Mateusz Czerniawski

Grupa Poniedziałek 11.30

Radiofonia we Francji

Początki

Po drugiej wojnie światowej nastąpił we Francji, tak jak i w innych krajach, dynamiczny rozwój radiofonii. Radio było i pozostaje bardzo popularnym medium: w latach 1970tych 93% Francuzów posiadało co najmniej jeden odbiornik radiowy.

.

Upowszechnianie się radia po drugiej wojnie światowej nie szło jednak w parze ze zmianą przepisów. RTF czyli Radiodiffusion-Télévision Française - pozostawało instytucją dotowaną przez państwo. Jej sytuacja prawna również nie była jasna. Z jednej strony urządzenia techniczne nie należały do RTF, za to posiadała własne dochody, którymi nie mogła swobodnie zarządzać. Największym problemem była kontrola rządowa. To władze decydowały o tym, co będzie na antenie, a także kto będzie zarządzał RTF. Jak wynika z tego, we Francji istniało połączenie dwóch instytucji - radia i telewizji - w jeden organizm prawny. Konsekwencją tego były niejasności i trudności w zarządzaniu każdym z nich.

4 lutego 1959 roku RTF stało się państwowym przedsiębiorstwem publicznym o charakterze przemysłowym i handlowym. Od tej chwili posiadało: własną osobę prawną, finansową, a także autonomiczny budżet. Jednak i tak ważniejsze decyzje podejmowało ministerstwo Finansów.

27 czerwca 1964 roku RTF zmienia nazwę na Office de la Radiodiffusion-Télévision Française w skrócie ORTF. Od tej pory podlegało jedynie kurateli, a nie władzy ministra. Minister informacji stracił zatem część swoich uprawnień, na rzecz rady administracyjnej, która miała określać główne nurty polityki, potrzeby budżetowe, a także dbać o obiektywizm informacji, oraz wysoki poziom merytoryczny programów. Rada administracyjna liczyła 24 przedstawicieli, z czego połowa, 12, była desygnowana przez władze rządowe, pozostali członkowie reprezentowali różne grupy związane z informacją masową.

W tym okresie ORTF miało 3 programy France-Inter, France-Culture i France Musique.

Ważnym dla radia wydarzeniem było otwarcie w grudniu 1963 roku Domu Radia, co znaczeni zwiększyło możliwości techniczne.

Wydarzenia 1968 roku nie pozostały bez wpływu także na funkcjonowanie mediów państwowych we Francji. Dziennikarze, zwłaszcza o poglądach lewicowych, głośno wskazywali, że interwencja władz państwowych w funkcjonowanie mediów publicznych jest zbyt silna oraz, że niezbędne jest dalsze reformowanie.

W maju 1972 roku rozpoczęto próby zreformowania ORTF. Ich celom było zwiększenie pluralizmu na antenie oraz ograniczenie dominującej roli rządu. Opracowany plan reformy został przyjęty i wprowadzony w życie w lipcu 1972 roku. Reforma miała zapewnić rzeczywistą dostępność anteny dla wszystkich poglądów, decentralizację i demonopolizację. Władzę nad ORTF miał przejąć prezydent-dyrektor generalny, mianowany dekretem rady ministrów, spośród członków rady administracyjnej, na okres 3 lat. Jednak, wbrew założeniom, reformy z lipca nie osłabiły kontroli państwa nad ORTF. Liczebność rady administracyjnej została zmniejszona, co jednak nie miało na celu obniżenie jej reprezentatywności. Nadal w połowie składała się z przedstawicieli desygnowanych przez państwo, i w drugiej połowie z przedstawicieli środków komunikacji masowej, słuchaczy oraz personelu ORTF. Warto dodać, że państwo pozostało monopolistą. Po pierwsze miało ono przywilej wyłącznego opracowywanie programów przeznaczonych dla całego społeczeństwa, a po drugie nadawania ich za pomocą wszelkich środków technicznych. Ponadto prawo gwarantowało państwu wyłączność instalowania i eksploatacji urządzeń nadawczych.

W dalszym ciągu istniały kłopoty z ORTF. Władze państwowe nie były jednomyślne, a nawet czasami same łamały prawo. Zaczęły powstawać tzw. stacje peryferyjne, czyli umiejscowione poza granicami Francji, ale nadający na jej teren. Dysponowały one sporymi pieniędzmi, ponieważ mogły umieszczać na swoich antenach reklamy (do 1968 roku było to zakazane w stacjach państwowych). Do tych stacji można zaliczyć Radio Luxembourg, Sud Radio, Atlantic 2000, Europe nr 1. Do lat 70tych najwięcej słuchaczy miało Radio Luxembourg, a na drugim miejscy znajdowało się Europe nr 1.

