FIZJOLOGIA CZŁOWIEKA

WYKŁAD 1 - 26 PAŻDZIERNIK

Wprowadzenie w podstawowe zagadnienia biomedyczne.

Funkcjonowanie organizmów żywych, którymi zajmuje się fizjologia ma swoje korzenie w biologii.

Biologia (gr. Bios - życie, logos - nauka) to nauka o życiu, jego przejawach, powstaniu i właściwościach.

Grupy organizmów żywych:

1. Mikroorganizmy: bakterie, grzyby chorobotwórcze

2. Rośliny (botanika)

3. Zwierzęta (zoologia)

4. Grzyby (myko- lub mikologia)

5. Człowiek (od 1735 r. szwedzki lekarz i przyrodnik Karol Linneusz zaliczył człowieka do świata zwierząt)

Biomedyczna definicja życia:

Życie (gr. Bios, łac. Vita) to dynamiczny stan organizmów przejawiający się ich zdolnością do:

• Tworzenia i odtwarzania określonych struktur, wyjątek stanowią neurony (komórki układu nerwowego), które nie wykazują właściwości regeneracyjnych

• Rozwój i wzrost

Filogeneza - rozwój rodowy

Ontogenezy - rozwój osobniczy (od momentu zapłodnienia do śmierci)

Śmierć (gr. Mortis, letalis) to kres życia osobniczego na skutek nieodwracalnych zmian w organizmie.

W ondogenezie wyróżniamy życie:

1. Wewnątrzmaciczne:

• zapłodnienie (zygota)

• okres zarodkowy

• okres embrionalny

• okres płodowy

2. Zewnątrzmaciczne:

• Moment narodzin

• Okres noworodkowy

• okres niemowlęcy (od 2 miesiąca życia do 1 roku)

• okres poniemowlęcy (2 - 3 r. ż.)

• okres przedszkolny (6 - 10 r. ż.)

• okres późno dziecięcy, szkolny (7 r. ż.)

• okres dojrzewania (u dziewcząt - menarcha, u chłopców - samowolne wytryski nasienia, zmazy nocne)

• okres młodzieńczy (do 25 r. ż.)

• okres pełnej dojrzałości i stabilizacji życiowej (25 - 60 r. ż.)

• okres starzenia się (60 ↑ r. ż.)

• wczesna i późna starość (80 ↑ r. ż.)

• śmierć

Przejawy życia:

• czynności życiowe:

- oddychanie (respiracja)

- odżywianie (pobieranie pokarmu)

- wydalanie związane z ukł. moczowym - najważniejsze są nerki, usuwamy produkty przemiany białek: mocznicy

• ruch

• rozmnażanie dotyczy całej populacji, ale nie koniecznie pojedynczego osobnika. Gdyby wszystkie osobniki się rozmnażały w populacji, nastąpiłoby przegęszczenie, czego skutkiem jest brak terytorium. Nie rozmnażają się kobiety i mężczyźni z wyboru, osobniki homoseksualne, zwierzęta homoseksualne, ludzie z wyboru, np.: ksiądz.

• Utrzymanie homeostazy (równowagi biologicznej)

• Pobudliwość - odbieranie jakichkolwiek wrażeń ze środowiska zewnętrznego. Decydującą rolę odgrywa ukł. nerwowy i narządy zmysłu.

Każdy organizm żywy jest układem otwartym, tzn. następuje w nim wymiana energii i materii, niezbędnych do przeprowadzania procesów życiowych. Mimo olbrzymiej bioróżnorodności, która manifestuje się licznymi gatunkami, podgatunkami, odmianami, rasami. Istnieją cechy wspólne łączące żywe organizmy, są to tzw. Cechy specyficzne dla istot żywych:

1. Podobny schemat budowy komórkowej

2. Szereg oddziaływań międzyosobniczych i międzypopulacyjnych: oddziaływania pozytywne, obojętne (neutralne), negatywne

3. Własny metabolizm

Anabolizm - wszystkie procesy budowy

Katabolizm - wszystkie procesy rozpadu

4. Występowanie określonych grup związków organicznych, takich jak: białka, aminokwasy, lipidy (tłuszcze), sacharydy (cukry), kwasy tłuszczowe oraz związki nieorganiczne, np.: woda

5. Utrzymanie równowagi biologicznej, tzw. Homeostazy

6. Ewolucja

Karol Darwin - darwinizm

Fran. Jean Baptiste de Monet Lamarck stworzył podstawy lamarksizmu

7. Zdolność do adaptacji w środowisku

8. Zdolność do dziedziczenia i samo powielania cech, kwasy nukleinowe:

DNA kwas deoksyrybonukleinowy

RNA kwas rybonukleinowy

Rozważając funkcjonowanie żywego organizmu i świata materii żywej można wyróżnić trzy podstawowe poziomy funkcjonowania:

1. Poziom komórkowy (organella komórkowe, np.: jądro komórkowe, całe komórki)

2. Poziom organizmalny (tkanki, organy - narządy, układy i całe organizmy wielokomórkowe)

3. Poziom ponadorganizmalny: populacje, biocenozy, biotopy funkcjonujące w biosferze

W przypadku organizmu jednokomórkowego (np.: bakterii) poziom komórkowy jest jednocześnie poziomem organizmalnym.

W przypadku organizmów wielokomórkowych można wyróżnić określone poziomy budujące strukturę:

• Poziom kompleksów i makrocząsteczek, np.: białko zbudowane z aminokwasów

• Poziom organelli komórkowych

• Poziom całych komórek

• Poziom tkanek

• Poziom narządów

• Poziom układów

• Poziom całych organizmów wielokomórkowych

Ludzki organizm zbudowany jest z 30 bilionów (30 ∙ 10¹²) komórek

Dyscypliny podstawowe w medycynie i biologii.

1. Morfologia (gr. morphe - kształt) to nauka o budowie zewnętrznej

2. Anatomia (gr. anatome - rozcinać) to budowa wewnętrzna

3. Fizjologia (gr. phi zis - natura) opisuje czynności życiowe: komórek, tkanek, narządów i organizmów, bada mechanizmy funkcjonowania istot żywych. Dzieli się na fizjologie roślin, zwierząt i człowieka. Wyróżnia się fizjologię porównawczą, która porównuje procesy fizjologiczne organizmów żywych. Nestorem fizjologii jest Claudius Galenos - Galen. Rozpatruje on funkcjonowanie czterech płynów kardynalnych: krew, żółć żółta, krew żylna, tzw. Żółcią czarną, flegma zwana śluzem. W jego przekonaniu równowaga między tymi płynami oznacza zdrowie, natomiast nierównowaga chorobę.

Poprzedzeniem fizjologii była anatomia. Z rozwojem anatomii wiąże się belgijski anatom Andreas Wesalius (1543 r.), zwany szalonym. Stworzył on dzieło pt. „ O budowie ciała ludzkiego ksiąg siedem”.

4. Patologia to nauka o chorobie

5. Cytologia to nauka o komórkach

6. Histologia to nauka o tkankach

7. Organografia to nauka o narządach

8. Genetyka bada zmienność genetyczną i dziedziczenie (gr. Genetem - zrodzony)

9. Embriologia to nauka o życiu płodowym

10. Higiena (gr. higiejnos - leczniczy, przynoszący zdrowie) to nauka zapobiegająca chorobom

11. Epidemiologia to nauka o chorobach zakaźnych

1. Epidemia dotyczy małych obszarów

2. Pandemia dotyczy wielu, wszystkich obszarów

12. Mikrobiologia lekarska bada wszelkie czynniki chorobotwórcze zagrażające człowiekowi. Dzieliło się na bakteriologię, wirusologię, mykologię.

13. Parazytologia to nauka o pasożytach.

Mówiąc o bakteriach, wirusach i grzybach używamy pojęcia zakażenie, natomiast mówiąc o pasożytach używamy pojęcia zarażenie.

14. Ekologia to łączność organizmów z ich środowiskiem

Dyscypliny kliniczne medycyny, nazywane specjalizmami:

1. Neonatologia to nauka o chorobach noworodków i niemowląt

2. Pedriatria to nauka o chorobach u dzieci

3. Hirurgia to wszelkie aspekty związane z rozcinaniem:

1. Kostna, zwana ortopedią

2. Miękka - cięcia na jamie brzusznej i klatce piersiowej

3. Naczyniowa. Np.: żylaki kończyn, przełyku, odbytu

4. Plastyczna

5. Urazowa, tzw. Traumatologia

4. Ginekologia to choroby układu rozrodczego u kobiet

5. Położnicwo - opieka nad kobietą w ciąży, w czasie porodu i płodu

6. Andrologia - choroby układu płciowego u mężczyzn

7. Seksuologia to wszelkie aspekty związane z życiem seksualnym człowieka (sex - płeć)

8. Dermatologia - choroby skóry

9. Wenerologia 0 choroby przenoszone drogą płciową. Używamy na te choroby skróty: STD - choroby przenoszone drogą płciową, SITD - infekcje przenoszone drogą płciową

10. Laryngologia (gr. larynx - krtań) - choroby krtani, gardła, jamy nosowej, uszu

11. Foniatria - choroby strun głosowych

12. Neurologia - choroby układu nerwowego, np.: epilepsja, S.M. - stwardnienie rozsiane

13. Psychiatria - choroby natury psychicznej: depresja, maniak, schizofrenia, zespół maniakalno-depresyjny

14. Stomatologia - choroby jamy ustnej: zębów przyzębia

15. Diametologia - pacjenci z cukrzycą

16. Interna - choroby wewnętrzne:

1. Kardiologia-choroby serca

2. Endokrynologia - choroby gruczołów dokrewnych, np.: tarczycy

3. Pulmonologie - choroby naczyń krwionośnych

4. Urologia - choroby moczowodów, pęcherza moczowego, cewki moczowej

5. Nerologia - choroby nerek

6. Hepatologia - choroby wątroby

7. Hematologia - choroby krwi, np.: białaczka, anemia

17. Okulistyka - choroby narządu wzroku

Zarys budowy organizmu człowieka:

Komórka (gr. celulla) to podstawowa jednostka aktywności biologicznej, na poziomie której zachodzą wszelkie procesy warunkujące życie.

Energia gromadząca się w mitochondriom występuje tzw. wiązaniach wysokoenergetycznych, określanych jako ATP (adenozyno trójfosforan - stara nazwa, trifosforanadenozyny - nawa nazwa).

Komórki występujące w ludzkim organizmie:

• komórki rozrodcze - jaja i plemniki

• Komórki nerwowe - neurony, razem z nimi związane są komórki glejowe, które odżywiają neurony ostroglejowe, dendroglejowe

• Komórki mięśniowe - miocyty

Kostne - osteocyty

Wątrobowe - hepatocyty

Trzustki - pankreocyty

Nabłonkowe (cylindryczne, walcowate)

Czopki i pręciki

Krwi, tzw. krwinki czerwone - erytrocyty, białe - leukocyty, płytki krwi - trombocyty

W układzie odpornościowym limfocyty, monocyty, makrofagi, mikrocyty A i B

Chrzęstne - chondrocyty

Jelitowe - enderocyty

Komórki ↔ zraziki ↔ tkanki

Większe zespoły komórek tworzące obszary, np.: zraziki wątrobowe

Tkanki dzielą się na:

• Płynne: krew i limfa

• Stałe:

Tkanka nerwowa

Tkanka glejowa

Łączna dzieląca się na łączną zarodkową, łączną właściwą (tkankę tłuszczową) oraz tkankę łączną oporową (tkanka kostna i chrzęstna)

Mięśniowa podzielona na: mięśniową poprzecznie prążkowaną inaczej szkieletową, mięśniową gładką, sercową - jest przykładem tkanki mieszanej, ponieważ pod względem funkcji jest zaliczana do tkanek gładkich, natomiast pod względem budowy do tkanek poprzecznie prążkowanych

Nabłonka: nabłonek pokrywający (wyścielający), nabłonek zmysłowy, nabłonek gruczołowy, nabłonek rozrodczy

Narządy:

1. Mózg

2. Rdzeń kręgowy

3. Pochwa

4. Penis

5. Łechtaczka

6. Wątroba

7. Trzustka należy do dwóch układów: pokarmowego i hormonalnego

8. Gardła połączenie układu pokarmowego i oddechowego

9. Gonady żeńskie jajniki, męskie jądra

10. Grasica - zanika w okresie dojrzewania, zaliczana do układu hormonalnego i odpornościowego

11. Żołądek

12. Jama nosowa

13. Jama ustna

14. Moczowody

15. Jajowody

16. Nasieniowody

17. Cewka moczowa

18. Jelito grube

19. Jelito cienkie

20. Serce

21. Śledziona

Układy:

1. Układ powłokowy, zwany powłoką wspólną:

• Serca

• Gruczoły skórne: łojowe, potowe, zapachowe (apokrylowe), mleczne

• Paznokcie

• Owłosienie głowy

• Owłosienie łojowe i pachowe

W przypadku mężczyzn owłosienie innych partii ciała: kresa biała, szpara międzypośladkowa, brzuch, tors (tułów), kończyny górne i dolne, zarost na twarzy, plecy i pośladki.

Hirsutyzm - nadmierne owłosienie ciała

2. Układ nerwowy - pełni rolę nadrzędną

3. Układ narządów zmysłów:

1. Narząd wzroku 70 %

2. Narząd słuchu i równowagi

3. Narząd węchu (powonienia)

4. Narząd smaku

5. Narząd dotyku

4. Układ hormonalny (dokrewny, wewnątrzwydzielniczy, endokrylny)

1. Nadrzędną rolę pełni przysadka mózgowa

2. Szyszynka

3. Tarczyca, gruczoł tarczycy

4. Gruczoły przytarczyczne w liczbie dwóch par

5. Trzustka

6. Grasica

7. Nadnercza

8. Gonady

5. Układ krążenia dzieli się na:

1. Krwionośny zamknięty

• Serce

• Pięć typów naczyń krwionośnych: żyły (Reny), tętnice (arterie), naczynia kapilarne (włosowate), naczynia zatokowe, naczynia jamiste (występują w penisie i łechtaczce)

2. Limfatyczny otwarty ponieważ łączą się naczynia limfatyczne w kątach żylnych

• Narządy limfo twórcze: śledziona, migdałki, grasica

Inaczej zwany odpornościowy, chłonny, immunologiczny

6. Układ

7. Układ moczowy (wydalniczy)

8. Układ płciowy męski i rozrodczy kobiet

9. Układ ruchu

1. Mięśniowy

2. Kostny, zwany szkieletowym

10. Układ oddechowy

WYKŁAD 2 - 16 LISTOPAD

Budowa morfologiczna człowieka. Wprowadzenie do osteologii.

