowszechniania praw do wolności, prywatnej własności, prawdy, sprawiedliwości itp.) oraz wybranych w ramach demokratycznych procedur orientacji strategicznych (proefektywnościowa, prosocjalna, proekologiczna, protransformacyjna).

2. Definicja szczegółowa - politykę ekonomiczną określa się jako sztukę demokratycznie uzgodnionego korygowania rynkowych procesów gospodarczych przy pomocy trojakich działań:

• korekty procesu gromadzenia bogactwa przez różne podmioty i warstwy społeczne, w ramach zobiektywizowanej czyli opartej na konsensusie interesów świata pracy i kapitału polityce dochodowej i podatkowej;

• zabezpieczenia optymalnego poziomu bezpieczeństwa socjalnego przez limitowaną rzeczywistą nadwyżkę przychodów budżetu państwa nad jego sztywnymi wydatkami i nowymi zobowiązaniami;

• wspieranie rozwoju, środowiska naturalnego, miejsc pracy, konkurencyjnej struktury rynku towarów, pracy, kapitałowego, pieniężno-walutowego.

• wg B. Winiarskiego - polityka ekonomiczna to świadome i celowe oddziaływanie władzy państwowej na gospodarkę, na jej dynamikę, strukturę i funkcjonowanie, na stosunki ekonomiczne panujące w państwie i na jego relacje z zagranicą.

Ogólnym celem polityki ekonomicznej jest podnoszenie dobrobytu społeczeństwa.

Podmiotem polityki ekonomicznej jest państwo, władza państwowa, czyli:

• władza ustawodawcza - parlament - kreująca system ekonomiczny poprzez tworzenie norm prawnych;

• władza wykonawcza - rząd i jego agendy - realizuj i stanowi (rozporządzenia) prawo;

• prezydent;

• instytucje publiczno - prawne - tj. Bank Centralny i Rada Polityki Pieniężnej;

• samorządy terytorialne - trójszczeblowe: gmina, powiat, województwo;

• instytucje parlamentu UE, Rada Europy.

Władza państwowa wybierana jest w powszechnych demokratycznych wyborach i powinny ją charakteryzować następujące cechy: odpowiednie kwalifikacje (wykształcenie, doświadczenie), sumienność, efektywność, uczciwość itp.

Przedmiotem polityki ekonomicznej jest gospodarka narodowa.

Gospodarka narodowa - obejmuje łącznie wszystkie gospodarstwa indywidualne i zbiorowe w sferze produkcji i usług, podziału, obrotu i konsumpcji na terytorium państwa. Określa się ją jako system wskazując, że jest ona całością składającą się z bardzo wielu połączonych ze sobą elementów służących wspólnemu celowi tj. zaspokajaniu potrzeb społecznych poprzez produkcję dóbr i usług oraz ich podział i konsumpcję pomiędzy członków społeczeństwa.


Oddziaływanie państwa na gospodarkę:

1. Oddziaływanie państwa na dynamikę gospodarki - działania, których efektem będzie stabilny, dynamiczny wzrost rozmiarów produkcji wytworzonej przez dane społeczeństwo. Jest to też pobudzanie do rozwoju gospodarczego.

Przy porównywaniu gospodarki krajów używamy wielkości PKB / 1 mieszkańca. Wartości statystyczne są uśrednione (mogły istnieć duże rozbieżności pomiędzy skrajnymi wartościami danych, na podstawie których dokonano obliczeń) i bez znajomości struktury dochodów mieszkańców trudno jest dokonać prawidłowej analizy danych.

2. Oddziaływanie na strukturę gospodarczą:

• Oddziaływanie na strukturę w ujęciu działowo-gałęziowym - wprowadzono podział na 3 działy: dział I - rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo; dział II - przemysł i budownictwo; dział III - usługi.

Analizując strukturę możemy stwierdzić, że większość produkcji wytwarzana jest w dziale usług (około 70 %), przemysł generuje około 20 % produkcji. Możemy także stwierdzić, że w Polsce dominuje dział I. A więc, aby poprawić wydajność, efektywność struktury należy spowodować wzrost udziału w strukturze działu III (zwiększenie usług kosztem rolnictwa).

• Oddziaływanie na strukturę w kryterium własnościowym - własność może być państwowa lub prywatna. Układ ten ma podstawowe znaczenie dla kształtowania się stosunków ekonomicznych w gospodarce a także dla funkcjonowania systemu gospodarczego i stosowanych w nim rozwiązań regulacyjnych. Należy dążyć do prywatyzacji gospodarki gdyż gospodarka prywatna uważana jest za bardziej efektywną.

• Oddziaływanie na strukturę gospodarki w układzie przestrzennym - przyjmujemy za podstawę grupowania rozmieszczenie elementów gospodarki w jednostkach terytorialnych. Najczęściej uwzględnia się podział wg jednostek administracyjnych. Celem takiego oddziaływania jest wyrównanie (w górę) poziomu zagospodarowania przestrzeni (dysproporcji) np. działalność na terenie dawnych PGR-ów.

• Oddziaływanie na strukturę w ujęciu instytucjonalnym - grupującym podmioty gospodarcze w ramach sektorów instytucjonalnych wyodrębnionych w oparciu o kryterium celów i wiodących funkcji spełnianych przez te podmioty:

• sektor przedsiębiorstw, czyli jednostek gospodarczych wytwarzających produkty i usługi przeznaczone do sprzedaży na rynku;

• sektor instytucji finansowych i ubezpieczeń;

• sektor instytucji rządowych i samorządowych;

• sektor gospodarstw domowych;

• sektor instytucji niekomercyjnych (m.in. organizacje społeczne, polityczne, związki zawodowe, fundacje, związki wyznaniowe);

• sektor zagranicy - jednostki gospodarcze będące własnością podmiotów zagranicznych.

Mamy tu do czynienia z analizą makroekonomiczną, badaniem przepływów pomiędzy sektorami.

3. Oddziaływanie na funkcjonowanie gospodarki - sposób zorganizowania gospodarki, oddziaływanie na relacje między jej elementami, wspieranie funkcjonowania poprzez tworzenie w ramach systemu ekonomicznego procedur ułatwiających podejmowanie i prowadzenie działalności gospodarczej.

4. Oddziaływanie na stosunki z zagranicą - działania w ramach współpracy gospodarczej z zagranicą, bez której niemożliwy jest wzrost gospodarczy. Należy tu wpływać na wymianę handlową z zagranicą np. poprzez poprawę konkurencyjności polskiej oferty eksportowej czy też intensyfikację dopływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych.

