Układ naczyniowy
Komórki śródbłonka tworzą nabłonek 1-w-wy płaski. Są spłaszczone o wydłużonym jądrze z pęcherzykami pinocytot i pałeczkowat ciałkami Weibla-Palade'a (VIII czynnikiem krzepnięcia). Powierzchnia z mikrokosmkami pokryta glikokaliksem, ściśle do siebie przylegają i łączą się poprzez strefy zamykające i neksusy. F(x): utrzymanie prawidłowego przepływu krwi, regulacja transportu substancji przez ścianę naczynia, produkcja składników istoty międzykomórkowej i substancji biologicznie czynnych (kolagen IV, V, lamina, fibronektyna, proteoglikany, czynnik VIII, prostacyklina PGI2, endoteliny, tlenek azotu, VEGF, proteazy), przemiany substancji wydzielanych lokalnie i krążących we krwi (aktywacja angiotensyny I, inaktywacja noradrenaliny, serotoniny, bradykininy) i regulacja migracji leukocytów przez ścianę naczynia. Perycyty otaczają z zewn śródbłonek. Są spłaszczone z 2 głównymi wypustkami skierowanymi zgodnie z długą osią naczynia, umiarkowaną ilością organelli. Perycyty otoczone są własną blaszką podstawną, wykazują kurczliwość, syntezują składniki substancji międzykomórkowej, wykazują cechy komórek APC. Komórki mięśniowe gładkie występują we wszystkich naczyniach prócz włosowatych. Posiadają aktywność skurczową, produkują i wydzielają białka własnych blaszek podstawnych i włókien sprężystych, kolagenowych i srebrochłonnych. Ich główną funkcją jest regulacja światła naczynia. W skład ściany naczyniowej wchodzą włókna kolagenowe (liczne w żyłach), srebrochłonne oraz sprężyste (w tętnicach).
Warstwowa budowa ściany naczyniowej: warstwa wewn (intima) zbudowana ze śródbłonka i luźnej tkanki łącznej z kom mięśniowymi gł i nielicznymi fibroblastami, warstwa środkowa (media) - komórki mięśniowe gładkie, włókna lub blaszki sprężyste oraz włókna kolagenowe i srebrochłonne, warstwa zewn (przydanka, adventina): plecionka wł kolag, występują włókna sprężyste i srebrochłonne, kom tk łącznej (fibroblasty, makrofagi, mastocyty), kom mięśniowe gł i naczynioruchowe wł nerwowe. spotyka się naczynia naczyń Naczynia włosowate (kapilary) mają najmniejszą średnicę (5-10 μm) i najcieńszą ścianę. F(x): selektywna bariera kontrolująca wymianę gazów i subst chem między krwią a tk . Ściana naczynia włosowatego jest zredukowana do śródbłonka i jego blaszki podstawnej. Kapilary dzielimy na: o ścianie ciągłej występują w mięśniach, skórze, płucach, w CSN, o ścianie okienkowatej (fenestrowanej) - cytoplazma wykazuje obecność licznych regularnie rozmieszczonych otworków o średnicy około 70 nm przesłoniętych przeponką o grubości 5 nm, która ma formę szprych w kole (tworzy 6-12 pasm zbiegających się w centrum okienka). Między pasmami znajdują się wolne przestrzenie o szerokości ok. 5 nm. Blaszka podstawna jest ciągła. Znajdujemy je w: kosmkach jelitowych, gruczołach dokrewnych i kłębuszku nerkowym, o ścianie nieciągłej - występują w naczyniach zatokowych. Nie występują tu perycyty, mają nieciągłą lub fragmentaryczną blaszkę podstawną i śródbłonek. Naczynia zatokowe spotykamy w wątrobie, śledzionie i szpiku kostnym. Naczynia przedwłosowate mają średnicę 20-70 μm, na zewn od blaszki podst pojedyncze lub ułożone w grupach po kilka kom mięśniowe gł o okrężnym przebiegu (krzyżowanie się jąder). Wraz ze wzrostem średnicy liczba kom mięśniowych się zwiększa do utworzenia przez nie ciągłej warstwy (arteriola). Naczynia pozawłosowate mają większą średnicę i ciągłą warstwę perycytów oraz delikatny mankiet tkanki łącznej. Gdy mankiet staje się widoczny zostaje on zastąpiony przez luźno rozmieszczone okrężnie komórki mięśniowe gładkie (venula). Naczynia tętnicze: arteriole - najmniejsze tętniczki o średnicy 70-300 μm i wyodrębnionej 3-warstwowej ścianie. Zbudowane z cienkiej intimy i 1- do 3-warstwowego układu okrężnych kom mięśniowych gł (media). Pod intimą leżą początkowo pojedyncze włókna sprężyste później zlewające się w blaszkę sprężystą wewn. Przydanka nie jest gruba. Tętnice mięśniowe to wszystkie tętnice małe i średnie oraz część dużych. Pod cienką intimą jest wyraźna blaszka sprężysta wewn. Warstwa wewn ma budowę błony mięśniowej (do 40 warstw okrężnych). Na pograniczu medii i przydanki występuje blaszka sprężysta zewn, Tętnice sprężyste (duże tętnice odchodzące od serca). Warstwa wewn jest grubsza niż w tęt mięśniowych. Media zajęta jest przez koncentrycznie ułożone blaszki sprężyste o grubości 2-3 μm i okienkowatej budowie. Pomiędzy blaszkami wmontowane są komórki mięśniowe gładkie. Ich główną funkcją jest amortyzacja amplitudy ciśnień, Tętnice mieszane (szyjna zewnętrzna, pachowa) - mają charakter pośredni między mięśniowymi i sprężystymi. Naczynia żylne mają cieńszą ścianę o zatartej budowie warstwowej i mniej licznej mięśniówce: Żyłki (venulae) są najmniejszymi naczyniami żylnymi o trójwarstwowej ścianie. Intima to śródbłonek i cienka tk łączna. W medii spotykamy 1-2 pokłady luźno ułożonych kom mięśniowych gł okrężnych oraz małą ilość wł kolag i pojedyncze wł sprężyste. Łącznotkankowa przydanka nie ma kom mięśniowych, Żyły średnie mają większą średnicę, pojedyncze kom mięśniowe gł w intimie, grubszą medię (3-4 warstwy kom mięśniowych przeplecione wł kolag i sprężystymi) i stosunkowo grubą przydankę, Żyły duże (próżne, VCI, VCS) mają grubsza i sztywną ścianę z podłużnymi mięśniami gł (pojedyncze komórki w intimie, pęczki w przydance), Żyły kończyn dolnych posiadają grubą, dobrze umięśnioną ścianę o wyraźnej budowie warstwowej. Gruba intima tworzy poduszeczkowate uwypuklenia i zawiera pęczki kom mięśniowych gł podłużnych, wytwarza ona zastawki żylne. Obecna jest niekompletna blaszka sprężysta wewn. Szeroka media zbudowana jest z kilku okrężnych pokładów kom mięśniowych gł w pęczkach przeplecionych wł kolag i sprężystymi. Przydanka jest stosunkowo cienka i posiada kom mięśniowe gł, Żyły o zredukowanej ścianie - naczynia żylne biegnące w zwartym łącznotkankowym otoczeniu. Zanika media, redukuje się intima, przydanka nie jest wyodrębniona - zatoki żylne opony twardej, żyły siatkówki, łożyska, beleczkowe śledziony.
Gruczoły ślinowe
Odcinki wydzielnicze: pęcherzyk surowiczy ma kształt kulisty lub owoidalny, wąskie światło i wielkość od 50 do 100 nm. Wyścielają go piramidowe kom surowicze o kulistym jądrze umieszczonym bliżej podstawy i zasadochł cytoplazmie z dobrze rozwiniętą SER w części przypodstawnej, ponadjądrowy AG i liczne ziarna wydzielnicze, boczne błony kom wpuklają się rynienkowato, tworząc kanaliki międzykom komunikujące się ze światłem pęcherzyka. Kom surowicze oplecione są od zewn pojedynczą w-wą kom mioepitelialnych. Skurcz powoduje mechaniczne wyciśnięcie wydzieliny ze światła pęcherzyka. pęcherzyk otoczony jest od zewn blaszką podstawną Cewka śluzowa ma kształt krótkiej, ślepo zakończonej rurki, wyścielonej sześciennymi lub piramidowymi kom śluzowymi o ciemnym, spłaszczonym jądrze (przypodstawnie) i jasnej cytoplazmie. Kom śluzowe mają dobrze rozwinięty AG (nad jądrem), ponadjądrową cytoplazmę wypełniają ziarna wydzielnicze z mucynami. Charakterystyczną strukturą cytoplazmy są ciałka włókienkowe f(x): ułatwia przesuwanie porcji pokarmu podczas żucia i przełykania, chroni błonę śluzową przed wysychaniem, inwazją mikroorganizmów i uszkadzającym działaniem czynników chemicznych, tworzy ochronną warstewkę na powierzchni szkliwa zębów, zapobiegającą jego demineralizacji i gromadzeniu się bakterii. Na końcu cewki śluzowej spotyka się grupę kilkunastu komórek surowiczych mających na przekroju kształt półksiężyca surowiczego. Półksiężyce są pozostałością morfogenezy cewek śluzowych. Dopiero wtórnie rozwijają się cewki śluzowe, poprzez przekształcenie początkowych odcinków przewodów wyprowadzających, odchodzących od pęcherzyków. Kom wydzielnicze cewki śluzowej otaczają kom mioepitelialne i blaszka podstawna, do której docierają zakończenia nerwowe. Przewody wyprowadzające ślinianek Przewody wyprowadzające dużych ślinianek dzielimy na śródzrazikowe, międzyzrazikowe oraz przewód główny: wstawka - odchodzi bezpośrednio od pęcherzyka surowiczego lub cewki śluzowej - wąski przewód, wyścielony niskimi komórkami sześciennymi, ubogimi w organelle. Komórki wstawki produkują i wydzielają EGF, lizozym, laktoferrynę i histatyny; wykazują aktywność anhydrazy węglanowej i uczestniczą w transporcie jonów węglanowych i chlorkowych. Przewód prążkowany: większy przewód o nieregularnych konturach i zmiennej średnicy, wyścielony 1 w-wą niskich walcowatych kom o centralnie położonym jądrze i kwasochł cytoplazmie z ziarnami wydzielniczymi. Kom te ujawniają prążkowanie przypodstawne. Do światła wydzielane są jony K i węglanowe, a resorbowane jony Na i Cl, do śliny są tutaj wydzielane jony niektórych metali ciężkich (ołów), jony rodankowe oraz IgA. Kom przewodów prążkowanych produkują także znaczne ilości EGF i laktoferrynę. Ślina pierwotna jest izotoniczna w stosunku do osocza. W trakcie przepływu przez wstawki i przewody prążkowane staje się hypotoniczna, a jony potasowe przeważają nad sodowymi (ślina ostateczna). Saliwon - czynnościowa podjednostka ślinianek, odpowiedzialna za ostateczne ustalenie zawartości śliny: odcinek wydzielniczy, wstawka i przewód prążkowany. Przewody międzyzrazikowe wyścielone są nabł 1-w-wowym walcowatym, którego wysokość stopniowo się zwiększa, przechodząc w nabł wieloszeregowy. W przewodzie głównym spotykamy kolejno nabł wieloszeregowy, 2-w-wy walcowaty, a w odcinku końcowym wielow-wy walcowaty, przechodzący w obrębie ujścia w nabłonek wielow-wy płaski jamy ustnej. Małe gruczoły ślinowe to niewielkie (1-3 mm), złożone gruczoły, zlokalizowane w błonie podśluzowej blaszki właściwej śluzówki jamy ustnej. Mogą mieć charakter surowiczy, śluzowy, lub mieszany, nie mają własnej torebki ani budowy zrazikowej, a zbiorcze przewody wyprowadzające uchodzą na powierzchnię nabł. Od odcinków wydzielniczych odchodzą wstawki, które łączą się w szersze przewody wyścielone nabł 1-w-wym walcowatym Duże gruczoły ślinowe Ślinianki leżą poza obrębem bł śluzowej jako odrębne twory otoczone łącznotkankowymi torebkami. Są to typowe gruczoły złożone, o budowie zrazikowej: ślinianki przyuszne mają charakter surowiczy i obserwuje się w nich najdłuższe wstawki, ślinianki podżuchwowe mają charakter mieszany. Przeważają pęcherzyki surowicze (80%), cewki śluzowe są mniej liczne i wykazują obecność dobrze wykształconych półksiężyców surowiczych. W śliniankach podżuchwowych spotykamy najdłuższe przewody prążkowane, ślinianki podjęzykowe mają charakter śluzowy. Komórki śluzowe stanowią ok. 70%, a surowicze ok. 30% wszystkich komórek wydzielniczych. Szczególną cechą jest brak przewodów prążkowanych. Wydzielana przez nie ślina ma wyższe stężenie jonów Na. Ogólna budowa stawu i specyfika budowy stawu skroniowo-żuchwowego. Staw tworzą pokryte chrząstką szklistą pow kości oraz łącząca je torebka stawowa. Ograniczają one jamę stawu, wypełnioną bezbarwnym, przejrzystym, śluzowatym płynem. Chrząstka stawowa nie posiada ochrzęstnej, układ jej wł kolag przypomina arkady. Torebka stawowa zbudowana jest z włóknistej w-wy zewn i w-wy wewn zwanej błoną maziową. Błonę maziową tworzy wiotka tk łączna o zmiennym utkaniu. W błonach maziowych występują dwa rodzaje synowiocytów: komórki B - fibroblasty i komórki A - makrofagi. Płyn stawowy pochodzi z dwóch źródeł: częściowo jest przesiękiem naczyniowym pozbawionym większości białek surowicy, natomiast druga jego składowa, wytwarzana lokalnie, to kwas hialuronowy oraz glikoproteidy. Płyn stanowi w rzeczywistości bezstrukturalną, pozbawioną włókien część błony maziowej. Budowa stawu skroniowo-żuchwowego rożni się od innych tym że: obecny między powierzchniami stawowymi krążek stawowy dzieli jamę stawu na dwie komory, pow stawowych nie pokrywa chrząstka szklista, tylko tk łączna włóknista. Pow stawowe mają budowę warstwową. Od strony jamy stawu tworzą ją kolejno: w-wa tk łącznej włóknistej, w-wa bogatokomórkowa, w-wa chrząstki wł i w-wa zwapniałej chrząstki szklistej. Krążek stawowy zbudowany jest z tk łącznej zbitej. 80% jego masy stanowią wł kolag, ·sprężyste i pojedyncze włókna srebrochłonne. Ok. 5% masy krążka to istota podstawowa, w której dominują siarczany chondroityny i dermatanu. Kom mają charakter fibroblastów.
Jama ustna Warga jest fałdem ściany jamy ustnej, pokrytym od zewn skórą, a od wewn bł śluz jamy ustnej. Na przejściu pomiędzy tymi dwoma obszarami występuje rejon pokryty skórą ze ścieńczałym naskórkiem i bez tworów skórnych - czerwień wargowa. Zrąb wargi stanowi przebiegający tu mięsień okrężny ust. Błona śluzowa f(x): chroni głębiej położone tkanki przed obciążeniami mechanicznymi związanymi z procesem żucia, stanowi barierę utrudniającą wnikanie mikroorganizmów, obcych antygenów i subst toksycznych, uczestniczy w nawilżaniu, buforowaniu i wstępnym nadtrawianiu pokarmu, odgrywa rolę w reakcjach immunologicznych, przekazuje do CSN bodźce zmysłowe. Pod względem czynnościowym można ją podzielić na dwa rodzaje: obszary uczestniczące w procesie żucia (dziąsła, podniebienie twarde, grzbietowa powierzchnia języka) pokrywa je nabł wielow-wy płaski rogowaciejący, brak bł podśluzowej powoduje, iż bł śluzowa jest nieprzesuwalna oraz obszary wyścielające (wewn pow warg i policzków, dno jamy ustnej, dolna pow języka, podniebienie miękkie) pokrywa nab wielow-wy płaski nierogowaciejący, zawsze obecna bł podśluzowa zapewnia bł śluzowej przesuwalność. Nabł wielow-wy płaski wyścielający jamę ustną w odmianie rogowaciejącej jest zbliżony do naskórka, różni się od niego brakiem warstwy jasnej i cieńszą warstwą zrogowaciałą. Niekiedy pojawia się w nim tzw. parakeratynizacja, polegająca na obecności obkurczonych i zagęszczonych jąder kom w kom warstwy rogowaciejącej. W odmianie nierogowaciejącej można wyróżnić warstwę podstawną, warstwę kolczystą i wartwę powierzchniową złożoną z kilku pokładów coraz bardziej spłaszczonych, lecz żywych kom. W obu odmianach nabł można spotkać melanocyty, kom Langerhansa i kom Merkla. Nabł spoczywa na bł podstawnej o budowie zbliżonej do bł podstawnej naskórka. Nabł jamy ustnej ulega szybkiej odnowie (5-8 dni), kontrolowanej przez EGF i TGFα. Blaszka właściwa zbudowana jest z tk łącznej i można w niej wyróżnić luźną w-wę brodawkowatą i głębszą, bardziej zbitą w-wę siatkowatą. Na granicy z nabł występuje blaszka właściwa brodawki, która zawiera fibroblasty, fibrocyty, makrofagi, kom tuczne, kom plazmatyczne, a także migrujące leukocyty. Znajduje się w niej bogata sieć naczyń krwionośnych oraz wł i zakończenia nerwowe. Podobną budowę i zawartość ma bł podśluzowa w tych rejonach jamy ustnej, gdzie występuje. W błonie podśluzowej spotykamy niewielkie gruczoły śluzowe, surowicze lub mieszane.
