Ekonomika leśnictwa

1. Podstawy ekonomiki produkcji leśnej

2. Podstawy wyceny lasu i szacowania strat w drzewostanach

3. Podstawy ekonomiki prac w przedsiębiorstwie leśnym

• I. Zakresy produkcji leśnej

- w gospodarstwie leśnym w odróżnieniu od innych działów gospodarki narodowej wyróżniamy dwa zakresy produkcyjnej.

1. Produkcja leśna przy pniu (PPP)

2. Produkcja leśna na pniu (PNP)

Pod pojęciem produkcji leśnej przy pniu rozumie się wielkość (miąższość) pozyskiwanych i wyrabianych corocznie sortymentów drzewnych.

Pod pojęciem produkcji na pniu należy rozumieć wielkość (miąższość) corocznego przyrostu miąższość drzewostanów.

Miarą produkcji PPP jest rozmiar użytkowania lasu.

Miarą PNP jest bieżący przyrost miąższości drzewostanu.

W Polsce rocznie pozyskujemy 28 - 30 mln m³ drewna (rozmiar użytkowania), a rocznie przyrasta nam 40 - 45 mln m³ drewna. Różnica między przyrostem bieżącym miąższości drzewostanu, a rozmiarem użytkowania lasu nazywa się zmianą zapasu drzewnego na pniu.

Pb - Ru = Zz

Zdaniem wielu ekonomistów zmiana zapasu drzewnego na pniu powinna wchodzić do produkcji globalnej leśnictwa.

• II. Okresy produkcji leśnej

Wymienione wyżej zakresy produkcji leśnej związane są z innymi okresami produkcji leśnej. Zakres PPP charakteryzuje się jednorocznym okresem produkcji leśnej. Trwa on od momentu ścinki drzewa do momentu sprzedania sortymentów. Z przyczyn rachunkowych przyjęto, że trwa on jeden rok.

Zakres PNP charakteryzuje się wieloletnim okresem produkcji. Trwa on od momentu wysiania nasion lub wysadzenia sadzonek w uprawie leśnej do momentu ścięcia drzewa. Umownie przyjęto, że jest to 100 lat.

W ekonomice leśnictwa pod pojęciem gospodarstwa leśnego rozumie się realizację obu zakresów produkcji (PPP, PNP).

• III. Czynniki produkcji leśnej

Realizacja zadań gospodarczych związana zarówno z PPP jak i PNP wymaga posiadania określonych czynników produkcyjnych. Zespół środków produkcyjnych oraz czynnika ludzkiego (pracy) tworzy siły wytwórcze gospodarstwa leśnego:

Siły wytwórcze

Ludzie Środki produkcji

Środki pracy Przedmioty pracy

majątek nieruchomy majątek ruchomy las materiały surowce

Podstawowym środkiem produkcji leśnej jest las (drzewostan), który w procesie produkcyjnym gospodarstwa leśnego pełni jednocześnie funkcję przedmiotu pracy, środka pracy, a po wycięciu jest produktem gospodarstwa leśnego. Las (drzewostan) jest przedmiotem pracy w trakcie realizacji wszystkich czynności gospodarczo-leśnych, zarówno w dziele zagospodarowania las, jak i użytkowania lasu.

Tenże sam las (drzewostan) jest jednocześnie środkiem pracy w trakcie przyrastania na wysokość i na grubość. W trakcie odkładania „na sobie” kolejnych warstw drewna. Ta podwójna rola lasu (drzewostanu) komplikuje rachunek efektywności i rentowności gospodarki leśnej.

Przedmiot pracy to to, na co oddziałujemy. Środek pracy to to za pomocą czego oddziałujemy na przedmiot pracy. Zagospodarowanie lasu to wszystko co się robi w lesie oprócz użytkowania.

• IV. Koszty produkcji leśnej

Przez koszt należy rozumieć wartość zużytych środków pracy, przedmiotów pracy i czynnika ludzkiego w procesie produkcji. Wartość tego czego nie zużyjemy jest wydatkiem.

Przyjmuje się, że miarą zużycia czynnika ludzkiego (czynnika pracy) jest płaca.