SYSTEM EKONOMICZNY - zbiór powszechnie obowiązujących norm prawnych oraz ogólnie akceptowanych zasad regulujących postępowanie wszystkich uczestników procesu gospodarczego.

Procesy realne - procesy, w wyniku których zasoby przekształcane są w dobra, usługi (produkcja, transport, magazynowanie, obrót towarami).

Charakterystyka systemu ekonomicznego:

1. kto i jak decyduje o tym jaki ma być asortyment produkcji i jej wielkość oraz umiejscowienie - państwo lub rynek (efektywniejszy);

2. w jaki sposób ma być bilansowane i koordynowane wytwarzanie dóbr uzupełniających (komplementarnych) - państwo lub rynek, państwo jest nieskuteczne np. kartki na paliwo;

3. w jaki sposób dokonywany jest podział produktu społecznego - dokonuje tego państwo lub rynek, przy czym państwo zawsze ingeruje przez system podatkowy a także ustala płace dla sektora publicznego;

płaca ≠ dochód (płaca + transfery socjalne + odsetki (kapitał) + czynsz (własność))

4. kto jest właścicielem środków produkcji - państwo lub kapitaliści.

Podział systemów ekonomicznych:

1. wg sposobu regulacji procesu gospodarczego:

• systemy kompetytywne (konkurencyjne, systemy gospodarki rynkowej) - działania mających swobodę w podejmowaniu decyzji uczestników procesu gospodarczego regulowane są przez mechanizmy rynku, grę sił podaży, cen i popytu, określaną mianem „niewidzialnej ręki rynku”. W gospodarce rynkowej planowanie ma charakter indykatywny (wyznacza jedynie ogólne kierunki) a dalej działa już rynek;

• systemy centralnego planowania (gospodarka planowa, regulowana administracyjnie) - kierunki i rozmiary produkcji społecznej oraz sposoby jej podziału ustalane są w drodze administracyjnych decyzji organów władzy.

• wg kryterium własności:

• systemy indywidualistyczne - zasadniczą formą własności środków produkcji i trwałych dóbr konsumpcyjnych jest własność jednostkowa, a podmiotem własności i decyzji w sprawie produkcji są osoby fizyczne lub ich zrzeszenia;

• systemy kolektywistyczne - dominuje własność państwa i innych organizacji publicznoprawnych.

3. oba kryteria łącznie:

• systemy indywidualistyczno-kompetytywne (kapitalizm rynkowy) - kraje rozwinięte;

• systemy indywidualistyczno-planowe (gospodarka kapitalistyczna regulowana przez centralne planowanie państwowe) - Niemcy za Hitlera;

• systemy kolektywistyczno-kompetytywne (socjalizm rynkowy) - ZSRR za Lenina, Chiny;

• systemy kolektywistyczno-planowe (kolektywistyczna gospodarka zarządzana centralnie - realny socjalizm) - Kuba.

Właściwie nie można wskazać systemów w czystej postaci.

ĆWICZENIA # 3 - 2005-02-28

CHARAKTERYSTYKA SYSTEMÓW EKONOMICZNYCH

Polityka ekonomiczna jest nauką społeczną, nic nie jest rozstrzygnięte w sposób ostateczny, wszystko zależy od spojrzenia na gospodarkę.

Socjalizm hybrydowy to np. Polska, lata 1981-82, reformy gospodarcze m.in. ustawa o przedsiębiorstwach państwowych (3S - samorządne, samodzielne, samofinansujące się), ustawa o cenach - wprowadzenie elementów gospodarki rynkowej do systemy socjalistycznego.

System socjalistyczny jest niereformowalny.

System gospodarczy regulowany administracyjnie - gospodarka centralnie planowana:

1. Podstawowym ogniwem gospodarki było przedsiębiorstwo;

2. Aparat państwowy decydował o strukturze gospodarki. Gospodarka miała wieloszczeblową i hierarchiczną strukturę: zakład → przedsiębiorstwo → zjednoczenie → ministerstwo → rząd → parlament → KC partii;

3. Aparat państwowy decydował także o planowaniu gospodarczym. Planowanie było bardzo szczegółowe, na zasadzie piramidy, wieloszczeblowe, w ujęciu rzeczowym (liczba sztuk, kg, jednostki przeliczeniowe) a nie wartościowym;

4. Gdy popyt przewyższał podaż dochodziło do powstawania kolejek przed sklepami (gospodarka przejściowych niedoborów), reglamentacji - „kartki”, a wreszcie do rozwoju „czarnego rynku” i odrzucenia własnego pieniądza (wymiana barterowa, dolaryzacja gospodarki);

5. System motywacji - system kar i represji za niepożądane zachowanie (np. nieuczestnictwo w wyborach) oraz nagród np. talony na dobra (samochód, mieszkanie itp.)

Gospodarka kapitalistyczna mieszana:

Decyzje ekonomiczne podejmowane są przez podmioty gospodarcze a proces ten regulowany jest przez mechanizm rynkowy oparty na kategorii zysku motywującej uczestników do maksymalnej wydajności. Podstawową funkcją państwa jest głównie zapewnienie przestrzegania ustrojowych i systemowych zasad porządku społeczno - gospodarczego, zwłaszcza zasad wolności gospodarczej, poszanowania własności prywatnej i swobody przedsiębiorczości.

Przyczyny zaangażowania państwa w proces gospodarowania:

1. Aby państwo mogło funkcjonować potrzebne są m.in. wymiar sprawiedliwości, administracja, porządek wewnętrzny (policja), suwerenność (wojsko). Dlatego musi ono posiadać środki finansowe niezbędne do istnienia i działania ww. instytucji. Państwo ingeruje w proces gospodarowania z samego faktu pozyskiwania tych środków ⇒ system podatkowy.

Stopień zaangażowania państwa w proces gospodarowania mierzy się relacją wydatków budżetowych do PKB.

Funkcje państwa:

• tradycyjne (administracyjna, wymiar sprawiedliwości, obrona narodowa, porządek wewnętrzny);

• socjalno-kulturowe (ochrona zdrowia, zabezpieczenie społeczne, nauka, kultura, itp.);

• regulacyjne.