Błona śluzowa wewnętrznych powierzchni warg i policzków jest wyścielona grubym, nierogowaciejącym nabł. Brodawki blaszki właściwej są niskie i nieregularne, a bł podśluzowa wykazuje stosunkowo zwarty układ wł kolag, jest mocno przyrośnięta do leżących pod nią mięśni i zawiera liczne małe gruczoły ślinowe. U ok. 90% osób występują nieliczne, drobne gruczoły łojowe. Bł śluzowa dna jamy ustnej jest pokryta nierogowaciejącym nabł. Brodawki są szerokie i niskie, a gruba bł podśluzowa ma luźne utkanie - znaczna przesuwalność śluzówki. Występują tu małe gruczoły ślinowe. Charakterystyczną cechą są bogate sploty naczyń krwionośnych, zlokalizowane blisko powierzchni. Bł śluzowa podniebienia w obrębie podniebienia twardego wyścielona jest grubym, mocno zrogowaciałym nabł. Blaszka wł tworzy tu wysokie brodawki i w środkowym rejonie podniebienia jest silnie zrośnięta z okostną kości podniebiennej. Gruczoły są mało liczne i znajdują się w tylnej części, a w części przedniej występuje mała ilość tk tł. W pobliżu granicy z dziąsłem pojawia się pas bł podśluzowej zawierający liczniejsze gruczoły. Przy przejściu w podniebienie miękkie nabł zmienia się na nierogowaciejący, zmniejsza się wysokość brodawek blaszki właściwej, pojawia się gruba bł podśluzowa o luźnym utkaniu i zwiększa się liczba gruczołów. Górna pow podniebienia należy do dróg oddechowych i pokryta jest typową dla nich bł śluzową. Bł śluzowa kości zębodołu to wąski pas śluzówki pokrywający kość szczęki i żuchwy. Pokrywa ją cienki, nierogowaciejący nabł, blaszka wł nie tworzy brodawek i zawiera powierzchniowo przebiegające, widoczne makroskopowo drobne naczynia krwionośne, a cienka błona podśluzowa jest dość luźno przytwierdzona do okostnej. Bł śluzowa dziąsła, W obrębie dziąsła wyróżniamy: dziąsło właściwe, ściśle związane z kością zębodołu, szyjką i dolną strefą szkliwa zęba oraz dziąsło wolne, w skład którego wchodzi dziąsło brzeżne i brodawki międzyzębowe. Dziąsło brzeżne oddziela od pow zęba rowek okołozębowy. Granicą między dziąsłem wł a wolnym jest rowek dziąsła. Blaszka wł dziąsła zbudowana jest z tkanki łącznej zbitej, nie występuje tu bł podśluzowa ani gruczoły, a sieć naczyniowa jest uboga. Nabł pokrywający zewn pow dziąsła jest rogowaciejący z wyraźną parakeratynizacją. Na brzegu dziąsła, przechodząc na pow wewn dziąsła wolnego, zmienia się na nierogowaciejący nabł rowka okołozębowego, a następnie, po zetknięciu się z powierzchnią zęba schodzi nadal w dół tworząc nabł złącza szkliwno-nabłonkowego. W tym rejonie blaszka wł nie tworzy brodawek, natomiast zawiera dość bogatą podnabłonkową sieć naczyń włosowatych. Bogaty w immunoglobuliny przesięk z tych naczyń wraz z pewną liczbą leukocytów przedostaje się przez nabłonek do rowka, tworząc tzw. płyn dziąsłowy, który chroni ten rejon przed rozrostem flory bakteryjnej. Brodawki międzyzębowe pomiędzy zębami jednokorzeniowymi mają kształt piramid i pokryte są nabłonkiem rogowaciejącym. Brodawki oddzielające zęby wielokorzeniowe przypominają stożek wulkaniczny, na którego szczycie obecne jest zagłębienie wyścielone cienkim, nierogowaciejącym nabł. Język jest tworem zbudowanym z mięśni szkieletowych pokrytych bł śluzową. Posiada dwie pow: grzbietową i brzuszną o odmiennej budowie histologicznej. Dolną powierzchnię języka wyściela bł śluzowa o charakterze podobnym do wyściółki dna jamy ustnej. W błonie śluzowej znajdujemy liczne, powierzchowne sploty naczyniowe. Bł podśluzowa jest cienka. W przedniej części, w okolicy koniuszka języka znajdują się małe gruczoły. Górna pow języka podzielona jest przez bruzdę graniczną na koniuszek i trzon języka oraz na nasadę. Część przednia odznacza się obecnością brodawek językowych - różnokształtnych uwypukleń błony śluzowej. Brak bł podśluzowej powoduje mocne przytwierdzenie śluzówki do położonych pod nią mięśni. Występujące w bł śluzowej drobne gruczoły zlokalizowane są jedynie w pobliżu koniuszka języka i wzdłuż jego bocznych krawędzi. W śluzówce górnej pow nasady języka znajdują się skupiska tkanki limfoidalnej tworzące migdałek językowy. Brodawki języka są wyraźnymi uwypukleniami blaszki właściwej pokrytymi nabł wielow-wym płaskim nazywane brodawkami pierwszorzędowymi. Pod względem pełnionych funkcji dzielimy je na brodawki mechaniczne oraz zmysłowe. Brodawki nitkowate stanowią ok. 90% wszystkich brodawek języka. Mają kształt pochylonych stożków z jednym lub kilkoma ostrymi kolcami na szczycie, pokrytymi wyraźnie rogowaciejącym nabł. Blaszka właściwa bł śluzowej tworzy wewn brodawki nitkowatej kilka brodawek wtórnych. Brodawki nitkowate nadają powierzchni języka szorstkość i umożliwiają przytrzymywanie, a także częściowe rozdrabnianie kęsów pokarmu. Brodawki grzybowate, o średnicy 0,5-1,0 mm, są stosunkowo nieliczne i lokalizują się głównie w okolicy koniuszka języka. Mają zwężoną podstawę i rozszerzoną część górną. Pokrywa je nabł, który w części brodawek wykazuje cechy rogowacenia, a w części nie. W ok. 30% tych brodawek, w nabł pokrywającym ich górną powierzchnię znajdują się pojedyncze kubki smakowe. W tym rejonie występują też nieliczne brodawki drugorzędowe. Liczne naczynia krwionośne przebiegające w łącznotkankowym zrębie brodawek przeświecają przez pokrywający je cienki nabł, nadając im żywoczerwony kolor. Brodawki okolone to największe z brodawek języka (średnica 2-3 mm). Jest ich 8-12 i rozmieszczone są wzdłuż bruzdy granicznej. Każda brodawka otoczona jest wałem okołobrodawkowym oraz głębokim, okrężnym rowkiem okołobrodawkowym. Łącznotkankowy zrąb tworzy brodawkę pierwotną i liczne brodawki wtórne skierowane ku górnej powierzchni, a całość pokryta jest nabł nierogowaciejącym. W nabł wyścielającym boczne powierzchnie brodawki i rowek okołobrodawkowy występują liczne kubki smakowe. Pod brodawkami okolonymi, w blaszce właściwej i pomiędzy pęczkami mięśniówki szkieletowej języka, znajdują się dość duże surowicze gruczoły brodawek okolonych (von Ebnera), których przewody wyprowadzające otwierają się na dnie rowków okołobrodawkowych. Ich wydzielina zawiera lipazę, rozkładającą hydrofobowy film lipidowy, który tworzy się na powierzchni brodawki podczas spożywania zawierających tłuszcze pokarmów i blokuje powierzchnie receptoryczne kubków smakowych. Brodawki liściaste u człowieka mają charakter szczątkowy; występują na brzegach tylnej części trzonu języka. Mają kształt fałdów, a ich “liściasty” wygląd w obrazie mikroskopowym nadają im wysokie, regularne brodawki wtórne widoczne na przekroju poprzecznym w każdej brodawce. Z wiekiem ulegają spłaszczeniu i mogą nawet zupełnie zaniknąć. Kubki smakowe (początkowo ok. 100 na jednej brodawce) znajdują się na bocznych powierzchniach tych brodawek. Brodawkom liściastym towarzyszą leżące pod nimi gruczoły surowicze, o charakterze i funkcji takiej, jak gruczoły brodawek okolonych. Kubek smakowy jest beczułkowatym skupiskiem walcowatych lub wrzecionowatych kom, wmontowanym w nabł wielow-wy płaski w ten sposób, że tworzące go kom ustawione są pionowo i w większości sięgają od błony podstawnej do powierzchni nabłonka. Kom te należą do tk nabł, stąd określamy je mianem nabłonkowo-zmysłowych. Szczytowe części kom kubka kontaktują się ze światłem jamy ustnej przez otworek smakowy. Kubki smakowe występują najliczniej na zmysłowych brodawkach języka. Wyróżniono 4 typy kom budujących kubek smakowy: kom typu I, najliczniejsze (ok. 60%), wąskie, o ciemnej cytoplazmie, posiadające dobrze rozwinięty aparat Golgiego i liczne elementy cytoszkieletu oraz zawierające w swej górnej części pęcherzyki wypełnione bezpostaciowym materiałem, wydzielanym do otworka smakowego, kom typu II, owalne, o jasnej cytoplazmie i dobrze rozwiniętej gładkiej siateczce śródplazmatycznej, kom typu III, najrzadsze (ok. 10%), morfologicznie podobne do kom typu I, lecz o jaśniejszej cytoplazmie i zawierające w rejonie ponadjądrowym liczne mikrotubule, a w podjądrowej cytoplazmie pęcherzyki podobne do pęcherzyków synaptycznych; pęchrzyki te zawierają serotoninę oraz kom podstawne, niezróżnicowane, sięgające zaledwie do ok. połowy wysokości kubka. Kom I i II typu posiadają na swej szczytowej powierzchni pęczki mikrokosmków, a komórki III typu pojedyncze, grube wypustki; wszystkie te twory wystają do otworka smakowego i kontaktują się bezpośrednio z wnętrzem jamy ustnej. W ich bł kom znajdują się receptory odpowiedzialne za odbiór wrażeń smakowych - pięciu smaków: kwaśnego, słonego, słodkiego, gorzkiego i umami. Receptory odpowiedzialne za odczuwanie smaku słonego i kwaśnego mają charakter kanałów jonowych: kanału sodowego dla smaku słonego i aktywowanego przez protony kanału kationowego dla smaku kwaśnego. Receptory dla pozostałych rodzajów smaku działają za pośrednictwem białek G i wtórnych przekaźników. Smak umami i słodki odbierany jest poprzez równoczesną aktywację dwóch typów receptorów: T1R1 + T1R3 dla smaku umami i T1R2 + T1R3 dla smaku słodkiego. Smak gorzki rozpoznawany jest przez receptory T2R. Jedna kom zmysłowa posiada receptory rejestrujące 1 rodzaj wrażeń smakowych, ale pojedynczy kubek umożliwia odbiór wszystkich rodzajów smaku. Do podstawnych rejonów wszystkich typów kom docierają zakończenia nerwowe. W percepcję smaku zaangażowane są kom typu III i być może również typu II. Wyodrębnione typy kom kubka smakowego reprezentują kolejne fazy trwającego ok. 10 dni życia tej samej kom (kom podstawna → typ I → typ II → typ III). W wymazie obecne są kom pow w-w nabł i kom migrujące z krwi. W wymazie pobranym z prawidłowej, nie zmienionej patologicznie śluzówki spotykamy: płaskie kom zabarwione na niebiesko - komórki nierogowaciejące, płaskie komórki zabarwione na różowo/pomarańczowo z jądrem komórkowym - komórki, w których rozpoczął się proces rogowacenia i płaskie różowe/pomarańczowe komórki bez jądra - kom zrogowaciałe.
Narząd zębowy
Ząb zbudowany jest z korony i korzenia(i). Granica między nimi nosi nazwę szyjki zęba. Wewn korony znajduje się jama zęba przechodząca w obrębie korzenia w kanał otwierający się na wierzchołku zęba. W skład zęba wchodzą struktury zmineralizowane: zębina, szkliwo i cement oraz tkanka niezmin - miazga, bł ozębna, która łączy go z kością zębodołu i dziąsłem. Struktury te, nazywane wspólnie przyzębiem, tworzą razem z zębem narząd zębowy. Zębina tworzy oparcie dla pozostałych tk twardych. Buduje większą część korony i korzenia zęba. W cz koronowej zębina pokryta jest szkliwem, w cz korzeniowej cementem, a granica tych tkanek wyznacza szyjkę anatomiczną zęba. Organiczne składniki zębiny: Kolagen (głównie typu I i III oraz V) stanowi ok. 92% skł org zębiny. Występuje w postaci cienkich wł o grubości do 4 μm, nietworzących pęczków. Ich ukł jest nieregularny. Głównymi białkami niekolagenowymi są specyficzne dla zębiny fosfoforyny oraz sialoproteiny zębiny. Mają one podstawowe znaczenie dla procesów nukleacji zębiny. W zębinie występują białka bogate w kwas sialowy: osteopontyna - będąca ligandem dla integryn, sialoproteina kości, kwaśna glikopreteina kości-75, białko macierzy zębiny-1, białka bogate w kwas γ- karboksyglutaminowy, osteonektyna. Główne proteoglikanany zębiny to niskocząsteczkowe: dekoryna i biglikan (zawierające siarczany chondroityny) oraz lumikan i fibromodulina (bogate w siarczan heparanu). Czynniki wzrostu: IGF i TGF. Fosfolipidy (ok. 2% składu zębiny), występują głównie we froncie mineralizacji gdzie biorą udział w inicjowaniu mineralizacji. W zębinie występują w niewielkich ilościach fosfatazy, metaloproteinazy i fosfolipazy.
Nieorg skł zębiny stanowią 70-72% masy tkanki (ok. 50% jej objętości), dzięki czemu zębina jest twardsza od kości. Występują w postaci kryształów (w przewadze dwuhydroksyoapatytowych) o wielkości 35x10x100 nm. Mineralizacja dokonuje się w zębinie wieloogniskowo, powstające kryształy układają się w kuliste obszary noszące nazwę kalkosferytów. Tam, gdzie kalkosferyty nie zlewają się ze sobą całkowicie, pozostają rejony niezmin - przestrzenie międzykuliste. Przestrzenie te układają się zgodnie z przebiegiem tzw. linii konturowych Owena, które odzwierciedlają nierównomierną mineralizację kolejnych w-w zębiny w czasie jej wzrostu przez apozycję. Kanaliki zębinowe. Zębina utworzona jest prawie wyłącznie z istoty międzykom. Charakter kom mają jedynie przebiegające przez nią wypustki kom odontoblastów, leżących na pograniczu miazgi i zębiny. Wypustki te - włókna Tomesa, biegną w kanalikach przebijających całą grubość zębiny. Szerokość kanalików zębinowych maleje, co wiąże się z tym, że na swym przebiegu oddają liczne odgałęzienia. W części korzeniowej końcowe odcinki kanalików ulegają znacznemu poszerzeniu. Powstają w ten sposób drobne przestrzenie, których nagromadzenie na granicy z cementem tworzy warstwę ziarnistą Tomesa. Włókna Tomesa zawierają w swej cytoplazmie mikrotubule, mikrofilamenty, kanaliki siateczki gładkiej, a w części początkowej wydłużone mitochondria i ziarna wydzielnicze. Wolne przestrzenie wypełnia płyn bogaty w jony K. Oprócz wł Tomesa w kanalikach występują wł nerwowe oraz wypustki kom APC. Bezrdzenne wł nerwowe o charakterze bólowym występują w początkowych odcinkach kanalików. Prezębina tworzy pas otaczający bezpośrednio miazgę zęba. Jest niezmin i brak jej na szlifach. Wraz z wiekiem warstwa prezębiny kilkakrotnie cieńczeje, ale jej utrzymanie jest niezbędne dla zachowania żywotności odontoblastów w miazdze. Zębina pierwotna to zębina wytworzona w trakcie rozwoju zęba. Wraz z wiekiem pojawia się zębina wtórna - leży do wewn od pierwotnej, od której jest odgraniczona wyraźną linią Owena, Jej tworzenie rozpoczyna się w chwili uformowania korzenia. Przyrasta powoli, ale stale, co stopniowo zmniejsza obszar komory zęba. Trzecia zębina, odkładana najbardziej wewn przez odontoblasty i przez noworekrutowane z miazgi komórki zębinotwórcze, ma nieregularny ukł kanalików i jest dobrze odgraniczona od zębiny wtórnej. Jest reakcją zapalną typu wytwórczego na bodźce antygenowe. Wyróżniamy następujące obszary zębiny: zębinę międzykanalikową, tworzącą zasadniczą część bloku zębinowego, zębinę wewnątrzkanalikową (okołokanalikową), która wyściela wewnętrzną powierzchnię kanalików, nie zawiera wł kolag, ma odmienny skł macierzy i drobniejsze kryształy hydroksyapatytów. Stopień jej mineralizacji wzrasta w miarę oddalania się od komory zęba oraz z wiekiem; powoduje to obliterację dystalnych odcinków kanalików u osób starszych oraz zębinę okrywową stanowiącą zewnętrzny pas zębiny koronowej. Jest ona pierwszym produktem odontoblastów, jako jedyna mineralizuje z udziałem pęcherzyków macierzy. Jest słabiej zmin, a kanaliki ulegają w jej obszarze licznym rozgałęzieniom. Szkliwo pokrywa zębinę w części koronowej warstwą grubości do ok. 2 mm. Jest najsilniej zmin i najtwardszą tkanką ustroju. Dojrzałe zawiera 95-98% skł nieorg, stąd brak go w skrawkach. Powstaje w wyniku czynności wydzielniczej ameloblastów i jest jedyną tk zęba pochodzenia nabł. Nie ma zdolności do przebudowy. Linia szkliwno-zębinowa) jest ząbkowana. W tym obszarze spotyka się: wrzeciona szkliwne (szerokie, pojedyncze kanaliki zębiny obecne na terenie szkliwa, są wynikiem migracji wypustek, a nawet pojedynczych odontoblastów pomiędzy ameloblasty w okresie rozwoju zawiązka zęba), pęczki szkliwne (wiązki pryzmatów słabiej zmineralizowanych, sięgające nawet do 1/3 grubości szkliwa) i blaszki szkliwne (pęczki pryzmatów słabiej zmineralizowane na całej swej długości, sięgające do powierzchni szkliwa). Szkliwo zbudowane jest z pryzmatów i istoty międzypryzmatycznej. Pryzmaty to wąskie, wydłużone strukturalne podjednostki szkliwa. Ich szerokość wynosi ok. 5 μm, a na przekroju poprzecznym mają kształt dziurki od klucza, arkady lub łuski. Między pryzmatami występuje istota międzypryzmatyczna, równie silnie zmin, ale o kryształach leżących pod kątem wobec kryształów pryzmatycznych. Głównym budulcem pryzmatów szkliwa są ogromne kryształy hydroksyapatytowe. Mają postać śrubowato skręconych płytek szerokości 60 nm, grubości 30 nm i długości. równej długości pryzmatu. W szlifie zęba na terenie szkliwa widoczne są dwa rodzaje linijnych zaciemnień: linie Huntera-Schregera i linie Retziusa. Pierwsze widoczne lepiej w świetle padającym, powstają dzięki temu, że przecięte pod odmiennym kątem pęczki pryzmatów różnie załamują światło. Linie Retziusa dostrzegane w świetle przechodzącym odzwierciedlają okresowe zaburzenia mineralizacji podczas tworzenia szkliwa; szczególnie wyraźna jest tzw. linia neonatalna. Skł org szkliwa to specyficzne dla niego białka: amelogeniny oraz nieamelogeniny: ameloblastyny, enameliny i tufteliny. Skł org szkliwa dojrzałego zęba stanowią pozostałość rozwojową. Występując w śladowych ilościach, są rozmieszczone nierównomiernie. W istocie organicznej szkliwa występują ponadto fosfolipidy.