Koszty dzieli się i klasyfikuje w różnych przekrojach (układach):

1. Według miejsc powstania (koszty ścinki, zrywki, nasion, trzebieży)

2. Rodzajowy układ (podział) kosztów (jest to podstawowy podział kosztów mający zastosowanie w szeregu analiz i wymagany jest w sprawozdawczości przez GUS)

1. podział kosztów na jednorodne grupy kosztów z podziałem na koszty materialne i niematerialne.

Do kosztów materialnych zaliczamy:

• koszty zużytych materiałów

• surowców

• paliw

• energii

• amortyzacji

Do kosztów niematerialnych zaliczamy:

• płace (wynagrodzenia)

• narzuty na płacę (PZU, ZUS, FP, PFRON i inne)

• podatki i opłaty

Amortyzacja jest to wartość zużytych w danym roku środków trwałych.

3. Podział kosztów na:

1. bezpośrednie

- są bezpośrednio związane z procesem produkcji, np. koszt paliw, płace

2. pośrednie

• są pośrednio związane z procesem produkcji, np. ogrzewanie budynków, koszty administracyjne

• Podział na koszty

1. stałe (istnienia)

• to takie koszty, które nie zmieniają się wraz ze zmienną wielkości produkcji (koszty administracji i amortyzacja)

2. zmienne (proporcjonalne)

• są to koszty, które zmieniają się wraz ze zmienną wielkości produkcji (koszty zużytych paliw, koszt płac robotników)

• V. Koszty w układzie kalkulacyjnym

- jest to przeliczanie dowolnej grupy kosztów na tzw. jednostki kalkulacyjne. Takimi jednostkami kalkulacyjnymi w leśnictwie jest: jeden gram, m³, ha, osoba zatrudniona.

W oparciu o koszty wylicza się szereg wskaźników ekonomicznych:

1. Wskaźnik kosztu własnego produkcji 1m³ drewna na pniu Km³, np.:

Km³ np = [(c + v) zag. lasu] / Pb

2. Wskaźnik kosztu własnego pozyskania 1m³ drewna Km³ pd

Km³ pd = [(c + v) poz. drewna] / Ru

3. Wskaźnik wartości 1m³ pozyskanego drewna Wm³ pd

Wm³ pd = [(c + v) gosp. leśne] / Ru

4. Wskaźnik kosztu zagospodarowania 1ha powierzchni leśnej W ha

W ha = [(c + v) zagosp. lasu] / Pow.

c - koszt materialny

v - koszt niematerialny

Pb - przyrost bieżący roczny

Ru - rozmiar użytkowania lasu

Pow. - powierzchnia leśna

Koszt własny to koszt poniesiony przez daną jednostkę gospodarczą na wytworzenie danego produktu lub dobra: kw = c + v

c - koszty materialne wytworzenia danego dobra

v - koszty niematerialne wytworzenia danego dobra

Społeczny koszt wytworzenia to koszty własne powiększone o nadwyżkę finansową (zysk i podatki): ks = c + v + m

m - nadwyżka finansowa

Nadwyżka finansowa przeznaczana jest w zdecydowanej większości do budżetu państwa na finansowanie tzw. niematerialnych działów gospodarki narodowej (wojsko, szkolnictwo, straż)

Wartość produkcji leśnej.

Wartość jest kategorią ekonomiczną, która występuje tam gdzie istnieje produkcja i wymiana produktów. W większości przypadków mamy do czynienia z wartością wytworzenia danego produktu, dobra, która mówi ile kosztuje wytworzenie danego produktu w istniejących realiach ekonomicznych. Wartość to prawie to samo co cena. Wartość jest wielkością teoretyczną, a cena jest kształtowana przez rynek i rzadko równa się wartości. Wartość mierzy się kosztami poniesionymi na wytworzenie danego dobra.

W leśnictwie mamy do czynienia z wartością odtworzeniową (nie wytworzeniową) drewna, albo...nie sumuje się kosztów od momentu wysadzenia sadzonek do pozyskania drewna, tylko sumuje się bieżące koszty działalności.