1. Państwo wpływa na proces gospodarowania poprzez realizowanie polityki pieniężnej (politykę pieniężną prowadzi NBP).

2. Państwo wpływa na proces gospodarowania w gospodarce rynkowej z powodu niedoskonałości mechanizmu rynkowego, która wyraża się w 3 obszarach:

1. nieefektywność - przejawiająca się poprzez:

• gdyby państwo nie wpływało na gospodarkę nie byłoby wolnej konkurencji - nastąpiłaby monopolizacja gospodarki, zadaniem państwa jest stworzenie zapobiegającego temu prawa i powołanie instytucji stojących na straży tego prawa np. Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów;

• koszty zewnętrzne - przedsiębiorstwa dążąc do maksymalizacji zysku niezależnie od tego czy ich działanie powoduje degradację środowiska, Państwo powinno wprowadzić regulacje prawne zmuszające przedsiębiorstwa do odpowiednich działań np. zakładania filtrów na kominy;

• Niedostateczne zainteresowanie prywatnych przedsiębiorców pewnymi dziedzinami gospodarki np. infrastrukturą techniczną, ponieważ wymagają one zgromadzenia dużych środków przy odległym okresie zwrotu. Państwo zachęca, pomaga inwestorom lub samo tworzy infrastrukturę.

Infrastruktura dzieli się na :

• infrastrukturę społeczną - urządzenia służące zaspokajaniu potrzeb społecznych w zakresie ochrony zdrowia, oświaty, szkolnictwa, kultury itp.;

• infrastrukturę techniczną - zasoby ukierunkowane: urządzenia związane z transportem (np. drogi, mosty, koleje), urządzenia związane z przesyłaniem informacji, urządzenia związane z przesyłaniem energii (sieć elektroenergetyczna), wodociągi, kanalizacja.

1. nierówność w podziale dochodu - gdyby gospodarka została pozostawiona sama sobie rosłyby dysproporcje w podziale dochodów - państwo stara się nie dopuścić do nieuzasadnionych rozpiętości dochodów - „zabiera bogatym a daje biednym”. Dotyczy to nie tylko dochodów w wymiarze finansowym, ale także dostępu do tzw. bezpłatnych usług.

2. niestabilność gospodarki - gdyby nie było ingerencji państwa doszłoby do większej niestabilności gospodarki - częstsze i głębsze kryzysy (dekoniunktura, wzrost inflacji, bezrobocie). Państwo może wpływać na wielkość i częstotliwość powstawania kryzysów poprzez swoją politykę ekonomiczną.

ĆWICZENIA # 4 - 2005-03-07

Kierunki oddziaływania państwa - zadania polityki ekonomicznej w gospodarce rynkowej:

1. Polityka ekonomiczna zajmuje się oddziaływaniem na gospodarkę pod kątem zapewnienia stałego dopływu środków niezbędnych do wykonywania przez państwo jego funkcji wewnętrznych i zewnętrznych.

2. Polityka ekonomiczna wspiera funkcjonowanie i rozwój sektorów gospodarki nie cieszących się zainteresowaniem prywatnych przedsiębiorców lub wyłączonych z zakresu ich oddziaływania na skutek nacjonalizacji.

3. Polityka ekonomiczna stara się zapewnić osłonę działalności gospodarczej przed niepożądaną konkurencją zagraniczną (np. dumping - wprowadzanie przez inne państwo na nasz rynek produktów po cenach niższych od kosztów wytworzenia; na pewnych etapach rozwoju chronienie własnej gospodarki jest procesem niezbędnym np. gospodarka polska w 1989)

4. Polityka ekonomiczna chroni konkurencję przed działaniami monopoli.

5. Polityka ekonomiczna usuwa zagrożenia rozwoju gospodarczego przez przeciwdziałanie czynnikom stagnacyjnym i kryzysogennym i przez pobudzanie koniunktury.

6. Polityka ekonomiczna stara się zapewnić ład społeczny przez oddziaływanie na proces dystrybucji, zapewniając osłonę warstw ekonomicznie słabszych a także regulując warunki pracy i płacy.

7. Polityka ekonomiczna zajmuje się problemami ochrony środowiska naturalnego i dąży do zapewnienia ładu przestrzennego.

Uwarunkowania polityki ekonomicznej - można je podzielić na 3 grupy:

1. Uwarunkowania ustrojowo - systemowe, do których zaliczamy:

1. ustrój społeczno - polityczny;

2. struktury państwowo - administracyjne i społeczne;

3. rozwiązania instytucjonalne i systemowe w gospodarce.

2. Uwarunkowania wewnętrzne:

1. stan i struktura zasobów:

• ludzkich - określa potrzeby konsumpcyjne oraz zasoby siły roboczej (ok. 38,2 mln), obecnie struktura zmienia się na niekorzystną (rośnie udział osób w wieku poprodukcyjnym w stosunku do osób w wieku produkcyjnym) z powodu ujemnego przyrostu naturalnego oraz wydłużania się okresu życia - system zabezpieczeń społecznych wymaga więcej środków (zasada repartycji - umowa międzypokoleniowa - osoby aktywne zawodowo finansują ze swych składek świadczenia osób już nieaktywnych), zmiana struktury powoduje, że więcej środków musi być dołożone z budżet. Obecnie są 3 filary:

• I - repartycyjny;

• II - OFE - system zdefiniowanej składki (w przeciwieństwie do poprzedniego istnieje zależność pomiędzy wnoszoną teraz składką a otrzymywanym później świadczeniem),wysokość świadczeń jest zróżnicowana i zależy m.in. od płci;

• III - pracownicze programy emerytalne i inne formy oszczędnościowo - ubezpieczeniowe np. IKE. W skład struktury zasobów ludzkich wchodzi także poziom wykształcenia, od którego uzależnione możliwości (potencjał rozwojowy) gospodarki a także struktura konsumpcji.

• majątkowych - infrastruktura techniczna i majątek trwały - budynki, budowle, maszyny itp. Przestarzały majątek nie wyprodukuje nowoczesnych produktów. W Polsce budynki są zużyte w 40 %, maszyny w 60 %, a środki transportu w 64 %.

• przyrodniczych - bogactwa naturalne, jakość wód, powierzchnia i klasa gleb, klimat, jakość i powierzchnia lasów, ukształtowanie terenu.

1. wewnętrzna sytuacja gospodarcza;

2. wewnętrzna sytuacja polityczna - np. każda zmiana władzy w Polsce wiąże się ze zmianą kadry zarządzającej, nowymi reformami itp.;

3. układ sił politycznych w kraju - dobrze gdy jest rząd większościowy;

4. stosunek społeczeństwa do władzy;

5. stosunki narodowościowe - silne mniejszości narodowe mogą utrudniać rządzenie i gospodarowanie;

6. zagospodarowanie przestrzenne kraju i regionów.