W budowie morfologicznej człowieka wyróżniamy dwie główne części:

1. Przednią, do której wliczamy:

• Głowę

• Szyję

• Tułów nazywany korpusem lub torsem

• Brzuch dzielący się na: nadbrzusze, śródbrzusze i podbrzusze

• Kończyny górne zakończone dłońmi

• Kończyny dolne zakończone stopami

• U kobiet gruczoły mleczne zakończone sutkami, u mężczyzn piersi z sutkami

• U mężczyzn moszna (worek mosznowy) i penis, u kobiet srom podzielony na wargi sromowe większe i mniejsze oraz łechtaczkę (łac. Clitoris)

2. Tylną, czyli grzbietową, do której wliczamy:

• Tylnią część szyi, czyli kark

• Plecy

• Pośladki przedzielone szparą międzypośladkową, która w przypadku mężczyzn jest szparą owłosioną

Oprócz ogólnego podziału na główne części można wyróżnić okolice w budowie morfologicznej, np.: okolicę czołową, potyliczną, czerwieni wargowej, brzuszną, pośladkową, międzypośladkową, kolanową, łonową, genitalną. Natomiast w przypadku dermatulacji, wyróżniamy dermatomy, czyli określone obszary skóry.

Rozpatrując ludzkie ciało można dokonać jego podziału przeprowadzając trzy podstawowe płaszczyzny:

1. Płaszczyzna pośrodkowa, zwana strzałkową (łac. Planum segittale) - zaczyna się od szczytu głowy i kończy na kroczu, dzieli ludzkie ciało na dwie połowy, nadając pozorne złudzenie symetrii

2. Czołowa, inaczej wieńcowa (łac. Planum frontale) - oś pozioma poprzecznie prostopadła do pośrodkowej

3. Pozioma (łac. Planum horizontale) - osie równoległe do podstawy

Rozważając budowę morfologiczną i anatomiczną można określić kierunki ciała w przestrzeni:

1. Kierunek górny, inaczej dogłowowy (łac. Superior) - oznacza w kierunku do głowy, jako najwyższej części ciała

2. Doogonowy, inaczej dolny (łac. Interior) - przeciwny do dogłowowego

3. Kierunek przedni (łac. Interior) - oznacza w kierunku do przodu lub do powierzchni brzusznej ciała, np.: żebra połażone przednio w stosunku do kręgosłupa, serca lub płuc

4. Kierunek tylny, inaczej grzbietowy (łac. Pasteriol) - w kierunku do strony grzbietowej ciała, np.: kręgosłup połażony w stosunku tylnim do serca

5. Przyśrodkowy (łac.medialis) - w kierunku linii pośrodkowej ciała, np.: mostek położony jest pośrodkowo

6. Boczny (łac. Lateralis) - w kierunku do boku ciała od linii pośrodkowej, np.: żebra położone bocznie do mostka

7. Bliższy (łac. Proksimalis, co oznacza proksymalnie, czyli bliżej) - w kierunku miejsca przyczepu lub początku części ciała, np.: kość udowa położona jest proksymalnie w stosunku do kości goleni

8. Dalszy (łac. Dystalis - dystalnie) - od miejsca przyczepu lub od początki części ciała, np.: kości goleni położone są dystalnie w stosunku do kości udowej

W odniesieniu do dłoni i przedniej powierzchni przedramienia oraz ręki używa się pojęcia dłoniowy (łac. Palmans), natomiast w stosunku do stopy - powierzchniowy (łac. Planrans).

Ciało ludzkie wykazuje budowę dwustronnie symetryczną, to znaczy, że połowy przedzielone linią pośrodkową mają się do siebie jak odbicie w lustrze, jednak symetria nie jest idealna, np.: kończyna górna prawa jest w większości przypadków dłuższa od lewej, lewa stopa jest w większości przypadków minimalnie większa od prawej. Asymetrię dostrzegamy w Bodowie uszu, nosa, oczu, gruczołów mlecznych u kobiet, czerwieni wargowej. Natomiast znaczną asymetrię dostrzega się w przypadku narządów wewnętrznych: żołądek, serce, wyrostek robaczkowy. Znaczną nieregularność wykazują pętle jelita cienkiego, płuco lewe posiada dwa płaty a prawe trzy płaty, nerka prawa leży nieco niżej od lewej, u mężczyzn jądro po stronie lewej jest większe i położone w mosznie.

Typy konstytucyjne budowy ciała według Kraczmerach:

1. Typ leptosomiczny (łac. Leptos - wydłużony, somo - ciało) - występują większe wymiary długościowe, mniejsze szerokościowe, postać jest wydłużona, występują długie kończyny dolne, długa klatka piersiowa, wąskie wargi, długa wąska szyja, większa twarz, wąski nos, większa czerwień wargowa, są to osoby szczupłe, nie mają tendencji do tycia, mężczyźni mają dłuższego penisa

2. Pykniczny (eurysomiczny) - mniejsze wymiary długościowe, większe szerokościowe, budowa krępa i przysadzista, krótsze kończyny, duży obwód brzucha i klatki piersiowej co jest spowodowane odkładaniem się tłuszczu, klatka piersiowa krótka i szeroka, szersze barki, szersza i okrągła twarz, cera rumiana, nos krótszy i szerszy, oczy osadzone płasko i płytko, u mężczyzn penis mniejszy lecz grubszy

3. Atletyczny (pośredni między wymienionymi wyżej) - budowa wysmukła, harmonijna, kości i mięśnie dobrze rozwinięte, klatka piersiowa dobrze wysklepiona, szersze barki, węższe biodra, twarz owalna, nos prosty, u mężczyzn penis proporcjonalny

W postaci czystej typy występują rzadko, obserwujemy wiele typów mieszanych.

Narządy wewnętrzne są chronione w jamach ciała:

1. Jama czaszki chroni mózgowie

2. Kanał kręgowy chroni rdzeń przedłużony i kręgowy

3. Jama klatki piersiowej chroni płuca, serce, tarczycę

4. Przepona (łac. Diaphragma)

5. Jama brzuszna chroni wątrobę, żołądek, jelita, śledzionę, trzustkę

6. Jama miednicy chroni układ moczowy, układ rozrodczy kobiet, prostatę i nasieniowody u mężczyzn,

Narządy wewnętrzne położone w jamach wysłane są gładkimi błonami surowiczymi.

Osteologia - nauka o kościach

W ludzkim organizmie występuje 206 kości u osoby dorosłej, u dziecka 356. Kości i zęby to najtrwalsze i najbardziej wytrzymałe składniki ciała, są odporne na obciążenia i jednocześnie sprężyste. U człowieka ruch powodowany jest siłą kurczących się mięśni, a siła ta jest przenoszona na układ szkieletowy. Układ ruchu człowieka jako całości jest podzielony na dwie zasadnicze części: czynna, czyli mięśnie oraz bierną, czyli kości, stawy, więzadła. Ludzki szkielet podzielony jest na dwie zasadnicze części: część osiową (czaszka, kręgosłup, klatka piersiowa), część obręczową (kości kończyn górnych i dolnych, miednica).

Funkcje fizjologiczne szkieletu jako całości:

1. Rusztowanie dla ciała i oparcie dla mięśni

2. Ochrona narządów wewnętrznych, np.: płuca, serce

3. Funkcja krwiotwórcza, związana z obecnym w kościach szpikiem kostnym, który wytwarza szpik kostny: czerwony (występuje w częściach gąbczastych kości i jest elementem krwiotwórczym oprócz erytrocytów, w szpiku kostnym są granulocyty), żółty (zawiera znaczną ilość komórek tłuszczowych). W przypadku braku czerwonego szpiku kostnego, może on być zastąpiony żółtym. W kościach człowieka występuje od 3 tys. - 4 tys. cm³ szpiku kostnego, połowa to czerwony i połowa to żółty.

4. Wzrostowa - przyrost kości na długość i szerokość

5. Funkcja magazynująca - gromadzenie się w kościach soli mineralnych

Budowa fizyczna kości:

1. 
   Nasada górna zbudowane z istoty gąbczastej

2. Nasada dolna

3. Trzon zbudowany z istoty zbitej

Wnętrze kości stanowi jama szpikowa, w której znajduje się szpik kostny. Na zewnątrz kość pokrywa okostna, czyli włóknista błona, silnie unerwiona i silnie unaczyniona.

Tkanka kostna gąbczasta, która występuje w nasadach amortyzuje przeciążenia występujące w końcowych częściach kości długich. Blaszki kostne w niej są ciasno owinięte, tworzą tak zwane blaszki kostne wypełnione szpikiem kostnym.

W trzonach kości występuje zbita tkanka kostna. Jej blaszka kostna przypomina łukowatą zgiętą rynnę, a liczne blaszki utworzą kanał Haversa - są to przewężenia podłużnie biegnące w kościach. Natomiast poprzecznie biegnące w kościach to kanały Wolkmana. Jedne i drugie kanały łączą się ze sobą. Powstaje w kościach sieć kanałów, w których przebiegają naczynia krwionośne.

Rodzaje kości:

1. Płaskie, np.: łopatka, kości czaszki, obojczyk, kości miednicy

2. Długie: najdłuższa kość w ludzkim szkielecie to kość biodrowa ze stawem kolanowym

3. Krótkie: piętowa nadgarstka

4. Różnokształtne, czyli kręgi

5. Pneumatyczne, czyli wypełnione powietrzem

6. Sitowa: kość Kunowa

Budowa chemiczna kości:

1. Składniki organiczne: osseina to substancja nadająca elastyczność i sprężystość

2. Składniki nieorganiczne: fosforan wapnia, węglan wapnia, chlorek wapnia, fluorek wapnia, fosforan magnezy, zasadowe sole sodu i potasu - 51%

3. Składniki organiczne, np.: ciała białkowe i włókna klejodajne

4. Woda 28%

Największa wytrzymałość kości na działanie mechaniczne, zwłaszcza rozciąganie i ciśnienie, charakteryzuje ludzi ok. 30 roku życia.

Charakterystyka szczegółowa ludzkiego szkieletu

1. Czaszka (łac. Cranium) - podzielona na dwie części:

1. Trzewioczaszka - przednia części czaszki, stanowi kostną ochronę dla początkowych odcinków układu oddechowego, pokarmowego, gałek ocznych (oczodołów). Jedynym elementem ruchomym trzewioczaszki jest żuchwa (łac. Mannibula), natomiast szczęka jest zrośnięta z trzewioczaszką. Kości czaszki mają rozmaity kształt związany z przeznaczeniem

2. Mózgoczaszka - stanowi ochronę dla mózgowia. W przypadku czaszki noworodne pewne jej części, np.: strzemiączko są elementem błoniastym. Ich obecność oraz występowanie elementów nieskostnianych umożliwia dostosowanie się kształtu czaszki do kanału rodnego podczas porodu. Kości czaszki połączone są nieruchomymi szwami.

W podstawie czaszki wyróżnia się liczne otwory, największym jest otwór wielki, przez który przechodzi rdzeń przedłużony.

Mózgoczaszkę tworzy łącznie siedem kości: jedna kość czołowa, dwie kości ciemieniowe, jedna potyliczna, jedna klinowa oraz dwie skroniowe. Trzewioczaszkę tworzy łącznie 22 kości: 15 kości czaszki twarzowej, parzyste nosowe, jarzmowe, szczęka, łzowa, małżowina nosowa dolna, podniebienna, 3 nieparzyste kość sitowa, lemierz, żuchwa, 6 kosteczek słuchowych występujących w uchu środkowym (młoteczek, kowadełko, strzemiączko), kość gnykowa.

2. Kręgosłup (łac. Mamlana vertebralis)

Spełnia następujące funkcje fizjologiczne:

1. Stanowi podporę ciała

2. Ochrania rdzeń kręgowy

3. Pośrednio spełnia funkcję przyczepu dla kończyn

4. Przyczynia się do utrzymania wyprostowanej postawy ciała

5. Umożliwia noszenie stosunkowo ciężkiej głowy

W budowie kręgosłupa wyróżniamy 33 - 34 kręgów. Między kręgami występują chrzęstne krążki międzykręgowe, które amortyzują wstrząsy, nazywane dyskami, a ich wysunięcia nazywane jest dyskopatią. Kręgosłup podzielony jest na pięć zasadniczych części:

1. Odcinek szyjny - 7 kręgów szyjnych, oznaczane C1 - C7: C1 - atlas podtrzymujący czaszkę (dźwigacz), C2 obrotnik

2. Odcinek piersiowy - 12 kręgów, TH1 - TH12 lub T1 - T12

3. Odcinek lędźwiowy - 5 kręgów zrośnięte z kością krzyżową, S1 - S5

4. Odcinek guziczny lub ogonowy - 4 lub 5 kręgów, Co1 - Co4 lub 5

Odcinek szyjny i lędźwiowy są wygięte do przody - to wygięcie nazywamy fizjologiczną lordozą. Natomiast odcinek piersiowy i krzyżowy są wygięte do tyłu - wygięcie to nazywamy fizjologiczną kifozą. Łączna długość kręgosłupa to 70 - 75 cm, co stanowi w przybliżeniu 40 - 45% długości ciała. Wymiary kręgosłupa są osobniczo zmienne, zależą od wzrostu, płci, wieku, a także pory doby. Wieczorem kręgosłup jest krótszy o 1,5 cm, co wynika ze zmęczenia i spłaszczenia krążków międzykręgowych. Krzywizną patologiczną kręgosłupa jest skrzywienie boczne - najczęściej skolioza.

3. Klatka piersiowa (łac. Thoris) - ma konstrukcję ażurową. Składa się od strony przedniej z mostka i 12 par żeber, od strony tylniej łączy się z kręgami piersiowymi. Tworzy mocną, lekką i sprężystą osłonę dla płuc, serca, i jednocześnie pozwala na wykonywanie wdechów i wydechów.

Zasadniczym elementem są żebra podzielone na trzy części:

1. Żebra prawdziwe, mostkowe - od ! - 7 pary łączą się bezpośrednio z mostkiem

2. Żebra rzekome, przytwierdzone - 8, 9, 10, para łączą się z mostkiem przez parę 7

3. Żebra wolne, luźne - 11, 12 para nie są połączone z mostkiem, występują od strony tylnej

Mostek(łac. Sternum) - nieparzysta płaska kość, składa się z trzech części: rozszerzonej górnej, czyli rękojeść, część środkowa wydłużona - trzon, zwężona dolna - wyrostek mieczykowaty.

Klatka piersiowa, jako całość ma kształt ściętego stożka spłaszczonego od przodu ku tyłowi z otworem górnym i dolnym, różni się w zależności od płci. U kobiet jest krótsza na skutek mało spadzistego przebiegu żeber i na skutek krótszego mostka i otwór dolny jest szerszy niż u mężczyzn. Kształt klatki piersiowej jest kwestią indywidualną i zależy od typu ciała. Może być płaska, wysklepiona, dłuższa, krótsza, o różnej objętości.