Nazwa stacji	Procentowa słuchalność w 1971 roku
France - Inter (ORTF)	29,5
Europe nr 1	22,9
RT Luxembourg	19,9
Radio Monte - Carlo	3,5
Inter - Varietes (ORTF)	1,8
France - Musique (ORTF)	1
France - Culture (ORTF)	0,6

Prywatne stacje peryferyjne

Równolegle z kanałami państwowymi działały tzw. stacje peryferyjne, których jednak kapitał był w większości francuski. Należy wskazać, że ich urządzenia nadawcze mieściły się poza granicami Francji. Było to spowodowane regulacją prawną z 23 marca 1945r., która anulowała wszelkie wcześniejsze zezwolenia dla prywatnych nadawców i jednocześnie wprowadzała monopol państwowy na instalowanie i wykorzystywanie urządzeń nadawczych.

Wśród prywatnych stacji, nadających spoza terenu Francji, ale dla odbiorcy francuskiego, można wyróżnić, na przykład takie stacje, jak Europe 1, nadająca z Zagłębia Saary, będąca własnością Société Financière de Radiodiffusion, posiadającej 34 % akcji, koncernu Marcela Dassaulta z 20% akcji oraz koncernu Matra, 16%. Stacja rozpoczęła działanie w styczniu 1955 roku, a otrzymała zezwolenie od rządu na działalność do 1998 roku.

Kolejna stacja peryferyjna to Radio Luxembourg. Zostało ono założone w 1929 roku i jest najstarszym radiem peryferyjnym, należące do takich grup, jak Hachette, Prouvost, Havas.

Radio Monte-Carlo nadawało od 1945 roku. Większość kapitału, gdyż aż 84%, jest własnością Sofirad. Znane było ono także odbiorcom w PRL, z uwagi na nadawanie muzyki popularnej.

Wyjątkowe jest natomiast Radio Andorra, gdyż w jego finansowaniu nie uczestniczył kapitał francuski.

Rząd francuski uczestniczył w działalności stacji peryferyjnych poprzez SOFIRAD - Société Financière de Radioodiffusion. Sofirad posiadał 99% kapitału Sud Radio, a także, jak wskazano powyżej, 84% radia Monte-Carlo.

Rozwój radiofonii we Francji w latach 1970tych i późniejszych

Obok stacji peryferyjnych oraz radia państwowego, zaczęły powstawać wolne radiostacje, niezależne od państwa. Pierwszą z nich było radio-Sorbonne, założone jeszcze w listopadzie 47. Od 1969 działało Radio Campus na uniwersytecie Lille. Zaczęły również powstawać rozgłośnie partii i różnego rodzaju ruchów - np. ruchu ekologicznego Radio Vert Paris, partii republikańskiej Radio Fil Bleu. Prezydent - Valery Giscard d' Estaigne w latach 1980tych krytykował takie działania, jednak w listopadzie 1981 zezwolił na działanie w obrębie 30 km, ale bez możliwości nadawania reklam.

Kolejna poważna reforma ORTF miała miejsce w roku 1974. W miejsce jednolitej instytucji powołano 7 mniejszych. Dla radia były to: Radio-France, dwie instytucje produkcyjne i jedna pomocnicza - czyli la Société Française de Production (SFP), TDF Télédiffusion de France, Institut National de l'Audovisuel (INAV). Natomiast dla potrzeb telewizji powstały jedynie trzy instytucje. Nastąpiło również pogrupowanie programów radiowych na France Inter, France Inter Paris, France Culutrel, France Musique, Radio France International.

Stworzono komisję pod przewodnictwem Pierra Moinota. Jej wnioski były podstawą do zmodernizowania prawa. Polegało ono m.in. na zniesieniu monopolu programowego. Państwo wydaje licencje na nadawanie na określonych falach. Tylko stowarzyszenia o charakterze niekomercyjnym mogą występować o zezwolenie na nadawanie lokalne.

Od 1982 roku zmieniono prawo tak, że osoby prywatne mogły instalować urządzenia nadawcze. Powstała instytucja chroniąca pluralizm w eterze - Haute Autorité de la Communication Audiovisuelle (HACA).

Główne zasady wynikające z nowego prawa były następujące:

• Komunikacja audiowizualna jest wolna; oddaje się ją do dyspozycji publicznej nie zależnie od techniki przekazu i jego treści -

• Misja radia i telewizji polega na służeniu interesowni ogółu, z poszanowaniem pluralizmu i równość kultur, wiary i przekonań oraz zapewnieniu uczciwości, niezależności i pluralizmu informacji;

• Każda osoba fizyczna lub instytucja ma prawo do odpowiedzi w przypadku rozpowszechniania informacji godzącej w jej honor, lub reputację;

• Monopol programowy zostaje zniesiony, ale to państwo zezwala na używanie fal radiowo - elektrycznych na terytorium kraju; ustala sposoby korzystania z częstotliwości oraz infrastruktury i instalacji audiowizualnych. Dostęp do tych urządzeń wymaga złożenia wniosku i otrzymania zezwolenia. Tylko stowarzyszenia niekomercyjne mogą otrzymać zezwolenie na lokalne nadawanie programów radiowych w maksymalnym promieniu 30 km. Nadawanie reklam jest zakazane.