• Uwarunkowania zewnętrzne:

1. położenie geograficzne - zmienia się na przestrzeni wieków a nawet lat np. zmiany sąsiadów (w ostatni czasie Polska miała ich 3, a obecnie 7), gdy mamy dobre stosunki z sąsiadami istnieją warunki do współpracy gospodarczej;

2. międzynarodowa sytuacja polityczna i gospodarcza - jeśli w krajach partnerskich pogarsza się sytuacja gospodarcza to ma to także wpływ na naszą sytuację np. potrzeba poszukiwania nowych rynków zbytu;

3. przynależność do międzynarodowych ugrupowań politycznych, gospodarczych i militarnych - kosztem rezygnacji z części suwerenności kraj ma szansę na np. nowe inwestycje itp.;

4. warunki wymiany (Terms of Trade) - trzeba się starać eksportować jak najwięcej (wewnętrzny popyt ograniczony, rośnie produkcja, zatrudnienie) przy jak najlepszych warunkach wymiany (produkty wysoko przetworzone - rolnictwo jest mało konkurencyjne);

5. stan zagospodarowania rejonów przygranicznych krajów sąsiednich - wpływa na współpracę oraz rozwój regionów;

6. zadłużenie zagraniczne - generuje koszty na obsługę i trzeba je kiedyś spłacić.

ĆWICZENIA # 5 - 2005-03-14

Cele polityki ekonomicznej - zjawiska i procesy społeczno-gospodarcze pożądane z punktu widzenia państwa. Na cele polityczne ma wpływ forma państwa - struktura władzy państwa a także sytuacja społeczno - gospodarcza.

Rodzaje celów polityki ekonomicznej:

1. Cele generalne - wyrażające się w dbałości rządzących o suwerenność narodową, postęp społeczny, gwarantowanie praw człowieka do wolności, prywatnej własności, sprawiedliwości;

2. Cele ustrojowo-systemowe - związane z budowanie ustroju społeczno-gospodarczego;

3. Cele ekonomiczne dotyczące pomnażania bogactwa, powiększania dobrobytu, zwiększania udziału w międzynarodowym podziale pracy;

4. Cele społeczne polegające na dbałości rządzących o sprawiedliwy podział dochodu;

5. Cele ekologiczne związane z ochroną środowiska naturalnego;

6. Cele obronno - militarne związane z zapewnieniem przemysłu obronnego na poziomie dostosowanym do realnych możliwości gospodarki i otaczających nas zagrożeń.

Związki zachodzące pomiędzy celami polityki ekonomicznej:

1. związki synergiczne - realizacja jednego celu umożliwia lub wspiera realizację innego celu.

2. związki neutralne - zachodzą gdy realizacja jednego celu nie wpływa na inny.

3. związki sprzeczne - zachodzą gdy realizacja jednego celu uniemożliwia realizację innego (np. inflacja - bezrobocie).

Cele polityki ekonomicznej zależą od systemu państwa.

Dziedziny polityki ekonomicznej - są to szczegółowe jej rodzaje. Klasyfikacja dziedzin ze względu na:

1. obszar gospodarczego oddziaływania państwa:

• obszar w sensie sektor gospodarczy - polityka przemysłowa, rolna, transportowa, energetyczna;

• obszar jako problem do rozwiązania - polityka strukturalna, wzrostu gospodarczego, wspierania małych i średnich przedsiębiorstw.

2. kryterium instrumentacji (narzędzia osiągania wyznaczonych celów):

• polityka pieniężna;

• polityka budżetowa, cenowa, dochodowa, celna.

3. zakres aktywności państwa w gospodarce:

• polityka globalna - oddziaływanie na całość gospodarki (makroekonomiczna);

• polityka selektywna - oddziaływanie na poszczególne obszary działalności gospodarczej (mikroekonomiczna).

4. rodzaj wykorzystywanych metod oddziaływania państwa na gospodarkę:

• polityka klasyczna - oddziaływanie opiera się na wykorzystywaniu rynkowego mechanizmu samoregulacji;

• polityka rozwinięta - oddziaływanie oparte na mechanizmie rynkowym i interwencji państwa;

• polityka totalna (pełnozakresowa) - bezpośrednie regulowanie gospodarki przez państwo, dominacja.

5. cele i horyzont czasowy:

• polityka antykryzysowa o charakterze krótkookresowym polegająca na bieżącym korygowaniu wahań mechanizmu rynkowego;

• polityka strukturalna o charakterze średnio i długookresowym wpływająca na strukturę gospodarki, promująca nowoczesne kierunki jej rozwoju.

6. moment reakcji państwa na zjawiska i procesy gospodarcze:

• polityka pasywna regulująca ex-post (po fakcie);

• polityka aktywna oddziaływująca ex-ante (wyprzedzająca).

7. terytorialny zasięg ingerencji państwa w gospodarce:

• polityka lokalna;

• polityka krajowa;

• polityka ponadnarodowa.

8. charakter realizowanej strategii gospodarczej:

• polityka liberalna - w której szczególne znaczenie ma wolność i odpowiedzialność jednostki, konkurencja, własność prywatna, niskie podatki;

• polityka lewicowa - z dużą aktywnością państwa w gospodarce, rozbudowanym sektorem publicznym, wysokimi podatkami, niską efektywnością, chronicznym deficytem budżetowym itp.

POLITYKA BUDŻETOWA

Polityka budżetowa - świadome i celowe oddziaływanie państwa na gospodarkę za pomocą dochodów i wydatków budżetowych. W wąskim ujęciu polityka budżetowa ogranicza się do regulowania ogólnej wysokości i proporcji dochodów i wydatków budżetowych oraz ich wzajemnego stosunku (salda budżetu), a w ujęciu szerokim obejmuje ona też politykę podatkową i politykę wydatków budżetowych. Szczególną cechą polityki budżetowej jest wyodrębnienie z polityki gospodarczej wynikające ze specyfikacji środków realizacji, którymi są narzędzia gromadzenia i rozdysponowywania dochodów budżetowych.

Budżet - narzędzie polityki budżetowej; przejaw aktywności państwa; roczne zestawienie dochodów i wydatków państwa; program działań rządu wyrażony w postaci liczbowej.

Im bardziej szczegółowy (precyzyjny) budżet tym mniejsze pole manewru w realizacji polityki budżetowej będzie miła rząd.