4. Miednica (łac. Pfelvis) - stanowi kostną ochronę dla pęcherza moczowego, u kobiet również dla macicy. Ponadto jest miejscem przyczepu dla kończyn dolnych. Różni się w zależności od płci. U kobiet położona nisko, jest szeroka i obszerna. U mężczyzn jest wąska, czarna, położona wyżej. U kobiet wymiary kanału miedniczego we wszystkich kierunkach są większe niż u mężczyzn. Zbudowana jest z następujących kości: od strony tylnej z pojedynczej kości krzyżowej, os strony przedniej z dwóch kości biodrowych, dwóch kości łonowych połączonych spojeniem łonowym oraz dwóch kości kulszowych.

5. Kończyny górne - w wyniku uwolnienia kończyn górnych człowieka procesie filogenezy, od funkcji podporowych i lokomocyjnych oraz w następstwie przystosowania ich do czynności chwytno manipulacyjnych, konstrukcja kończyny dolnej nabrała charakteru wybitnie dynamicznego. Wyrazem tych przystosowań jest delikatność budowy oraz skrócenia, a także zwiększenie różnorodności i zakresu ruchów w stawach. Ponadto można zauważyć w kończynę górną dużą liczbę delikatnych mięśni przebiegających nad stawami w różnych kierunkach. Dotyczy to przedramienia i ręki. Kończyna górna połączona jest z tułowiem ruchomą obręczą barkową. Stanowi ona szczególny rodzaj zawieszenia dla części wolnej, umownie w budowie zewnętrznej kończyna górna podzielona jest na trzy odcinki: ramię (odcinek bliższy), odcinek środkowy (przedramię), ręka (odcinek dalszy). W budowie kończyn górnych wyróżniamy część niewolną: łopatka (łac. Scapma), obojczyk (łac. Clawicna) zaliczana do obręczy barkowej. Następnie jest część wolna: kość ramienia, dwie kości przedramienia (wewnętrzna łokciowa i zewnętrzna promieniowa), osiem kości nadgarstka (ich nazwy wiążą się ze specyficznym kształtem): szereg bliższy, czyli część promieniowa - kość łódeczkowata, kość księżycowata, kość trójgraniasta; grochowata i szereg dalszy - czworoboczna mniejsza i czworoboczna większa, główkowata, haczykowata, następnie kość śródręcza i kości paliczków. Oprócz wymienionych kości ręki występują drobne kostki, tak zwane trzeszczki, które mieszczą się w torebkach stawowych i ścięgnach.

6. Kończyny dolne człowieka w odróżnieniu od górnych mają budowę bardziej statyczną, co wynika z funkcji podporowych i lokomocyjno-napędowych oraz układu kończyn w stabilizacji pionowej postawy ciała. Wyrazem tych przystosowań do określonych funkcji jest inna budowa. Kończyny dolne są dłuższe, grubsze, mają mocniejsze kości, tworzą dwie silne kończyny dla tułowia. Kolumny kończyn połączone są z tułowiem za pomocą zamkniętego kostnego pierścienia miednicy. Rozłożysty kształt miednicy powoduje większą stabilizację tułowia i sprzyja zwiększeniu powierzchni do przyczepu dużych i silnych mięśni. Poza tym kształt miednicy jest oparciem dla trzewi jamy brzusznej. W dużych stawach kończyn dolnych, np.: biodrowym, kolanowym występują silne wiązadła będące dobrym stabilizatorem. W zewnętrznej budowie kończyny dolnej można, podobnie jak w kończynie górnej, wyróżnić trzy podstawowe odcinki połączone stawami: odcinek krótszy to udo, odcinek średni to goleń, czyli podudzie, odcinek dalszy to stopa. Rozważając kości budujące kończynę dolną rozróżnia się: kość udową (jest to najdłuższa kość), rzepkę chroniącą staw kolanowy, dwie kości podudzia, czyli kość piszczelową i strzałkową, kość stępu, np.: skokowa i piętowa, kość śródstopia, kości paliczków. Podobnie jak w kończynie górnej w całej stopie, występują trzeszczki, jak w ręce.

Wybrane zagadnienia z miologii - nauki o mięśniach.

Układ mięśniowy człowieka składa się z 450 mięśni. Są to biologiczne silniki wykonujące pracę mechaniczną. Przemiany zachodzące w mięśniach wyrażają się skurczem, czyli czynnym skróceniem długości mięśnia. Mięśnie stanowią u człowieka ok. 40% masy ciała. Zbudowane są z tkanki mięśniowej a podstawową jednostką czynnościową jest włókno mięśniowe zbudowane z białek: daktyna, miozyna. Białka te są fi lamentami. Z tych białek powstaną włókienka kurczliwe (miofibryle), które połączą się w pęczki miofibryli. Następnie powstaje włókno mięśniowe, a potem włókna mięśniowe dają mięsień.

Typowy mięsień szkieletowy zbudowany z brzuśca stanowiącego skupienie włókien mięśniowych. Jest on czerwono zabarwiony, ze względu na barwnik miofibrylę. Większość mięśni posiada jeden brzusiec, choć niektóre mają ich więcej, np.: mięsień dwugłowy ramienia - tak zwany biceps, czworogłowy - udo. Drugim elementem są ścięgna stanowiące przymocowanie mięśni do kości, zbudowane z tkanki łącznej włóknistej. Mięśnie mają zdolność do aktywnego kurczenia się, a ich rozkurczanie jest aktem biernym. Z racji wykonywania swoich funkcji mogą współdziałać ze sobą. Współdziałanie mięśni nazywamy synergizmem. Inne z mięśni działają przeciwstawnie, czyli antagonistycznie, np.: prostownik - zginacz. Najdłuższym mięśniem w organizmie jest mięsień krawiecki. Zaczyna od spojenia łonowego, a kończy na stawie kolanowym ok. 40 cm. Największym mięśniem jest pośladkowy wielki, najmniejszy - występuje w strzemiączkach ucha średniego - ma długość 1 mm. Najsilniejszym mięśniem jest żwacz odpowiedzialny za ruch żuchwy. Może rozwinąć siłę równą 100 kg. Najszybciej działający występuje w oku, okrężny oka, kurczy się pięć razy na sekundę. Najsilniejszy - przepona.

Podział mięśni w różnych kategoriach:

1. Kształt

1. Długie, np.: w kończynach

2. Krótkie wokół kręgosłupa

3. Okrężne: gałki ocznej, odbytu, pochwy, penisa, czerwieni wargowej

2. Rodzaj przyczepu ścięgna:

1. Dwugłowe

2. Trójgłowe

3. Czworogłowe

3. Zakres ruchu:

1. Zginacze

2. Prostownik

3. Odwodziciele

4. Przywodziciele

4. Położenie w organizmie:

1. Szyi

2. Tułowia

3. Brzucha

4. Kończyn

5. Głowy

5. Rodzaj tkanki mięśniowej:

1. Mięsień poprzecznieprążkowany (szkieletowy) budują kończyny górne i dolne, szybko się męczą, są zależne od naszej woli

2. Mięsień gładki nie zależny od naszej woli, jego skurcz bardzo powolny i długotrwały, buduje narządy wewnętrzne i ściany narządów krwionośnych

3. Mięsień sercowy

WYKŁAD 3 - 30 LISTOPAD

Funkcjonowanie człowieka w warunkach ekstremalnych.

1. Funkcjonowanie człowieka na wysokościach, czyli szybkie zużywanie tlenu.

Problemy oddechowe na wysokościach spowodowane są małą zawartością tlenu, ponieważ wraz ze wzrostem wysokości nad poziom morza obniża się ciśnienie powietrza atmosferycznego i w związku z jego obniżeniem rozrzedza się ilość tlenu. Oznacza to, że będąc na dużej wysokości dostarczamy do płuc mniejszą ilość tlenu, mimo że wdychamy tyle samo litrów powietrza. Pierwszym objawem niedotlenienia, czyli hipoksji są zaburzenia widzenia szczególnie w ciemności, duszności, trudności w oddychaniu, zawroty głowy, wymioty, zaburzenia w funkcjonowaniu układu nerwowego, halucynacje wzrokowe i słuchowe, zaburzenia pamięci i euforia. Jeśli stan hipoksji przedłuża się następuje utrata świadomości, śpiączka i śmierć. Progowa wysokość u człowieka wacha się od 3,5 tys. do 6 tys. m n. p. m. Ponadto rozprężenie gazów wraz ze wzrostem wysokości powoduje dolegliwości bólowe w wielu zamkniętych i częściowo zamkniętych przestrzeniach, np.: zatoki i ucho środkowe. Powietrze napierając na ściany powodując ból.

Mechanizmy adaptacyjne:

1. Większa głębokość i częstość ruchów adaptacyjnych

2. Zwiększa się przepływ krwi

3. Przyspiesza się tętno

4. Wzrasta objętość wyrzutowa serca

Przy dolegliwości przebywania na wysokości zwiększa się liczba erytrocytów. Jest to zjawisko policyteli, zwiększa się hematokryt, co powoduje wzrost pojemności tlenowej krwi. Poprawi się również unaczynienie narządów. Pewną adaptacje wykazują określone osoby, które urodziły się na wysokości, np.: górale w Andach.

2. Oddychanie na głębokościach - wstrzymanie oddechu.

Podczas nurkowania woda uniemożliwia wentylację płuc. Powstaje deficyt tlenu i nadmiernie gromadzi się CO₂ stając się silnym bodźcem stymulującym akcję oddechową. Gromadzący się CO₂ zmusza nurka do wypłynięcia na powierzchnię i do zaczerpnięcia powietrza. CO₂ w wysokim stężeniu jest toksyczny dla organizmu wywołując efekt narkotyczny, z czasem śpiączkę i śmierć. Innym problemem związanym z nurkowaniem jest rosnące wraz z głębokością ciśnienie, co sprawia że nawet oddychanie za pomocą aparatu tlenowego jest utrudnione w związku z siłą mięśni oddechowych potrzebnych do wykonania wdechu w warunkach oddychania wywieranego na klatkę piersiową. Kolejnym problemem jest choroba dekonpensacyjna, związana z wynurzaniem się, tak zwana kesonowa. Wywołana jest spadkiem ciśnienia powodując uwolnienie się, rozprężenie gazów, głównie azotu nagromadzonego w tkance tłuszczowej. Jego pęcherzyki czopują naczynia krwionośne blokując przepływ krwi. Powoduje to silne bóle, krwotoki, utratę świadomości i śmierć pod wodą przez utonięcie.

Mechanizmy adaptacyjne:

1. Hiperwentylacja płuc przed zanurzeniem

2. Wyćwiczenie bezdechu u osób uprawiających sport - wysoki poziom mioglobiny w mięśniach, która wiąże silniej tlen niż hemoglobina

Nurkowanie na głębokości ponad 100 m, a nawet na głębokości ponad 700 m poprzedzone wielotygodniową adaptacją.

3. Głód

Objawy:

1. Zmniejszenie ciężaru ciała i siły mięśniowej

2. Depresje psychiczne

3. Obrzęki głodowe

4. Poliuria - częste oddawanie moczu

5. Wyraźne zwolnienie akcji serca - bradykardia

Mechanizmy adaptacyjne:

Osoba w głodzie unika wysiłku i strat serca. Następuje obniżenie zawartości glukozy we krwi o 30% oraz spadek metabolizmu o 5-8%. Po ok. trzech dniach organizm przestawia się na zużywanie tri glicerydów z tkanki tłuszczowej, z której wytwarza potrzebną glukozę w procesie ketogenezy. Na kończynach dochodzi do zużycia białka z mięśni.

Człowiek może przeżyć bez jedzenia, ale pijąc nawet 35-75 dni, masa ciała spada 30-40 kg. Bez jedzenia i picia człowiek może przeżyć tylko kilka dni - Rekord Guinnessa to 18 dni.

4. Niska temperatura

Objawy:

1. Tak zwana gęsia skórka, czyli skurcz mięśni przywłosowych

2. Drżenia mięśniowe

3. Zaburzenia świadomości

4. Nasilająca się senność

5. Zakłócenia gospodarki wodno elektrolitowej

6. Uszkodzenie wątroby i nerek

7. Upośledzenie czynności życiowych - migotanie przedsionków

8. Zaburzenia oddechowe

Mechanizmy adaptacyjne:

1. Zmniejszenia przepływu krwi przez skórę i niektóre części ciała

2. Wzrost napięcia spoczynkowego mięśni szkieletowych

3. Nasila się drżenie mięśniowe

4. Następuje zwiększenie ruchliwości i stopniowa habituacja

5. Obserwuje się zwiększone spożywanie pokarmów

6. Stopniowy wzrost grubości tkanki podskórnej tłuszczowej

Najdłużej przeżyto w temperaturze 10^oC, w temperaturze 0^oC przeżyto kilkanaście minut.

5. Wysoka temperatura

Najgorszym stanem w przypadku wysokiej temperatury to udar cieplny, mogą również nastąpić zaburzenia termoregulacji.

Objawy:

1. Nadmierne pocenie

2. Zaczerwienienia skóry

3. Przyspieszone tętno

4. Zaburzenia jedzenia

5. Pragnienie

6. Występowanie przykurczy

7. Zaburzenia świadomości

8. Trwałe uszkodzenie mózgu

Mechanizmy adaptacyjne:

1. Zwiększone wydzielanie potu, co powoduje chłodzenie, parowanie potu przez skórę

2. Kierowanie dużej ilości krwi do skóry, co umożliwia chłodzenie

3. Wzrost objętości przestrzeni międzykomórkowej

4. Wyraźne unikanie wysiłku fizycznego

5. Zwiększone pragnienie

6. Skrajny wysiłek fizyczny - przetrenowanie, przemęczenie, wyczerpanie

Objawy:

1. Przyspieszone tętno, większa głębokość i szybkość oddechu

2. Wzrasta temperatura

3. Bóle mięśniowe spowodowane nadmiernym gromadzeniem kwasu mlekowego

4. Uczucie zmęczenia, znużenia

Mechanizmy adaptacyjne:

1. Uruchomienie metabolizmu mlekowego

2. Mobilizacje rezerw tlenowych i energetycznych

3. Wzrost ilości krwi w tętnicach

4. Lepsze ukrwienie mięśni, zwiększony wzrost ich masy

5. Wzrost pojemności płuc i serca

Właściwie przeprowadzony trening zmniejsza ryzyko przetrenowania, przemęczenia i wyczerpania.

7. Brak grawitacji, tak zwany stan nieważkości

Objawy:

1. Obniżenie wydolności fizycznej

2. Spadek masy ciała, masy mięśni

3. Odwapnienie kości

4. Podniesienie ciśnienia tętniczego krwi

5. Zmiany w obrazie krwi

Mechanizmy adaptacyjne:

1. Stosowanie podczas lotu odpowiednich ćwiczeń

2. Stosowanie ujemnego ciśnienia na dolną część ciała

8. Brak snu

Sen to odwracalny stan świadomości, charakteryzujący się zmienną aktywnością kory mózgowej. Dorosły człowiek powinien spać 8 godzin. W traumie snu organizm wytwarza różne komórki odpornościowe. Za dobową rytmikę snu i czuwania odpowiada podwzgórze i inne struktury pnia mózgu. Przesypiamy1/3 życia. Odpowiednia ilość snu daje odpowiednie odprężenie, uwalnia od stresu i napięć.