W chwili wyrżnięcia się zęba szkliwo pokryte jest nabł szkliwotwórczym spoczywającym na niezmineralizowanej, bezstrukturalnej bł pierwotnej (kutikula). Po szybkim starciu nabł, na powierzchni szkliwa tworzą się trzy rodzaje struktur: wewn blaszka podstawna, warstwa nazębna (pellikula - w jej skład wchodzą mucyny i białka). Kolonizacja bakteryjna tej warstwy powoduje powstanie płytki nazębnej, której intensywny rozwój towarzyszy paradontozie oraz próchnicy; dalsze zaawansowanie tego procesu to mineralizacja płytki nazębnej i powstawanie kamienia nazębnego. Zjawisko to wywołane jest obecnością flory bakteryjnej, która produkuje proteazy rozkładające zawarte w ślinie czynniki hamujące mineralizację. Wraz z mineralizacją zmienia się typ bakterii (w płytce występują głównie bakterie gram dodatnie, natomiast w kamieniu nazębnym bakterie gram ujemne i krętki). Cement jest pochodzenia mezenchymalnego, ale zawiera 65% skł nieorg. Jest zbudowany z nieregularnych blaszek (linie przyrostowe Saltera). Znaczna część cementu utworzona jest przez wł kolag będące przedłużeniem więzadeł ozębnej, natomiast pozostałe wł kolag cementu zostają wytworzone na jego terenie. W obrębie cementu wyróżnia się zatem włókna „zewn”, przebiegające prawie prostopadle do powierzchni cementu i wyprodukowane przez fibroblasty oraz wł „wewn” wytworzone przez cementoblasty i ułożone równolegle do powierzchni cementu. Wyróżniamy dwa rodzaje cementu: bezkom i kom. Pirewszy pokrywa cienką warstwą całą zębinę korzeniową, a w szyjce kontaktuje się ze szkliwem. Jego blaszki otaczają korzeń zęba na podobieństwo blaszek podstawowych zewn otaczających kość. Cement kom pojawia się na cemencie bezkom na wysokości dolnej 1/3 korzenia i jego grubość wzrasta w kierunku wierzchołka zęba. W zębie świeżo wykłutym cement w tych miejscach zbudowany jest z kilku blaszek, a w późnym wieku ich ilość może przekraczać 40. W cemencie kom obecny jest system anastomozujących ze sobą niezmin przestrzeni - jamek i kanalików, w których znajdują się kom i ich wypustki. Pomiędzy blaszkami cementu wtórnego widoczne są jamki zawierające cementocyty. Wypustki wszystkich cementocytów kierują się w stronę ozębnej. Jeśli cement ma znaczną grubość, to na jego terenie pojawiają naczynia krwionośne. Cienka, powierzchniowa strefa cementu (precement) jest niezmin; pokrywa ją ciągła w-wa cementoblastów wykazujących, w przypadku cementu kom, połączenia z wypustkami najbliższych cementocytów. Miazgę zęba tworzy tk łączna galaretowata wypełniająca komorę i kanał zęba. Obfita, silnie uwodniona istota podstawowa miazgi jest bogata w glikozaminoglikany oraz proteoglikany, stąd barwi się zasadochłonnie. W dojrzałym zębie głównym jej składnikiem jest kwas hialuronowy (ponad 50 %), proteoglikany zawierające siarczany dermatanu i siarczany chondroityny w proporcji 2:1. Związany z błoną kom syndekan pośredniczy w oddziaływaniu czynników wzrostu na kom miazgi. Z białek niekolag o charakterze adhezyjnym występują: fibronektyna, tenescyna oraz laminina. Macierz zawiera ponadto metaloproteinazy i ich inhibitory oraz stanowi środowisko transportu licznych czynników regulacyjnych. W miazdze występują wyłącznie wł kolag. Nie tworzą one pęczków, ich fibryle są cienkie (50 μm) a wł przebiegają bezładnie w formie pilśni, najgęstszej w środkowym obszarze miazgi. W większości są zbudowane z kolag typu I, ale występują też znaczne ilości kolagenu typu III (ok. 40%) oraz V i VI. W miazdze spotyka się też fibryle grubości ok. 15 nm, zbudowane z mikrofibryliny, brak jednak uformowanych wł sprężystych. Na powierzchni miazgi, na granicy z zębiną występują wysokie (ok. 50 um.), wąskie odontoblasty, ułożone palisadowato na kształt nabł. Ich jądra układają się na różnych poziomach. Między odontoblastami przechodzą grube wł srebrochł - wł spiralne Korffa, które występują w zewn w-wach miazgi i zakotwiczają się w zębinie. Bł kom odontoblastów zawiera: cząstki adhezyjne (integryny i osteokadheryny), liczne receptory ( regulujące różnicowanie - receptory Notch 2, regulujące czynność). Między odontoblastami występują wszystkie typy połączeń. W miazdze spotykamy ponadto kom napływowe: kom dendrytyczne, limfocyty, makrofagi i granulocyty, nieliczne plazmocyty i mastocyty. Aktywacja makrofagów prowadzi do zwiększenia wydzielania interleukin prozapalnych. W miazdze występują także kom macierzyste, które mogą różnicować się w odontoblasty oraz uczestniczyć w procesie angiogenezy. Drobne tętnice biegną wzdłuż przewodu korzeniowego i rozpadają się na naczynia włosowate tworząc sieć. Pętle włośniczek wnikają między odontoblasty aż do granicy z prezębiną. W części koronowej miazgi brak jest naczyń limfatycznych. Płyn tkankowy, który nie uległ drenażowi żylnemu, przemieszcza się do przywierzchołkowej cz korzenia, skąd zbierają go limfatyczne naczynia kapilarne. Do miazgi wnika 2000 wł, w większości bezrdzennych. Wł tworzą w cz zewn miazgi dwa, połączone ze sobą sploty: splot Raschkowa leżący pod warstwą odontoblastów oraz drugi, tzw. splot brzeżny, zlokalizowany ponad odontoblastami. Splot ten stanowi źródło wł wchodzących do kanalików zębinowych i odpowiedzialnych za natychmiastowy ostry ból. Wł innego typu obecne w miazdze odpowiadają za ciągły ból ćmiący, występujący w jej stanach zapalnych. Cz wł bezrdzennych ma działanie naczynioruchowe. Elementy miazgi nie są równomiernie rozmieszczone: można w niej wyróżnić dwie strefy bogate w komórki przedzielone strefą bezkomórkową. Są to, zaczynając od zewn: strefa odontoblastów ułożonych w koronie wieloszeregowo, a w korzeniu w jednym szeregu. Między odontoblastami występują kom dendrytyczne, wł Korffa i wł nerwowe, strefa bezkomórkowa Weila: uboga w kom, zawierająca liczne wypustki odontoblastów i fibroblastów, naczynia włosowate i wł nerwowe. W wewn rejonach tej strefy i w strefie następnej leży splot Raschkowa, strefa bogatokom, która stanowi zagęszczenie kom na obwodzie pozostałego obszaru miazgi, zwanego miazgą właściwą. Zawiera ona elementy sieci kapilarnej i splotu Raschowa. Ozębną tworzy tk łączna wypełniająca szczelinę między korzeniem zęba a kością zębodołu (szer. 0,3 mm). Ozębna spełnia funkcję: mocuje ząb w zębodole i odżywia cement i kość zębodołu. Ozębną tworzą dwa typy tk łącznej: tk łączna zbita o układzie regularnym, która tworzy więzadła zęba oraz tk łączna wiotka bogata w kom, naczynia i nerwy. Ale różnice między tk tworzącą więzadła i tk międzywięzadłową ozębnej, mają prawie wyłącznie charakter ilościowy - całą zawartość przestrzeni okołozębowej określa się jako więzadło okołozębowe. Wytrzymałość mechanicznego połączenia zęba i zębodołu zależy od: wł kolag (aparat więzadłowy), nieściśliwej istoty podstawowej, zawartości krwi w szerokich naczyniach.
W ozębnej dominują wł kolag zbudowane z cienkich fibryli (50 nm), tworzących pęczki grubości kilku mikrometrów, ułożone w obszarach więzadłowych równolegle do siebie. Między fibrylami występuje większa ilość istoty podstawowej. Pęczki zakotwiczają się z jednej strony w kości zębodołu, a z drugiej w cemencie (włókna Sharpeya). Oprócz kolag typu I występuje kolag typu III (ok. 25%). Nie tworzy on osobnych wł, ale wchodzi w skład pęczków kolag, w których oba typy kolag są związane silnymi wiązaniami chem. W trakcie odnowy wł nigdy nie są oddzielane od tk twardych. Przestrzenie między więzadłami wypełnia bardziej wiotka tk łączna zawierająca fibryle podobnej grubości, ale rozłożone rzadziej i mniej regularnie. Ze względu na ułożenie wł wyróżniamy trzy grupy więzadeł o odmiennym przebiegu: więzadła skośne (zawieszające) - przeciwdziałają się wklinowaniu zęba w zębodół, więzadło wachlarzowate - odchodzi od wierzchołka korzenia i przyczepia się do dna zębodołu (zapobiega wysuwaniu się zęba z zębodołu) i więzadło pierścieniowe - otacza okolicę szyjki zęba i łączy cement z kością szczytu wyrostka zębodołowego (ogranicza boczne ruchy zęba). Istota podstawowa ozębnej jest obfita, nawet w więzadłowych pęczkach kolag zajmuje blisko 2/3 ich objętości. Głównymi skł są kwas hialuronowy, niskocząsteczkowe proteoglikany: fibromodulina, dekoryna, lumikan i wysokocząsteczkowy, tworzący agregaty wersikan. Istota podstawowa zawiera glikoproteidy adhezyjne. Głównymi kom ozębnej są fibroblasty, które wytwarzają wł i macierz, produkują enzymy odpowiedzialne za przebudowę aparatu więzadłowego oraz wytwarzają szereg czynników autoregulacyjnych i działających na inne kom. Fibroblasty ozębnej wykazują specyficzność fenotypową tak w zakresie wydzielniczym, jak i odporności na apoptozę. Stres mech nasila produkcję czynników regulacyjnych wydzielanie przez fibroblasty proteoglikanów, które z kolei wpływają na fibrogenezę. Kom cemento- i osteogenne, cementoblasty, osteoblasty i osteoklasty pokrywają pow cementu i tk kostnej. Kom te produkują prostaglandynę PGE2, która hamuje aktywację metaloproteinaz przez interleukiny prozapalne. Na terenie ozębnej występują kom napływowe: makrofagi, limfocyty, mastocyty i granulocyty. Krew dopływa przez tętnice zębodołowe górne i dolne. Naczynia włosowate, szersze trzykrotnie od przeciętnych, leżą pomiędzy więzadłami i tworzą sieć otaczającą korzeń zęba. Wykazują ponadto lokalne poszerzenia („magazyn krwi”). Żyły biegną niezależnie od tętnic, a ich ukł jest szczególnie gęsty w otoczeniu wierzchołka zęba. Ozębna jest także silnie unerwiona przez czuciowe i autonomiczne włókna nerwowe. Włókna dośrodkowe (zmielinizowane) należą w większości do dwóch typów: wł bólowe i wł przewodzące czucie z mechanoreceptorów. Bł ozębna zawiera ich szczególnie dużo, a ich układ jest odmienny w zależności od położenia zęba. Autonomiczne włókna bezrdzenne należą do układu naczynioruchowego. Dziąsło jest cz bł śluzowej jamy ustnej, która pokrywa wyrostki zębodołowe i otacza szyjki zębów. Blaszkę właściwą dziąsła buduje zbita tk łączna, zawierająca pęczki regularnie ułożonych wł kolag, pęczki różnią się przebiegiem i punktami przyczepu. Należą do nich: wł więzadła cementowo-dziąsłowego o przebiegu poziomym, prostopadłe do nich wł więzadła szczękowo-dziąsłowego, wł okrężne, otaczające ząb w obrębie dziąsła brzeżnego i międzyzębowego, wł przegrodowe, biegnące poziomo między korzeniami, wł półkoliste łączą cement sąsiednich zębów, wł przezdziąsłowe, międzyzębowe, pionowe, łączące brodawki międzyzębowe, względnie stanowiące wzmocnienie już wymienionych układów. Między pęczkami kolag znajduje się tk łączna mniej zbita, zawierająca większość kom, w tym liczne mastocyty. W blaszce właściwej tej części dziąsła, która zwrócona jest do szyjki, występuje obszar szczególnie bogaty w limfocyty. Wł i macierz są tu podobne do występujących w pozostałych obszarach bł śluzowej jamy ustnej. W blaszce właściwej dziąsła występują podnabłonkowe sploty naczyniowe. Również w obszarze złącza szkliwno- nabłonkowego występuje podnabłonkowa sieć zbudowana z kapilarów i postkapilarów; są to miejsca tworzenia płynu rowka okołozębowego. Płyn ten zawiera białka osoczowe: albuminy, transferynę, IgG oraz szereg składników nie pochodzących z krwi. W przebiegu paradentozy, jego skład ulega znacznym modyfikacjom, co jest czułym wskaźnikiem zaawansowania i charakteru zmian patologicznych. Dziąsło pokrywa nabł wielow-wy płaski. W miejscu, gdzie dziąsło styka się z szyjką zęba, nabł jest cieńszy, nierogowaciejący i schodzi po szkliwie w dół, tworząc na jego powierzchni, rodzaj silnie związanej ze szkliwem pochewki; obszar ten nosi nazwę złącza szkliwno-nabł. Nabł złącza tworzy mocne półdesmosomowe połączenia na obu swych powierzchniach. Jedną powierzchnią łączy się z blaszką podstawną, a przez nią z tk łączną błony śluzowej, drugą zaś ze szkliwem. Powstanie połączenia jest możliwe dzięki występowaniu na powierzchni szkliwa organicznej blaszki. Blaszka ta, mimo że jest wytworem nabł, nie zawiera większości typowych składników: kolagenów typu IV i VII oraz perlekanu, ma odmienny skład laminin: zawiera znaczne ilości lamininy-5, która jest tu głównym ligandem dla integryn półdesmosomów. Powyżej złącza, nabł jest nieco odsunięty od szkliwa i tworzy się rowek okołozębowy. Rozdzielanie się złącza szkliwno-nabłonkowego prowadzi do poszerzenia i pogłębienia rowka okołozębowego, powstania głębokiej kieszonki zębowej, a w krańcowych przypadkach do odsłonięcia szyjki anatomicznej. Zjawisko to towarzyszy paradentozie.