Zasady budżetowe:

• jedności - materialnej i formalnej - istnieje jeden taki dokument, określone środki stanowią wspólny zasób, nie wiążą się z wydatkami, są rozdysponowywane wg gestii rządzących; jeden wspólny zasób środków, określone wydatki nie są powiązane ze źródłami środków;

• zupełności - cała aktywność państwa powinna mieć odzwierciedlenie w budżecie;

• roczności - budżet jest uchwalany na 1 rok;

• równowagi budżetowej - wydatki mają pokrycie w dochodach;

• jawności;

• szczegółowości.

wskaźnik zaangażowania państwa w procesie gospodarowania =	dochody lub wydatki
		PKB

Im wyższy wskaźnik tym większa część gospodarki podlega regulacji administracyjnej. Lepszy rozwój jest w krajach o niższym wskaźniku. Im wskaźnik wyższy tym dany kraj ma lepiej rozwiniętą politykę socjalną:

Korea Płd. - 20 %;

USA - 30 %;

Japonia - 35 %;

Szwecja - 60%;

Wielka Brytania - 40 %;

Dania - 50 %;

Belgia - 50 %;

Polska 45 %.

Funkcje polityki budżetowej (państwo realizując te funkcje oddziałuje na gospodarkę):

1. alokacyjna - polega na alokacji (rozmieszczeniu) czynników wytwórczych (praca, ziemia, kapitał). Rozmieszczenie czynników pomiędzy sektor publiczny i prywatny oraz w ramach tych sektorów. W sektorze publicznym zachodzi to w sposób bezpośredni - konkretne środki są przeznaczane na konkretne zadania, w sektorze prywatnym ma miejsce korygowanie cen dóbr i usług przy pomocy podatków i dotacji (podatki pośrednie).

1. po stronie dochodów:

• podatek od Towarów i Usług (VAT) ma wpływ na cenę i pośrednio na popyt;

VAT + akcyza = około 60 % dochodów państwa (w tym VAT - 40 %)

• zaniechanie poboru podatków - specjalne strefy;

• obniżenie cen świadczeń udzielanych przez państwo;

• polityka celna - wysokość ceł.

1. po stronie wydatków - dotacje, subwencje, dopłaty.

• redystrybucyjna - państwo realizując politykę budżetową wpływa na ostateczny podział dochodów indywidualnych. Oddziaływanie odbywa się na 3 płaszczyznach:

1. kształtowanie warunków, w jakich odbywa się wytwarzanie produktu (najmniej ważna);

2. oddziaływanie w sposób bezpośredni przy wykorzystaniu pewnych instrumentów (podatki bezpośrednie, pieniężne transfery socjalne).

• po stronie dochodów przez podatki bezpośrednie, głównie podatek dochodowy od osób fizycznych;





podatek stały

dochód

Podatek liniowy - wraz ze wzrostem dochodu podatek rośnie proporcjonalnie (stała jest tu stawka podatku).

Podatek stały (ryczałtowy) - stała kwota podatku bez względu na dochód.

Podatek progresywny - kwota podatku rośnie szybciej niż dochód. Obowiązuje w Polsce (występują 3 stawki podatkowe: 19 %, 30 %, 40 %)

	Stawka nominalna	Stawka efektywna
0 zł. - 37 024 zł.	19 %	13,3 %
37 024 zł. - 72 048 zł.	30 %	17,4 %
powyżej 72 048 zł.	40 %	29,1 %

Ogółem stawka efektywna wynosi 19,6 %

Różnice pomiędzy stawką efektywną i nominalną są spowodowane przez:

• istnieje kwota wolna od podatku, zwolnienia i ulgi podatkowe;

• średnia stawka efektywna jest mniejsza od nominalnej dlatego, że grupy podatkowe nie są równoliczne.

próg	Liczba osób płacących (%)	Wpływy do budżetu (% PIT)
1	95,18 %	51,21 %
2	3,83 %	15,77 %
3	0,99 %	33,02 %

• po stronie wydatków poprzez pieniężne transfery socjalne wpływa na redystrybucję. Transfery socjalne dzielimy na:

• transfery zastępujące dochód - renty, emerytury (ograniczone oddziaływanie państwa);

• transfery uzupełniające dochód - zasiłki, ich wysokość jest ustalana przez rządzących.

1. oddziaływanie w sposób pośredni poprzez świadczenie tzw. bezpłatnych lub częściowo odpłatnych usług (oświata, ochrona zdrowia itp.). Usługi te finansowane są w całości lub częściowo (np. 37 % ulga dla studentów na bilety PKP) z podatków.

• stabilizacyjna - państwo poprzez realizację polityki budżetowej wpływa stabilizująco na proces gospodarowania, niweluje wahania koniunkturalne, państwo oddziałuje na dynamikę gospodarczą poprzez stymulowanie lub ograniczanie popytu. Państwo w sytuacji dekoniunktury powodując wzrost popytu wpływa na zwiększenie produkcji i zatrudnienia.

1. po stronie dochodów:

• operacje podatkowe - zwiększa się popyt przez obniżenie podatków;

• operacje pożyczkowe - wywołują albo efekt deflacyjny, gdy służą ściągnięciu pieniądza z rynku albo efekt inflacyjny gdy służą finansowaniu wydatków państwa.

2. po stronie wydatków:

• oddziaływanie na płace w sektorze budżetowym;

• oddziaływanie na wysokość transferów socjalnych np. zwiększanie zasiłków;

• roboty publiczne, wydatki zbrojeniowe.

ĆWICZENIA # 6 - 2005-04-11

Krzywa Laffere'a




max 100 %

0 % Stopa podatkowa

Wraz ze wzrostem podatków, przy niskim poziomie podatków dochody budżetowe mogą rosnąć. Po przekroczeniu wartości maksymalnej wraz ze wzrostem podatków dochody budżetu państwa z tego tytułu będą malały ponieważ zmniejszy się baza podatkowa (część przedsiębiorstw przestanie funkcjonować - bankructwo, część sama zrezygnuje z działalności a część zacznie działać w tzw. „szarej strefie”).

Nie ma stałej zależności pomiędzy stopą podatkową a wpływami budżetowymi typu: jeżeli stopa podatkowa wzrośnie o 10 % to dochody wzrosną tez o 10 %.

Aktywna polityka budżetowa - (dyskrecjonalna) - ex-ante, polega na stosowaniu, wykorzystaniu przez rząd środków głównie w celu przeciwdziałania wahaniom koniunktury. Wymaga ona działań o charakterze legislacyjnym odnoszących się do programów budżetowych. Zmiany w programach budżetowych mogą dotyczyć:

• po stronie dochodów - stawek podatków;

• po stronie wydatków - zmiany struktury transferów środków, zmiany w wysokości wydatków publicznych związanych np. z robotami publicznymi.