Fazy snu:

1. Faza snu wolno falowego SEM - wolne ruchy gałki ocznej, tempo metabolizmu ulega zmniejszeniu, spada ciśnienie tętnicze, zwalnia się oddech i rytm serca, nerki produkują mniej moczu, organizm odpoczywa i regeneruje siły.

2. Faza REM - sen paradoksalny (następuje co 90 minut i śpiący wchodzi w tę fazę na 15 minut) - oddech staje się nieregularny, następuje mruczenie, senne marzenia, u mężczyzn następuje fizjologiczna erekcja penisa

Objawy braku snu:

1. Mniejsze napięcie uwagi

2. Liczne błędy przy wykonywaniu czynności

3. Błędy w mówieniu

4. Zaburzenia koordynacji ruchowej

5. Zmiana nastroju, często depresja

6. Nieprzespanie trzech dób powoduje niezdolność do czytania

Mechanizmy adaptacyjne:

1. Zasypianie w różnych czynnościach

2. Upodobania aktywności mózgu, typowe dla snu

3. Przy dłuższym braku snu organizm potrzebuje czasu do regeneracji

W przypadku nieprzespania jednej doby organizm potrzebuje 25% więcej snu.

Najdłużej człowiekowi udało się powstrzymać od snu 10-12 dób.

Niedospanie jednej godziny dziennie powoduje liczne zaburzenia.

9. Odcięcie dopływu wrażeń zmysłowych

Na początku występuje pozorny relaks i sen. Następnie znudzenie, lęk, zaburzenie snu, problemy psychiatryczne. Na początku organizm się adaptuje poprzez przejściowe wyostrzenie percepcji zmysłowej, następnie występują halucynacje wzrokowe i słuchowe.

Fizjopatologia stresu

Stres (ang. Stress - nacisk, przeciążenie) - fizjologiczny stan podwyższonej gotowości bojowej organizmu do stawiania czoła wyzwaniom. Zespół procesów, które mają przystosować organizm do nowej i nietypowej sytuacji. To przystosowanie może mieć dwojaki charakter: charakter walki i charakter ucieczki. Pojęcie stres wprowadził fizjolog Hans Selie (1910-1982), który uznał, że nie zdarzenie, ale jego percepcja decyduje o stresie. Wyróżniamy tak zwane stresory słabe i stresory silne. Krótkotrwały stres może działać motywująco, natomiast długotrwały może nawet doprowadzić do śmierci.

Stresory słabe:

1. Stresory zagrożenia życia lub zdrowia, np.: napad, gwałt, wypadek, kradzież, utrata pracy lub pozycji społecznej

2. Stresory przeciążenia - sytuacje, w których człowiek wykonuje czynności na granicy możliwości fizycznych i psychicznych, często jest to wielość skumulowanych zadań

3. Stresory zakłócenia - sytuacje trudne, w których człowiek nie jest w stanie skutecznie realizować podjętych zadań ze względu na brak czasu lub sprzętu

4. Stresory deprywacji - sytuacja trudna, w której tracimy bliską osobę, rozłąka osób ukochanych

5. Inne stresory: nuda, brak snu, samotność, substancje psychoaktywne, kłopoty ze zdrowiem

W momencie zadziałania silnych stresorów w organizmie człowieka obserwuje się trójfazową reakcję organizmu na stres:

• Pierwsza faza - mobilizacji - czyli zmiany przygotowania organizmu do walko lub ucieczki. Rdzeń nadnerczy uwalnia hormony stresu: adrenalinę i noradrenalinę. Dzięki wyrzutowi adrenaliny do krwioobiegu, rozrzedzeniu ulegają narządy krwionośne w mięśniach szkieletowych, co powoduje wzrost napięcia mięśni. Natomiast zwężeniu ulegają narządy w skórze, dlatego obserwujemy bladość. Zwiększa się częstotliwość serca, może wystąpić tachykardia (przyspieszenie pracy serca), rozszerzają się oskrzela, zwiększa się tępo oddechu i zapotrzebowanie na tlen, przyspiesza się rozkład lipidów, podwyższa się poziom glukozy, rozszerzają się źrenice, poprawia się ukrwienie mózgu. Noradrenalina utrzymuje wysokie ciśnienie krwi, natomiast wyrzucany jest trzeci hormon, tak zwany kortyzol. Wzmacnia działania adrenaliny i noradrenaliny. Przez cały czas utrzymuje się wysoki poziom glukozy, ponieważ w wątrobie intensywnie rozkłada się glikogen, to zapewnia odżywianie komór mniejsza się ukrwienie przewodu pokarmowego, a procesy trawienia ulegają zatrzymaniu. Obniża się sprawność układu odpornościowego.

• Druga faza - krytyczna - pojawia się, gdy działanie stresora przedłuża się i wzrasta jego natężenie, które osiąga próg odporności organizmu. Organizm zaczyna produkować w nadmiarze hormony produkujące i podtrzymujące pogotowie stresowe, podejmuje próbę dostosowania się do sytuacji stresowej. Zmniejsza się krzepliwość krwi, akcja serca staje się przyspieszona i nieregularna, gorsza jest niewydolność płuc, nadmiernie wydziela się HCl, wzrasta napięcie mięśni szkieletowych, zaburzenia koncentracji

• Trzecia faza - destrukcji - obrona przed stresem przybiera formę agresji i ataku. Celem agresji jest zniszczenie lub uszkodzenie przedmiotu bądź osoby będącej przyczyną stresu. Jednak agresja redukuje chwilowo napięcia emocjonalne i prowadzi do nowych trudności. Wystąpi kolejne nasilenie stresu, tak zwany efekt błędnego koła.

KREW (łac. Sanguis)

Ludzka krew jest przykładem tkanki łącznej płynnej, tworzy środowisko wewnętrzne organizmu. U osoby dorosłej krąży 5-6 litrów krwi, co stanowi w przypadku masy ciała kobiety 6,5%, w przypadku mężczyzny 7%. Krew jest nieprzeźroczystym czerwono zabarwionym płynem, który krąży nieustannie w zamkniętym układzie krwionośnym. Odczyn Ph w temperaturze ciała człowieka wynosi 7,4 - lekkozasadowy.

Krew jest podzielona na:

Część płynną 56% - osocze będące substancją wewnątrzkomórkową. Składa się w 90% z wody, 10% stanowią związki organiczne i nieorganiczne, takie jak: białka (albuliny i globuliny, fibrynogen), lipidy, hormony, witaminy, enzymy, sole mineralne w postaci elektrolitów sodu, potasu, wapnia, magnezu, żelaza, chloru, fosforu, siarki, jodu.

Jako surowicę krwi określa się osocze pozbawione włóknika, czyli fibryny, powstającego z białka fibrynogenu w trakcie krzepnięcia.

Funkcje fizjologiczne ludzkiego osocza:

1. Uczestniczy pośrednio w procesach odpornościowych organizmu dzięki globulinom

2. Bierze pośrednio udział w procesie krzepnięcia

3. Utrzymuje stałe Ph i stałą temperaturę organizmu

4. Utrzymuje stałe ciśnienie atmosferyczne i rozprowadza po organizmie substancje odżywcze

5. Uczestniczy w transplantacji 70% ogólnej ilości CO₂, odprowadza szkodliwe produkty przemiany materii w postaci mocznika, kwasu moczowego oraz amoniaku

Oprócz osocza 44% stanowią krwinki - elementy morfotyczne stałe (lub elementy upostaciowane).

Podstawowe grupy krwinek w ludzkim organizmie:

1. Krwinki czerwone (erytrocyty)) nie posiadające jądra komórkowego w organizmie. Na 1 mm³ (mln oznaczany literą T) występuje 4,5-5,5 mln tych krwinek, u kobiet średnio 4,8 T/mm³, u mężczyzn 4 T/mm³. Są to dwuwklęsłe krążki mające z boku kształt biszkopta, zawierają czerwony barwnik białkowo-żelazowy, hemoglobinę, którą transportuje tlen. Po połączeniem z tlenem hemoglobina staje się oksyhemoglobiną, powstają w szpiku kostnym, żyją 120 dni, ich cmentarzyskiem jest śledziona.

Funkcje:

• Dostarczają tlenu do tkanek z płuc

• Transportują pozostałe 30% zawartości CO₂

• Warunkują grupę krwi i wspólnie z osoczem utrzymują właściwy poziom Ph

2. Krwinki białe (leukocyty) - norma 4-11 tys (tysiące oznaczane literą G) w 1 mm³. Gry jest ich za mało następuje leukopenia, natomiast gdy jest ich za dużo - leukocytoza. Są większe od erytrocytów, są różnokształtne, zawierają jądro komórkowe, niektóre mają zdolność samodzielnego i pełzakowatego ruchu, powstają w szpiku kostnym, śledzionie, węzłach chłonnych. Ze względu na budowę i kształt dzielą się na dwie grupy:

• Agranulocyty nie posiadające ziarnistości w cytoplazmie, stanowią 40% leukocytów (36% limfocyty, 4% monocyty)

• Granulocyty stanowiące 60% leukocytów (57% obojętnochłonne - neutrofile, 0,5% zasadochłonne - bazofile, 2,5 % kwasochłonne - eozynofile)

Funkcje fizjologiczne krwinek białych:

• Właściwość żerna - pożeranie na zasadzie fagocytozy drobnoustrojów, komórek nowotworowych, komórek zmienionych chorobowo

• Działanie ochronne w stanach alergicznych

• Wytwarzanie białek odpornościowych, np.: przeciwciał

• Warunkują pamięć immunologiczną organizmu

3. Trombocyty - płytki krwi (krwinki płytkowe)150-300 tys w 1 mm³. Są to fragmenty cytoplazmy oderwane od olbrzymich komórek szpiku, tak zwanych megakariocytów. trombocyty to najmniejsze z krwinek pozbawione jądra komórkowego, zawierają duże ilości substancji obkurczającej naczynia krwionośne, czyli serotoniny. Gromadzą się w miejscach uszkodzenia naczyń i biorą udział w procesach odpornościowych oraz w procesach krzepnięcia krwi.

Krzepnięcie krwi polega na przemianie rozpuszczonego we krwi białka - fibrynogenu w postać nierozpuszczonej fibryny, zwanej też włóknikiem, który wytrąca się w postaci cienkich i splątanych ze sobą nici, które obejmują krwinki na skutek czego szczep ma barwę czerwoną. Krew człowieka po 3-4 minutach zaczyna krzepnąć, po 5-6 minutach zmienia się w galaretowaty skrzep. Mechanizm krzepnięcia jest złożony, związany z szeregiem kaskadowych reakcji, w których bierze udział ok. 30% różnych substancji: jony wapnia, witamina A, Trąbina, protrąbina. Z punktu widzenia biologicznego krzepnięcia jest tamponem powstającym podczas krwawienia i zapobiega śmiertelnemu skrwawieniu.

Grupy A i B to uniwersalny biorca, natomiast grupa 0 to uniwersalny dawca. Grupa krwi przekazywana jest dziedzicznie. Czynnik Rh został odczytany u małp z gatunku Rhezus. Czynnik Rh₊ występuje u 80% populacji ludzkiej, u 15% nie występuje Rh_-.

Wrodzone zaburzenia krzepliwości to hemofilia.

Układ krążenia człowieka

W układzie krążenia człowieka wyróżniamy układ krwionośny zamknięty i układ limfatyczny otwarty. Krew wprawiona w ruch przez serce krąży w organizmie człowieka w zamkniętym systemie naczyń krwionośnych.

Typy naczyń krwionośnych:

1. Żyły (veny) - płynie nimi krew nieutlenowana - uboższa w tlen, posiadają zastawki zapobiegające cofaniu się krwi, płynie w nich krew pod mocnym ciśnieniem

2. Tętnice (arterie) - wyprowadzają krew z serca na obwód, płynie nimi krew utlenowana, żywo-jasno-czerwona pod dużym ciśnieniem, dlatego posiadają grube ściany

3. Naczynia kapilarne (włosowate) - najdrobniejsze odgałęzienia żył i tętnic, które oplatają gęstą siecią narządy wewnętrzne ułatwiając wymianę substancji między krwią a tymi narządami

4. Naczynia zatokowe

5. Naczynia jamniste występują w penisie, w łechtaczce - napełnianie ich krwią powoduje erekcję

Występują dwa obiegi krwi:

1. Duży - rozpoczyna się w lewej komorze, a kończy w prawym przedsionku, przyczynia się do rozprowadzania tlenu i substancji odżywczych, odprowadza do nerek szkodliwe produkty przemiany materii

2. Mały (płucny) - rozpoczyna się w prawej komorze, a kończy w lewym przedsionku, dostarcza do płuc tlen, powoduje natlenianie krwi.

SERCE (łac. Cor) - nazywane pompą tłocząco-ssącą, umieszczone w śródpiersiu za mostkiem, asymetrycznie w klatce piersiowej po stronie lewej w mocnej dwuwarstwowej błonie, tak zwanym osierdziu. Jest to narząd czterodzielny, składa się z dwóch przedsionków i dwóch komór, występuje pełna przegroda. Szersza część serce skierowana ku górze nazywana jest podstawą, a dolna skierowana ku dołowi - koniuszkiem. Ściana serca jest trójwarstwowa: na zewnątrz występuje nasierdzie, w środku - śródsierdzie, wewnątrz - wsierdzie. Serce posiada liczne zastawki: dwudzielne - mitralne (między lewą komorą a prawym przedsionkiem), trójdzielne (miedzy prawą komorą a prawym przedsionkiem) - zapobiegają cofaniu się krwi.

WYKŁAD 4 - 14 GRUDZIEŃ

Automatyzm serca.

Swoistą cechą serca jest zdolność do wykonywania samoistnych i rytmicznych skurczów. Serce posiada swój własny specyficzny układ przewodzący, zbudowany ze specjalnie zmodyfikowanych włókien mięśniowych, których unikalną cechą jest zdolność do okresowego tworzenia i przewodzenia bodźców skurczowych. Układ pełni funkcję swoistego rozrusznika. W ciągu minuty przez serce przepływa średnio 5 litrów krwi - jest to tak zwana objętość minutowa serca. Podczas intensywnego wysiłku fizycznego objętość ta może się zwiększyć nawet do 30 litrów. W normalnych warunkach impulsy wywołujące skurcz serca powstają w komórkach Purkiniego, które są skupione w dwóch węzłach oraz w pęczku przedsionkowo-komorowym Hisa. Za prawidłowy rytm serca odpowiadają komórki znajdujące się w węźle przedsionkowo zatokowym, położonym w prawym przedsionku. Powstają tam regularne impulsy z częstotliwością ok. 70 razy/min. Węzeł przedsionkowo zatokowy stanowi rozrusznik serca pierwszego rzędu, natomiast impulsy zostają przejęte przez rozrusznik drugiego rzędu jakim jest węzeł przedsionkowo-komorowy. Przy uszkodzeniu tego węzła dochodzi do całkowitego oddzielenia czynności przedsionków i komór. Taki stan nazywamy blokiem serca. Pojedyńczy cykl pracy serca składa się z trzech podstawowych faz:

1. Pauza, trwa 0,4 sekundy - krótki odpoczynek serca, w którym serce pozostaje w rozkurczu

2. Skurcz przedsionków, trwa 0,11 sekundy - kurczą się przedsionki wtłaczając krew do komór

3. Skurcz komór, trwa 0,3 sekundy - podczas tej fazy dochodzi do napinania mięśnia sercowego i wyrzucania krwi do tętnic, końcowym etapem jest rozkurcz komór.