W dłuższych okresach czasu nie można sumować kosztów wytworzenia (zmienia się wartość pieniądza, technologia, wydajność pracy). Potrzeba określenia wartości odtworzeniowej drewna uzasadnił Sudaczkow na podstawie fikcyjnego obrębu leśnego o powierzchni 100ha, w których jeden ha to zrąb, a pozostałe 99 ha to drzewostany w wieku od 1 do 99 lat, każdy o powierzchni 1ha. Sudaczkow zadaje 2 pytania: 1. Co jest produkcją tego obrębu? 2. Jaka jest wartość produkcji z tego obrębu?

1. Produkcją tego obrębu jest miąższość drewna pozyskanego z 1ha lasu (pominął sprawy użytkowania przedrębnego - uprościł)

(wykres)

2. Teoretyczna wartość tej produkcji równa jest sumie nakładów (kosztów) poniesionych na cale gospodarstwo leśne (100ha) w tymże roku w którym dokonano tego wyrębu. Teoretyczna wartość drewna jest równa kosztom poniesionym w całym nadleśnictwie.

Cechy produkcji leśnej:

1. Uzależnienie od warunków i sił przyrody

2. Długi okres wytwarzania drzewostanów

3. Istnienie dwóch zakresów (cykli) i okresów produkcji leśnej

4. Niewielki wpływ człowieka na wzrost wyników produkcyjnych

5. Trudności w ustaleniu produkcji globalnej leśnictwa

6. Przestrzenność jednostek organizacyjno-administracyjnych

7. Sezonowość

8. Problemy z prawidłowym określeniem efektów

Sezonowość - w leśnictwie mamy do czynienia z sezonowością kosztów i z sezonowością przychodów. Jeśli latem mamy dużo odnowień, czyszczeń, to ponosimy duże koszty. Zimą jest duży przychód, bo dużo pozyskujemy.

Drzewostan jest środkiem pracy i przedmiotem pracy.

Zasady ustalania cen na drewno i różnicowania cen sortymentowych.

Cena jest to wartość produktu wyrażona pieniężnie, na podstawie której zakupuje się dany produkt na rynku.

Podstawą wszystkich kalkulacji cenowych w leśnictwie jest cena średnia pozyskanego drewna.

Cenę średnią drewna można obliczyć za pomocą dwóch sposobów:

1. Tzw. teoretyczna (kosztowa) cena średnia, którą można obliczyć za pomocą następującej formuły: Cśr = (c + v + m) / Ru

c - koszty materialne wydatkowane na całe gospodarstwo leśne (n-ctwo)

v - koszty niematerialne wydatkowane na cale gospodarstwo leśne (z okresu 1 roku)

m - planowana nadwyżka finansowa

Ru - planowany rozmiar użytkowania lasu

Dla cenotwórstwa (ustalania cen) ten sposób jest najważniejszy.

2. Możemy obliczyć „po ...” - gdy znamy cenę sortymentów:

Cśr = (C₁ x M₁ + ... + C_n x M_n) / ? M

M - miąższość

Ten sposób ma zastosowanie w sprawozdawczości, a nie w cenotwórstwie.

Chcąc różnicować ceny poszczególnych sortymentów należy znać 3 elementy:

1. Cenę średnią (Cśr)

2. Ustalić wskaźnik wartości użytkowej sortymentów (W sort.)

3. Ustalić średnio ważny wskaźnik wartości użytkowej dla wszystkich sortymentów, albo dla całej produkcji, który trzeba obliczyć:

Wśr = (W₁ x M₁ + ... + W_n x M_n) / ? M

W - wskaźnik wartości użytkowej poszczególnych sortymentów

M - miąższość poszczególnych sortymentów

Wskaźniki wartości użytkowej (W sort.) ustalane były centralnie przez IBL dla całej Polski. Obecnie jest pewna swoboda w ustalaniu cen. Wskaźnik ten może ustalić każda jednostka gospodarcza (n-ctwo). O tym wskaźniku decydują następujące kryteria:

1. Rodzaj (gatunek) drzewa

2. Jakość techniczna

3. Wymiary

4. Względy gospodarcze albo względy polityki gospodarczej (możemy sztucznie podnieść lub zaniżyć cenę by zachęcić lub zniechęcić do produkcji)

Znając Cśr, Wsort. i Wśr można obliczyć cenę sortymentu z proporcji:

Csort. / Cśr = Wsort / Wśr => C sort = Cśr x (Wsort / Wśr)

Tak wyliczona cena jest ceną kalkulacyjną.