Aktywna polityka budżetowa jest procesem, obejmuje pewien okres czasu. Na ten proces składają się następujące fazy:

• faza rozpoznania - obejmująca okres od powstania zakłócenia w prawidłowym funkcjonowaniu gospodarki do momentu jego ujawnienia się w informacji sprawozdawczej umożliwiającej ocenę, analizę sytuacji;

• faza decyzyjna - obejmuje ustalenie zakresu, form potrzebnych zmian w polityce budżetowej;

• faza instrumentalna - obejmuje postępowanie legislacyjno - administracyjne związane z urzeczywistnieniem zamierzonych zmian.

Ryzyko - brak kompetencji, zła diagnoza, nieskuteczne sposoby rozwiązania problemu. Przeciwnicy tej polityki wskazują także na efekt opóźnienia (przesunięcia) - decyzje publiczne podejmowane są w innych warunkach niż powstały przyczyny i samo zjawisko. Powodowane jest to faktem, że aktywna polityka budżetowa jako proces trwa określony czas. Państwo nie jest w stanie w czasie rzeczywistym zebrać wszystkich informacji, przeanalizować ich i wprowadzić w życie podjętych decyzji.

Pasywna polityka budżetowa - opiera się na mechanizmie automatycznych stabilizatorów koniunktury. Koncepcja tej polityki opiera się na założeniu, że określone elementy dochodów i wydatków budżetowych cechuje tendencja do samoczynnego, automatycznego reagowania na zmiany w sytuacji gospodarczej w celu wyzwolenia impulsów neutralizujących wahania koniunktury. Polityka ta nie wymaga bezpośredniej aktywności państwa.

Automatyczne stabilizatory koniunktury - oddziaływują na popyt globalny. Siła ich oddziaływania wynika z rozwoju sytuacji gospodarczej, a ich uruchomienie nie wymaga decyzji administracyjnej.

• po stronie dochodów budżetowych = podatek dochodowy od osób fizycznych o progresywnej formule,

• po stronie wydatków - transfery socjalne przede wszystkim na pomoc społeczną i zasiłki dla bezrobotnych.

W sytuacji dekoniunktury gospodarczej spadają dochody brutto ⇒ obniża się podstawa opodatkowania (nie ma tego przy podatku liniowym czy stałym). Elastyczność systemu podatkowego powoduje, że popyt (dochód pozostający do dyspozycji będący podstawą wydatków na zakup dóbr i usług) spada wolniej niż dochód brutto, ponieważ mniejsza część dochodów zamienia się w podatek. Jednocześnie rosną transfery socjalne np. zasiłki dla bezrobotnych. Dochody budżetu państwa będą malały natomiast rosły wydatki, co może prowadzić do pogłębiania się deficytu budżetowego.

W sytuacji odwrotnej automatyczne stabilizatory koniunktury będą powodowały że popyt będzie rósł wolniej niż wynikało by to ze wzrostu dochodów ponieważ będą obniżały go rosnące podatki.

Główną zaletą automatycznych stabilizatorów koniunktury jest szybkość, automatyczność reakcji na wahania koniunktury oraz fakt, że nie wymagają decyzji państwa. Wadą natomiat fakt, że nie usuwają przyczyn dekoniunktury, nie wpływają na strukturę gospodarki a jedynie ograniczają negatywne skutki. Poza tym ich działanie prowadzi do zmian salda budżetu - deficyt.

Deficyt budżetowy - sytuacja, gdy wydatki budżetu państwa przewyższają dochody.

Deficyt na 2005 r. - 35 mld

2006 r. - 30 mld

Istnieje możliwość wykorzystania deficytu publicznego jako narzędzia stabilizacji gospodarki. Podejście zwolenników aktywnej roli państwa w gospodarce (Keynes?) zakładało, że budżet państwa nie musi być zrównoważony, gdyż w ten sposób można prowadzić aktywną politykę zapobiegania wahaniom koniunktury. Państwo może się „zadłużać” dopuszczając do deficytu w razie pogorszenia się koniunktury pod warunkiem, że pieniądze te zostaną wykorzystane na pobudzenie gospodarki, poprzez wzrost wydatków budżetowych zwiększa się popyt a tym samym rośnie produkcja i maleje bezrobocie. Mamy tu do czynienia z efektem mnożnikowym. Ale może pojawić się inflacja, która niweczy plany państwa. Wyżej opisane postępowanie rzadko prowadzi do wzrostu gospodarczego a znacznie częściej do wzrostu cen, zależy to jednak m.in. od potencjału gospodarczego państwa.

Finansowanie deficytu budżetowego może się wiązać z tzw. efektem wypychania (wypierania). Polega on na tym, że wydatki i inwestycje publiczne przeznaczone na sfinansowanie deficytu zastępują (wypychają) wydatki i inwestycje prywatne. Dzieje się tak m.in. dlatego że obligacje są dobrze oprocentowane a zysk obarczony jest niskim poziomem ryzyka. Efekt ten prowadzi do niekorzystnych zmian w strukturze gospodarki, ograniczenia dostępnego w przyszłości potencjału produkcyjnego, nieefektywnego gospodarowania środkami i wzrostu ceny pieniądza.

Dług publiczny - skumulowane deficyty budżetu państwa z lat ubiegłych.

Zmienia się struktura zadłużenia - maleje zagraniczne a rośnie krajowe.

Styczeń 2005 r.:

dług publiczny - 421,5 mld zł

krajowy - 297,5 mld zł (70,6 %)

zagraniczny - 124 mld zł (29,4 %)

W zadłużeniu krajowym największą część stanowią skarbowe papiery wartościowe (SPW) - około 40 % całości długu publicznego a wśród nich najwięcej rynkowe - bony i obligacje.

W zadłużeniu zagranicznym:

• Dług z tytułu skarbowych papierów wartościowych ∼ 61 mld zł. (14,5 %) w tym obligacje typu „BRADY” ∼ 3,7 mld.

• Dług z tytułu kredytów ∼ 63 mld (15 %) w tym Klub Paryski ∼ 50 mld (12 %).

Klub Paryski -w latach 70-tych bardzo duże pożyczki i kredyty w większości skonsumowane, w 1976 r. - dług zagraniczny osiągnął 12 mld, w 1980 r. - 25 mld (jego obsługa była równa 101 % wpływów z eksportu, więc nawet za nią nie mieliśmy czym płacić), 1985 r. - 29 mld, 1989 - 41 mld. W 1990 r. rozpoczęto negocjacje redukcji spłaty zadłużenia.