Za każdym razem, gdy lewa komora wtłacza krew do tętnic ulegają one miejscowemu rozszerzeniu i to rozszerzenie stanowi przemieszczającą się falę wzdłuż aorty z ostatecznym odejściem do tętnic. Fala ta jest określana jako tętno, czyli puls.

W pracującym sercu zmieniają się potencjały elektryczne, które docierają także do powierzchni ciała i są obserwowane na zapisie EKG (elektrokardiogram) z obecnością załamków: P, Q, R, S, T.

Układ limfatyczny (odpornościowy, chłonny, obronny, immunologiczny) jest układem otwartym i składa się z:

1. Limfatycznych naczyń włosowatych

2. Węzłów chłonnych, u człowieka 300-1200

3. Dużych pni limfatycznych

4. Przewodów uchodzących do odpowiednich żył.

Ponadto do układu limfatycznego zalicza się tak zwane narządy limfo twórcze: śledziona, migdałki podniebienne i grasica, będące pierwotnym źródłem limfocytów.

W naczyniach limfatycznych krąży limfa, zwana chłonką. Jest to lekko żółtawy płyn o składzie podobnym do osocza krwi, nie posiada erytrocytów, posiada znaczną liczbę limfocytów 2-20 tys./mm³. Dodatkowo w skład wchodzi białko, żelazo, cholesterol oraz mikrokuleczki tłuszczu. Zastój limfy doprowadza do jej krzepnięcia i do powstania obrzęków. Na drodze naczyń limfatycznych znajdują się liczne węzły chłonne - zaokrąglone struktury o kształcie okrągłym lub fasolowatym, usuwają z przepływającej przez nie krwi szkodliwe ciała obce. Każdy węzeł składa się z naczyń limfatycznych odprowadzających i doprowadzających. Przykładowe węzły chłonne u człowieka: pachowe, pachwinowe, brzuszne, nad i podobojczykowe, szyjne, podżuchwowe, barkowe, potyliczne. Ulegają one powiększeniu w stanach zapalnych. Powiększenie ich w dwóch obszarach ciała, poza pachwinami, nazywamy uogólnioną limfadenopatią. Licznie występują podkolanowo, w okolicy łokciowej i około penisowej.

Funkcje głównych węzłów chłonnych:

Węzły chłonne są miejscem powstawania limfocytów, przyczyniają się do zatrzymania i niszczenia patagonów chorobotwórczych.

Śledziona

Lieny - narząd ciemnoczerwony , miękki o ciężarze 150 g.

Na jej kształt mają wpływ sąsiadujące narządy. Składa się z następujących powierzchni:

1. Powierzchni przeponowej

2. Powierzchni żołądkowej

3. Powierzchni nerkowej

4. Powierzchni okrężniczej

Śledziona znajduje się w lewym podżebrzu między 9 a 11 żebrem. Między powierzchnią nerkową a żołądkową znajduje się wnęka śledziony, przez którą wnika tętnica śledzionowa i wchodzi kilka gałęzi żylnych, łączących się w żyłę śledzionową.

Funkcje fizjologiczne śledziony:

1. W momencie dużego zapotrzebowania na krew kurczy się i wyrzuca ją do naczyń

2. Jest cmentarzyskiem dla erytrocytów

3. W niej rozmnażają się limfocyty

4. Magazynuje krew

5. Jest miejscem powstawania krwinek w życiu płodowym

Rozpatrując funkcję całego układu odpornościowego:

1. Pełni on funkcję obronną i odpornościową

2. Neutralizuje ciała obce

3. Gromadzi i zwraca płyn limfatyczny do krwi

4. Transportuje wchłonięte w przewodzie pokarmowym lipidy

AIDS - zespół nabytego upośledzenia odporności (ang. Acquired Immune Deficiency Syndrome)

HIV - wirus nabytego upośledzenia odporności (ang. Human Immunodeficiency Virus).

Każdego dnia w Polsce zakażają się dwie osoby wirusem HIV, ponad 11 tys. osób zakażonych ogółem, za szacunkową liczbę osób żyjących z HIV i AIDS sugeruje się 30-35 tys. osób.

Do tej pory na świecie zmarło ponad 26 mln ludzi.

Każdego roku 1 grudnia jest światowym dniem AIDS, którego symbolem jest czerwona wstążka. Kolor czerwony oznacza krew, namiętność seksualną oraz miłość i solidarność z osobami chorymi.

Najważniejsze wydarzenia w historii AIDS:

1. 1981: W Los Angeles rozpoznano u pięciu uprzednio zdrowych homoseksualistów zapalenia płuc wywołane przez Pneumocystis carinii z towarzyszącą kandydozą ( u trzech z nich in vitro stwierdzono zaburzenie odporności komórkowej). Do sierpnia tego roku łącznie rozpoznano w USA 111 przypadków pneumocystydozy i mięsaka Kaposiego; 99% chorych było mężczyznami, 94% homo- lub biseksualistami, 40% wkrótce zmarło.

2. 1982: choroba otrzymuje nazwę "acquired immunodeficiency syndrom", AIDS (zespół nabytego upośledzenia odporności);
   CDC podaje pierwszą definicję zespołu;

3. 1983:…

4. 1984:…

5. 1985: w marcu zarejestrowano w USA, a w maju w Europie - test ELISA anty-LAV/HTLV-III; umożliwiło to masowe badania krwiodawców i osób z grup zwiększonego ryzyka;
   - powstaje nowa, poszerzona definicja AIDS obejmująca szeroki zakres zakażeń oportunistycznych, mięsaka Kaposiego i innych nowotworów;
   - w Polsce Minister Zdrowia i Opieki Społecznej powołuje Pełnomocnika ds. AIDS oraz 10-osobowy zespół ekspertów pod nazwą zespół ds. AIDS, na rok przed zanotowaniem pierwszego wypadku AIDS w naszym kraju;

6. 1986: w Afryce Zachodniej zespół francuski izoluje LAV-2, a amerykański HTLV-IV;
   - Międzynarodowy Komitet Taksonomii Wirusów wprowadza nazwę HIV-1 i HIV-2 w miejsce poprzednio używanych (HIV - human immunodeficiency virus, ludzki wirus upośledzenia odporności);

7. 1987: rozpoczęto wytwarzanie AZT ("Retrovir", "Zidovudine") w laboratoriach firmy Wellcome Foundation, leku o udowodnionym działaniu anty-HIV (aktywność in vitro wykazano w roku 1984);

8. 1988: HIV i AIDS mają charakter pandemii, obejmują obszary całego świata

9. 1989: w czasie obrad V Międzynarodowej Konferencji na temat AIDS w Montrealu kilka zespołów przedstawia postępy badań nad szczepionką anty-HIV, w tym rezultaty uzyskane u ludzi-ochotników;
   - w Polsce rejestruje się gwałtowny wzrost zakażeń HIV wśród narkomanów (65% wszystkich znanych przypadków nosicielstwa wirusa);

Oznaczenia na rysunku:

1. nić RNA,

2. enzym odwrotna transkryptaza,

3. enzym integraza,

4. zewnętrzna otoczka wirusa utworzona:

a. ze struktur lipidowych,

b. z białka,

5. rdzeń zbudowany z białka,

6. otoczka rdzenia.

Wirus HIV należy do wirusów powolnych. Po wniknięciu do organizmu człowieka próbuje napotkać na komórki permisywne, czyli zezwalające na wniknięcie. Są to komórki układu odpornościowego, limfocyty, komórki układu nerwowego, komórki glejowe oraz inne typy komórek.

Wirusa HIV zaliczamy do retrowirusów, ponieważ posiada w swoim genomie kwas RNA, dwie nici. Ponadto należy do wirusów powolnych, średnia wirusa to ok. 100 mm. Wnętrze wirusa stanowi genom, w którym znajdują się dwie nici RNA oraz geny wirusowe, a także trzy istotne enzymy: odwrotna transkryptaza zwana też tewertazą, integraza, proteaza. Natomiast na zewnątrz występuje otoczka gliko-lipido-proteinowa, a najważniejszym białkiem otoczki jest białko GP160 (GP - glikoproteina) biorące udział w rozkładaniu wirusa z otoczki.

Cykl życiowy wirusa HIV:

W cyklu życiowym wirusa wyróżnia się dziewięć etapów:

1. Etap, w którym wirus próbuje napotkać na komórkę permisywną. Następnie dzięki korelacji między receptorem a korelatorem istnieje możliwość fuzji. Etap nazywamy przyłączeniem wirusa.

2. Połączenie wirusa z błoną komórkową i stopniowe rozbieranie wirusa z otoczki.

3. Przechodzenie genomu wirusa do wnętrza komórki permisywnej.

4. Zmiana wirusowego RNA w DNA pro wirusa - proces nazywany odwrotną transkrypcją przy udziale enzymu odwrotnej transkryptazy.

5. Integracja, czyli wbudowanie DNA pro wirusa do DNA komórki gospodarza przy udziale drugiego enzymu - integrazy.

6. Transkrypcja i translacja, czyli produkowanie RNA wirusowego i wirusowych białek.

7. Przycinanie białek wirusowych na mniejsze fragmenty przy udziale proteazy.

8. Składanie cząstki wirusa.

9. Powstanie winionu, czyli postaci ostatecznej.

Płyny ustrojowe o wysokim i niskim mianie HIV.

Płyny o mianie wysokim:

1. Krew, w tym krew menstruacyjna

2. Limfa

3. Płyn mózgowordzeniowy

4. Patologiczny mocz (z krwią i ropą)

5. Sperma

6. Płyn przedejakularny - preejakulat

7. Śluzy pochwowo-maciczne

8. Mleko kobiety

Płyny o niskim mianie:

1. Ślina

2. Łzy

3. Pot

4. Śluzy z jamy nosowej

5. Mocz fizjologiczny

6. Woskowina uszna

7. Masy kałowe

Drogi zakażenia wirusem HIV:

1. Droga ryzykownych kontaktów seksualnych

Kontakt ryzykowny - z nieznajomym partnerem seksualnym, bez zabezpieczenia barierowego, kontakty seksualne zbiorowe: trolizm (trzy osoby), pluralizm seksualny (cztery osoby i więcej).

Najwyższe ryzyko dotyczy kontaktu waginalnego, czyli dopochwowego oraz analnego, czyli doodbytniczego. Najmniejsze ryzyko w przypadku kontaktu oralnego - oralsex.

Odmiany seksu oralnego:

• Mineta (łac. Cummilingnus) - sytuacja oralna, w której kobieta bierna, a mężczyzna czynny

• Technika felatio (łac. Fellare - ssać, ciągnąć)

• Pozycja 6.9 - pozycja oralno-genitalno-aktywna

Ryzyko zakażenia HIV wzrasta w kontakcie oralnym, kiedy dochodzi do wytrysku nasienia w usta (mikrourazy błony śluzowej jamy ustnej). Bezpieczne są masturbacja solo, masturbacja wzajemna, kontakt hiszpański (penis między biustem), pod warunkiem, że nie ma wytrysku w gałkę oczną, masaż erotyczny z wyjątkiem rosyjskiego pocałunku z języczkiem, głaskanie, pieszczoty, kontakty seksualne w prezerwatywie dobrze nałożonej. Najwięcej zakażeń na drodze seksualnej dotyczy kontaktów heteroseksualnych, mniej u osób biseksualnych, najmniej u osób homoseksualnych. Działania profilaktyczne podjęte przez gejów w walce z wirusem HIV:

• Dokładne poznanie mechanizmów i dróg zakażenia

• Zmana technik seksualnych z ryzykownych na bezpieczne (powszechny w latach 80. kontakt oralny zostaje zastąpiony wzajemną masturbacją i pieszczotami całego ciała)

• Częste wykonywanie testów w kierunku HIV

• Rozróżnienie zachowań bezpiecznych i ryzykownych

• Wprowadzenie zasad „safer sex-u”, polegającego na użyciu prezerwatyw, zmniejszeniu liczby partnerów seksualnych.

W świetle obecnej wiedzy naukowej 4-5 krotnie częściej zakażają się kobiety za względu na:

• Specyficzną budowę ukłau rozrodczego, który jest bogaty w duże pole śluzówkowe

• Opóźniona lubrykacja (nawilżenie pochwy), kształtuje się po 30 roku życia

• Opóźniona odporność miejscowa w układzie rozrodczym, która kształtuje się po 30 roku życia

• Ryzykowny kontakt waginalny z wytryskiem nasienia

• Promiskuityzm - częsta zmiana partnerów seksualnych (prostytucja, konsumpcjonizm seksualny)

2. Zakażenie przez krew:

1. Narkomania dożylna

2. Transfuzja krwi - ryzyko związane z transfuzją krwi nadal wysokie w krajach Afryki, Azji, byłego Zw. Radzieckiego, Rumuni. Natomiast w Polsce, USA… wprowadzono reżim sanitarny, krew badana od dawcy)

3. Zabrudzony krwią sprzęt medyczny, fryzjerski, kosmetyczny, do wykonywania tatuażu

4. Transplantacja narządów silnie ukrwionych: serce, nerki

5. Przypadkowy kontakt z krwią nieznaną podczas katastrof, napadów

3. Zakażenie z matki na dziecko (pionowe - wertykalne):

1. W czasie ciąży

2. W czasie porodu

3. W czasie laktacji

Naturalna droga rozwoju AIDS.

Wyróżniamy cztery podstawowe etapy:

1. Ostra retro wiroza występuje kilka tygodni po zakażeniu. Są to zmiany przypominające grypę, tak zwaną para grypę, objawy mononukleozy zakaźnej - ostre zapalenie gardła, plamista wysypka, osutka.

2. Tak zwany okres utajniony, bezobjawowy, w trakcie którego stopniowo powiększają się węzły chłonne i ostatecznie rozwija się uogólniona limfadenopatia - powiększenie węzłów chłonnych.

3. Zakażenie wczesno-objawowe - występują wczesne objawy: utrzymująca się gorączka 37 - 38⁰C, osłabienie, zmęczenie, potliwość nocna i dzienna, gwałtowny spadek masy ciała nawet do 30% masy wypadkowej i liczne zmiany skórne

4. Etap pełno-objawowy - dołączają się zakażenia oportunistyczne (łac. Oportus - korzystający z okazji), są to rzadkie jednostki chorobowe, najczęściej nietypowe zapalenia płuc, rzadkie nowotwory. Te choroby u osoby z prawidłowym poziomem odporności kończą się rokowaniem pozytywnym, czyli wyzdrowieniem, natomiast w przypadku pacjentów ze znacznym obniżeniem odporności doprowadzają do śmierci. Pacjent w końcowym stadium choroby staje się żywą pożywką atakowaną przez różne patogeny: bakterie, wirusy, grzyby. Umieranie jest stanem makabrycznym.