Dalej cena na drewno różnicowana jest ze względu na formy i zasady sprzedaży oraz działanie praw rynku czyli podaży i popytu.

Wskaźniki użytkowe poszczególnych sortymentów:

1. gatunki iglaste

Sortyment Wskaźnik

Drewno tartaczne 1,00

Okleina 4,00

Sklejka 2,50

Zapałczane 1,80

Kopalniak 1,05

Papierówka 1,07

Szczapy i wałki użytkowe 0,80

Żerdzie i słupki 0,90

Szczapy i wałki opałowe 0,40

2. gatunki liściaste

Sortyment Wskaźnik

Drewno tartaczne 1,50

Okleina 6,00

Sklejka 3,30

Zapałczane 2,10

Papierówka 1,07

Szczapy i żerdzie użytkowe 1,20

Żerdzie i słupki 1,25

Ze względu na formę i zasady sprzedaży wyróżnia się ceny drewna loco las i ceny franco.

Cena loco las oznacza cenę drewna na miejscu w lesie i wyróżnia się dwie odmiany ceny loco las:

1. Cenę loco las przy pniu

- oznacza, że koszty pozyskania i wyrobu sortymentów ponosi producent i dolicza do ceny

2. Cenę loco las na pniu

- oznacza, że koszty pozyskania i wyrobu ponosi odbiorca

Obecnie w LP w Polsce zalecana jest do stosowania cena loco las przy pniu po zrywce.

Cena franco oznacza miejsce, do którego koszty i ryzyko ponosi producent (np. cena franco granica państwa i cena franco stacja załadowcza). Obecnie coraz częściej w transakcjach handlowych zamiast słowa franco używa się określenia loco odbiorca (np. cena loco składnica przy zakładzie produkcyjnym).

W Polsce zasady sprzedaży drewna reguluje odpowiednie zarządzenie Dyrektora Generalnego LP.

Aktualnie obowiązują zasady sprzedaży drewna w PGL LP regulowane przez zarządzenie DG LP z dnia 30,11,2001r. Zarządzenie to wyróżnia 3 segmenty rynku drzewnego w Polsce:

1. Segment (rynek) krajowy, który jest w gestii DG LP. Dotyczy dużych odbiorców drewna i na szczeblu dyrekcji generalnej zawierane są umowy na dostarczanie drewna.

2. Segment (rynek) regionalny drewna - pozostaje w gestii DR LP, który zawiera umowy na sprzedaż drewna do poszczególnych odbiorców (to są te zakłady, które są za małe lub się nie dogadały z dyrektorem generalnym).

3. Segment (rynek) lokalny - jest w gestii nadleśnictwa (nadleśniczego) i dotyczy on drobnych odbiorców hurtowych i odbiorców detalicznych.

Formy sprzedaży

Przy sprzedaży drewna w LP mogą mieć zastosowanie wszystkie stosowane w obrocie formy sprzedaży drewna, takie jak:

• przetarg ograniczony i nieograniczony

• aukcja

• submisje

• negocjacje

• komis

• sprzedaż z wolnej ręki

• sprzedaż detaliczna

Podstawą wszystkich rozważań jest cena średnia.

Produkcja globalna, czysta, towarowa, wartość dodana, zużycie pośrednie, produkt krajowy brutto.

Produkcja globalna (wartość globalna) - przez produkcje globalną należy rozumieć rezultat pracy tejże jednostki gospodarczej w okresie jednego roku. Produkcja globalna jest sumą wartości wszystkich wytworzonych dóbr i usług. Na produkcję globalną leśnictwa składa się:

1. Wartość pozyskanych i sprzedanych sortymentów

2. Wartość pozyskanych, a nie sprzedanych sortymentów drzewnych - remanenty drzewne (kiedyś więcej, obecnie często pod klienta)

3. Wartość produktów ubocznego użytkowania i legalnie pozyskanej zwierzyny łownej (wpływy z pozyskanej zwierzyny wchodzą do produkcji globalnej; także dochody ze stawów rybnych, plantacji choinek)

4. Wartość świadczonych usług przez jednostki LP (obecnie te usługi mają niewielkie znaczenie; mało jest już warsztatów naprawczych, drzewne; wchodzą w to też usługi transportowe)

Teoretyczną wartość produkcji globalnej leśnictwa można obliczyć za pomocą następującej formuły:

Pglob. = (c + v) + m

c - koszty materialne

v - koszty niematerialne

m - nadwyżka finansowa z jednostki gospodarczej, z której ta nadwyżka pochodzi

Są to całkowite koszty działalności danej jednostki gospodarczej.