Rozwój narządu zębowego Zęby rozwijają się z mezenchymy oraz pokrywającego ją nabł ektodermalnego wyściełającego pierwotną jamę ustną. Pierwszym objawem tworzenia zawiązków zęba jest pojawienie się ok. 34 dnia życia zarodkowego pierwotnego prążka nabł, który tydzień później rozdziela się na położone równolegle do siebie: listewkę przedsionkową i listewkę zębową, która będzie uczestniczyć w formowaniu zębów. Tworzy ją zgrubienie nabł wyścielającego jamę ustną, biegnące wzdłuż linii przyszłych kości szczękowych i żuchwy. Pod nabł leży mezenchyma zagęszczająca się w postaci po 10 oddzielnych skupisk w obu łukach i indukująca nabł, który zagłębia się w obręb mezenchymy w postaci pączków (zaczątek narządów szkliwotwórczych zębów mlecznych). Stadium pączka. Jest to lokalne zgrubienie nabł, który “pchając” przed sobą bł podstawną, zagłębia się w mezenchymę. Stadium czapeczki. Powstaje przez dalsze podziały i postępujące zagłębianie nabł, w który od dołu wpukla się, mezenchyma. Nabł obejmujący mezenchymę - narząd szkliwotwórczy, mezenchyma - brodawka pierwotna. F(x): uczestniczy w indukcji i różnicowaniu się kom brodawki w preodontoblasty, wytwarza i odżywia kom produkujące szkliwo, nadaje kształt przyszłemu zębowi oraz rezerwuje miejsce dla tworzonych tk twardych. W narządzie szkliwotwórczym wyróżniamy: nabł zewn, wewn oraz wypełniający wnętrze, który następnie przekształci się w miazgę narządu szkliwotwórczego. Z listewki zębowej, łączącej narząd szkliwotwórczy z nabł powierzchniowym uwypuklają się dodatkowe pączki w ogólnej liczbie 32, z których w przyszłości rozwiną się zęby stałe. W stadium czapeczki, z nabł wewn narządu szkliwotwórczego wyodrębniają się komórki ułożone w grupy, których liczba zależy od rodzaju zęba (węzły szkliwne). Komórki te produkują substancje morfogenetyczne decydujące o liczbie korzeni i układzie guzków przyszłego zęba. Proces jest kontrolowany przez EGF oraz FGF-4. Brak tych stymulatorów ogranicza liczbę przyszłych korzeni. Na etapie dzwonka narząd szkliwotwórczy przyjmuje kształt przyszłej korony zęba. Nabł zewn utworzony jest przez pojedynczą warstwę sześciennych kom, między które wciskają się pętle kapilarów tworzące sieć. Nabł zewn przechodzi w wewn na pętli szyjki - rejon ten uformuje szyjkę zęba i wyznaczy przyszłą granicę między szkliwem i cementem. Kom nabł wewn stają się walcowate i w przyszłości przekształcą się w ameloblasty odpowiedzialne za wytworzenie szkliwa. Kom wypełniające wnętrze narządu szkliwotwórczego różnicują się w dwie struktury: warstwa pośrednia leżąca na nabłonku wewnętrznym (obecność tej warstwy jest niezbędna dla powstania ameloblastów) i miazga szkliwa. Pod wpływem różnicujących się kom nabł wewn, który w obszarze przyszłej korony przekształca się w ameloblasty, zachodzą zmiany w pierwotnej brodawce zęba. Kom neuromezenchymalne ulegają intensywnym podziałom, migrują ku powierzchni brodawki, gdzie układają się jako preodontoblasty, które różnicują się następnie w odontoblasty. Mezenchyma znajdująca się wokół powstających zębów ulega zagęszczeniu i tworzy woreczek zębowy, który otacza cały zawiązek Z woreczka powstanie cement i ozębna. Mechanizmy regulacji procesy rozwoju zęba są sterowane działaniem genów regulujących transkrypcję. Do genów tych nalezą: geny rodziny Pax, geny homeotyczne z rodziny Msx, wykazujące ekspresję w początkowych i późniejszych etapach rozwoju. Produkty genów homeotycznych mają zdolność oddziaływania zarówno pomiędzy sobą jak i z innymi białkami regulującymi transkrypcję, a przez to kontrolują wzrost, różnicowanie i dojrzewanie tk zęba. Tworzone przez kom węzła szkliwnego białka morfogenetyczne kości indukują ekspresję genów Msx. Na rozwój zawiązka zęba wpływają również czynniki wzrostowe: EGF i FGF-4, IGF i PDGF. Ważną rolę w kierowaniu migracją i różnicowaniem kom pełnią składniki istoty międzykom: fibronektyna i tenascyna, a także enzymy pozakom oraz ich inhibitory. Zębina, tworzona przez odontoblasty. Przekształcenie się preodontoblastów w odontoblasty objawia się zwiększeniem wysokości tych komórek i ich wyraźną polaryzacją. W okolicy pod- i okołojądrowej występuje obfita SER, powyżej jądra leży AG, a nad nim ziarnistości wydzielnicze. Odontoblasty wytwarzają skł org zębiny i sterują mineralizacją organicznego podłoża poprzez regulację lokalnej gospodarki Ca. Pierwsze porcje zębiny są odkładane w rejonie bł podstawnej i po mineralizacji utworzą zębinę okrywową. Świeżo wydzielana zębina nosi nazwę prezębiny. Jest ona pozbawiona skł nieorg, zawiera cienkie i nieregularnie ułożone wł kolag. W trakcie przekształcenia w zębinę pojawiają się w niej grubsze wł i zachodzi szybka min wywołana zmianą składu istoty podstawowej. Proces min postępuje w głąb zębiny, a granica pomiędzy obszarem zmin a niezmin nosi nazwę frontu mineralizacji. Zmiana składu istoty podstawowej dokonuje się na granicy prezębiny i zębiny a u jej podłoże leżą dwa główne mechanizmy: zależny od wypustek odontoblastów i zależny od enzymów pozakomórkowych, powodujących w obszarze frontu proteolizę. Fosfosialoproteiny po enzymatycznym rozcięciu do fosfoforyn i sialoprotein zębiny, stają się głównymi induktorami mineralizacji. Również proteoglikany ulegają częściowej proteolizie, co umożliwia łączenie się z kolagenem w ukł przestrzenny promujący proces min. W formowaniu cz korzeniowej zębiny bierze udział cz narządu szkliwotwórczego nosząca nazwę pochewki Hertwiga-Bruna, która wpukla się w dół od pętli szyjki. Kom nabł wewn nie są pokryte w jej obrębie warstwą pośrednią i nie przekształcają się w ameloblasty. Ich zadaniem jest nadanie kształtu korzeniowi zęba oraz indukcja bocznych części brodawki do wytworzenia odontoblastów produkujących zębinę części korzeniowej. Pochewka zapoczątkowuje również procesy prowadzące do wytworzenia cementu. Po spełnieniu swej roli pochewka ulega pofragmentowaniu i w znacznej części zanika. Produkcja szkliwa rozpoczyna się po odłożeniu pierwszych pokładów prezębiny. Prowadzą ją kom wewn nabł narządu szkliwotwórczego przekształcone w ameloblasty. Przekształceniu kom nabł wewn w ameloblast towarzyszy kilkakrotne zwiększenie jej wysokości, odwrócenie jej biegunowości oraz silny rozwój aparatu syntez i wydzielania. Cytoplazmę ameloblastu można podzielić na kilka stref. W strefie podjądrowej występują liczne mitochondria, następna strefa zawiera jądro, a powyżej występuje strefa nadjądrowa zawierająca obwodowo ułożoną SER i centralnie położony, silnie rozbudowany i wydłużony AG. Strefa szczytowa zawiera ziarna wydzielnicze, lizosomy, kanały RER oraz mikrotubule i mikrofilamenty. Tworzy ona stożkowate uwypuklenie zwane wypustką Tomesa. Ziarna wydzieliny są transportowane do wypustki Tomesa, gdzie łączą się w większe ziarna wtórne, wydzielane następnie na drodze egzocytozy. Wydzielona niezmineralizowana substancja tworzy preszkliwo zbudowane z amelogenin, zawiera inne składniki białkowe typowe dla szkliwa, fosfoproteiny i glikoproteiny, enzymy. Amelogeniny są głównymi białkami odpowiedzialnymi za min. Nukleacja rozpoczyna się w zębinie. Proces wzrostu kryształów można podzielić na kilka faz: cząsteczki amelogenin tworzą skupiska - nanosfery - mające części hydrofilne skierowane na zewn. Te oddziałują elektrostatycznie z powierzchnią kryształków zapobiegając ich fuzji. Proteinaza-1 trawi odcinki hydrofilne amelogenin, zmieniając charakter nanosfer na hydrofobowy. Nanosfery rozpoczynają dalszą agregację stabilizując macierz i zawarte w niej kryształy, które wzrastają przez dobudowę Ca2+. Proteinaza-2, trawi hydrofobowe nanosfery na mniejsze białka, które ulegają endocytozie przez ameloblasty. Usunięcie nanosfer na etapie dużych, zorganizowanych kryształów umożliwia dalszy wzrost ich grubości i na ich fuzję. W wydzielonych jako pierwsze pokładach szkliwa nie ma podziału na pryzmaty i istotę międzypryzmatyczną. W okresie późniejszym ameloblasty wydzielają najpierw istotę międzypryzmatyczną, która tworzy rodzaj matrycy przypominającej plaster miodu. Oczka tego plastra wypełniane są pryzmatami. Po zakończeniu czynności wydzielniczej, ameloblasty znajdują się na powierzchni szkliwa i przechodzą w okres dojrzewania.. Na początku tego okresu zawartość skł min nie przekracza 30%. W okresie dojrzewania szkliwa ameloblasty cyklicznie zmieniają swoją aktywność i morfologię, pełniąc naprzemiennie dwie różne funkcje: resorpcja wody, fagocytoza składników organicznych i aktywny transport Ca2+, wydzielanie białek strukturalnych szkliwa i enzymów. Po wykłuciu zęba ameloblasty wraz z koronową częścią woreczka zębowego tworzą oszkliwie, które ulega szybkiemu starciu. Rozwój miazgi zęba: Neuromezenchymalne kom otaczające nabł zawiązek w stadium pączka, rozrost zawiązka powoduje objęcie mezentychymy czapeczką narządu szkliwotworczego i powstanie pierwotnej brodawki zęba (kom dzielą się, lecz nie różnicują, aktywnie uczestniczą w procesach indukcyjnych), w stadium dzwonka, kom ulegają różnicowaniu w preodontoblasty położone obwodowo, kom APC i kom miazgi zęba (brodawka zęba), w stadium późnego dzwonka, od momentu rozpoczęcia produkcji zębiny przez dojrzale odontoblasty, brodawka przyjmie nazwę miazgi zęba (pojawiają się kuliste kom podobne do chondrocytów, otoczone rejonem bogatym w proteoglikany, następnie kom te znikają i ich miejsce zajmują fibroblasty). Naczynia wnikają do brodawki zęba na początku stadium dzwonka. W późnym stadium dzwonka następuje rozwój kapilarnych pętli. Pojedyncze włókna nerwowe zidentyfikowano na terenie miazgi już we wczesnych etapach rozwoju. Cement, ozębna i przyległe rejony kości zębodołu rozwijają się wspólnie, co prowadzi do wytworzenia ścisłej łączności pomiędzy tymi strukturami. Wstępem do wytworzenia cementu pierwotnego jest wydzielenie przez nabł pochewki Hertwiga-Bruna subst, tworzących na zewn pow zębiny bł szklistej, która zawiera białka podobne do nieamelogeninowych. Białka te indukują różnicowanie kom mezenchymatycznych woreczka w kierunku cementoblastów, a także uczestniczą w pierwszych etapach min cementu. Pierwsze cementoblasty, po przylgnięciu do bł szklistej, rozpoczynają produkcję wł kolag i pozostałych skł cementu. Cz wł zakotwicza się w bł, co po jej min powoduje silne związanie cementu z zębiną. Równocześnie włókna produkowane przez fibroblasty tworzącej się ozębnej, utworzą zakotwiczenie cementu zarówno pierwotnego jak i wtórnego do systemu więzadłowego zęba. Tworzenie cementu wtórnego rozpoczyna się od ułożenia dużych, zasadochł cementoblastów na cemencie pierwotnym. Inicjują one tworzenie subst międzykom i jej min, a następnie, zamknięte w jamkach, przekształcają się w cementocyty. Jednocześnie fibroblasty ozębnej wytwarzają wł kolag formujące więzadła zęba, których końce zostają uwięzione w subst org kolejno odkładanych w-w cementu. Ich następowa min prowadzi do silnego związania pęczków kolag z cementem.
Układ moczowy Nerka otoczona jest włóknistą torebką łącznotkankową. Od strony wnęki w miąższ nerki wnika miedniczka nerkowa zakończona kielichami nerkowymi. Na przekroju w nerce wyróżniamy korę oraz rdzeń. Granicą między nimi są tętnice łukowate. Fragmenty kory wnikają w rdzeń - słupy nerkowe i dzielą go na 6-18 piramid. Od podstawy piramid w stronę kory odchodzą pasma promieni rdzennych. nefron jest jednostką czynnościową i strukturalną nerki (zawiera 106 nefronów). Jest to pojedynczy kanalik nabłonkowy o zróżnicowanej odcinkowo budowie, w którym zachodzi wytwarzanie pramoczu i jego przemiana w mocz ostateczny. Każdy nefron rozpoczyna się w korze nerki ciałkiem nerkowym. Dalej biegnie od kory do rdzenia i z powrotem. W nefronie wyróżnia się kanalik proksymalny, kanalik pośredni oraz dystalny. Kanalik proksymalny i dystalny zawierają odcinki o przebiegu krętym i prostym. Kanaliki dystalne uchodzą w obrębie kory do cewek zbiorczych. Odcinki kręte nefronu tworzą labirynt kory, a odcinki proste obok cewek zbiorczych znajdują się w promienistościach rdzennych i rdzeniu nerki. Układ odcinków prostych nefronu tworzy pętle Henlego. Ma ona kształt litery U. Rozpoczyna się w promienistościach rdzennych, sięga na różną głębokość do rdzenia po czym zawraca i kończy się w okolicy wyjścia. Część prosta kanalika proksymalnego znajduje się zawsze na jej ramieniu zstępującym. Ciałko nerkowe kulisty twór wielkości 150-250 μm złożony z kłębuszka nerkowego i torebki Bowmana. Torebka stanowi początkowy, rozszerzony odcinek nefronu i składa się z blaszki ściennej i trzewnej. Blaszka ścienna zbudowana jest z nabłonka 1-w-wego płaskiego, spoczywającego na błonie podstawnej. Blaszkę trzewną stanowią kom nabł - podocyty, które wspierają się na kilku grubych wypustkach, które rozgałęziają się na drugorzędowe odpowiadające „stópkom”. Stopki spoczywają na błonie podstawnej naczynia włosowatego i stanowią ciągły mankiet, który je obejmuje. Podocyty maja duże jądro o nieregularnym kształcie oraz wypustki z dużą ilością mikrofilamentów aktynowych i grubym glikokaliksem. Pomiędzy blaszkami torebki mieści się przestrzeń śródtorebkowa, do której przesącza się mocz pierwotny. Ciałko nerkowe ma 2 bieguny: naczyniowy - miejsce wejścia tętniczki doprowadzającej i wyjścia tętniczki odprowadzającej (sieć dziwna), moczowy (kanalikowy) - miejsce w którym od ciałka nerkowego odchodzi kanalik proksymalny. Nabłonek staje się w tym miejscu sześcienny. kłębuszek naczyniowy utworzony jest z kilkudziesięciu pętli naczyń włosowatych. Naczynia te są naczyniami o typie okienkowym lecz pory są szczególnie liczne i pozbawione przeponek. Kom śródbłonkowe spoczywają na grubej błonie podstawnej, w której wyróżnia się 2 blaszki jasne przedzielone ciemną. Występowanie 3 blaszek wynika z tego, że powstała ona przez złączenie blaszek podocytów i naczyń włosowatych. Na błonie podstawnej spoczywają przeplatające się wzajemnie stópkowate wypustki podocytów. W poprzek szczelin między wypustkami rozpięte są białkowe przeponki. Przeponki te zatrzymują wszelkie cząsteczki powyżej 70 kDa. Kom śródbłonka z porami, 3-warstwowa błona podstawna i zasłonięte przez przeponki szczeliny między wypustkami podocytów stanowią barierę filtracyjną nerki. Przesącz różni się od osocza krwi brakiem większości białek i stanowi pramocz. Pomiędzy pętlami naczyń włosowatych znajdują się łącznotkankowe, gwieździste komórki mezangium, fagocytujące fragmenty błony podstawnej z makrocząsteczkami białkowymi. kanalik proksymalny składa się z części krętej i prostej. Część kręta leży w korze w pobliżu macierzystego ciałka nerkowego. Część prosta biegnie w promienistościach rdzennych i kończy się w rdzeniu zewn. Kanalik proksymalny ma średnicę 40-60 μm, grubą ścianę i niewielkie światło. Zatarte są granice miedzy kom kanalika. Są to kom nabł 1-w-wego sześciennego, z okrągłymi jądrami. Cytoplazma jest kwasochł, a kom wykazują brzeżek szczoteczkowy (resorpcja) i prążkowanie przypodstawne. W szczytowej części występują pęcherzyki pinocytotyczne z lizosomami i peroksysomami. W okolicy nadjądrowej występuje AG. Boczne ściany kom są wzajemnie pozazębiane. W kanaliku proksymalnym następuje resorpcja zwrotna 80% wody z pramoczu, a jej przepływ wywołuje gromadzenie się w tkance międzykanalikowej NaCl w wyniku czynnego transportu Na za którym podąża Cl. W kanaliku tym zachodzi całkowite wchłanianie glukozy, aminokwasów i witamin, a także nadmiar kwasów żółciowych, związków toksycznych i niektórych antybiotyków. Niskocząsteczkowe białka w pramoczu pobierane są przez komórki i rozkładane w lizosomach. Kom kanalika wydzielają do pramoczu organiczne pochodne jodu oraz kreatyninę i PAH. kanalik pośredni rozpoczyna się na ramieniu zstępującym pętli Henlego. W miejscu przejścia kanalika proksymalnego w pośredni wysokość nabł ulega drastycznej redukcji, co zaznacza się w postaci podziału rdzenia zewnętrznego na pasmo zewnętrzne i wewnętrzne. Przejście kanalika pośredniego w dystalny wyznacza granicę rdzenia wewnętrznego i zewnętrznego. Średnica kanalika pośredniego wynosi 20-40 μm lecz grubość ściany nie przekracza 2 μm, którą buduje nabłonek 1-w-wy płaski (jądra wpuklaja się do światła). Cytoplazma kom wyposażona jest w nieliczne organelle, a na ich powierzchni występują nieliczne migawki. Boczne granice kom są pozazębiane. Ściana kanalika pośredniego na ramieniu zstępującym jest przepuszczalna dla wody ale nie dla Na i Cl. Ze względu na koncentrację NaCl i mocznika w tkance śródmiąższowej woda odciągana jest z pramoczu. W części zlokalizowanej na ramieniu wstępującym występuje transport Cl i Na na zewnątrz, czego efektem jest wtórne rozcieńczanie pramoczu. Siłę napędową dla transportu wody z ramienia zstępującego stanowią elektrolity uwalniane przez ścianę ramienia wstępującego - wzmacniacz przeciwprądowy. Kanalik dystalny składa się z odcinka prostego i odcinka krętego. Początek kanalika dystalnego leży na ramieniu zstępującym lub wstępującym pętli Henlego, a przejście odcinka prostego w kręty dokonuje się poza plamką gęstą. Zbudowany jest on z nabłonka 1-w-wego sześciennego. Najwyższe kom występują w części krętej lecz i tak światło kanalika jest większe niż to w kanaliku proksymalnym. Kom tego kanalika posiadają długie wypustki, w których leżą długie mitochondria - prążkowanie przypodstawne. Na górnej powierzchni występują pojedyncze mikrokosmki. Kom połączone są ze sobą za pomocą stref zamykających. W części prostej kanalika następuje aktywny transport mocznika oraz Na i Cl ze światła kanalika do rdzenia nerki. Kom części krętej kanalika dystalnego stanowią miejsce działania aldosteronu (indukcja transporterów Na). Zwrotnej resorpcji Na towarzyszy wydalanie do pramoczu jonów K i H co powoduje jego zakwaszenie. Aparat przykłębuszkowy znajduje się przy biegunie naczyniowym ciałka nerkowego w rejonie styku obu tętniczek z częścią prostą kanalika dystalnego. Wyróżnia się w nim: kom ziarniste - przekształcone kom mięśniowe gł w medi tętniczki doprowadzającej. Charakteryzują się obecnością wypustek i ziarnistości wydzielniczych. Zawierają dobrze rozwiniętą SER i AG. W ziarnistościach zawarta jest renina (przekształca α2-globulinę w angiotensynę - wzrost ciśnienia krwi bezpośredni i za pośrednictwem aldosteronu), kom plamki gęstej zlokalizowane w ścianie kanalika dystalnego tam, gdzie przylega on do bieguna naczyniowego ciałka nerkowego. Są one wąskie, wysokie, nie posiadają prążkowania przypodstawnego i posiadają liczne mikrokosmki na powierzchni. Pełnią one rolę receptora rejestrującego stężenie pramoczu i prędkość jego przepływu w końcowej części nefronu, kom mezangium pozakłębuszkowego wypełniają miejsce między plamką gęstą i obydwiema tętniczkami. Posiadają one liczne wypustki, które za pomocą neksusów łączą je z sąsiednimi komórkami mezangialnymi. Dzięki bliskiemu sąsiedztwu z plamką gęstą komórki te reagują na sygnały z plamki i za pomocą połączeń z komórkami kurczliwymi regulują przepływ krwi przez ciałko nerkowe. Cewki zbiorcze zbierają mocz z kanalików dystalnych i odprowadzają do kielichów nerkowych. Stanowią przewody rozgałęzione wyścielone nabł 1-w-wym sześciennym przy kanaliku dystalnym i walcowatym przy miedniczce nerkowej. Kom cewki posiadają wyraźne granice i można je podzielić na kom: jasne i ciemne. Kom jasne występują na całej długości cewek. Cechują je głębokie przypodstawne inwaginacje błony bez efektu prążkowania, a na powierzchni znajduje się pojedyncza migawka. Kom ciemne wyróżniają się elektronowo gęstą cytoplazmą. Na powierzchni posiadają liczne mikrokosmki, a wewn liczne mitochondria. Kom cewek połączone są za pomocą połączeń ścisłych uniemożliwiając transport wody. Ściana tych cewek staje się przepuszczalna dla wody pod wpływem ADH. Tk śródmiąższowa nerki wypełnia przestrzenie między ciałkami nerkowymi, kanalikami nefronu, cewkami zbiorczymi i naczyniami krwionośnymi. W cz korowej reprezentowana jest przez fibroblasty i makrofagi. Około-kanalikowe naczynia włosowate w korze produkują erytropoetynę (pobudza erytropoezę). Warstwa tkanki śródmiąższowej wzrasta w rdzeniu w kierunku kielichów. Charakteryzuje ją obecność kom z licznymi wypustkami i cytoplazmą wypełnioną kroplami lipidowymi. Kom są wydłużone i układają się poprzecznie w stosunku do osi kanalików nerkowych i pętli naczyniowych. W celu obrony przed obkurczającym działaniem ciśnienia osmotycznego kom śródmiąższowe wytwarzają na własny użytek znaczne ilości osmolitów. Kom te mogą uczestniczyć w regulacji przepływu krwi przez naczynia rdzeniowe. Drogi wyprowadzające mocz: kielichy nerkowe miedniczka nerkowa moczowód pęcherz cewka moczowa. Narządy te prócz cewki wyścielone są błoną śluzową i nabłonkiem przejściowym. Blaszka właściwa nie zawiera gruczołów. Warstwa mięśniowa ma w miedniczkach i kielichach układ spiralny. W moczowodzie dzieli się na pokłady od środka: okrężny i podłużny.