Około 7 tys. młodych ludzi między 10 a 24 rokiem życia ulega zakażeniu HIV, każdego dnia i w każdej minucie na świecie zakaża się HIV pięcioro młodych ludzi.

WYKŁAD 5 - 4 STYCZEŃ

Fizjologiczne podstawy seksualności człowieka i biologiczne wyznaczniki seksualności.

Być istotą ludzką oznacza być istotą seksualną. Człowiek jest istotą seksualną od momentu życia płodowego przez całe życie do śmierci i różne są przejawy tej seksualności. Początek ludzkiej seksualności wiąże się z 6 tygodniem życia płodowego, kiedy rozwijają się w rejonie podwzgórza centra seksualności, które są odpowiedzialne za potrzebę seksualną, poziom reaktywności seksualnej, za orientację seksualną. Człowiek jest istotą seksualną przez całe życie, a różne są przejawy tej seksualności. Potrzeba seksualna jest jednym z przykładowych potrzeb fizjologicznych, odgrywa bardzo istotną rolę w życiu człowieka.. Indywidualny poziom libido jest uwarunkowany szeregiem różnych czynników: między innymi jest to wpływ hormonów, wpływ mikroelementów, witamin. Biologiczne podstawy seksualności człowieka wiążą się z odpowiednim poziomem w ludzkim organizmie różnych substancji biochemicznych oraz odgrywają kluczową rolę w odbieraniu bodźców seksualnych. Pierwszą grupą substancji, które decydują o odbieraniu bodźców seksualnych są feromony(zapachy miłości) - substancje bezwonne, które decydują o sympatii lub antypatii. Drugą grupą substancji są endorfiny - mają zbliżoną budowę chemiczną do heroiny, wyzwalają uczucie satysfakcji seksualnej, przyjemności, intensywnie wydzielane w trakcie orgazmu. Innym przykładem są neuromodulatory i neuroprzekaźniki - decydują o przebiegu reakcji w układzie nerwowym:

• dopamina - cząsteczka szczęścia - pobudza ścieżkę szczęścia w mózgowiu, przebywanie z ukochaną osobą traktowane jako nagroda

• fenyloetyloamina - działanie tej aminy podobne do amfetaminy, ostre pobudzenie seksualne, nie dostrzeganie wad partnera seksualnego.

Innym przykładem substancji jest oksytocyna - hormon podwzgórzowo-przysadkowy, przyczynia się do właściwego orgazmu u kobiet, przyczynia się do orgazmów wielokrotnych, u kobiet wyzwala uczucie rozkoszy seksualnej, u mężczyzn wpływa na prawidłowość erekcji i ejakulacji. Hormon płciowy - testosteron - produkowany u mężczyzn przez jądra i nadnercza, u kobiet przez nadnercza, pochodne hormonu: u mężczyzn epidehydroandosteron, u kobiet estradiol, progesteron. Hormony wytwarzane przez nadnercza: adrenalina (podnosi ciśnienie tętnicze krwi, przyspiesza akcję serca, powoduje tak zwany rumieniec seksualny - zaczerwienienia występujące w różnych częściach ciała), noradrenalina zwana epinefryną ( sprawia uczucie przyjemnego nastroju, zwiększa napłynięcie krwi w obszarach genitalnych i uwrażliwia narządy na dotyk).

Orientacje seksualne człowieka:

Wyróżniamy trzy podstawowe orientacje:

1. heteroseksualizm - kobieta + mężczyzna lub mężczyzna + kobieta - kontakt między osobnikami różnej płci

2. biseksualizm - kontakty hetero- i homoseksualne, kobieta + mężczyzna lub inna kobieta, mężczyzna + kobieta lub inny mężczyzna; według badań amerykańskich osoba biseksualna w ciągu całego życia ma kontakt seksualny z tym samym partnerem różnej płci kilka razy w życiu 25-30%

3. homoseksualizm - kobieta + kobieta (lesbijki, safonizm, trybada, łac. tribas - pocierać się), mężczyzna + mężczyzna (gej, 1969 r. ang. Gey - zadowoleni z życia, akceptujący swoją orientację), w przypadku homoseksualistów 10% - stały procent w ciągu kilku lat. Orientacje homoseksualne występują u wielu gatunków zwierząt, badania potwierdzają, że obecnie jest 1500 gatunków zwierząt. Osobnik homoseksualny w świetle zwierzęcym jest potrzebny, ponieważ pełni funkcję opiekuńczą i krewniaczą, natomiast nie pełni funkcji rozrodczej. Na przestrzeni lat do homoseksualizmu podchodzono negatywnie, traktowano go jako zboczenie, chorobę. W świetle obecnej wiedzy seksuologicznej i fizjologicznej można wyróżnić cztery podstawowe grupy czynników biologicznych, które warunkują homoseksualizm:

1. czynniki genetyczne

• W 1991 r. Dean Hamer w pierwszym etapie badań zauważył, że jeżeli w rodzinie matki są homoseksualiści to istnieje duże prawdopodobieństwo, że dziecko będzie homoseksualne. Idąc tym tropem zbadał chromosom X i nawał go chromosomem Xq28, który odpowiada za homoseksualizm

• badania genetyczne nad bliźniętami - jeżeli jedno z bliźniąt jest homoseksualne to w 75% drugie jest także homoseksualne

• Współczesne badanie genetyczne sugerują dziedziczenie poligonowe orientacji homoseksualnych

2. Czynniki mózgowe

• W 1993 r. dr Simon LeVay zauważył różnicę w splotach neuronów podwzgórza a zewnętrznej strefie INAH3. Inne badanie … wykazały różnicę wielkości spoidła wielkiego mózgu.

• Badania potwierdziły różnicę w skrzyżowaniach nad mózgowych

3. Homoseksualne związane ze stresem matki, tak zwany stres prenatalny płodu

Jeżeli u kobiety w trakcie ciąży obniża się do dolnej granicy normy fizjologicznej poziom testosteronu, powoduje to zjawisko przejawienia centrów seksualnych w podwzgórzu na orientację homoseksualną.

4. Feromony w mózgu

Badania … z instytutu Karmonińskiego - dotyczą różnicy stężenia feromonów w moczu i pocie między osobą heteroseksualną i homoseksualną, odpowiadają za to dwa feromony: androsteron i etiocholan.

Zdrowie seksualne z punktu widzenia definicji jest połączeniem biologicznych, emocjonalnych, intelektualnych i społecznych aspektów życia seksualnego ważnych dla pozytywnego rozwoju osobowości, porozumienia i miłości.

Humanizacja seksualna - dążenie do tego aby w stosunkach międzyludzkich i relacjach erotycznych były skumulowane zasady moralne w zależności od tego jaka koncepcja człowieka, w sensie fizjologicznym, leży u podstaw danego poglądu i tego co uważa się za ludzkie i godne.

Promocja zdrowia seksualnego

1. Udostępnianie metod sterowania płodnością według WHO.

2. Prewencje infekcji przenoszonych drogą płciową STI'S - infekcje przenoszone drogą płciową.

3. Prewencja przemocy seksualnej.

4. Kreowanie pozytywnych portów wobec seksualności człowieka

5. Przeciwdziałanie przeciw formom dyskryminacji, izolacji i segregacji mniejszości seksualnych.

6. Dążenie do stworzenia regulacji prawnych gwarantujących dostęp do poradnictwa i terapii seksualnych.

7. Likwidacja dyskryminacji z powodu płci, orientacji seksualnej, niepełnosprawności fizycznej, intelektualnej czy stanu zdrowia.

8. Równowartość wszystkich trzech orientacji seksualnych.

9. Propagowanie monogamicznego modelu więzi seksualnych: heteroseksualnych, biseksualnych i homoseksualnych.

Rodzaje kontaktów seksualnych u człowieka:

1. Kontakt analny (analizm, łac. anus - odbyt) wprowadzenie penisa do odbytu.

2. Kontakt oralny (miłość francuska, pieszczoty oralno-genitalne, oral sex)

1. Mineta (łac. Cummilingnus) - sytuacja oralna, w której kobieta bierna, a mężczyzna czynny

2. Technika felatio (łac. Fellare - ssać, ciągnąć)

3. Pozycja 6.9 - pozycja oralno-genitalno-aktywna

3. Kontakt waginalny (dopochwowy) między kobietami lub kobietą i mężczyzną - wprowadzenie penisa do pochwy kobiety lub wprowadzenie ang. dildo (sztucznego penisa)

1. Sex hiszpański - członek między piersiami kobiety

2. Sex saksoński - uciskanie nasady członka przed wytryskiem

Problemy seksualne u mężczyzn:

1. Mikropemia - krótki penis

2. Gigantyzm penisowy

3. Stulejka

4. Krzywizny fizjologiczne:

• Prawo-lewo stronna

• Hakowate zagięcie penisa

Problemy seksualne u kobiet:

1. Infantylizacja sromu

2. Nierozciągliwość pochwy

3. Niedostosowanie seksualne, np.: opóźniona lubrykacja

Fizjologicznie rozpatrując reakcje seksualne można wyróżnić cztery podstawowe fazy:

1. Faza podniecenia - u kobiet powolne, wymagają długich pieszczot, u mężczyzn gwałtowne, bardzo szybko następuje usztywnienie.

2. Faza plateau (Fran. Płaskowyż)

3. Faza orgazmu - u kobiet wielokrotne orgazmy, u mężczyzn po 20 roku życia występują rzadko, muszą występować przerwy.

4. Zanikanie, czyli odprężenie reakcji seksualnej. W latach 70 XX wieku sprecyzowano fazy na podstawie obecności przy 10 tys. kontaktów seksualnych.

Istotną rolę w podnieceniu seksualnym spełniają strefy erogenne, czyli miejsca bardzo silnego odbierania bodźców seksualnych. Występują w różnych obszarach ciała, są różnie lokalizowane okolice genitalne, sutkowe, brzucha, zwieracza, zewnętrzne odbytu, udowe.

Współcześnie nazywamy pojęcie masturbacja od słowa ang. masturbation, stare pojęcie to onanizm, samogwałt.

Obecnie masturbacja uważana jest za fizjologiczną potrzebę seksualną, jest ona równoważna do stosunku seksualnego. Polecana masturbacja w wielu terapiach seksuologicznych, a u mężczyzn korzystnie wpływa na prostatę. Masturbacja u mężczyzn obniża agresję. Masturbacja dotyczy różnych okresów życia i jest równorzędną formą do kontaktów seksualnych, technika uczenia się własnego ciała. W zależności od weku następują określone rodzaje masturbacji:

• Płodowa

• Noworodkowo-niemowlęca

• Wczesnodziecięca lub inaczej dziecięca 3-6 r. ż.

• Młodzieńcza - obniżenie stresów szkolnych

• Masturbacja osób dorosłych 30-60% kobiety, 99% mężczyźni.

WYKŁAD 6 - 18 STYCZEŃ

Zagadnienia do egzaminu.

1. Co to jest życie? Czym się przejawia?

2. Poziomy funkcjonowania żywej materii.

3. Dyscypliny podstawowe w medycynie i biologii.

4. Dyscypliny kliniczne w medycynie.

5. Umiejętność podawania komórek, tkanek, narządów, układów.

6. Tkanka kostna i chrzęstna z podziałem (odmiany).

7. Tkanka nabłonkowa.

8. Budowa morfologiczna człowieka od strony przedniej i tylniej z uwzględnieniem płaszczyzn i kierunków ciała.

9. Jamy ciała i przykłady asymetrii w ludzkim organizmie.

10. Funkcje fizjologiczne szkieletu.

11. Rodzaje i budowa fizykochemiczna kości.

12. Typy budowy morfologicznej według Kreczmera.

13. Budowa i funkcje fizjologiczne kręgosłupa.

14. Czaszka i klatka piersiowa (+ podział żeber).

15. Miednica (budowa, funkcje, różnice między męską a żeńską).

16. Kości budujące kończynę górną i dolną oraz przystosowania w budowie funkcjach.

17. Przemiany fizjologiczne w mięśniach, typowa budowa mięśnia, przykłady mięśni (najdłuższy, największy, najsilniejszy, najszybciej działający).

18. Podział mięśni ze względu na różne kategorie.

19. Funkcjonowanie człowieka na wysokościach i pod wodą.

20. Skrajny wysiłek fizyczny i głód.

21. Wysoka i niska temperatura.

22. Fizjologia snu (definicja, fazy snu, wpływ snu na organizm).

23. Fizjologiczne podstawy stresu, reakcja trójetapowa na stres.

24. Skład i funkcje osocza krwi.

25. Elementy morfotyczne stałe (krwinki czerwone, białe, płytki krwi…).

26. Na czym polega mechanizm krzepnięcia?

27. Jakie naczynia krwionośne zalicza się do układu krążenia.

28. Budowa, automatyzm serca.

29. Funkcje i ogólna budowa układu limfatycznego (śledziona, grasica, migdałki podniebienne).

30. Pojęcie HIV i AIDS, pierwsze przypadki, odkrywcy wirusa.

31. Szczegółowa charakterystyka drogi seksualnej, przez krew i wertykalnej w zakarzeniu przez HIV.

32. Płyny ustrojowe o niskim i wysokim mianie HIV.

33. Naturalna droga rozwoju AIDS.

34. Dlaczego kobiety zakażają się HIV częściej niż mężczyźni?

35. Działania profilaktyczne podjęte przez gejów w walce z HIV i AIDS.

36. Biologiczne podstawy seksualności człowieka.

37. Orientacje seksualne człowieka.

38. Współczesne poglądy naukowe na temat masturbacji i potrzeby seksualnej.

39. Biologiczne podstawy orientacji homoseksualnej u człowieka i zwierząt.

40. Zdrowie seksualne i jego moduły.

41. Budowa i funkcje układu nerwowego.

42. Charakterystyka odruchów warunkowych i bezwarunkowych.

43. Podział receptorów.

44. Ośrodki korowe w mózgu.

45. Podział mózgowia i powstanie układu nerwowego.

46. Zarys budowy i funkcji układu oddechowego.

47. Zarys budowy i funkcji układu moczowego.

Zarys anatomii i fizjologii układu nerwowego człowieka.