Bardzo szczegółowo określono zasady działania instytucji kierowniczych. Każdego roku komisja parlamentarna ma sporządzać raport o stanie komunikacji audiowizualnej. Realizacja zasada radia i telewizji spoczywa na kierownictwie komunikacji audiowizualnej, składającym się z 9. członków mianowanych na 9. lat przez Prezydenta Republiki, Zgromadzeni Narodowe i Senat. Rolę doradczą spełnia rada narodowa komunikacji audiowizualnej licząca 56. członków mianowanych na 3 lata. Utworzono stowarzyszenia narodowe odpowiedzialne za dbałość o programy radiowe. Jedynym akcjonariuszem tych stowarzyszeń jest państwo. Ponadto powstały stowarzyszenia regionalne dla radia, zarządzające stacjami lokalnymi.

Po pełnej prywatyzacji Europe 1, SOFIRAD traci na znaczeniu. W 1986 roku HACA została zmieniona w CNCL Commission Nationale de la Communication et des Audio-visuelle, która istnieje do dzisiaj.

Od 1984 roku wprowadzono przepisy, na mocy których stacje radiowe mogły nadawać reklamy. Ponadto jeden właściciel mógł posiadać kilka stacji.

Aktualnie mamy cztery rodzaje radiofonii niepublicznej we Francji: lokalne niezależne, lokalne afiliowane przy wielkich sieciach, tematyczne o zasięgu ogólnokrajowym (Fun , Nostalgie), uniwersalne narodowe (Europe 1, RTL).

Jednak radio publiczne zachowało szerokie wpływy we Francji, gdyż obejmuje 23% rynku. Nadawane są programy w ramach France-Inter, France Musique, France Culture, France info, RFI (Radio France International), i RFO (France d'outre mer), skierowane zarówno do odbiorców na terenie Francji, jak i poza jej granicami.

• France Inter: radiofonia uniwersalna, 11,6% audytorium

• France Musique: całodobowe programy muzyczne, z dominacją muzyki klasycznej, 0,9 % audytorium

• France Culture: całodobowe programy kulturalne

• France Info: aktualności informacyjne

• RFI: programy dla zagranicy w wielu różnych językach, ponad 25 mln. słuchaczy

• RFO: programy dla terytoriów zamorskich w języku francuskim

Warto też zwrócić uwagę na znaczenie stacji lokalnych o charakterze publicznym. Dobrym przykładem może być FIP (dla kierowców), ale także 40 innych , które mają łącznie 9% audytorium.

W radiofonii prywatnej znaczącą rolę odgrywają głównie dawne stacje peryferyjne - RTL 18%, Europe 1 7%, RMC 2%.

Pod koniec lat '90 w przeciętnym gospodarstwie domowym znajdowało się 6 radioodbiorników, a programy były nadawane przez około 1700 stacji. Ponad 80% Francuzów deklaruje, że słucha radia przynajmniej raz w tygodniu, przy czym średni dzienny czas słuchania radia wynosi przez przeciętnego francuza wynosi 3 godziny. Słuchacze głównie odbierają programy informacyjne oraz muzyczne. Sylwetka słuchacza radiowego nad Sekwaną jest następująca: młody człowiek, aktywny, mieszkaniec miasta, słuchający przeważnie rozgłośni uniwersalnych, rzadziej tematycznych. Najbardziej popularne jest RTL, w dalszej kolejności France Inter. Aktualnie działają obok siebie radiofonia publiczna i prywatna, jak również lokalne i mniemającej celów komercyjnych. Te ostatnie wspierane są finansowo przez twórców i słuchaczy, czasami korzystają one z dotacji państwowych. Radiofonie są dużym pracodawcą, zatrudniającym ponad 9 tysięcy pracowników.

W tabeli poniżej przedstawiona jest oferta programowa rozgłośni francuskich w latach 1997/98 wyrażona w procentach.

Szczególny charakter ma Radio France International. Nadaje ono audycje zarówno w języku francuskim, jak i w licznych innych językach. W tabeli poniżej przedstawiono dane dotyczące emisji programów RFI w godzinach tygodniowo, uwzględniając języki obce, w których emitowane były audycje.

Bibliografia:

Bartłomiej Golka System Medialny Francji, Warszawa 2001 Dom wydawniczy Elipsa

Indicateure statistique de l'Audiovisuel. La Documentation Française 1998

Indicateure statistique de la Radio . La Documentation Française 1999

1

---