Wątroba i trzustka produkują wydzielinę, która do przewodu pokarmowego jest wydzielana na brodawce Vatera w dwunastnicy.
Wątroba jest największym gruczołem organizmu stanowiąc metaboliczne centrum organizmu. f(x): przemiany białek, lipidów i cukrów, detoksykacja, magazynowanie witaminy D i B12, produkcja i recyrkulacja kw i barwników żółciowych, eliminowanie mikroorganizmów i zużytych erytrocytów. Wątroba otoczona jest łącznotkankową torebką (Glissona), od której odchodzą przegrody dzieląc narząd na zraziki (u człowieka mało wyraźne lub brak). klasyczny zrazik ma kształt graniastosłupa o podstawie 5- lub 6-kąta. W tkance łącznej nagromadzonej w narożu zrazika - przestrzeni wrotnej - przebiegają: żyła, tętnica i przewód żółciowy międzyzrazikowe - triada wątrobowa, a niekiedy również międzyzrazikowe naczynie limfatyczne. Zrazik zbudowany jest z hepatocytów ułożonych w anastomozujące ze sobą blaszki promieniście zbiegające się do środka. 1 lub 2 szeregi hepatocytów). Przestrzenie między blaszkami zajęte są przez naczynia zatokowe, które odchodzą od żył i tętnic około-zrazikowych (przebiegają wzdłuż boków zrazika) i uchodzą do żyły centralnej. Hepatocyty i naczynia zatokowe oplecione są gęstą siecią wł srebrochł. Zrazik trójkątny (Malla) - obszar posiadający pojedyncze centralne źródło unaczynienia oraz centralnie położone miejsce odpływu żółci. Na przekroju poprzecznym ma on kształt trójkąta, w którego narożach znajdują się żyły centralne, a w centrum przestrzeń wrotna. gronko wątrobowe (Rappaporta) - bezpośrednim źródłem unaczynienia zrazika są naczynia około-zrazikowe. Gronko ma kształt owalu, którego osią jest naczynie około-zrazikowe. W takim gronku wyróżniamy 3 strefy różniące się utlenowaniem krwi w jej obszarze a co za tym idzie aktywnością metaboliczną. Wyróżniamy: I strefę (aktywnego metabolizmu - duże mitochondria, mała RER, dużo glikogenu, mała degeneracja), II strefę (zmiennego metabolizmu) i III strefę (niskiego metabolizmu - małe mitochondria, duża RER, mało glikogenu). Hepatocyty są wielokątnymi kom o średnicy 20 μm z kulistym jądrem o luźnej chromatynie. Posiadają one bardzo zróżnicowane i bogate wyposażenie cytoplazmatyczne. Cysterny SER służą do produkcji m.in. wszystkich białek osoczowych (immunoglobuliny!), stomatomedyn (mediatory STH), erytropoetyny. W RER syntezowany jest cholesterol, fosfolipidy, detoksykowane leki i alkohol. AG uczestniczy w przemianie VLDL i glikoproteidów oraz kwasów żółciowych. W cytoplazmie występują liczne mitochondria, lizosomy i peroksysomy, a także skupiska glikogenu i krople lipidowe. Komórka wątrobowa jest wyraźnie spolaryzowana: posiada biegun naczyniowy (skierowany do naczynia zatokowego) i biegun żółciowy (na pograniczu z sąsiadującym hepatocytem - kanalik żółciowy). Biegun naczyniowy posiada liczne mikrokosmki na powierzchni hepatocytu, wypełniające przestrzeń około-zatokową (Dissego) pomiędzy ścianą hepatocytu i zatoki. Biegun ten pełni funkcję resorpcyjną i wewnątrzwydzielniczą. Biegun żółciowy wyznaczony jest lokalizacją kanalika żółciowego, który nie ma własnej ściany. Bł kom wątrobowych tworzą tu mikrokosmki, a miejsca styku hepatocytów po obu stronach kanalika wzmocnione są strefami zamykającymi, desmosomami i neksusami. Do kanalika wydzielana jest żółć. Zatoka wątrobowa - naczynia zatokowe tworzą gęsta sieć o cienkiej i nieciągłej ścianie. Ścianę tę budują kom śródbłonkowe posiadające na swej powierzchni szczeliny międzykom. Przez ścianę zatoki mogą przechodzić wszystkie składniki krwi z wyjątkiem elementów morfotycznych. Zatoki wątrobowe nie posiadają blaszki podstawnej. Ze ścianą zatoki związane są różne kom: kom Browicza-Kupffera są osiadłą forma makrofagów. Stanowią one swoisty filtr dla krwi przepływającej przez zatoki. Wydzielają szereg subst biol czynnych: regulują procesy metaboliczne w hepatocytach, kom gromadzące lipidy (lipocyty) leżą przy zewnętrznej powierzchni naczynia zatokowego, mają długie wypustki otaczające zatokę. Cytoplazmę wypełniają krople lipidowe, a najlepiej rozwinięte są mitochondria. Magazynują one witaminę A, kom ziarniste mają krótkie wypustki cytoplazmatyczne. W cytoplazmie posiadają azurochłonne ziarnistości. Są one jedną z form limfocytów (NK) i niszczą one kom antygenowo obce. Unaczynienie wątroby. Wątroba otrzymuje krew z tętnicy wątrobowej (krew tętniczą) i żyły wrotnej (krew żylną). Krew ta miesza się na terenie zrazików. Dzięki nieciągłej ścianie zatok część osocza przesącza się do przestrzeni Dissego - wątroba jest największym producentem chłonki w ustroju.
żyła wrotna tętnice wątrobowe
żyły między-płatowe tętnice między-płatowe
żyły międzyzrazikowe tętnice międzyzrazikowe
żyły około-zrazikowe tętnice około-zrazikowe
żyłki wlotowe tętniczki wlotowe
zatoki wątrobowe
żyły centralne
żyły pod-zrazikowe
żyły zbiorcze
żyły wątrobowe
Drogi żółciowe dzielimy na wewnz i zewn-wątrobowe. Drogi wewn-wątrobowe zaczynają się kanalikami żółciowymi (biegną między biegunami żółciowymi hepatocytów) przewodziki żółciowe (wyścielonych niskimi sześciennymi kom nabł) między-zrazikowe przewodziki żółciowe (ścianie z 1-w-wego nabł sześciennego lub walcowatego, kom wyścielające mają na swej pow nieliczne mikrokosmki, a boczne bł są spięte połączeniami międzykom). W większych przewodach spotyka się kom kubkowe i dokrewne (APUD). Drogi zewn-wątrobowe mają warstwową budowę. Bł śluzowa wyścielona jest wysokim nabł 1-w-wym walcowatym. W bł podśluzowej zlokalizowane są cewkowe gruczoły śluzowe. Na zewn znajduje się w-wa mięśniówki gładkiej i łącznotkankowa przydanka. Pęcherzyk żółciowy posiada elastyczną ścianę zbudowaną z bł śluzowej, mięśniowej i surowiczej. Bł śluzowa posiada wysokie fałdy. Nabł wyścielający błonę jest 1-w-wy walcowaty. Bł mięśniowa zbudowana jest z naprzemiennie ułożonych kom mięśniowych gładkich i wł elastycznych. Trzustka jest dużym gruczołem, który zawiera część wewn i zewn- wydzielniczą. Łącznotkankowe przegrody dzielą miąższ trzustki na zraziki. Każdy zrazik zbudowany jest z pęcherzyków zewn-wydzielniczych z wmontowanymi w nie wyspami Langerhansa. Pęcherzyk trzustkowy ma kształt kulistego pęcherzyka otoczonego blaszką podstawną. Buduje go 50 piramidowych kom wydzielniczych o jądrach położonych przypodstawnie i wyraźnej polaryzacji. Kom te są 2-barwliwe przypodstawne rejony są silnie zasadochł, a przyszczytowe barwią się kwasochł. Przypodstawnie leżą cysterny SER oraz mitochondria. Powyżej leży jądro, a jeszcze wyżej AG i ziarna wydzielnicze. Ziarna te zawierają enzymy hydrolityczne. Pomiędzy kom wydzielniczymi znajdują się krótkie kanaliki wyprowadzające otwierające się do światła pęcherzyka. Około ¼ pow wnętrza pęcherzyka od strony jego ujścia wyścielona jest kom śród-pęcherzykowymi. Przewody wyprowadzające: pierwszym odcinkiem jest wstawka rozpoczynająca się kom śród-pęcherzykowymi. Jej ściana jest zbudowana z niskich kom sześciennych otoczona blaszką podstawną. Wstawki łączą się przewody śród-zrazikowe. Kom śródpęcherzykowe i kom przewodów wyprowadzających produkują alkaliczny płyn bogaty w dwuwęglany, który zobojętnia kwaśną treść pokarmową. Na terenie tk łącznej przewody śród-zrazikowe uchodzą do przewodów między-zrazikowych. Wyścielonych nabł walcowatym. Te z kolei łącza się z przewodami głównymi. Trzustka produkuje: proenzymy: trypsynogen, chemotrypsynogen, prokarboksydazę (trawienie białek), proelastazę (trawi elastynę), profosfolipazę (trawi fosfolipidy), enzymy: lipazę trójglicerydową (trawi trójglicerydy), αamylazę (trawi cukrowce), DNazę, Rnazę, inne substancje: kofaktor lipazy (wspomaga lipazy), inhibitor trypsyny;
Układ oddechowy można podzielić na drogi oddechowe doprowadzające powietrze do pęcherzyków płucnych oraz pęcherzyki płucne. Nabł dróg oddechowych jest wieloszeregowym nabł z brzeżkiem migawkowym i kom kubkowymi. Buduje go kilka rodzajów kom: kom z brzeżkiem migawkowym są najliczniejsze. W rejonie ponadjądrowym zgrupowana jest większość organelli. Pow zaopatrzona jest w migawki, których zsynchronizowany ruch przesuwa śluz wraz z zaadsorbowanymi na nim cz pyłu. Kom te odpowiadają za proces samooczyszczania dróg oddechowych. Przesuwanie gęstego i lepkiego śluzu jest możliwe dzięki cienkiej warstwie płynnej wydzieliny gruczołów surowiczych, kom kubkowe są typowymi kom wydzielniczymi. Mają kształt kielicha. Część przypodstawna zawiera głównie SER, nad jądrem znajduje się duży AG, a przyszczytowa część cytoplazmy wypełniona jest dużymi ziarnami wydzielniczymi. Kom te produkują i wydzielają śluz, który pokrywa powierzchnię wewn dróg oddechowych, kom macierzyste maja kształt piramidy i wysokość nie przekraczającą 1/3 wysokości nabł - kom podstawne. Stanowią one pulę regeneracyjną nabł dróg oddechowych, kom szczoteczkowe posiadają pęczek długich mikrokosmków na powierzchni, liczne filamenty aktynowe i mikrotubule w cytoplazmie oraz zakończenia nerwowe aferentne na dolnym biegunie. Mogą one syntezować tlenek azotu (neuroprzekaźnik). Pełnią funkcje chemoreceptoryczną, komórki dokrewne produkują hormony peptydowe. W nabł drzewa oskrzelowego spotyka się ciałka neuroepitelialne - skupiska 3-50 kom tego typu, do których dochodzą zakończenia nerwowe. Monitorują one poziom tlenu we wdychanym powietrzu, a jego niedobór stanowi bodziec wydzielniczy, kom Langerhansa należą do grupy komórek APC i uczestniczą we wstępnych etapach odpowiedzi immunologicznej. Jama nosowo-gardłowa: przedsionek nosa pokryty jest skórą z grubymi włosami spełniającymi rolę wstępnego filtra wdychanego powietrza. W obrębie nozdrzy skóra przechodzi w nabł dróg oddechowych. Powierzchnia jamy nosowej dzieli się na część oddechową i obszary receptoryczne: bł węchową i narząd przylemieszowy. Bł śluzowa jamy nosowej zawiera w blaszce właściwej liczne gruczoły śluzowo-surowicze, pojedyncze grudki chłonne oraz napływowe kom uczestniczące w odpowiedzi immunologicznej. Elementem blaszki są obfite sploty żylne. Zadaniem tego odcinka DO jest wstępne oczyszczanie, ogrzanie i nawilgocenie wdychanego powietrza. Ku tyłowi jama nosowa przechodzi w oddechowa część gardła. Jest ona nadal wyścielona nabł DO. W części oddechowej znajdują się 3 migdałki: trąbkowe i gardłowy. Błona węchowa leży w górnej części jamy nosowej. Wyściela ją wysoki nabł wieloszeregowy w skład którego wchodzą: kom węchowe są wmontowanymi w nabł 2-biegunowymi kom nerwowymi. Wąski wydłużony perikarion zawiera w środkowej części jądro, skąpy tigroid, neurofilamenty i neurotubule. Neuryt ma formę buławkowato zakończonej wypustki, od wierzchołka której odchodzi 6-8 przekształconych i nieruchomych migawek (włoski węchowe) Migawki te posiadają nietypową aksonemę w dystalnych 2/3 zbudowaną z 11 pojedynczych mirotubul (9x1+2). Leżą one na powierzchni nabłonka zatopione w pokrywającej go wydzielinie surowiczej. Ich bł kom zawiera receptory reagujące na zw chem zawarte we wdychanym powietrzu i odpowiedzialne za prawidłowe funkcjonowanie zmysłu węchu. Pojedyncza kom węchowa posiada receptory tylko dla 1 rodzaju substancji zapachowej. Od podstawy kom węchowej odchodzi bezrdzenny akson, który wraz z aksonami innych kom tworzy nici węchowe wchodzące do opuszki węchowej mózgowia. W opuszce znajduje się około 1000 kulistych obszarów zwanych kłębkami, w obrębie których aksony tworzą synapsy z dendrytami komórek mitralnych. Każdy kłębek otrzymuje i wysyła do kory mózgu informacje dotyczące 1 typu substancji zapachowej. Komórki podporowe to wysokie kom walcowate z jądrem umieszczonym w ich górnej połowie. Pokryte są licznymi mikrokosmkami, w cytoplazmie znajdują się elementy cytoszkieletu i brunatno-żółte ziarenka wydzielnicze, a w przyszczytowych obszarach występują kompleksy połączeń międzykom. Kom podstawne mają na przekroju trójkątny kształt i zlokalizowane są w dolnej strefie nabł przy bł podstawnej. Są one niskie i mają charakter niezróżnicowanych. W blaszce właściwej bł węchowej występują liczne pęczki nerwowe, sploty naczyń włosowatych i żylnych oraz rozgałęzione gruczoły węchowe. Wydzielina tych gruczołów stanowi rozpuszczalnik dla subst zawartych we wdychanym powietrzu i nieustannie opłukuje powierzchnie receptoryczne włosków węchowych. Narząd przylemieszowy (Jacobsona) zawiera kom zmysłowe, które reagują na feromony i przekazują sygnały do podwzgórza wpływając na funkcje rozrodcze. Narząd ten u człowieka jest aktywnym obszarem sensorycznym. Ma formę 2 symetrycznych, rurkowatych, ślepo zakończonych wpukleń nabłonka w głąb blaszki właściwej bł śluzowej, zlokalizowanych u podstawy chrzęstnej przegrody nosa. Zbudowane są z nabł wieloszeregowego. Można w nim wyróżnić 3 typy kom: kom zmysłowe (zmodyfikowane, 2-biegunowe neurony), podporowe oraz podstawne. W bł kom zmysłowych znajdują się receptory otwierające za pośrednictwem białek G kanały sodowe. Aksony docierają do grzbietowych obszarów opuszki węchowej. Krtań łączy jamę gardłową z tchawicą. Duże struktury chrzęstne zbudowane są z chrząstki szklistej, a struktury niewielkie ze sprężystej. Bł śluzowa tworzy 3 fałdy pokrywające 3 pary więzadeł. Większość jej powierzchni wysłana jest nabł DO, a resztę wyściela nabł wielowarstwowy płaski. W blaszce właściwej leżą gruczoły śluzowo-surowicze. Małe mięśnie wewnętrzne krtani regulują napięcie fałdów, decydując o wysokości emitowanych przez nie dźwięków. Tchawica. Szkielet tworzy 16-20 podków z chrząstki szklistej, połączonych między sobą włóknistą tk łączną. Tchawicę wyściela bł śluzowa z nabł DO, który spoczywa na grubej bł podstawnej. Blaszka właściwa posiada bogate utkanie sprężyste, a leżąca pod nią bł podśluzowa zawiera liczne gruczoły śluzowo-surowicze produkujące m. in. lizozym. Poniżej znajduje się warstwa włóknisto-chrzęstna. na zewn tchawica pokryta jest przydanką. Wolne końce podkowy chrzęstnej połączone są przez pęczki kom mięśniowych gładkich zakotwiczonych w ochrzęstnej. Leżący do tyłu obszar tchawicy bez chrząstki nosi nazwę części błoniastej. Drzewo oskrzelowe możemy podzielić na oskrzela główne, oskrzeliki, oskrzeliki końcowe i oskrzeliki oddechowe. Oskrzela główne mają ścianę zbudowaną w identyczny sposób jak tchawica. Oskrzela zawierają w swej ścianie płytki chrząstki szklistej połączone między sobą tk łączną włóknistą - tworzą warstwę włóknisto-chrzęstną. Bł śluzowa ma analogiczny charakter jak w tchawicy z wyjątkiem tego, że na granicy blaszki właściwej i bł podśluzowej pojawia się warstwa mięśniowa - bł Reisessena. W blaszce właściwej i w bł podśluzowej większych oskrzeli występują pojedyncze grudki chłonne. W małych oskrzelach scieńczeniu ulega blaszka właściwa bł śluzowej i zanika bł podśluzowa z gruczołami. Oskrzeliki mają średnicę poniżej 1mm, nie zawierają chrząstki ani gruczołów i cechują się stopniową redukcją grubości ściany. Można w nich rozróżnić 4 warstwy: nabł stopniowo przechodzi z wieloszeregowego w 1-w-wy walcowaty i sześcienny. Kom kubkowe zostają zastąpione przez kom oskrzelikowe (część szczytowa kopułowato wystająca ponad powierzchnię sąsiednich kom z migawkami - produkują białka o działaniu przeciwzapalnym i typowe dla surfaktantu, ich wydzielina pokrywa powierzchnie nabłonka w oskrzelikach), blaszka właściwa jest bardzo cienka lub nie występuje i zostaje zastąpiona przez blaszką sprężystą, w-wa mięśniowa jest relatywnie grubsza niż w oskrzelach, lecz traci ciągłość uzyskując charakter kraty nożycowatej poprzeplatanej tk łączną i w-wa włóknista, bogata we wł sprężyste, przymocowuje oskrzelik do otoczenia. Oskrzeliki końcowe to ostatni segment drzewa oskrzelowego posiadający ciągłą ścianę. Charakteryzuje go nabł 1-w-wy sześcienny z nieciągłym brzeżkiem migawkowym i liczne kom oskrzelikowe. Oskrzeliki oddechowe są strefą przejścia drzewa oskrzelowego w pęcherzyki płucne. Ich ściana jest nieciągła. Końcowe odcinki oskrzelików oddechowych przedłużają się w przewody pęcherzykowe, których ściana utworzona jest przez pęcherzyki płucne. Pęcherzyki płucne są właściwym terenem wymiany gazowej. Tworzą one groniasty układ. Gronko płucne otoczone cienką i nieciągłą przegrodą łącznotkankową zaopatrywane jest przez 1 oskrzelik, który dzieli się na 5-7 oskrzelików końcowych. Każdy pęcherzyk posiada własną ścianę i opleciony jest gęstą siecią naczyń włosowatych typu ciągłego oraz wł sprężystymi. Pęcherzyki płucne łączą się ze sobą otworami. Płuca człowieka zbudowane są z około 300 mln pęcherzyków o łącznej powierzchni 140m2. Ściana pęcherzyka płucnego zbudowana jest z 1-w-wej wyściółki nabł ograniczonej od zewn blaszką podstawną. W skład nabł oddechowego wchodzą: pneumocyty I typu wyścielają 90% wewn pow pęcherzyków płucnych i odpowiedzialne są za wymianę gazową. Połączone są między sobą strefami zamykającymi. Są to spłaszczone kom posiadające grubszą w-wę cytoplazmy w okolicy przyjądrowej. Przez cytoplazmę dokonuje się wymiana gazowa między powietrzem zawartym w pęcherzyku a krwią przepływającą przez przylegające do ściany pęcherzyka naczynie włosowate. Bariera powietrze-krew składa się z: cytoplazmy pneumocyta I typu pokrytej surfaktantem, blaszek podstawnych pęcherzyka i kapilary oraz śródbłonka naczyniowego. pneumocyty II typu zlokalizowane są w rejonach pęcherzyka nie kontaktujących się z naczyniami. Są to duże owalne kom wystające do światła pęcherzyka, pokryte nieregularnie mikrokosmkami i zawierające w cytoplazmie bogaty zestaw organelli. Liczne ziarna wydzielnicze zbudowane są z równoległych lub koncentrycznych układów gęstych elektronowo. Zawartość ziaren egzocytowana jest do światła pęcherzyka i rozprzestrzenia się na wew pow pęcherzyka tworząc surfaktant - substancję powierzchniowo czynną. Zmniejsza ona napięcie powierzchniowe pęcherzyka i zapobiega zapadaniu się i sklejaniu jego ścian. Surfaktant podlega stałej wymianie. Pochłaniają go makrofagi pęcherzykowe i pneumocyty II typu. Pneumocyty typu II mogą się przekształcać w te typu I. W łącznej tk śródmiąższowej spotyka się fibryle kolag, wł sprężyste i srebrochł, wł nerwowe ukł autonomicznego, makrofagi płucne i kom śródmiąższowe (miofibroblasty), makrofagi pęcherzykowe są kom, które osiadają na wewn pow pęcherzyków płucnych. Komi te eliminują nadmiar surfaktantu, fagocytują zanieczyszczenia i bakterie. Później makrofagi przewędrowują na powierzchnię nabł oskrzelikowego i z wydzielina oskrzelową są transportowane do jamy gardłowej.