Najważniejszą fizjologiczną czynnością związaną z układem nerwowym jest pobudliwość, czyli zdolność do odbierania wrażeń. Zdolnością w najwyższym stopniu obdarzony jest układ nerwowy. Układ nerwowy nie jest najważniejszy. Pełni funkcję nadrzędną, koordynuje pracą i funkcjami innych narządów. W toku ewolucji układ nerwowy człowieka osiągał najwyższy stopień rozwoju, dzięki czemu człowiek nazywany jest homosapiens. Komórka nerwowa, czyli neuron w bardzo szybkim tempie przekazuje informacje w postaci fali o niewielkim wyładowaniu elektrycznym. W budowie komórek nerwowych wyróżnia się zewnętrzne wypustki - dendryty, które odbierają informacje, przekazuje informacje do wnętrza komórki, następnie informacja przechodzi przez następną wypustkę, zwaną dendrytem lub aksonem i trafia do synapsy. Gdy impuls nerwowy osiągnie zakończenie neurytu, czyli błonę presynaptyczną, to do szczeliny synaptycznej otwierają się małe pęcherzyki synaptyczne zawierające mediator, czyli czynną substancję chemiczną, najczęściej są to neuroprzekaźniki, takie jak adrenalina, noradrenalina, acetylocholina. Substancje te, czyli mediatory, dyfundują przez szczelinę i pobudzają białkowe receptory wyzwalając w kolejnej komórce impuls nerwowy.

Układ nerwowy powstaje z zewnętrznego listka zarodkowego ektodermy i tworzy się w toku różnicowania cewa nerwowa, na końcu której wykształca się pęcherzyk mózgowy, który w pierwszym etapie różnicuje się na trzy części: P - przodomózgowie, S - śródmózgowie, Z - zamózgowie. Ostatecznie kształtuje się mózgowie podzielone na pięć części: K - kresomózgowie, M - międzymózgowie, S - śródmózgowie, T - tyłomózgowie, Z - zamózgowie.

Schemat podziału układu nerwowego.

Układ nerwowy dzieli się na dwie części:

1. Część somatyczna

1. CUN - centralny układ nerwowy, zwany ośrodkowym:

• Mózgowie (łac. Encephalon), w którego skład wchodzą:

• Mózg, zwany mózgiem właściwym (łac. Cerebrum)

• Móżdżek (łac. Cerebellum)

• Rdzeń przedłużony (łac. Modulla oblongata)

• Rdzeń kręgowy (łac. Modulla spinalis)

2. OUN - obwodowy układ nerwowy:

• 12 par nerwów mózgowych, zwanych czaszkowymi

• 31 par nerwów rdzeniowych, które dzielimy na:

• 8 par rdzeniowych szyjnych

• 12 par rdzeniowych piersiowych

• 5 par rdzeniowych lędźwiowych

• 5 par rdzeniowych krzyżowych

• 1 para nerwów guzicznych, czyli ogonowych.

2. Część autonomiczna, określana AUN

Unerwia narządy wewnętrzne niezależne od naszej woli i jest podzielona na dwie części, które względem sieie działają antagonistycznie , czyli przeciwstawnie dążąc do utrzymania równowagi:

1. Część sympatyczna, inaczej zwana współczulną

2. Część parasympatyczna, przywspółczulna:

NARZĄD	CZĘŚĆ WSPÓŁCZULNA ADRENALINA, NORADRENALINA	CZĘŚĆ PRZYWSPÓŁCZULNA ACETYLOHOLINA
źrenica	rozszerzanie	zwęrzanie
Gruczoły potowe	Wydzielanie potu na dłoniach	Pocenie się
serce	Przyspieszenie akcji serca	Zwolnienie akcji serca
Mięśnie jelit	Spadek perystaltyki	Wzrost perystaltyki
Gruczoły ślinowe	Wydzielanie gęstej śliny	Wydzielanie śliny wodnistej

Z układem nerwowym związane są odruchy. Odruch to najprostsza odpowiedź na bodzie zewnętrzny w postaci reakcji, w której biorą udział zespoły neuronów.

Schemat prostego łuku odruchowego:

Jest to droga jaką przebywa impuls nerwowy od odbiorcy bodźców, czyli od receptora, przez elementy przekazujące do efektora, czyli narządu wykonawczego.

Wszystkie odruchy dzielimy na:

1. Odruchy bezwarunkowe, inaczej wrodzone i zdeterminowane genetycznie. Ich istota nie ulega zmianie w trakcie życia człowieka. Zachodzą automatycznie w sposób niezależny od naszej woli, umożliwiają szybkie reagowanie na bodziec powstały wyłącznie za pośrednictwem istoty białej i rdzenia kręgowego i odgrywają duże znaczenie obronne, ponieważ stanowią podstawę instynktów, czyli złożonych zachowań wrodzonych, np.: odruch zwężania źrenicy na światło.

2. Warunkowe, zwane klasycznymi albo Pawłowskimi. Są wykształcane w ontogenezie z udziałem istoty szarej, są nabyte, wyliczone w trakcie życia i stanowią formę treningu. Prawie zawsze wymagają wzmocnienia, ponieważ w innym przypadku zanika odruch warunkowy, który polega na tym, że bodziec pierwotnie obojętny zostaje zamieniony na bodziec kluczowy, który wyzwala reakcję.

Ściśle z odruchami związane są receptory, czyli komórki lub grupy komórek czuciowych, a także nagłe zakończenia aferentne włókien nerwowych. Receptory są zdolne do odbierania bodźców płynących ze środowiska zewnętrznego lub wewnętrznego. Receptory to swoiste, biologiczne przetworniki, ponieważ przetwarzają jeden rodzaj energii w inny. Ta inna energia to elektryczny potencjał, który generuje impuls nerwowy.

Receptory są klasyfikowane według dwóch podziałów:

1. Ze względu na pochodzenie bodźca:

1. Eksteroreceptory, które odbierają wrażenia ze środowiska zewnętrznego, są to narządy zmysłów, przede wszystkim zalicza się do nich:

• Telereceptory (wzroku, słuchu, węchu) - odbierają bodźce z odległych źródeł

• Kontaktoreceptory, np.: receptory smaku, dotyku, czucia

2. Interoreceptory - odbierają bodźce ze środowiska wewnętrznego:

• Algioreceptory - informują o stanie naczyń krwionośnych

• Wisceroreceptory - informują o stanie narządów wewnętrznych, np.: jelit, płuc, żołądka

• Proprioreceptory, zwane proprioreceptorami - informują o napięciu mięśni, ścięgien i torebek stawowych

2. Ze względu na rodzaj odbieranej energii:

1. Receptory nieswoiste, np.: mocy receptory - regulują niespecyficznie na silne bodźce uszkadzające tkanki, np.: bodźce mechaniczne, temperatura powyżej 45^oC

2. Receptory swoiste:

• Mechanoreceptory, np.: receptory dotyku, rozciągania, wibracji

• Fotoreceptory - wrażliwe są na fotony, czyli występujące w siatkówce komórki pręcikowe i czopki

• Termoreceptory - odbierają temperaturę otoczenia:

• Receptory zimna, tak zwane ciałka Krausego

• Receptory ciepła, tak zwane ciałka Ruffiniego

• Chemoreceptory - wrażliwe na substancje chemiczne w powietrzu, wodzie i płynach ciała, np.: receptory smaku, tak zwane gustoreceptory oraz receptory węchu - alfaktoreceptory.

Ludzkie mózgowie składa się z mózgu, móżdżka i rdzenia przedłużonego. Mózg jest otoczony mózgoczaszką, chroniony dodatkowo przez trzy opony mózgowo-rdzeniowe: opona twarda, środkowa zwana pajęczynówka oraz wewnętrzna zwana naczyniówką. Ludzki mózg ma kształt jajowaty, jego dolna powierzchnia jest spłaszczona i nazywana jest podstawą mózgu. Natomiast powierzchnie boczne i górna są uwypuklone. Mózg w linii pośrodkowej podzielony jest na dwie półkule: prawą i lewą, które działają przeciwstawnie do części ciała. Powierzchnia mózgu jest pofałdowana - są to tak zwane zakręty, czyli liczne bruzdy, szczeliny. Przeciętny ciężar mózgu wacha się od 1200 do 1600g. Większe i cięższe są mózgi męskie - ważą średnio 1345g, kobiece 1240g, noworodki żeńskie 330g, męskie 340g. Na zewnątrz mózgu występuje istota korowa, czyli szara i wnętrze stanowi istota biała, tak zwana pokorowa. Ludzki mózg jest podzielony na płaty mózgowe umieszczone w korze mózgu:

1. Płaty czołowe - występują tu ośrodki kojarzące odpowiedzialne za zachowanie. Jest to miejsce powstania myśli, pojęć, wyobraźni, uczuć wyższych, sprawności intelektualnej, czyli inteligencji. Ponadto występuje ośrodek ruchowy mowy Brocka, który kontroluje pracę mięśni umożliwiających wydawanie dźwięków. Ponadto w płatach czołowych występują ośrodki pisania i ośrodki ruchowe kończyn.

2. Płaty skroniowe - występuje ośrodek słuchu, rozróżniania tonacji głosowej oraz ośrodek słuchowy mowy Wernickiego - jego porażenie to afazja słuchowa, to oznacza, że chory traci zdolność rozumienia słów

3. Płaty ciemieniowe - ośrodki dotyku, czucia, smaku, termoregulacji, bólu, czytania

4. Płaty potyliczne - ośrodek wzroku i pamięci widzianego obrazu.

Istnieje współdziałanie większych obszarów kory mózgowej. To współdziałanie może być dwojako nazywane:

1. Gnozja - zdolność kory do rozpoznawania przedmiotów, zjawisk, ich oceny

2. Praksja - zdolność kory do wykonywania czynności zamierzonych i celowych

Natomiast zaburzenie tych obszarów to:

1. Agnozja, np.: niemożność rozpoznania klucza w kieszeni za pomocą dotyku

2. Apraksja - brak zdolności samodzielnego działania, np.: zawiązanie sznurowadeł.

WYKŁAD 7 - 1 LUTY

Charakterystyka hormonów, występowanie w ludzkim organizmie i ich fizjologiczne działanie. Zarys fizjologii i anatomii układu moczowego i oddechowego.

Gruczoły dokrewne wydzielają bezpośrednio do krwi substancje zwane hormonami. Gruczoły te nie mają przewodów wyprowadzających, dlatego wydzielają hormony bezpośrednio do krwi. Inaczej są nazywane gruczołami wydzielania wewnętrznego, są wydzielane w organizmie w różnych jego częściach, różnią się wielkością oraz budową. Nadrzędną rolę pełni przysadka mózgowa, która na zasadzie sprzężeń zwrotnych oddziaływuje z innymi gruczołami. Oprócz przysadki jest to szyszynka, gruczoł tarczycy, tarczyca, grasic u młodocianych, trzustka, nadnercza oraz gonady, czyli żeńskie jajniki i męskie jądra. Układ hormonalny reguluje główne procesy metaboliczne, a także wpływa na procesy w komórkach oraz na transport błonowy substancji. W porównaniu z układem nerwowym jest powolniejszy, wymaga dłuższego czasu dla rozwinięcia swoich wpływów, choć jego efekty trwają dłużej. Pojęcie hormonu pochodzi od łacińskiego słowa hormonum - powolny oraz greckiego hormao - pobudzać. Jest to związek chemiczny wytwarzany przez specjalne komórki, przenoszony przez krew, dociera ostatecznie do komórek docelowych, z którymi reaguje za pośrednictwem swoistych receptorów.

Hormony charakteryzują się określonymi cechami:

1. Ich właściwością jest latencja, czyli okres utajonego pobudzania - czas od momentu wydzielania hormonu do krwi do wystąpienia objawów

2. Utrzymanie w organizmie wewnętrznej równowagi, tak zwanej homeostazy

3. Mimo małych stężeń we krwi działają z dużą swoistością na tkanki i komórki

4. Kontrolują reakcje i kluczowe procesy metabolizmu poprzez pobudzanie oraz hamowanie (łac. Inhibicji).

Istnieją dwa podziały hormonów:

1. Ze względu na kryterium miejsca i zakres działania:

1. Hormony miejscowe: histamina oraz acetylocholina - wytwarzane są przez różne komórki lecz działają w najbliższym sąsiedztwie uwolnienia

2. Hormony tkankowe - wytwarzane w komórkach nie skupionych gruczołach wydzielania wewnętrznego, są transportowane lub uwalniane za pośrednictwem układu krążenia: sekretyna w układzie pokarmowym, renina w nerkach, erytropoetyna

3. Hormony ogólne - działają na komórki docelowe wyłącznie za pośrednictwem krwi, np.: przysadkowe, tarczycy, gonadalne

2. Ze względu na strukturę chemiczną:

1. Hormony będące pochodnymi aminokwasów, np. adrenalina - rozpuszczają się w wodzie ale z trudem przenikają przez bariery lipidowe (lipidy - tłuszcze)

2. Hormony polipeptydowe - rozpuszczają się w wodzie, działają na receptory błony komórkowej, np.: insulina

3. Hormony steroidowe, nazywane sterydami - wytwarzane przez nadnercza i gonady, rozpuszczają się w lipidach, z łatwością przenikają przez bariery lipidowe, wpływają na centralny układ nerwowy, np.: nadmierny poziom testosteronu powoduje agresję.

Pomiędzy przysadką mózgową a określonymi gruczołami dokrewnymi istnieje rodzaj oddziaływań nazywanych sprzężeniem zwrotnym, dzięki któremu układ dokrewny sam w pewnym stopniu kontroluje swoje działanie. Nie podlegają przysadce mózgowej jedynie gruczoły przytarczyczne.

Ujemne sprzężenie zwrotne:

Rodzaj relacji pomiędzy przysadką mózgową, a innymi gruczołami, np.: jądrami. Przy tym sprzężeniu można mówić o równowadze ponieważ nie istnieje niebezpieczeństwo nadmiernego pobudzania któregokolwiek z układu.

Dodatnie sprzężenie zwrotne:

W przypadku sprzężenia zwrotnego dodatniego układ X działa pobudzająco na Y, a pobudzony Y z podwójną siłą działa na X. Skutkiem jest fakt, że całość działa przy maksymalnych natężeniach.

Istnieje wzajemna zależność między układem hormonalnym a nerwowym, często określa się to pojęciem osi podwzgórza - określony gruczoł dokrewny.

Podwzgórze - część między mózgowa z obecnością komórek nerwowych, które potrafią zmienić sygnał elektryczny na biochemiczny - zjawisko tak zwanej neurosekrecji, w podwzgórzu magazynowane są liczne hormony. Przykładowe hormony podwzgórza:

1. Wazopresyna, tak zwany hormon antydiuretyczny określany ADH, zmniejsza ilość wody w moczu, stymuluje zwrotne wchłanianie wody, docelowo działa na nerki, niedoczynność powoduje moczówkę prostą (nadmierne wydalanie moczu z udziałem pragnienia), nadmiar tego hormonu powoduje zatrzymanie wody w organizmie i uczucie pragnienia

2. Oksytocyna - pobudza skurcze mięśni gładkich macicy podczas porodu i pobudza wydzielanie mleka, wspomaga zapłodnienie komórki jajowej, rozwija u kobiet instynkt macierzyński

Przysadka mózgowa jest to nieparzysty gruczoł leżący u podstawy mózgu o masie 0,5-0,7g, łączy się z mózgiem przez tak zwany lejek, stanowi ogniwo łączące układ nerwowy z hormonem, składa się z dwóch płatów: przedniego, który wytwarza liczne hormony, silnie ukrwiony i tylnego zbudowanego z elementów neuroglejowych, magazynuje hormony podwzgórza. Płat przedni wytwarza następujące hormony:

1. GH hormon wzrostu: somatotropina - reguluje przemianę materii, pobudza wzrost kości i ogólny wzrost ciała, wspomaga rozkładanie lipidów, niedobór doprowadza do karłowatości przysadkowej, nadmiar do gigantyzmu przysadkowego, nadmiar prowadzi do akromegalii - beczkowata klatka piersiowa, rozrost dłoni i stóp, zniekształcenia w mózgu i trzewioczaszce.