W 1991 r. - Polska podpisała porozumienie z Klubem Paryskim (obejmuje 19 najbogatszych państw świata, z czego w 16 byliśmy zadłużeni). Byliśmy winni około 33 mld USD. Nasze zadłużenie zredukowane o 30 % już w momencie podpisywania porozumienia i o następne 20 % po trzyletnim programie gospodarczym mającym na celu zmniejszenie deficytu i inflacji. Z każdym krajem podpisaliśmy osobne porozumienia co do sposobu redukcji zadłużenia. Jednym ze sposobów jest tzw. zasada ekokonwersji - (np. z USA) - to co wydajemy na finansowanie działalności proekologicznej uznawane jest za spłacanie długu.

Obligacje typu „BRADY” - w 1994 r. Polska podpisała porozumienie z Klubem Londyńskim zrzeszającym 40-50 wierzycieli prywatnych, którym byliśmy winni około 14 mld USD. Zadłużenie zostało zredukowane o 45 % a pozostała kwota została zastąpiona ww. obligacjami.

Deficyt sektora finansów publicznych - składa się na niego suma deficytów budżetu państwa, samorządów, ochrony zdrowia, funduszy celowych powiększona o wypłaty rekompensat dla emerytów i pracowników sfery budżetowej a następnie pomniejszona o transfery do drugiego filaru ubezpieczeń społecznych.

Kryteria konwergencji:

1. Średnia stopa inflacji nie może być większa o więcej niż 1,5 pkt. % ponad średnią inflację w 3 najlepszych pod tym względem krajach UE;

2. Relacja deficytu budżetowego do PKB nie może przekroczyć 3 % (2004 r.- 6,8 % lub 4,8 % w zależności od metody liczenia);

3. Dług publiczny nie może przekroczyć 60 % PKB (2004 r. - 48 %);

4. Średnia stopa procentowa obligacji skarbowych nie powinna być wyższa niż 2 pkt. % ponad średnią stopę procentową w 3 krajach UE o najniższej stopie procentowej.

Udział w mechanizmie kursowym powinien respektować nominalny przedział wahań kursu walutowego przewidziany w ramach mechanizmu kursowego przynajmniej w ciągu 2 ostatnich lat przed przystąpieniem do strefy Euro.

ĆWICZENIA # 7 - 2005-04-25

POLITYKA PIENIĘŻNA

Polityka pieniężna - świadome i celowe oddziaływanie państwa na gospodarkę za pomocą regulowania podaży pieniądza krajowego. Politykę wyznacza i realizuje bank centralny. Podstawowym celem NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP. NBP stoi na straży pieniądza. Do 2003 stabilność oznaczała ograniczenie inflacji. Po 2003 jest to utrzymanie inflacji na określonym poziomie. Przez stabilność rozumie się inflację na tyle niską, by nie wywierała ona negatywnego wpływu na inwestycje, oszczędności. Zapewnienie tak rozumianej stabilności jest podstawowym sposobem, w jaki bank centralny przyczynia się swoimi decyzjami do osiągnięcia wysokiego i stabilnego wzrostu gospodarczego.

Bezpośredni cel inflacyjny - regulowanie polityki pieniężnej odbywa się przez kontrolowanie poziomu inflacji (obecnie 2,5 % Ⴑ 1 pkt %).

Funkcje banku centralnego:

1. Emisyjna - NBP ma wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych będących prawnym środkiem płatniczym w Polsce. NBP określa wielkość emisji oraz moment wprowadzenia do obiegu, odpowiada za płynność pieniądza. Ponadto organizuje obieg pieniężny i reguluje ilość pieniądza w obiegu.

2. Bank banków - NBP w stosunku do banków pełni funkcje regulacyjne, które mają na celu zapewnienie bezpieczeństwa depozytów zgromadzonych w bankach oraz stabilności sektora bankowego. NBP organizuje system rozliczeń pieniężnych, prowadzi bieżące rozrachunki międzybankowe. Jest odpowiedzialny za stabilność i bezpieczeństwo całego systemu bankowego. Pełniąc funkcję banku banków sprawuje kontrolę nad działalnością banków i nadzoruje systemy płatności w Polsce.

3. Centralny bank państwa - (bank gospodarki narodowej) - prowadzi bankową obsługę budżetu państwa, prowadzi rozrachunki bankowe rządu i centralnych instytucji państwa, państwowych funduszy celowych, państwowych jednostek budżetowych oraz realizuje ich zalecenia płatnicze.

Istnieje konstytucyjny zakaz finansowania deficytu budżetowego przez bank centralny. Takie finansowanie powodowałoby procesy inflacyjne.

Równość Fishera - M^.V = P^.T

M - masa pieniądza

V - prędkość obiegu pieniądza

P - przeciętny poziom cen

T - wolumen (ilość) transakcji

Baza monetarna - zasób pieniądza wielkiej mocy - gotówka w obiegu pozabankowym i gotówka w bankach komercyjnych, jest najbardziej płynna, zależy od mnożnika kreacji pieniądza a ten z kolei od:

• stopy rezerw obowiązkowych (gdy np. a = 10 % to z każdych 100 zł depozytów rezerwy wyniosą 10 zł a na kredyty zostanie przeznaczone 90 zł, jeżeli te 90 zł trafi z powrotem do banku to rezerwy - 9 zł a dalej na kredyty - 81 zł itd.);

• preferencji ludności co do określonej formy pieniądza.

Przyrost bazy monetarnej o jednostkę może spowodować wzrost podaży pieniądza o kilka jednostek. Im wyższa stopa rezerw tym moc bazy niższa. Bazę kontroluje się przez operacje otwartego rynku (OMO).

Im szybciej pieniądz krąży w gospodarce tym trzeba go mniej, bo może obsłużyć większą liczbę transakcji. Przyjmuje się, że V jest względnie stałe w krótkim okresie czasu, zatem M zależy od przewidywanego nieuniknionego wzrostu cen i aktywności w gospodarce.

Wzrost podaży pieniądza powinien być dostosowany do wzrostu PKB, aby ilość pieniądza miała pokrycie w towarach.

Funkcje pieniądza:

1. Oddziaływanie stopą procentową:

Stopa procentowa wpływa na realne procesy w gospodarce. Jeżeli bank centralny podwyższy ją rosną oszczędności a maleją kredyty, co z kolei powoduje ograniczenie podaży pieniądza, spadek inwestycji. Kredyty stają się droższe, ponieważ banki komercyjne korzystając z kredytów w banku centralnym same muszą zapłacić więcej i podwyższają wtedy swoje stopy procentowe.

