Edouard Manet Paryż 1832 - Paryż 1883 Bardziej niż w pracowni Thomasa Couture'a Edouard Manet nauczył się malarstwa, studiując wielkich mistrzów - Tycjana i Rubensa, Velasqueza i Rembrandta, Fransa Halsa i Goyę w Luwrze lub podczas pobytu w Hadze, Florencji czy Madrycie. Tej inspiracji zawdzięczał wyjątkowość i siłę swych dzieł: jego wizja artystyczna, często obraźliwa i prowokacyjna przez swój aspekt syntetyczny, deformujący zasady perspektywy, modelunku i wykończenia, szybki i skrótowy sposób malowania, znakomicie oddający życie i ruch, wybór tematyki powszedniej, ukazywanej jednak w formatach typowych dla obrazów akademickich, urażały głęboko smak panujący w tej epoce. Pierwsze dzieła Maneta - manifesty sztuki nowoczesnej: Śniadanie na trawie 1863 (Musée d'Orsay), wykluczone z oficjalnego Salonu, ale wystawione na Salonie Odrzuconych, i Olimpia 1865 (Musée d'Orsay) - wywołały skandal i uczyniły z niego przedstawiciela kontrowersyjnej awangardy. Pociągała go Hiszpania (przebywał tam w 1865 roku); szczególnie mistrzowie dawnego malarstwa, od których zapożyczył tematykę swoich płócien, ujawniając skłonność do ostrych kontrastów światła i cienia. W latach 1870-1880 jego paleta rozjaśniła się, przede wszystkim pod wpływem Claude'a Moneta, pozostał jednak artystą niezależnym, na marginesie ruchu impresjonistycznego. W swoich największych dziełach Kolej (Waszyngton, National Gallery), Nana (Hamburg, Kunsthalle), W ogrodzie zimowym (Berlin, Nationalgalerie), Bar w Folies Bergere (Londyn, Courtauld Institute Galleries) jest w najwyższym stopniu malarzem życia paryskiego, z wirtuozerią i spontanicznością oddającym poetycki i swojski nastrój. Młodzi artyści grupujący się wokół niego w Café Guerbois, a następnie w Nouvelle Athenes uznawali go za przywódcę rewolucji artystycznej lat 1860-1870. Nie był teoretykiem, potrafił jednak przyciągnąć najżywsze umysły epoki; ludzi, którzy rozumieli i bohatersko bronili współczesności jego malarstwa: Charlesa Baudelaire'a (poznał go w 1859 roku), Emila Zolę i Paula Mallarméego. Śmierć w wieku 51 lat przerwała krótką, dwudziestoletnią karierę artystyczną; pozostał wizerunek artysty, który dzięki głębokiemu zrozumieniu malarstwa zachodniego doszedł do swobody malarskiej otwierającej wrota malarstwu nowoczesnemu. M.B.   Portret rodziców artysty Monsieur et Madame Auguste Manet, parents de l'artiste, 1860 Olej, płótno, 111 x 91 cm Sygn. i dat. w lewym górnym rogu: Édouard Manet 1860 Historia: kol. Eugene'a Maneta, brata artysty; kol. Ernesta Rouarta, Paryż; obraz zakupiony dzięki hojności rodziny Rouart-Manet, pani Veil-Picard oraz jednego z darczyńców zagranicznych w 1977 Wystawy: Salon 1861, Paryż, nr 2099 Bibliografia: Rouart, Wildenstein 1976, t.I, s. 46, nr 30; Paris i in. 1983, nr 3 Inw. nr: R.F. 1977 - 12 Pierwszym ambitnym portretem namalowanym przez Édouarda Maneta jest właśnie to szczególnie wzruszające dzieło, na którym przedstawił swoich rodziców: portret osobisty, surowy, zrywający ze zwyczajowym, w przypadku tego rodzaju twórczości, schematem. Taki sposób portretowania osób bliskich wprawiał w zdumienie i szokował współczesnych artyście, przyzwyczajonych do pochlebnych i wymuskanych wyobrażeń ludzi z dobrego towarzystwa. Tym bardziej że rodzice Maneta należeli do bogatego mieszczaństwa, które bardzo zabiegało, ażeby sposób przedstawiania odpowiadał ich randze społecznej: Auguste Manet (1797-1862) był sędzią Trybunału de Grande Instance i radcą dworu; jego żona, Eugenie Désirée Fournier (1812-1885), córką dyplomaty i chrześniaczką króla Szwecji. Namalował rodziców w intymnym wnętrzu ich paryskiego mieszkania, w zwykłych strojach domowych. Na pierwszym planie ciemna, bolesna postać ojca, który wskutek inwalidztwa - został sparaliżowany w 1857 roku - musiał zrezygnować z pełnionych funkcji; z tyłu, w głębi pomieszczenia, cicha, zatroskana, aczkolwiek wyraźnie obecna matka. Badanie rentgenowskie obrazu wykazało, że malarz zmieniał dzieło. Początkowo Auguste Manet, przedstawiony w zwykłym berecie na głowie, miał bokobrody (nie zasłaniające jednakże ust i podbródka) i wydawał się młodszy. Być może artysta rozpoczął