Cewa pokarmowa składa się z: przełyku, żołądka, jelita cienkiego i grubego. Na całej dł ściana cewy pokarmowej posiada jednakowy układ w-w: bł śluzowa (nabł, blaszka właściwa, muscularis mucosae), bł podśluzowa, bł mięśniowa (warstwa okrężna i podłużna), bł wł lub bł surowicza. Nabł cewy f(x): pokrywowo-ochronna, barierowa, resorpcyjna i wydzielnicza. Nabł jest oddzielony od blaszki właściwej bł podstawną. Blaszka właściwa zbudowana jest z wiotkiej tk łącznej, charakteryzuje się obecnością bardzo licznych kom: fibroblastów, makrofagów, mastocytów, limfocytów, granulocytów, kom plazmatycznych. Mogą tu występować skupiska tk limfoidalnej. Muscularis mucosae jest cienką w-wą kom mięśniowych gładkich regulujących rzeźbę powierzchni bł śluzowej. Z wyjątkiem przełyku, gdzie muscularis mucosae ma formę luźnej kraty nożycowatej, jej układ jest 2-w-wy (okrężny i podłużny). Bł podśluzowa zbudowana jest z tk łącznej o gęstszym utkaniu, zawiera naczynia, wł nerwowe, gruczoły oraz grudki chłonne. Bł mięśniowa posiada 2 odgraniczone od siebie w-wy: wewn ma ukł okrężny, a zewn podłużny. Skurcze bł mięśniowej wywołują ruchy perystaltyczne. W swych odcinkach zewnątrzotrzewnowych cewa pokarmowa otoczona jest nieregularną warstwą tk łącznej - przydanką, natomiast odcinki wewnątrzotrzewnowe pokryte są bł surowiczą. przełyk wyścielony jest nabł wielow-wym płaskim z cechami rogowacenia. Zawiera on nieliczne kom Langehansa. Bł śluzowa i podśluzowa jest podłużnie sfałdowana. Muscularis mucosae wykazuje wyłącznie podłużny układ kom. W początkowym i końcowym odcinku przełyku leżą w blaszce właściwej gruczoły cewkowe wydzielające śluz obojętny (przełykowe gruczoły wpustowe). Wzdłuż całej długości przełyku rozmieszczone są w bł podśluzowej gruczoły właściwe przełyku - rozgałęzione gruczoły cewkowe produkujące kwaśny śluz. Bł podśluzowa przełyku obfituje we wł sprężyste. Bł ¼ górnej przełyku jest kontynuacją mięśni gardła zbudowana z wł mięśniowych szkieletowych. W następnej ¼ pojawiają się kom mięśniowe gładkie. Dolna połowa przełyku posiada wyłącznie wł mięśniowe gładkie. żołądek. Wewn pow żołądka wykazuje obecność fałdów oraz wąskich rowków dzielących ją na pola żołądkowe. Na pow pól znajdują się punktowe zagłębienia. Zarówno rowki jak i zagłębienia utworzone są przez głębokie wpuklenia nabł - dołeczki żołądkowe. przy przejściu przełyku we wpust pokrywa nabł zmienia się z nabł wielow-wego płaskiego na 1-w-wy walcowaty. Nabł żołądka pokrywa pow bł śluzowej i wpukla się tworząc dołeczki i gruczoły. Nabł wyścielający bł śluzową zbudowany jest z kom walcowatych, których owalne jądro zlokalizowane jest przypodstawnie, górna połówka jest jasna i piankowata. Na pow kom występują liczne mikrokosmki pokryte glikokaliksem. W przypodstawnych rejonach znajdują się cysterny SER i mitochondria, a nad jądrem występuje AG, powyżej którego gromadzone są ziarna z wydzieliną śluzową. Obojętny, nierozpuszczalny śluz pokrywa ciągłą warstwą nabł. Chroni to bł śluzową żołądka przed uszkodzeniem przez sok żołądkowy. Boczne pow kom zespolone są kompleksami połączeń międzykomórkowych. wpust charakteryzuje się płytkimi dołeczkami żołądkowymi. W blaszce właściwej bł śluzowej leżą gruczoły wpustowe - śluzowe gruczoły cewkowe wyścielone kom takimi jak w nabł powierzchniowym, z pojedynczymi kom śluzowymi szyjki, okładzinowymi i dokrewnymi - kom G. Gruczoły te produkują obojętny śluz i lizozym. Okrężna warstwa mięśniówki jest cienka lecz tworzy zwieracz wpustu. Trzon i dno żołądka wyścielone są bł śluzową z dołeczkami zajmującymi górną ¼ jej grubości. Blaszka właściwa wypełniona jest przez gruczoły żołądkowe właściwe, które uchodzą na dnie dołeczków żołądkowych. W trzonie i dnie żołądka pojawia się 3 wewn i skośna w-wa mięśniówki. gruczoł żołądkowy właściwy ma kształt prostej cewki niekiedy rozwidlonej na końcu. Wyróżniamy na jej przebiegu 3 odcinki: cieśń, szyjkę, i trzon z dnem. W dolnym odcinku dołeczka żołądkowego i w cieśni grupują się kom macierzyste. Dzielą się one intensywnie i przesuwają w górę lub w dół dołeczka, różnicując się w kom docelowe. W cieśni spotykamy też pojedyncze kom okładzinowe. Szyjka zbudowana jest z kom śluzowych szyjki, które maja nieregularny kształt i liczne mikrokosmki na pow. Spłaszczone jądro leży przypodstawnie, a nad nim znajduje się AG. Przyszczytowa część cytoplazmy wypełniona jest ziarnistościami ze śluzem. Kom śluzowe szyjki produkują rozpuszczalny śluz o charakterze kwaśnym. W trzonie i dnie występują kom główne i okładzinowe. Walcowate lub piramidowe kom główne, mniejsze, o zasadochłonnej cytoplazmie i nieregularnych kształtach są uciśnięte przez duże owalne kwasochłonne kom okładzinowe. Kom główne są typowymi kom wydzielającymi białka. Wydzielają enzymy proteolityczne: pepsynogen, podpuszczkę i lipazę żołądkową. Funkcją kom okładzinowych jest produkcja kwasu solnego przez transport jonów H i Cl do światła gruczołu. Posiadają one centralnie umieszczone pęcherzykowate jądro i liczne mitochondria. Główną cechą jest układ tubularno-pęcherzykowy i kanaliki wewnątrzkomórkowe. W stanie spoczynku przyszczytowa błona komórkowa wykazuje obecność głębokich kanalikowych wpukleń otaczających jądro. Otaczająca je cytoplazma wypełniona jest licznymi błoniastymi rurkami i pęcherzykami. Gastryna, histamina i acetylocholina powodują gwałtowne wbudowanie się rurek w bł kanalików wewnątrzkom przez co pow ulega 10x powiększeniu i pofałdowaniu przez wytworzenie mikrokosmków. Bł systemu t-p stanowią magazyn pomp i kanałów jonowych niezbędnych w procesie wydzielniczym. Przy przejściu kom w stan spoczynku część bł kanalików oddziela się odtwarzając system t-p. Źródłem jonów H jest synteza H2CO3 z wody i CO2 katalizowana przez anhydrazę węglanową. Jony dwuwęglanowe transportowane są do przestrzeni międzykom i wymieniane na jony Cl. Antyporter protonowo-potasowy pompuje aktywnie jony H na zewn a jony K do wewn kom. Komórki okładzinowe produkują i wydzielają czynnik wewn Castle'a - glikoproteid niezbędny do wchłaniania witaminy B12. Odźwiernik. W obrębie odźwiernika bł śluzowa charakteryzuje się głębokimi dołeczkami sięgającymi ½ jej grubości. W blaszce właściwej nie występują już gruczoły żołądkowe właściwe, a zamiast nich spotykamy gruczoły odźwiernikowe - rozgałęzione i poskręcane gruczoły cewkowe produkujące śluz. Ich ujścia otwierają się na dnie dołeczków. Kom wydzielnicze tych gruczołów są identyczne z kom śluzowymi szyjki gruczołu żołądkowego. Spotyka się tu pojedyncze kom okładzinowe i liczne kom dokrewne. Cały żołądek pokryty jest od zewn bł surowiczą. jelito cienkie. struktury zwiększających pow chłonną: okrężne fałdy bł śluzowej i podśluzowej, kosmki jelitowe (palczaste wypustki bł śluzowej) i brzeżek szczoteczkowy (mikrokosmki - 30x). U podstawy kosmków uchodzą gruczoły jelitowe - proste gruczoły cewkowe sięgające do muscularis mucosae. Pokrywę kosmków i wyściółkę gruczołów jelitowych tworzy 1-w-wy nabł walcowaty. nabł jelitowy to kom walcowate kilku typów: enterocyty są kom odpowiedzialnymi za końcowe etapy trawienia i wchłaniania treści pokarmowej zawartej w jelicie. Na swej pow posiadają brzeżek szczoteczkowy pokryty glikokaliksem, w którego obrębie znajdują się enzymy hydrolityczne. W przyszczytowej części kom gromadzone są filamenty aktynowe i pośrednie a pod nimi występują pęcherzyki pinocytotyczne, mitochondria i kanały RER. Owalne jądro leży bliżej podstawy, a w jego otoczeni leżą bogate organelle kom. Erytrocyty powiązane są kompleksami połączeń międzykom: najwyżej znajduje się strefa zamykająca, pod nią strefa przylegania a poniżej desmosomy. Enterocyty stanowią najliczniejszą populację kom w nabł jelitowym. Kw tł dyfundują przez bł kom, cukry proste i aminokwasy przedostają się do wnętrza na drodze aktywnego transportu. Cukry proste, aminokwasy i krótkie łańcuchy kw tł przekazywane są do naczyń włosowatych w zrębie kosmka, a kw tł o długich łańcuchach i glicerol ulegają w obrębie RER resyntezie do trójglicerydów. Te są sprzężane z białkami i tworzą one kropelki lipoproteidowe, wydzielane na drodze egzocytozy do przestrzeni podnabł, a następnie przedostają się do naczynia chłonnego. kom kubkowe produkujące śluz wraz z przebiegiem jelit ulegają redukcji. kom macierzyste leżą w dolnym odcinku gruczołów jelitowych, dzielą się intensywnie i przesuwają w górę różnicują się głównie w enterocyty i kom kubkowe. komórki Panetha spotyka się w dnie gruczołów jelitowych. Posiadają one kwasochł ziarna wydzielnicze w przyszczytowej części cytoplazmy. Są to typowe kom wydzielające białko. Produkują one i wydzielają lizozym, defenzyny oraz IgA oraz wykazują zdolność do fagocytozy, kom szczoteczkowe, kom M pokrywają powierzchnię grudek chłonnych i uczestniczą w procesach immunologicznych, kom dokrewne są spotykane na pow kosmków (rzadko) oraz w obrębie gruczołów jelitowych. Produkują one i wydzielają szereg subst biol czynnych. kosmek jelitowy jest palczastym uwypukleniem blaszki właściwej bł śluzowej jelita, pokryty nabł jelitowym. Na 1 mm2 pow przypada 10-40 kosmków. Zrąb kosmka stanowi bardzo delikatna tk łączna wiotka obfitująca w fibroblasty, limfocyty, makrofagi, mastocyty, plazmocyty, granulocyty. Każdy kosmek zaopatrzony jest we własne łożysko naczyniowe. Centralnie przebiega w kosmku pionowe, ślepo zakończone naczynie limfatyczne oraz pęczek komórek mięśniowych gładkich odchodzących od muscularis mucosae. gruczoł jelitowy (krypta) ma kształt prostej cewki otwierającej się pomiędzy kosmkami u ich podstawy i sięgającej do muscularis mucosae. W skład wyściółki gruczołów jelitowych wchodzą wszystkie typy kom nabł jelitowego. dwunastnica posiada szerokie liściaste kosmki oraz gruczoły w bł podśluzowej - gruczoły dwunastnicze. Gruczoły te produkują alkaliczną wydzielinę, której rolą jest neutralizacja kwaśnej treści przechodzącej z żołądka. jelito czcze charakteryzuje się niższymi, smukłymi kosmkami z większą liczbą kom kubkowych. jelito kręte posiada najniższe i najrzadsze kosmki z licznymi kom kubkowymi. W bł podśluzowej spotyka się skupiska grudek chłonnych - kępki Peyera. Oba jelita pokryte są bł surowiczą jelito grube jest miejscem zagęszczania treści jelitowej i formowania kału. Znikają tutaj kosmki jelitowe pozostawiając krypty. W nabł wyścielającym liczne są kom kubkowe, brak natomiast kom Panetha. W pobliżu dna krypt leżą kom macierzyste. Zewnętrzna w-wa bł mięśniowej traci ciągłość kom dokrewne cewy pokarmowej rozsiane są w nabł, należą one do APUD. Ich charakterystyczną cechą jest odwrócona polaryzacja. Dzielimy je na zamknięte i otwarte. Kom dokrewne produkują hormony peptydowe mające działanie lokalne i wpływające na narządy odległe. cewa pokarmowa wyposażona jest w liczne kom immunologiczne. Spotykamy tu lokalne skupiska tkanki limfoidalnej. Na całej długości cewy rozsiane są pojedyncze grudki chłonne. W jelicie krętym grudki chłonne tworzą kępki Peyera. W tych miejscach znikają kosmki jelitowe, a w nabłonku występują kom M (mają na swej górnej pow meandrowate mikrofałdy bł kom, które mają zdolność do pochłaniania dużych cząstek antygenowych i przekazywania ich limfocytom i komórkom APC, stanowią słabe punkty nabł bariery jelita). Największe skupisko tkanki spotykamy w ścianie wyrostka robaczkowego.