W praktyce oddziaływanie stopą procentową na realne procesy jest ograniczone - różne podmioty mogą różnie reagować - akceptować wzrost ceny kredytu:

• poszczególne sektory gospodarki różnie reagują na wzrost stopy procentowej. Na zmianę reagują inaczej duże korporacje, które z zasobów własnych mogą czerpać środki na rozwój a inaczej małe i średnie, które korzystają w większości ze źródeł zewnętrznych i jest to dla nich sytuacja niekorzystna;

• instytucje, które muszą zmodernizować działalność, dostosować się do standardów nie dbają o zmiany poziomu stóp procentowych;

• konstrukcja systemu podatkowego;

• niektóre przedsiębiorstwa mogą akceptować wzrost ceny kredytu ze względu na możliwość przerzucania kosztów pozyskania w cenę - monopole;

• możliwość korzystania z kapitału z zagranicy;

• zadłużenie się gdy stopa procentowa jest wysoka powoduje, że koszt kredytu spada w długim okresie czasu;

• gdy przewidujemy wzrost inflacji to chętniej korzystamy z kredytu o stałej stopie (kredyt staje się znacznie tańszy przy wysokiej stopie inflacji).

2. Oddziaływanie na kurs walutowy:

W Polsce od 2000 r. mamy płynny kurs walutowy ustalany przez rynek w relacji popyt - podaż. NBP nie wpływa na kurs przy pomocy instrumentów administracyjnych, może wpływać jedynie jako uczestnik rynku w ramach operacji otwartego rynku.

Dochodzenie do kursu płynnego:

Do 05.1991 r. - kurs sztywny, potem pierwsza dewaluacja o 14 %, powiązano kurs z koszykiem walut (początkowo 5); 10.1991 r. - inflacja krocząca (pełzająca, tak ustalono poziom dewaluacji, że codziennie dolar stawał się droższy o kilka zł); 1995 r. - wprowadzono możliwość odchylania się kursów BC o widełki Ⴑ 7 %, a potem o Ⴑ 15 %. Od 2000 r. - kurs płynny. Utrzymanie stabilnego kursu ma znaczenie szczególnie dla gospodarek tych krajów, w których dominuje wymiana.

Denominacja - zmniejszenie nominału obowiązującego pieniądza przez „obcięcie kilku zer”.

Dewaluacja - obniżenie kursu waluty krajowej w wyniku decyzji administracyjnej.

Deprecjacja - obniżenie kursu waluty w wyniku rynkowej gry sił popytu i podaży.

Deprecjacja zł spowoduje:

• wzrost eksportu - ponieważ eksport tej samej ilości towaru przyniesie nam większe zyski lub też będziemy mogli obniżyć cenę nie zmniejszając zysków i przez to stać się bardziej konkurencyjni na rynku;

• spadek importu - stanie się droższy.

Instrumenty polityki pieniężnej:

1. Oddziałujące na płynność sektora bankowego i ceny kredytu:

• operacje otwartego rynku (obligacje i bony skarbowe) - transakcje dokonywane z inicjatywy banku centralnego z bankami komercyjnymi. Obejmują one warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub kupno papierów wartościowych lub dewiz a także emisję własnych papierów dłużnych banku centralnego. Równoważą one popyt i podaż środków utrzymywanych przez banki komercyjne w banku centralnym. W ten sposób bank centralny wpływa na poziom krótkoterminowych stóp procentowych na rynku międzybankowym. Obecnie polegają one na emisji własnych papierów dłużnych (14-dniowych bonów pieniężnych, których minimalna rentowność jest równa stopie referencyjnej). Jeżeli NBP będzie prowadził politykę restrykcyjną będzie sprzedawał papiery;

• stopa redyskontowa - 6,5 % - podwyższana w celu zmniejszenia podaży pieniądza;

• stopa referencyjna - 6 %;

• stopa kredytu lombardowego - 7,5 %;

• stopa rezerw obowiązkowych - 3,5 % = 0,9^.stopa redyskontowa weksli, odprowadzana od każdego depozytu do banku centralnego, nie może być użyta do kreacji pieniądza. Bank centralny nakłada na banki komercyjne obowiązek utrzymywania rezerwy obowiązkowej. A ona na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności sektora bankowego na stopy procentowe na rynku międzybankowym i służy ograniczaniu nadpłynności banków. Rezerwą obowiązkową jest wyrażona w zł część środków pieniężnych zgromadzonych na rachunkach bankowych i uzyskanych ze sprzedaży papierów wartościowych oraz innych środków przyjętych przez banki, podlegających zwrotowi, jest utrzymywana na rachunkach w NBP.

2. Instrumenty o charakterze czysto administracyjnym (ręczne sterowanie działalnością kredytową banków komercyjnych)

Bank centralny może ograniczyć wzrost kredytów bankowych sposobami administracyjnymi. Polega to na wprowadzeniu pułapów kredytowych, limitów, prowadzenia selektywnej polityki kredytowej. Stosuje się je w warunkach nienormalnych (gdy inflacja jest bardzo wysoka i normalne instrumenty nie działają). Jest to oddziaływanie nierynkowe, zatem „zabija” konkurencję między bankami. Nie wpływa to na działalność dużych przedsiębiorstw.

Selektywna polityka kredytowa - polega na podejmowaniu działań modyfikujących zachowania instytucji kredytowych ułatwiając dostęp do kredytu pewnej grupie kredytobiorców. Państwo chcąc wspierać rozwój pewnych dziedzin gospodarki może tym, którzy w danej dziedzinie podejmą działalność zaproponować kredyt na preferencyjnych warunkach (kredyt preferencyjny = tańszy). Różnicę między stopą rynkową a preferencyjną pokrywają podatnicy. Aby selektywność mogła być prowadzona powinna mieć gospodarcze uzasadnienie, musza być kryteria wykorzystania tych środków. Selektywna polityka kredytowa powinna być wyjątkiem, bo nie podlega ona weryfikacji rynkowej a jedynie urzędniczej.

Skuteczność realizacji polityki pieniężnej utrudnia:

• konflikt celów wewnętrznych z zewnętrznymi, konflikt celów wewnętrznych np. inflacja i bezrobocie;

• niedostateczna elastyczność struktur ekonomicznych i społecznych - współzależność mechanizmów cen i dochodów (rosną ceny to spada dochód realny), zadłużenie przedsiębiorstw i gospodarstw domowych (kupowanie na kredyt), rozmiary i sztywność potrzeb sektora publicznego.

Polityka ekonomiczna - ćwiczenia

dr Piotr Zieliński

str. 18

wzrost - kategoria ilościowa, rozwój - kategoria jakościowa

p. liniowy

p. progresywny

Kwota podatku

Dochody budżetu z tytułu podatków

---