• Produkcja czysta jest częścią produkcji globalnej, która powstaje po odliczeniu od produkcji globalnej kosztów materialnych:

P czysta = Pglob - c = v + m

Suma produkcji czystych wszystkich przedsiębiorstw i wszystkich działów gospodarki narodowej tworzyła dochód narodowy państwa.

Produkcja towarowa jest sumą wartości wytworzonych produktów przez daną jednostkę gospodarczą. Produkcja towarowa to produkcja globalna pomniejszona o wartość świadczonych usług (usługi nie są towarem).

Wartość dodana (produkcja dodana) to część produkcji globalnej pomniejszonej o zużycie pośrednie: W dod. = Pglob - zużycie pośrednie

Suma wartości dodanych wszystkich przedsiębiorstw i wszystkich działów gospodarki narodowej daje produkt krajowy brutto państwa (PKB).

Od 1995r. mamy w rocznikach tylko PKB (i nie ma dochodu narodowego jako podstawowej jednostki).

Zużycie pośrednie obejmuje koszty zużycia materiałów, surowców, paliw, energii, koszty usług obcych, wydatków na delegacje oraz pozostałe wydatki takie jak: koszty reklam, czynsze, dzierżawy.

Zużycie pośrednie ma wyższą wartość niż koszty materialne, zatem wartość dodana ma niższą wartość niż produkcja czysta, zatem PKB ma niższą wartość niż produkt narodowy. PKB to suma wartości dodanych.

Na produkcję globalną mają wpływ:

• powierzchnia lasów

• skład gatunkowy

• struktura pozyskania

• powierzchnia lasów ochronnych (około 50% lasów w Polsce to lasy ochronne)

W Polsce mamy około 9 mln ha lasów, a zapas 1,6(1,7) mld m³. Pozyskujemy około 30 mln m³.

W lasach ochronnych są większe koszty pozyskania drewna, wyższy jest wiek rębności, jakość surowca jest gorsza.

Leśnictwo wnosi nie więcej niż 0,5% do PKB. Rolnictwo, leśnictwo i łowiectwo daje łącznie około 6% PKB.

Prawidłowa i rzeczywista wartość produkcji leśnej:

Rzeczywista wartość produkcji leśnej to taka, która jest wyliczona zgodnie z obowiązującymi zasadami. Wartość prawidłowa produkcji leśnej jest to wartość rzeczywista zredukowana o wskaźnik E/Ru : W praw. = Wrz. + (E/Ru)

E - etat pozyskania drewna

Ru - rozmiar użytkowania drewna

Czynnik redukcyjny (E/Ru) ma za zadanie zmniejszać wartość produkcji leśnej o tzw. nadręby drewna.

Krytyczna ocena metodyki obliczania produkcji globalnej leśnictwa.

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, za produkcję globalną leśnictwa przyjmuje się wartość pozyskanego drewna (sprzedanego i nie), wartość użytków ubocznych i wartość usług. Zatem można przyjąć po pewnych uproszczeniach, że na produkcję globalną leśnictwa składają się tylko rezultaty jednego zakresu produkcji, tj. produkcji przy pniu, a nie uwzględnia się rezultatów drugiego zakresu produkcji leśnej, tj. na pniu. Natomiast do teoretycznej wartości produkcji globalnej P glob = (c + v) + m uwzględnia się koszty całego gospodarstwa leśnego, a więc koszty obu zakresów produkcyjnych. Efektem produkcji leśnej na pniu jest wielkość przyrostu bieżącego miąższości drzewostanu. Jednakże w trakcie realizacji pozyskania drewna część tego przyrostu miąższości jest pozyskana w postaci rozmiaru użytkowania lasu (Ru). Różnica między przyrostem bieżącym, a rozmiarem użytkowania nazywa się zmianą zapasu drzewnego na pniu Zz = Pb - Ru .