Skóra i dodatkowe twory skórne Skóra pokrywa zewn pow ciała, chroni organizm przed inwazją pasożytów i drobnoustrojów, ogranicza ekspozycję na czynniki chem i fiz, uczestniczy w regulacji temp i równowagi wodno-elktrolitowej oraz współdziała syntezie witaminy D3. Zbudowana jest z tk nabł i łącznej. Tk nabł tworzy naskórek oraz wpukla się w głąb w postaci dodatkowych tworów skórnych. Tk łączna buduje skórę właściwą i tkankę podskórną. naskórek to nabł wielow-wy płaski rogowaciejący, w skład którego wchodzą kom nabł pochodzenia ektodermalnego zwane keratynocytami, kom napływowe (melanocyty, komórki Langerhansa i Merkla). Grubość naskórka jest niejednakowa w różnych rejonach skóry. keratynocyty to kom nabł podlegające keratynizacji czyli rogowaceniu. Proces ten ma charakter genetycznie zaprogramowanych zmian degeneracyjnych. Ubytek kom na pow uzupełniany jest dzięki podziałom kom macierzystych. W miarę przesuwania się ku górze kom różnicują się. Kom z w-w najwyższych degenerują i obumierają. Cykl przemian keratynocytu trwa 2-4 tygodni. W naskórku można wyróżnić kilka w-w: podstawna składa się z 1 pokładu kom sześciennych z wydłużonymi jądrami położonymi prostopadle do bł podstawnej. Znajdujemy w niej kom macierzyste, przejściowe i różnicujące się. Kom macierzyste są silnie związane z bł podstawną za pomocą integryn i półdesmosomów. O wejściu kom w szlak różnicowania decyduje jej oderwanie od bł podstawnej, kolczysta zawiera kilka/kilkanaście pokładów wielobocznych kom połączonych ze sobą cytoplazmatycznymi mostkami spiętymi przez desmosomy. Kom obu w-w barwią się zasadochł, co wynika z obecności rybosomów. W kom występują liczne tonofilamenty zbudowane z cytokeratyn. Na terenie warstwy kolczystej rozpoczyna się synteza białek, które wejdą później w skład otoczni zrogowaciałej. Kom obu warstw wydzielają EGF, TGF-β, NGF oraz cytokininy pobudzające wędrówkę kom APC. Warstwa ziarnista skład się z 3-5 pokładów kom spłaszczonych, na przekroju wrzecionowatych, ułożonych długą osią równolegle do powierzchni naskórka. Swą nazwę zawdzięczają zasadochł ziarnistością W-wa jasna to pasmo 2-3 pokładów spłaszczonych kom barwiących się eozyną na kolor jaskrawo-różowy. Kom tej w-wy są już elementami martwymi. W-wa zrogowaciała barwi się kwasochłe i posiada zmienną grubość w zależności od okolicy skóry. Zawiera wyłącznie martwe bezjądrzaste płytki rogowe w postaci łusek. Złuszczanie się kom możliwe jest dzięki zanikowi połączeń między nimi. Wszystkie warstwy naskórka obserwować można tylko w naskórku dłoni i stóp. A w pozostałych obszarach granice są zatarte. Górna powierzchnia nie jest gładka lecz wykazuje listewki powierzchniowe. Szczególnym przykładem takiego ukształtowania są linie papilarne. Kom barwnikowe to kom kształtu gwiaździstego wyposażone w liczne wypustki podobne do dendrytów. Leżą one w obrębie warstwy podstawnej naskórka. Proces wytwarzania melanin zachodzi w pęcherzykach zwanych melanosomami, w których od początku nagromadzona jest tyrozyna. Dojrzałe melanosomy spotykane są w dendrycznych wypustkach melanosomów, fagocytowane są przez sąsiednie keratynocyty z końcowymi fragmentami tych wypustek. W kom w-wy podstawnej i kolczystej melanosomy gromadzą się ponad jądrami. Melanocyty uważa się za kom pochodzące z neuroektodermy, kom Langerhansa reprezentują kom dendryczne, są gwiaździste rozmieszczone głównie w górnej strefie w-wy kolczystej. Mają jądro o nieregularnym konturze i ziarnistości w postaci cylindrycznych tworów z prążkowanym rdzeniem. Kom te nie tworzą połączeń z sąsiednimi keratynocytami, ale wykazują na swojej powierzchni antygen MHC klasy II. Kom Merkla leżą w w-wie podstawnej w sąsiedztwie zakończeń nerwowych. Ich jądro jest mocno wgłębione. Komórki e stanowią receptor czucia dotyku w naskórku. Skóra właściwa zbudowana jest z wł, macierzy i kom tk łącznej. W skórze właściwej wyróżnia się warstwy: brodawkową i siateczkową. Warstwa brodawkowa znajduje się pod naskórkiem i stanowi rodzaj tk łącznej wiotkiej z przewagą macierzy i kom. W macierzy występuje przede wszystkim siarczan dermatanu, a element wł reprezentują wł srebrochł. Wśród kom wyróżnia się fibroblasty, mastocyty i makrofagi. Warstwa ta tworzy brodawki, w których znajdują się włosowate naczynia krwionośne i ciałka czuciowe Meissnera. Warstwa siateczkowa obejmuje głębsze rejony skóry właściwej. Zbudowana jest z tk łącznej zbitej. Skóra właściwa jest bogato unaczyniona. Odgałęzienia tętnic tk podskórnej tworzą na terenie skóry właściwej splot skórny i podbrodawkowy leżące odpowiednio na granicy skóry i tk podskórnej oraz pod brodawkami. Na terenie skóry właściwej zlokalizowane są w całości lub częściowo korzenie włosów, gruczoły skórne i paznokcie. Tk podskórna zbudowana jest z tk łącznej wiotkiej zawierającej kom tłuszczowe. Zadaniem tk podskórnej jest umożliwienie przesuwania się skóry w stosunku do podłoża, izolacja termiczna i mech narządów leżących pod skórą. W tk podskórnej znajdują się dolne odcinki korzeni włosów, gruczoły zapachowe i receptory czucia. Każdy włos składa się z korzenia i łodygi włosa. Początkowy odcinek włosa nosi nazwę cebulki włosa i stanowi buławkowato rozdęte skupisko intensywnie dzielących się komórek macierzy włosa oraz melanocytów. Cebulka leży na granicy z tk podskórną i obejmuje palczaste uwypuklenie tk łącznej - brodawkę włosa. Namnażające się w cebulce kom w miarę swego przesuwania się ku górze podlegają różnicowaniu we włos właściwy, jego pochewkę wewn i zewn. Tuż pod cebulką można wyróżnić włos właściwy, zbudowany z rogowaciejących wydłużonych kom. Na zewn od pochewki wewn włosa znajduje się pochewka zewn, która w dolnym odcinku włosa zbudowana jest z 1-2 warstw niezróżnicowanych kom nabł. Ostatni odcinek pochewki zewn nosi nazwę mieszka włosa. Wokół korzenia wytwarza się torebka z wł kolagenowych skóry właściwej. Do niej na wysokości 1/3 dolnej przyczepia się mięsień wyprostny włosa. Drugi koniec tego mięśnia zaczepiony jest w warstwie brodawkowatej skóry. Gruczoły skórne dzielimy na potowe, łojowe i zapachowe. gruczoły potowe są gruczołami cewkowymi, pojedynczymi, zwiniętymi na końcu kłębkowato. Ich odcinek wydzielniczy zlokalizowany jest na granicy z tk podskórną, tam też się zaczyna odcinek wyprowadzający. Odcinek wydzielniczy zbudowany jest z nabł 1-w-wego walcowatego spoczywającego na bł podstawnej. Kom mają kształt piramidowy. Odcinek wyprowadzający wyścielony jest nabł 2-w-wym sześciennym. Światło odcinka wyprowadzającego jest mniejsze od odcinka wyprowadzającego. Lejkowete ujście gruczołu otwiera się na szczycie listewek skórnych. gruczoły łojowe stanowią typ gruczołu prostego, pęcherzykowego rozgałęzionego. Z reguły towarzyszą one korzeniom włosów. Odcinki wydzielnicze przyjmują formę nieregularnych woreczków leżących między korzeniem włosa, a mięśniem wyprostnym włosa. Odcinki te zbudowane są z nabł wielow-wego. Wydzielina gruczołu wyprowadzana jest do mieszka włosowego przez krótki odcinek łączący, pokryty nabł wielow-wym płaskim. Wydzielina gruczołów łojowych natłuszcza skórę, utrudnia penetrację bakterii. gruczoły zapachowe mają budowę podobną do gruczołów potowych ale są od nich 10x większe. Odcinki wydzielnicze zlokalizowane są na poziomie tk podskórnej, w sąsiedztwie korzeni włosów. Przewody wyprowadzające wyścielone podwójną w-wą nabł sześciennego uchodząc do mieszków włosów. W warstwach naskórka obejmujących komórki żywe znajdują się wolne zakończenia nerwowe rejestrujące bodźce o charakterze bólowym i odpowiedzialne za czucie ciepła i zimna. W brodawkach skóry właściwej leżą ciałka Meissnera - receptory czucia dotyku. Są to twory kształtu wrzecionowatego otoczone torebką łącznotkankową. Ich wnętrze wypełniają zmienione kom Schwanna - lemnocyty taśmowato owijające się wokół osi ciałka. Ciałka Vatera-Paciniego to otorbione receptory ucisku i wibracji zlokalizowane w tk podskórnej. Mają owalny kształt, zbudowane są z łącznotkankowych blaszek wyścielonych lemnocytami ułożonych w koncentryczne w-wy. Pomiędzy tymi w-wami zawarty jest płyn tk, a w centrum przebiega bezrdzenne wł nerwowe. Na terenie skóry właściwej leżą otorbione ciałka o prostszej budowie: wydłużone ciałka Ruffiniego i kuliste kolbki Krausego. Są one otoczone torebką ze zmodyfikowanych fibroblastów i zawierają luźne rozgałęzienia wł nerwowych. Są one wrażliwe na ucisk i dotyk. Klasyczna histologia dzieli skórę na grubą (na dłoniach i podeszwach stóp) i cienką (z powłok). Ta pierwsza charakteryzuje się grubym naskórkiem, w którym dominuje w-wa zrogowaciala, występują tu wyłącznie gruczoły potowe, brak jest włosów. W skórze z powłok naskórek jest cieńszy, pozbawiony w-wy ziarnistej i świetlanej, brodawki skórne są niższe i nieregularne. Skóra owłosiona charakteryzuje się obecnością licznych i dobrze rozwiniętych korzeni włosów i niewielkich gruczołów łojowych. Skóra nieowłosiona z powłok natomiast - drobnym, rzadko rozmieszczonym korzeniom włosów z dużymi gruczołami łojowymi.
Układ wydzielania wewnętrznego. F(x): produkcja subst chem, które regulują aktywność różnych kom, narządów i organizmu. Substancje sygnałowe mogą być wydzielane do krwi (hormony) i za jej pośrednictwem być rozprowadzane - regulacja endokrynowa (dokrewna), wydzielane do płynu tk, gdzie wywołują działanie lokalne (regulacja parakrynowa, substancje - hormony lokalne lub cytokiny) lub na kom działają subst wydzielanych przez nią samą (regulacja autokrynowa). Kom produkujące hormony najczęściej skupione są w gruczoły dokrewne. Rozproszenie wśród innych struktur jest typowe dla kom parakrynowych lub prezentujących sygnał na drodze bezpośredniego kontaktu. Gruczoły dokrewne nie posiadają przewodów wyprowadzających, natomiast kom otoczone są bogatą siecią naczyń włosowatych o ścianie nieciągłej. Pozycję nadrzędną wśród wszystkich gruczołów zajmuje przysadka wytwarzająca hormony tropowe tarczycy, nadnerczy i gonad. Ona z kolei podlega kontroli podwzgórza, które pełni funkcje dokrewną i integracyjną z układem nerwowym. przysadka mózgowa zlokalizowana jest w jamie czaszki w siodle tureckim kości klinowej. Łączy się z dolną powierzchnią podwzgórza za pomocą szypuły lejka. Przysadkę dzieli się na płat przedni i tylny. Wyróżnia się w niej część gruczołową i część nerwową. W obrębie części gruczołowej wyróżniono: cz obwodową, pośrednią i guzowatą. Cz obwodowa przysadki zbudowana jest z kilku typów kom, naczyń włosowatych typu okienkowego oraz tk łącznej. Wśród kom gruczołowych wyróżnia się kom chromofobowe i chromofilne. Kom chromofobowe stanowią 50% populacji kom płata przedniego i ułożone są w grupy. Są to kom drobne z okrągłymi jądrami i jasną cytoplazmą, wyposażeniem typowym dla wszystkich kom. Kom pozbawione ziarnistości wydzielniczych reprezentują elementy zdolne do podziałów lub podporowe. Kom z nielicznymi ziarnistościami są kom we wczesnej fazie syntezy wydzieliny lub po jej wydaleniu. Kom barwnikochłonne reprezentują populację kom aktywnych wydzielniczo. W cytoplazmie występują liczne ziarnistości wykazujące powinowactwo do barwników. Dlatego dzielimy je na kwaso- i zasado-chłonne stanowiące odpowiednio 40% i 10% kom płata przedniego. Kom chromofilne są większe od kom chromofobowych. Kom zasadochł są największe, mają okrągłe jądro położone ekscentrycznie, wykazują pozytywną reakcję PAS. Zaliczamy do nich: gonadotropy (FSH, LH), kortykotropy (ACTH, MSH, LPH, endorfiny) i tyreotropy (TSH). Do kom kwasochł zaliczamy somatotropy (STH) i mammotropy (PRL). Wszystkie kom chromofilne mają dobrze rozwiniętą SER, AG i gęste ziarnistości. Najmniejsze ziarnistości spotykamy u tyreotropów, a największe u mammotropów podczas ciąży i laktacji. Większość kom wyspecjalizowana jest w produkcji 1 tylko hormonu, lecz możliwe są odstępstwa od tej reguły. Część pośrednia przysadki charakteryzuje się zwartą strukturą i prawie kompletnym brakiem naczyń krwionośnych. Około 20% jej obj stanowią cysty będące pozostałością po kieszonce Rathkego wyścielone nabłonkiem 1-warstwowym sześciennym i zawierające koloid. W okresie płodowym część pośrednia przysadki jest lepiej wykształcona, wydziela α-MSH, który stanowi hormon typowy dla warstwy płodowej kory nadnerczy. Część guzowa otacza dookoła lejek. Jest dobrze ukrwiona i zawiera kom chromofobowe i chromofilne o nieustającej funkcji. cz nerwowa przysadki stanowi część podwzgórza mózgowego. Zbudowana jest z bezmielinowych aksonów kom nerwowych, których prikariony leżą w jądrze nadwzrokowym i przykomorowym podwzgórza, oraz kom glejowych - pituicytów (odmiana astrocytów). Wyróżnia się w niej: wyrostek lejkowaty, szypułę lejka i wyniosłość pośrodkową. Wyrostek lejkowaty zawiera zakończenia aksonów kom nerwowych. W rozszerzonych buławkowato końcach aksonów, oprócz neurotubul i typowych pęcherzyków synaptycznych występują większe od nich ziarnistości wydzielnicze z oksytocyną i ADH. Hormony te są syntezowane w obu jądrach podwzgórza. Kom odpowiedzialne za syntezę hormonów tylnego płata przysadki reprezentują kom neurosekretoryczne (kom nerwowe z typowym wyposażeniem cytoplazmatycznym, które wyspecjalizowały się w produkcji wydzieliny). Aksony tych kom kontaktują się z włosowatymi naczyniami krwionośnymi, a w miejscu kontaktu wytwarza się strefa palisadowata. Taką strukturę określa się jako narząd neurohemalny. Naczynia mają dobrze przepuszczalne ściany co ułatwia przedostawanie się do krwi hormonów. Szypuła lejka zbudowana jest z aksonów, które kierują się od wielkokom jąder podwzgórza do tylnego płata przysadki. Pod mikroskopem można obserwować kulki Herriga - skupiska wielu ziarnistości neurosekretorycznych. Wyniosłość pośrodkowa sąsiaduje z dnem III komory, zawiera zakończenia aksonów należących do rozproszonych kom tworzących drobnokom jądra w rejonie guza popielatego. Kom tych jąder produkują substancje regulujące czynności kom części obwodowej przysadki, a zajęty przez nie obszar nazywamy rejonem hipofizjotropowym. Mają one mniejsze od kom jąder wielkokom rozmiary, nie mają tigroidu w perikarionie i kul Herriga w aksonach. Produkty tych kom to liberyny albo statyny. Aksony rejony hypofizjotropowego są krótkie i kończą się buławkoatymi rozszerzeniami w okolicy naczyń włosowatych. Dodatkowym regulatorem wydzielania hormonów przysadki w obu płatach jest neuropeptyd Y produkowany w rejonie jądra łukowatego i uwalniany do krwi rejonie jądra przykomorowego. tarczyca leży a przedniej pow szyi. otoczona jest torebką, która wnikając dzieli ją na zraziki. W obrębie zrazików występują pęcherzyki wypełnione różowym koloidem. Pęcherzyki są otoczone gęstą siecią naczyń włosowatych. kom pęcherzykowe tarczycy tworzą ścianę pęcherzyków. Leżą one na blaszce podstawnej. Ich kształt zmienia się w zależności od fazy czynnościowej: od walcowatych, przez sześcienne do płaskich. Czynność stymulowana jest przez TSH. Wyróżnia się 2 fazy wzmożonej aktywności: fazę wydzielania i pobierania. Oba te procesy mogą zachodzić razem. W fazie wydzielania kom syntezują i wydzielają do światła pęcherzyków glikoproteid - tyreoglobulinę, który magazynowany jest w postaci koloidu. Kom pęcherzykowe są walcowate, wysokie, w części przypodstawnej zawierają dużą SER, a ponad jądrem AG. W części przyszczytowej widać drobne ziarna wydzielnicze. W fazie spoczynku kom stają się płaskie, czemu towarzyszy redukcja organelli. We wnętrzu pęcherzyka tarczycy zachodzi proces jodowania tyreoglobuliny. Jod pobierany jest przez kom pęcherzykowe z krwi w postaci jonu. Atomy jodu przyłączają się do tyrozyny, wchodzącej w skład tyreoglobuliny. Dzięki temu powstają ugrupowania mono- lub dijodotyrozynowe. Cz z nich podlega kondensacji do reszt zawierających 2 cząsteczki tyrozyny. W fazie resorpcji koloid pobierany jest z powrotem przez kom pęcherzykowe, na drodze endocytozy receptorowej. Po dołączeniu się pęcherzyków hydrolazowych do wakuol endocytarnych powstają lizosomy, w których tyreoglobulina jest rozkładana na aminokwasy i cukry. Wśród produktów znajdują się skondensowane reszty tyrozynowe w formie T4 - tyroksyny i T3 - trójjodotyroniny, które stanowią właściwe hormony tarczycy. Jako cząsteczki o charakterze hydrofobowym dyfundują do cytoplazmy a później do naczyń krwionośnych. Kom w fazie resorpcji są duże, na ich górnej powierzchni pojawiają się liczne mikrokosmki, a w przyszczytowej części duże wakuola z pobranym koloidem. Oba hormony powodują wzmożenie mitochondrialnych procesów utleniania oraz stymulują syntezę białek, lipidów i węglowodanów. Komórki C występują jako dodatkowa populacja w tarczycy. Ich nazwa pochodzi od produkowanej przez nie kalcytoniny - hormonu obniżającego poziom jonów Ca w surowicy. Kom te występują pojedynczo lub w małych grupach w ścianie pęcherzyków tarczycy i poza pęcherzykami. Są większe od kom pęchrzykowych. Posiadają one gęste ziarnistości wydzielnicze. przytarczyce to narządy występujące w liczbie 4 na tylnej powierzchni tarczycy. Każda z nich otoczona jest torebką, która wnika w głąb i dzieli gruczoł na niekompletne zraziki. Kom gruczołowe układają się w gniazda lub sznury. Wyróżnia się wśród nich kom główne i oksyfilne. Kom główne dzieli się na jasne i ciemne. Mają one kształt wieloboczny i okrągłe centralnie położone jądro. Cytoplazma kom głównych jasnych gromadzi wypłukiwany glikogen oraz lipidy. Charakteryzuje się znaczną ilością lizosomów, miernym rozwojem ER i AG. Ziarenka glikogenu zlewają się i zajmują duże obszary cytoplazmy. U osobników dorosłych komórek głównych jasnych jest więcej niż ciemnych (3:1). Cytoplazma tych ostatnich jest słabo kwasochł. Posiadają one SER, dobrze rozwinięty AG i niezbyt liczne ziarna wydzielnicze. Kom główne ciemne produkują parathormon (PTH). Jest to hormon polipeptydowy, działający antagonistycznie do kalcytoniny, uczestnicząc w utrzymaniu stałego poziomu Ca2+ w płynach pozakom, pobudza on osteoblasty do produkcji czynnika stymulującego osteoklasty. Kom główne wyposażone są w receptory dla Ca2+ a ich aktywacja nastepuje przy spadku poziomu jonów. Kom oksyfilne są większe, ale ich jądra są mniejsze i zawierają więcej heterochromatyny. Cytoplazma barwi się kwasochł i wykazuje ziarnista strukturę, posiada liczne mitochondria, słabo rozwiniętą ER i AG. nadnercza zlokalizowane są w tk tł otaczającej nerki na ich górnym biegunie. Mają kształt wydłużonego trójkąta, a na przekroju wyróżnia się w nich korę i rdzeń. kora nadnerczy znajduje się pod torebką łącznotkankową otaczającą cały narząd i stanowi ok. 90% jego masy. Posiada bardzo dużą zawartość lipidów. Wyróżnia się w niej w-wę: kłębkowatą, pasmowatą i siatkowatą. W okresie płodowym najbardziej wewnętrzna pozycje zajmuje warstwa płodowa, która stanowi 80% obj całej kory. W-wa kłębkowata posiada drobne kom układające się w kłębki lub arkady o niewielkiej ilości cytoplazmy z nielicznymi kroplami lipidowymi i kulistym jądrze. W kom istnieje rozległa RER, wydłużone mitochondria lamelarno-tubularne, niewielką ilość SER i dobrze rozwinięty AG, brak natomiast ziarnistości wydzielniczych. Kom tej warstwy produkują mineralokortykosterydy regulujące gospodarkę wodno-mineralną ustroju. Reprezentuje je aldosteron działający na komórki kanalika dystalnego nefronu powodując zatrzymanie w ustroju Na+ przy zwiększonym wydalaniu jonów K i H. Regulacja wydzielania jest kontrolowana przez układ renina-angiotensyna. W-wa pasmowata posiada drobne kom układające się w pojedyncze lub podwójne szeregi skierowane promieniście w stronę rdzenia nadnerczy. Kom są większe i obfitują w krople lipidowe i witaminę C, ujawniają cechy kom sterydotwórczych, produkują glikokortykoserydy (kortyzol i kortykosteron), które wywierają złożony wpływ na gospodarkę węglowodanową, przemiany tł i białek, powodują wzrost anabolizmu w wątrobie i katabolizmu w pozostałych narządach. Działają też stabilizująco na bł lizosomowe. W-wa siatkowata zbudowana jest z pasm tworzących przeplatające się sieci. Kom są mniejsze z ciemniejszą kwasochł cytoplazmą, występuje mniej kropli lipidowych, a pojawiają się brunatne ziarna lipofuscyny. Kom tej w-wy produkują niewielkie ilości androgenów. W-wa płodowa zbudowana jest z dużych kwasochł kom o cechach kom produkujących sterydy. Syntezują one duże ilości siarczanu DHA, który stanowi substrat dla estrogenów. rdzeń nadnerczy zbudowany jest z kom chromatochł i nielicznych zwojowych. Te pierwsze wykazują obecność ziaren i są okrągłe, walcowate lub wieloboczne. Układają się one w pasma przylegające do naczyń krwionośnych. Występuje w nich rozwinięta SER i AG oraz wydłużone mitochondria. Wydzielają one 2 aminy katecholowe: adrenalinę i noradrenalinę. Noradrenalina przenoszona jest na drodze transportu aktywnego do cytoplazmy, gdzie podlega metylacji do adrenaliny. Z kom chromatochłonnymi kontaktują się aksony kom zwojowych rdzenia nadnerczy. Na produkcje adrenaliny mają wpływ glikokortykosterydy (stymulują). Rdzeń nadnerczy jest zaopatrywany w krew szczególnie bogatą w hormony kory nadnerczy. wyspy trzustkowe (Langerhansa) to ugrupowania słabo zabarwionych kom na terenie części zewnątrzwydzielniczej części trzustki. Wyspy mają kształt okrągły, owalny lub nieregularny i zlokalizowane są głównie na terenie trzonu i ogona trzustki. Wyróżniamy w nich: kom A (10-20%, glukagon - podnosi poziom cukru we krwi na obwodzie wysp, okrągły ekscentryczny rdzeń średnich ziarnistości), kom B 60-80%, insulina - obniża poziom cukru we krwi, na środku wyspy, duże ziarnistości o krystalicznym rdzeniu), kom D (5-7%, somatostatyna - hamuje wydzielanie hormonów, rozproszone, duże okrągłe ziarnistości), kom PP (0,5-2%, polipeptyd trzustkowy - hamuje wydzielanie soku trzustkowego, obwodowo, małe, wielokształtne ziarnistości). Mają one możliwość kilku produktów przez 1 typ kom: D produkuje somatostatynę i endorfiny. Kom te wykazują cechy kom APUD. Wydzielanie odbywa się przez egzocytozę w stronę naczyń włosowatych typu okienkowego lub przestrzeni międzykomórkowej. Bodźce wydzielnicze stanowią składniki pokarmowe dostarczane z krwią, hormony przewodu pokarmowego i sygnały nerwowe. System rozsianych kom dokrewnych (APUD) obejmuje kom wewnątrzwydzielnicze rozproszone pojedynczo lub w grupach na terenie różnych narządów, które wykazują wspólne cechy: zawierają aminy biogenne, pobierają ich prekursory i dekarboksylują. W kom znajdujemy: serotoninę, dopaminę, adrenalinę, noradrenalinę, melatoninę. Kom które aktualnie nie zawierają żadnej z amin mogą pobierać ich prekursory w postaci aminokwasów i przez dekarboksylację przekształcać je w aminy. Kom APUD charakteryzują się obecnością ziarnistości wydzielniczych i struktur związanych z transportem tych ziarnistości oraz dobrze rozwiniętych SER, AG i dużej ilości wolnych rybosomów. Wszystkie kom APUD mają zdolność do wydzielania subst biol czynnych (białkowych i amin).