pracę nad portretem już w 1859 roku, może wrócił do niego i przerobił w roku 1861 czy też zgoła w roku 1862, kiedy ojciec umarł. Jakkolwiek było, dokonane zmiany wzmacniają wrażenie samotności i zrezygnowania bijące od tego dzieła. Wpływ Thomasa Couture'a, u boku którego pracował przez prawie sześć lat, czuje się wyraźnie w tym ciemnym w tonacji i silnie skontrastowanym dziele. Jednakże harmonia głębokich czerni - ledwo co ożywiona paroma kolorowymi akcentami: niebieskie wstążki uczesania pani Manet, koszyczek z włóczką - malowanych szerokimi, tętniącymi życiem pociągnięciami pędzla, bardziej przywodzi na myśl Fransa Halsa, którego dzieła mógł podziwiać w Amsterdamie i Harlemie. Pełna godności i medytacji twarz ojca przypomina również niektóre studia starców Rembrandta. Obraz, przedstawiony podczas Salonu w roku 1861, jednocześnie z Hiszpańskim śpiewakiem (The Metropolitan Museum of Art, Nowy Jork), uznany został za pospolicie realistyczny, zbytnio naruszający obowiązujące konwenanse i reguły akademickie. Zola jako jeden z pierwszych doskonale zrozumiał moc, "współczesność" tego bezkompromisowego realizmu, przedstawiając w 1867 roku następujący opis dzieł tego artysty: "Manet przemawia językiem szorstkim i pełnym wdzięku zarazem, który zraził doń bardzo zwiedzających [...] Łatwo wszelako przyszło zrozumieć, zważywszy na śmiałość i prawdziwość niektórych obrazów, że oto narodził nam się artysta i że mówi on do nas językiem, który od tej pory będzie jego własnym". M.B.   Flecista Le Fifre, 1866 Olej, płótno, 161 x 97 cm Sygn. i dat. w prawym dolnym rogu: Manet Historia: kol. Durand-Ruela, 1872; kol. Jean-Baptiste Faure'a, 1873; kol. Durand-Ruela, 1893; kol. hrabiego Isaaka de Camondo, 1894; zapis hrabiego Isaaka de Camondo dla Luwru 1911; zb. Jeu de Paume 1947; Musée d'Orsay 1986 Wystawy: pracownia Maneta, Paryż 1866; dom artysty przy avenue de l'Alma, nr 11, Paryż 1867; Exposition des oeuvres d'e Édouard Manet, Ecole nationale des Beaux-Arts, Paryż 1884, nr 33; Wystawa Powszechna, Paryż 1889, nr 485 Bibliografia: Paris 1932, nr 23; Rouart, Wildenstein 1976, t. II, nr 113; Paris i in. 1983, nr 93; Paris i in. 1994-1995b, nr 102 Inw. nr: R.F. 1972 Malując tego flecistę, Manet kazał pozować chłopcu z pułku Gwardii Cesarskiej stacjonującej w koszarach Pépiniere. Stojąca postać naturalnej wielkości, w manierze Velazqueza, odcina się od szarego tła, które wydobywa jeszcze mocniej głębię barw stroju: jaskrawoczerwoną, czarną i żółtozłotą. Lekkie przegięcie w biodrach sprawia, że chłopiec zdaje się twardo stać na ziemi, nieruchomy i cichy, z wargami zaciśniętymi na instrumencie muzycznym. Flecista wpisuje się w cykl postaci wykonanych przez Maneta w latach sześćdziesiątych; każdą cechuje to samo skupienie i statyczność, co sprawia, że akcja wydaje się zawieszona, czas zaś stoi w miejscu. Spokój ten nadaje młodemu modelowi, którego rysy nie mają w sobie żadnego osobliwego uroku, powagi i monumentalności wykraczających poza jego rolę. W oczach współczesnych płótno to jawiło się niczym współczesna ikona, powiększony obrazek z Epinalu, naiwna i urzekająca karta do gry. Uzyskany efekt wzmacniała jeszcze bardziej płaskość postaci odcinającej się od pustego tła. I to był właśnie powód, który sprawił, że jury Salonu w 1866 roku odrzuciło płótno, którego temat á priori nie miał w sobie niczego szokującego. Młody wojak spodobał się Zoli debiutującemu jako krytyk sztuki. Napisał on, że Flecista to jego ulubione dzieło z racji zdecydowanego ujęcia postaci oraz siły kolorów rozmieszczanych wielkimi płaszczyznami, w czym dopatrywał się zbawiennego wpływu japońskich drzeworytów. Zola wykreował Maneta na najlepszego przedstawiciela nowej szkoły naturalistów, która postrzegała dzieło sztuki jako wyraz osobistej wizji świata, nie zaś jako obiektywny opis podporządkowany prawidłom trompe-l'oeil. "Odnajduję w tym obrazie człowieka, który ciekaw jest prawdy i który wydobywa z siebie świat żyjący osobliwym i mocnym życiem" - pisał na temat Flecisty w kronice z 7 maja 1866 roku w "L'Événement". Ten pochlebny artykuł przypieczętował przyjaźń pomiędzy malarzem i pisarzem. I.C.

---