2. Hormon FSH, tak zwany hormon dojrzewania pęcherzyków jajnikowych - folikulotropina - pobudza u kobiet rozwój jajników, wpływa na owulację, natomiast u mężczyzn reguluje spermatogenezę

3. Hormon LH - luteizujący (gr.luteis - żółty) - wpływa na regulację hormonów kobiecych, czyli estrogenu i progesteronu

4. Hormon ICSH - reguluje produkcję testosteronu

5. Hormon prolaktyna - PRL - warunkuje rozwój gruczołów mlecznych, zapoczątkowuje laktację, kształtuje instynkt macierzyński, uczestniczy w końcowym etapie rozwoju jajników

6. Hormon kortykotropina - ACTH - wpływa na korę nadnerczy do wydzielania odpowiednich hormonów

7. Hormon tyreotropina - reguluje czynności wydzielnicze tarczycy - TSH - hormon tyreotropowy

Szyszynka to pęcherzykowaty gruczoł dokrewny umiejscowiony w sklepieniu międzymózgowym, wytwarza hormon melatoninę, która reguluje dobową rytmikę snu i czuwania, wpływa na prawidłowy sen i na dojrzewanie biologiczne.

Grasica występuje tylko u osobników młodocianych, położona w klatce piersiowej za mostkiem i waży 10-30g, zanika w okresie dojrzewania, wytwarza hormon tyrozynę oraz ty mulinę - pobudzają odporność organizmu i regulują produkcję limfocytów.

Tarczyca to nieparzysty gruczoł położony w przedniej okolicy szyi przed tchawicą i krtanią, waży 30-60g, najczęściej ma dwa płaty boczne, dodatkowy płat piramidowy oraz występuje część środkowa. Tarczyca ukierunkowana stężeniem jodu, wytwarza następujące hormony:

1. T4 tyroksynę

2. T3 trójjodotyroninę

Regulują tempo przemian materii, wpływają na komórki nerwowe, niedoczynność powoduje kretynizm - matołectwo - są to obrzęki skóry i powiek, wole senność, spowolnienie mowy, kaczkowaty chód, wydęty brzuch, krzykliwy głos, upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym lub głębokim. Natomiast nadczynność powoduje chorobę Gravesa-Basedowa - wytrzesz oczu, przyspieszenie czynności serca, wzmożona ruchliwość, szybkie męczenie się

3. Kalcytonina - CT - hormon obniżający we krwi poziom jonów wpnia

Gruczoły przytarczyczne - przytarczyce - wytwarzają parathormon, który podwyższa we krwi koncentrację jonów wapnia. Gruczoły przytarczyczne leżą na tylnej powierzchni przytarczycy o kształcie owalnym, nieco spłaszczonym, długość 6-8mmich usunięcie po 3-4 dniach powoduje powstanie sprzężyczki, czyli stonowanych, uogólnionych skurczów mięśni.

Trzustka jako gruczoł dokrewny wytwarza dwa istotne hormony, które regulują przemiany cukrowe w organizmie:

1. Insulina - obniża poziom cukru we krwi, pobudza syntezę glikogenu (wielocukru). Efektem niedoboru insuliny jest cukrzyca

2. Glikogen - podnosi poziom glukozy, zwiększając rozkład glikogenu

Nadnercza - dwa niewielkie płaskie twory położone na górnych biegunach nerki, otoczone cienką torebką łącznotkankową, która oddziela je od nerek, są obficie ukrwione, w ciągu jednej minuty przepływa przez nie pięć razy więcej krwi niż wynosi ich własna objętość, składają się z części rdzeniowej i korowej. Hormony kory:

1. Glikokortykoidy, np.: kortyzol, hydrocortizonum, kortyzon, kortykosteron - regulują przemiany metaboliczne związków organicznych, szczególnie wpływają na przemiany azotowe, cukrowe, działają przeciwzapalnie, przeciwalergicznie, biorą udział w sytuacjach stresowych

2. Mineralokortykoidy, np.: aldosteron lub dezoksykortykosteron - regulują gospodarkę mineralną, głównie jonami sodu i potasu, wpływają również na gospodarkę wodną

3. Androgeny, np.: dehydroepiandrosteron - wpływa na syntezę białek.

Hormony rdzenia nadnerczy:

1. Adrenalina - epinefryna - pobudza układ współczulny i stawia organizm w stan gotowości, zwęża naczynia krwionośne, przyspiesza akcje serca, podwyższa ciśnienie tętnicze, uczestniczy w reakcjach stresowych, podwyższa poziom glukozy we krwi, jest mediatorem w przewodzeniu bodźców w nerwach

2. Noradrenalina - nor epinefryna - działa podobnie do adrenaliny, dodatkowo zwiększa naczynia krwionośne.

Hormony gonadalne:

1. Wytwarzane przez jajniki:

1. Estrogeny, np.: estradiol, estrogen - wytwarzają się intensywnie w okresie młodości nadają kobiecie kształty zwane krągłością, warunkują cechy płciowe kobiet, warunkują cykl menstruacyjny, wpływają na popęd seksualny, niedobór powoduje męską sylwetkę, zaburzenia popędu płciowego i płodności.

Hirsutyzm - nadmierne owłosienie kobiet.

2. Progesteron - odpowiada za prawidłowy przebieg ciąży, reguluje cykl płciowy kobiet, stymuluje rozrost śluzówki macicy, zwiększa się jego stężenie podczas menopauzy, co powoduje zmarszczki

3. Relaksyna - rozluźnia więzadła macicy i spojenia łonowego oraz macicy podczas porodu

2. Wytwarzane przez jądra - androgeny

1. Testosteron - niedobór powoduje mikropemię, zaburzenia spermatogenezy, erakcji i ejakulacji, kobiecą sylwetkę, brak zarostu na twarzy, skąpe owłosienie łonowe i pachowe, odpowiada za dojrzewanie plemników oraz zachowania seksualne, decyduje o mutacji głosu, powoduje rozrost penisa i moszny, nadmiar wzmaga agresję, wysokie stężenie powoduje sute owłosienie.

Układ moczowy

Wydalanie - usuwanie z organizmu zbędnych i często szkodliwych produktów przemiany materii, głównie związków rozpadu białek, ponadto nadmiaru wody, innych substancji krążących w organizmie.

Dla człowieka najważniejszymi narządami osmoregulacji (bilans wody i soli mineralnych) są nerki. Funkcję wspomagającą w wydalaniu pełni skóra (pot), płuca (usuwanie CO₂) w najmniejszym stopniu układ pokarmowy.

Funkcje fizjologiczne układu moczowego:

• Filtrowanie krwi

• Utrzymanie na odpowiednim poziomie zawartości wody w organizmie

• Utrzymanie równowagi kwasowo-zasadowej

• Reguluje gospodarkę mineralną

• Wydalenie nadmiaru wody i substancji toksycznych

• Regulacja ciśnienia tętniczego krwi

Powstanie moczu u człowieka składa się z trzech etapów:

1. Filtracja - krew dopływająca do kłębuszków naczyniowych zanieczyszczona zbędnymi produktami materii ulega przefiltrowaniu - powstaje tak zwany mocz pierwotny o składzie podobnym do osocza krwi

2. Resorbcja - zwrotne wchłanianie moczu pierwotnego, resorpcji ulega głównie woda, jony sodu i potasu, glukoza

3. Sekrecja - wydalanie określonych substancji z moczem ostatecznym na zewnątrz, poza wodą jest to kwas moczowy, mocznik, kreatynina.

Mocz (uryna) powstaje w nerkach przez całą dobę, jest kontrolowany przez układ nerwowy i hormonalny. Dobowa ilość moczu wydalanego wacha się między 0,6-2,5l. Jest to płyn o barwie słomkowej, żółtej lub bursztynowej. Barwa zależy od barwnika urohromu oraz od barwników przyjmowanych z pokarmem. Odczyn moczu powinien być kwaśny, Ph 4,5-max.7, ciężar 1005-1030g. Oprócz wody mocz zawiera: mocznik, kwas moczowy, kreatyninę oraz sole mineralne sodu, potasu, wapnia, magnezu w postaci chlorków, siarczanów i fosforanów. Oddawanie moczu oddawane jest mikcją- odruch sterowany z rdzenia kręgowego. Już przy 150ml w pęcherzu odczuwamy potrzebę.

W układzie moczowym człowieka wyróżnia się:

1. Nerki jako zasadniczy narzą filtracyjny (łac. ren - nerka), narząd parzysty o fasolowatym kształcie, barwy ciemnoczerwonej, długość 10-12cm, ciężar 120-170g, położone na tylnej ścianie jamy brzusznej po obu stronach kręgosłupa na wysokości TH12 a L2. Nerka prawa leży nieco niżej od lewej. Z każdą nerką związane są dwa duże naczynia: tętnica, żyła nerkowa. Do górnej powierzchni nerek przylegają nadnercza. W przekroju nerki widnieją dwie warstwy: zewnętrzna - kora, wewnętrzna - rdzeń. Rdzeń tworzą trójkątne Pol, czyli piramidy nerkowe i słupy nerkowe. Centralnie w nerce znajduje się miedniczka nerkowa, która na zewnątrz przechodzi w moczowód, do wnętrza rozgałęzia się na kielichy nerkowe. Funkcją nerki jest filtrowanie krwi, przez nią przepływa w ciągu jednej minuty pionad jeden litr krwi.

2. Moczowody (łac. ureter) - długi parzysty przewód, który łączy miedniczkę nerkową z dnem pęcherza moczowego, długość 28-34cm, mocz przechodzi z miedniczki nerkowej do pęcherza moczowego pod wpływem ciśnienia, siły grawitacji oraz dzięki perystaltycznym skurczom warstwy mięśniowej moczówki. Skurcze te powstają automatycznie w rytmie 1-5 razy/min. Moczowody są silnie unerwione przez włókna nerkowe, dlatego zablokowanie moczowodów przez kamień nerkowy powoduje silny ból, tak zwaną kolkę nerwową. Moczowody łączą się z pęcherzem moczowym.

3. Pęcherz moczowy (łac. vesica urinaria) - przejściowy zbiornik moczu położony za spojeniem łonowym w macicy, w stanie opróżnionym ma wielkość małej cytryny, po wypróżnieniu kształt gruszkowaty, pojemność 350l, u podstawy znajduje się zwieracz będący w stanie ciągłego napięcia nie pozwalając przepuszczać moczu.

4. Cewka moczowa (łac. urethra) - kobieca - femina, męska - muskulina. Zbudowana z mięśni gładkich, wypełniona śluzówką, posiada zwieracz, cewka kobiety ma długość 3-5cm, przekrój owalny, służy tylko do wydzielania moczu. Cewka męska ma przekrój podłużny, długość 17-20cm, przedzielona na trzy odcinki: część sterczowa przechodząca przez prostatę, część błoniasta, część gąbczasta usadowiona w penisie, służy do wydalania spermy i moczu.

Układ oddechowy człowieka

Jest jednostką anatomiczno-czynnościowa służącą wymianie gazowej - dostarczaniu do organizmu tlenu i wydalaniu zbędnych produktów przemiany materii, którym jest m.in. dwutlenek węgla. Składają się na niego drogi oddechowe i płuca. Niewielki udział w wymianie gazowej ma również skóra.

W skład dróg oddechowych wchodzi jama nosowa (łac. cavum nasi), gardło (łac. pharynx), krtań (łac. larynx), tchawica (łac trachea), dwa oskrzela (łac. bronchi) - prawe i lewe, które dzielą się na oskrzela płatowe, segmentalne i mniejszej średnicy. Oskrzela z reguły rozgałęziają się na dwa niższego rzędu. Najdrobniejsze oskrzela przechodzą w oskrzeliki (łac. bronchioli). Sieć oskrzeli tworzy rozbudowany system - "drzewo oskrzelowe". Końcowa część dróg oddechowych prowadzi do pęcherzyków płucnych (łac. alveoli pulmonales).

Górne drogi oddechowe:

• jama nosowa

• gardło

Dolne drogi oddechowe:

• krtań

• tchawica

• oskrzela

Ściana oskrzeli składa się z elementów chrzęstnych, sprężystych i mięśni gładkich. Powoduje to możliwość regulacji ich średnicy. Wnętrze oskrzeli wyścielone jest błoną śluzową, której liczne gruczoły śluzowe tworzą warstewkę śluzu. W oskrzelikach nie ma już chrząstek i mięśni gładkich. Pod względem anatomiczno-funkcjonalnym płuca można podzielić na gronka, które łączą się w zraziki, te w segmenty, a te zaś z kolei w płaty. Lewe płuco posiada dwa płaty (górny i dolny) ze względu na obecność serca, a prawe trzy (górny, środkowy i dolny).

Płuca

U zdrowego człowieka występują 2 płuca - prawe (łac.pulmo dexter) i lewe (łac.pulmo sinister). Oba położone są w klatce piersiowej i mają kształt stożka z podstawą na przeponie. Są pęcherzykowatymi narządami o płatowatej budowie (lewe ma 2 płaty - ze względu na umiejscowienie serca, prawe 3). Otaczają je dwie warstwy z tkanki łącznej - opłucna ścienna (łac. pleura parietalis) i opłucna płucna (łac. pleura pulmonalis). Pomiędzy nimi występuje jama opłucnej (łac. cavum pleurae). Pomiędzy nimi jest płyn, który zmniejsza tarcie pomiędzy warstwami opłucnej podczas wykonywania ruchów oddechowych oraz umożliwia przyleganie płuca pokrytego opłucną płucną do opłucnej ściennej (która jest zrośnięta z wewnętrzną ścianą klatki piersiowej). W jamie opłucnej panuje podciśnienie. Do każdego z płuc dochodzi odpowiednie rozgałęzienie oskrzeli głównych. Oskrzela główne wchodzą do płuca wraz tętnicą płucną i żyłą płucną w miejscu, które nosi nazwę wnęka płuca.

Prawidłowa mechanika pracy płuc, która polega na naprzemiennym rozprężaniu i zapadaniu się, zależy w znacznym stopniu od prawidłowego funkcjonowania jam opłucnych.

Droga czuciowa

EFEKTOR

RECEPTOR

RDZEŃ KRĘGOWY

Droga ruchowa

---