Ten sposób liczenia zmiany zapasu jest sposobem szybkim, ale przybliżonym (mało dokładnym). Zmianę zapasu można wyliczyć również za pomocą następującej formuły:

Zz = Z_n - Z_{n - 1}

Zz - zmiana zapasu

Z_n - zapas na koniec okresu

Z_{n - 1} - zapas na początku okresu

Ten sposób jest bardzo dobry, ale również bardzo pracochłonny (trzeba liczyć każde wydzielenie). Zmiana zapasu drzewnego na pniu w Polsce to rocznie kilkanaście mln m³.

Żeby tą zmianę dodać do...

Wartość zmiany zapasu można obliczyć mnożąc wielkość zmiany zapasu (Zz) przez odpowiednie wskaźniki:

Wz_z = Zz + Km³

+ Cm³ np

+ Cnm³ pd

+ TWD (dwa pierwsze najlepsze)

Km³ - wskaźnik kosztu produkcji 1 m³ drewna na pniu: Km³ = [(c + v) zag. lasu] / Pd

Cm³ np - cena 1 m³ na pniu: Cm³ np = Cpp - (c +v) poz.

Cn m³ pd - cena umowna pozyskanego drewna: Cn m³ pd = [Wpd - (c +v) poz.] / Ru

Wpd - wartość pozyskanego drewna

TWD - tablice wartości drzewostanów

Uwzględniając w produkcji globalnej wartość zmiany zapasu, to za produkcję globalną leśnictwa można by przyjąć wartość przyrostu bieżącego drzewostanów zgodnie z rachunkiem:

jeżeli Pb - Ru = Zz to WPb = Wru + WZz = Pglob (Wglob).

Podstawy, metody i zasady szacowania wartości lasu, społecznej wartości lasu oraz strat w drzewostanach.

Podstawy szacowania wartości lasu i wartości drzewostanu.

Ogół metod stosowanych do wyceny wartości lasów i wartości drzewostanów dzielimy na 3 grupy metod:

1. Statystyczne

2. Empiryczne

3. Tablicowe

I. Metody statystyczne szacowania wartości lasów:

Nazwa tej grupy metod pochodzi od statyki leśnej, tj. nauki o ocenianiu wartości lasu i rentowności gospodarstwa leśnego. Statyka leśna opierała się na modelu lasu normalnego, gospodarstwo leśne składało się z jednogatunkowych obrębów leśnych zgodnie z zasadą lasu normalnego. Twórcą teorii lasu normalnego był Hundestagen lub Heyer (1841). W ujęciu teorii lasu normalnego, las jest pewnym modelem o odpowiedniej strukturze i budowie, tj. normalnym ustosunkowaniem powierzchni klas wieku, normalnym zapasie, normalnym przyroście, normalnym etacie i normalnym rozmiarze użytkowania. Wg statyków leśnych las normalny miał gwarantować trwałość, ciągłość i równomierność użytkowania, a tym samym trwałość, ciągłość i równomierność dochodów gospodarstwa leśnego. Teoria lasu normalnego przyczyniła się do powstania monokultur sosnowych i świerkowych oraz dala podstawy do ukształtowania modelu organizacyjnego leśnictwa, zakładającego wielkoobszarowość jednostek organizacyjnych oraz zapewniał zasadę samofinansowania się leśnictwa.

Najczęściej mamy do czynienia z tą metodą w ekonomice i urządzaniu. Model ten jest fikcyjny i opierał się na pewnych założeniach. Skoro wiek rębności jest 100 lat to musi być równa ilość klas wieku o określonych przedziałach wiekowych.

W okresie statyki leśnej powstały dwa kierunki w zakresie szacowania wartości drzewostanów:

1. Metody oparte o rachunek procentowy

2. Metody oparte o rachunek rentowy

Szacowanie wartości lasu w oparciu o rachunek procentowy.

Wyróżnia się dwie odmiany tego rachunku, tzw. procent prosty i procent składany.