Układ limfatyczny to tk łączna siateczkowata zasiedlona przez limfocyty. Istnieją 2 formy tkanki limfoidalnej: rozproszona (limfocyty rozmieszczone bezładnie) i grudkowa (grudki chłonne). Wyróżniamy 2 rodzaje grudek: pierwotne i wtórne. Pierwsze mają jednorodne ciemne zabarwienie i w ich obrębie tkanka siateczkowata jest zasiedlona przez małe limfocyty, głównie B, podlegające ciągłej migracji i napływowi. Grudki wtórne barwią się niejednorodnie: część środkowe - ośrodek odczynowy barwi się słabiej od otaczającego go pasa - mankietu. Pojawienie się grudek wtórnych jest wynikiem reakcji na antygen. Są one miejscem namnażania i różnicowania limfocytów B w kierunki kom plazmatycznych i kom pamięci. Grudki wtórne są strukturami okresowymi. Tkanka limfoidalna pełni funkcje obronne. Głównym miejscem jej występowania są narządy limfatyczne: węzły chłonne, śledziona i migdałki. Grasica rozwija się z zawiązka nabł. Jej zrąb zbudowany jest z kom nabł rozciągniętych na kształt sieci. W oczkach tej sieci tkwią limfocyty, stąd grasica jest narządem limfatyczno-nabł. Grasica otoczona jest łącznotkankową torebką i ma budowę pseudozrazikową. W każdym zraziku grasicy wyróżniamy korę otaczającą centralnie położony rdzeń. Elementy nabł występują w grasicy w kilu postaciach: kom gwieździste - najliczniejsze, połączone między sobą desmosomami tworzące sieć. Cytoplazma tych kom zawiera elementy cytokeratynowe i ziarnistości. Błony kom posiadają na powierzchni antygen zgodności tk, kom barierowe - spłaszczone, ściśle połączone między sobą strefami zamykającymi, tworzą ciągłą warstwę oddzielającą tk łączną i naczynia krwionośne od utkania nabł-limfatycznego. Bariera krew-grasica zabezpiecza limfocyty będące w trakcie dojrzewania przed zetknięciem się z substancjami obcymi antygenowo, bowiem kontakt w tym okresie wywołałby w stosunku do nich późniejszą tolerancję, ciałka Hassalla - struktury występujące wyłącznie w części rdzennej, zbudowane z koncentrycznie ułożonych, spłaszczonych komórek nabłonkowych, wykazujących często cechy rogowacenia. Między degenerującymi kom nabł spotyka się granulocyty. Ciałka Hassalla są miejscem rozpadu limfocytów, kom cyst sześcienne, walcowate z migawkami, śluzowe i inne tworzące ściany spotykanych w grasicy cyst. Limfocyty występują głównie w istocie korowej (90%). Oprócz kom nabł i limfocytów występują w korze i rdzeniu makrofagi, oraz kom podobne do kom Langerhansa i kom przypominające kom mięśniowe. Grasica produkuje limfocyty T. Macierzyste kom szeregu limfocytarnego docierają do grasicy ze szpiku, osadzają się w zewnętrznych rejonach kory i w warunkach izolacji od czynników zewnętrznych różnicują się w duże a następnie w małe limfocyty. Nabywają one tam kompetencji immunologicznej. Grasicę opuszczają tylko limfocyty, które nie są niebezpieczne dla własnych kom, ale są immunologicznie kompetentne. Po opuszczeniu grasicy limfocyty T zasiedlają strefy grasiczozależne innych narządów limfatycznych. Kom gwieździste produkują peptydy stymulujące podziały limfocytów T w strefach grasiczozależnych narządów limfatycznych. Najważniejsze z nich to tymozyna, tymopoetyna i tymostymulina. Grasicę nazywamy centralnym narządem limfatycznym. Węzeł chłonny jest zazwyczaj kształtu nerkowatego, leży na przebiegu naczyń limfatycznych i jest stacją na terenie której chłonka styka się z tkanką limfoidalną. Naczynia chłonne doprowadzające uchodzą do węzła od strony wypukłej, a naczynia odprowadzające opuszczają go we wnęce. Węzeł otacza torebka zbudowana ze zbitej tkanki łącznej. Od przegrody odchodzą niekomlpletne przegrody dzieląc węzeł na nisze. Wnętrze narządu zajmuje tk łączna siateczkowata, której część jest zasiedlona przez limfocyty. Pozostałe obszary tk siateczkowatej tworzą drogi dla przepływu limfy - zatoki limfatyczne. W węźle wyróżniamy korę i część rdzenną. Na pograniczu kory i rdzenia leży pas przykorowy. W części korowej tk limfoidalna tworzy grudki chłonne pierwotne i wtórne. Ośrodki rozmnażania leżą w grudkach wtórnych ekscentrycznie. Bogate w limfocyty B grudki korowe stanowią strefę grasiczoniezależną węzła. Pas przykorowy tworzy tk limfoidalna rozproszona ułożona w ciągłą warstwę. Jej granice z korą i rdzeniem są zatarte. Wnikając do kory wypełnia przestrzenie między grudkami w kierunku downękowym przechodzi w sznury rdzenne. Obszar ten zasiedlają głównie limfocyty T wywodzące się z grasicy i pozostające pod wpływem jej hormonów - strefa grasiczozależna. Część rdzenna zawiera rozgałęziające się sznury tkanki limfoidalnej otaczające drobne naczynia krwionośne. Na terenie rdzenia spotyka się tętnice i żyły biegnące w przegrodach łącznotkankowych odchodzących od wnęki. Część rdzenna jest grasiczoniezależna. Krążenie limfy w węźle skierowane jest od obwodu do wnęki. Po przebiciu torebki przez naczynia doprowadzające limfa wpływa do zatok brzeżnych. Następnie dostaje się do zatok promienistych uchodzących do szerokich, łączących się ze sobą zatok rdzenia. Te ostatnie leżą między sznurami rdzennymi. Ściany zatok są utworzone przez spłaszczone kom śródbłonka, brak jest błony podstawnej. Wewn zatok brzeżnych i rdzeniowych występuje sieć kom, co zwalnia przepływ limfy i powoduje jej zawirowania. Elementem składowym zatok są makrofagi oraz osiadłe limfocyty. Tętnice wnikają do węzła przez wnękę i biegną kolejno w przegrodach łącznotkankowych, sznurach rdzennych, osiągają korę, gdzie rozpadają się na kapilary. Sieć kapilar łączy się w naczynia żylne wysłane sześciennymi kom. Przechodzą one w typowe żyły zdążając do rdzenia i łączą się w coraz większe naczynia by droga sznurów rdzennych i przegród osiągnąć wnękę. Naczynia węzła uczestniczą w zjawisku recyrkulacji limfocytów, które opuszczają węzeł chłonny naczyniami limfatycznymi i tą drogą dostają się do krwi, która je rozprowadza po całym ustroju. Przeniesione z powrotem drogą naczyń krwionośnych przechodzą przez ścianę żyłek o wysokim śródbłonku, przenikają przez utkanie pasa przykorowego do zatok limfatycznych i drogą naczyń limfatycznych wracają do krwi. Większość elementów do eliminacji dociera do węzła chłonnego drogą limfy, gdzie podlegają fagocytozie przez makrofagi. Jeśli są to fragmenty własnych komórek lub cząstki niektórych pyłów, proces na tym się kończy. Docierające substancje a charakterze antygenowym zostają wychwycone przez komórki APC i po prezentacji limfocytom uruchamiają reakcje immunologiczne. Śledziona jest otoczona łącznotkankową torebką. Od torebki odchodzą beleczki tworzące rusztowanie narządu, którego wnętrz zajmuje tkanka łączna siateczkowata. W śledzionie wyróżnia się 2 typy utkania: miazgę czerwoną i miazgę białą. Miazgę czerwoną tworzą liczne naczynia zatokowe i żyły oraz leżące między nimi obszary tkanki siateczkowatej wypełnione elementami morfotycznymi krwi, Miazga biała układa się wokół tętnic i tworzy ją tkanka limfoidalna. Tętnica śledzionowa dochodzi do wnęki, gdzie rozpada się na tętnice biegnące w torebce. Te dzielą się i wnikają w obrębie beleczek w głąb śledziony jako tętnice beleczkowe. Rozgałęziają się one wraz z beleczkami, po czym opuszczają ich utkanie i rozpoczyna się krążenie czynnościowe. Po opuszczeniu beleczki tętnica zostaje otoczona mankietem tkanki limfoidalnej i przyjmuje nazwę tętniczki centralnej. Ta dzieli się na 2-6 naczyń pędzelkowatych biegnących w miazdze czerwonej. Każde z nich daje początek 2-3 prekapilarom, które na pewnym odcinku otoczone są osłonką zbudowaną z koncentrycznie, gęsto ułożonych makrofagów. Z naczyń osłonkowych krew dostaje się do krótkich, otwartych naczyń włosowatych, z których wylewa się do tkanki siateczkowatej miazgi właściwej. Po przejściu jej oczek zbierana jest w zatokach śledzionowych. Ten typ krążenia nazywamy otwartym. Zatoki uchodzą do żył miazgowych, a te do żył beleczkowych (do żył torebkowych, do żyły śledzionowej). Miazga biała skupiona jest wokół tętnic centralnych. Naczynia te na całej długości są otoczone pochewką tkanki limfoidalnej typu rozproszonego, która stanowi rejon grasiczozależny, zasiedlony głównie przez limfocyty T. Kom siateczki układają się regularnie. Z pochewkami limfoidalnymi związane są grudki chłonne. Zawierają one limfocyty B i stanowią rejony grasiczoniezależne. Na obrzeżu pochewki i grudki leży strefa brzeżna - uboższa w limfocyty, pojawiają się erytrocyty, Jest tam dużo naczyń włosowatych i zatok, między którymi występują makrofagi i komórki dendryczne. Miazga czerwona jest budowana przez sieć komórek (fibrocytów) rozpiętych na licznych włóknach srebrochłonnych oraz osiadłe makrofagi. Drugim jej składnikiem są zatoki śledzionowe, zajmujące większość jej obszaru. Układ anastomozujących ze sobą zatok nadaje miazdze strukturę gąbczastą. Zatoka śledzionowa jest szerokim naczyniem, którego ściana zbudowana jest z: kom pręcikowych i wł srebrochł. Kom pręcikowe są wydłużone i wyścielają światło zatoki, układając się zgodnie z jej osią długą. Między kom pozostają szerokie szczeliny, przez które wnikają do światła wypustki makrofagów. Narząd ten eliminuje z krążenia zużyte erytrocyty i uczestniczy w zjawiskach odpornościowych. Eliminacja erytrocytów odbywa się na terenie sznurów śledzionowych. Osocze przechodzi łatwo do zatok, a elementy morfotyczne muszą się przeciskać przez oczka tkanki siateczkowatej. Stare erytrocyty różnią się od form młodszych większą sztywnością błony i zmienionym charakterem glikokaliksu. Funkcje immunologiczne są realizowane przez produkcję przeciwciał i fagocytozę. Antygeny docierają do niej drogą krwi. Migdałki są to nagromadzenia tk limfoidalnej w błonie śluzowej okolic gdzie spotykają się grogi oddechowa i pokarmowa. Parzyste migdałki podniebienne i trąbkowe oraz nieparzyste: gardłowy i językowy tworzą pierścień Waldeyera. Migdałki nie posiadają naczyń limfatycznych doprowadzających, a antygeny wnikają na ich teren bezpośrednio z powierzchni błony śluzowej. Drugim składnikiem budowy migdałka jest tk nabł. W migdałkach podniebiennych i językowym występuje nabł wielow-wy płaski, który tworzy rurkowate wpuklenia zwane kryptami. Krypta wraz z otaczającą tkanką limfoidalną tworzy mieszek. Migdałek gardłowy i trąbkowe pokryte są nabłonkiem dróg oddechowych. Brak tu typowych krypt. Wszystkie migdałki są silnie unaczynione i z wyjątkiem migdałków podniebiennych nie posiadają torebki. Migdałek podniebienny zbudowany jest z 10-20 mieszków oddzielonych odchodzącymi od torebki przegrodami łącznotkankowymi. Krypty są rozgałęzione, a ich nabłonek silnie nacieczony migrującymi limfocytami. Krążenie limfy rozpoczyna w obrębie limfatycznych naczyń włosowatych występujących w tkance łącznej. Włośniczki limfatyczne łączą się w większe naczynia zbiorcze, które tworzą przewody piersiowe (prawy i lewy) uchodzące u podstawy szyi do kątów żylnych. Naczynia limfatyczne zbierają limfocyty ze skupisk tkanki limfoidalnej (węzłów chłonnych) stanowiącej rodzaj filtrów dla przepływającej limfy.
Wyszukiwarka
Podobne podstrony:
Histologia szczegółowa by Rogal
Seminaria z histologii szczegółowej
Histologia szczegółowa(1), II rok, II rok CM UMK, Giełdy, od Joe, histologia i embriologia, HISTOLOG
Histologia szczegolowa, II rok, II rok CM UMK, Giełdy, 2 rok, giełdy 2 rok zima 2012, histologia - g
cytologia?rdziej szczególowa sciaga
Histologia szczegółowa, II rok, II rok CM UMK, Giełdy, 2 rok, giełdy 2 rok zima 2012, histologia - g
histologia szczegółowa
Toksykologia szczegË owa SCIAGAx
Ściąga 4 z Szczegółowej Uprawy Roślin
OWIES SIEWNY - uprawa ściąga, Szczegółowa uprawa roślin
Prawo Wykroczeń, sciaga szczegól, Art
PSZENICA - ściąga uprawa, Szczegółowa uprawa roślin
Ściąga 1 z Szczegółowej Uprawy Roślin
ściąga-g. molekularna, hodowla roślin, W hodowli roślin ozdobnych szczególną uwagę zwraca się na
Ściąga 5 z Szczegółowej Uprawy Roślin
więcej podobnych podstron