1. procent prosty

W ujęciu statyków leśnych las traktowany był jako kapitał, jak gdyby oddany do banku na procent prosty. Przyjmowali założenie, że stopa procentowa jak i wartość pieniądza nie zmienia się przez całą kolej rębu. U podstaw rachunku prostego leżało następujące założenie: jeżeli kapitał (las) oznaczony jako k_o zostaje oddany na n lat przy stopie procentowej P to odsetki d_n od tego kapitału wynoszą:

d_n = k_o * 0,0P 8 n

Stopa procentowa ustalona była z proporcji:

r / k_o = P / 100 => 0,0P = r / k_o

r - dochód czysty z lasu (renta)

k_o - kapitał (las)

Końcowa wartość kapitału (lasu) równa jest wartości początkowej i odsetkom, które ten kapitał przyniósł, czyli:

k_k = k_o + dn = k_o + k_o * 0,0P * n = k_o (1 + 0,0P * n)

Znając końcową wartość kapitału (lasu) można wyliczyć jego wartość początkową w myśl formuły:

k_o = k_k / (1 + 0,0P * n)

Rachunek procentu prostego został bardzo szybko odrzucony, ze względu na fakt, że dawał niskie wartości. W rachunku tym odsetki co roku przez całą kolej rębu (100 lat) były równe.

2. rachunek procentu składanego

Szacowanie wartości lasu w oparciu o procent złożony opierało się na założeniu, że jeżeli kapitał (las) oznaczony k_o zostaje oddany na zasadzie procentu składanego to corocznie wzrasta wartość tego kapitału, nie tylko odsetki od kapitału początkowego, lecz także o odsetki od odsetek, które wcześniej przyrosły przy danej stałej stopie procentowej. Przyjęte wcześniej założenie pozwoliło na sformułowanie twierdzenia, że kapitał k_o zostaje oddany na n lat przy stopie procentowej P to końcowa wartość kapitału k_k wynosi:

k_k = k_o * 1,0Pⁿ

Dowód na poprawność tej formuły jest następujący:

Po pierwszym roku:

k_k / k_o = (100 + P) / 100 = 1,0P => k_k = k_o + 1,0P

Po drugim roku:

k_k = k_o * 1,0P * 1,0P = k_o * 1,0P²

Po n latach:

k_k = k_o * 1,0Pⁿ - równanie prolongowania

k_o = k_k * 1 / 1,0Pⁿ - równanie dyskontowania

W rachunku tym końcowa wartość kapitału (lasu) składa się również z kapitału początkowego i odsetek, przy czym co roku kapitał początkowy ma inną (wyższą) wartość, powiększony o odsetki z minionego roku, w związku z tym odsetki przyjmują coraz wyższą wartość. Odsetki wzrastają w postępie geometrycznym. Wartość odsetek można obliczyć odejmując od wartości końcowej wartość początkową. Można to uczynić za pomocą następującej formuły:

Dn = k_k - k_o = k_o * 1,0Pⁿ - k_o = k_o (1,0Pⁿ - 1)

K_o = Dn / (1,0Pⁿ - 1) lub k_o= Dn * [1/ (1,0Pⁿ - 1)]

Współczynniki w postaci 1,0Pⁿ nazywa się współczynnikami prolongowania, a współczynniki w postaci 1 / 1,0Pⁿ nazywa się współczynnikami dyskontowania. Współczynniki prolongowania i dyskontowania zestawione były w specjalnych tablicach w celu ułatwienia szacowania wartości lasów.

Szacowanie wartości lasów w oparciu o rachunek rentowy:

Renta: w ujęciu statyków oznaczała kwotę (sumę pieniędzy), która w równych wysokościach i odstępach czasu wpływała do kasy nadleśnictwa. W zależności od częstości wpływania dochodu, renty dzielono na roczne i okresowe, a ze względu na długość okresu przez jaki renty wpływały, dzielono je na renty wieczne i renty skończone.

Do szacowania wartości lasu stosowano dwa rodzaje rachunku rentowego, a mianowicie tzw. rentę leśną i rentę gruntową.

Szacowanie wartości lasu o rentę leśną:

Metoda renty leśnej zwana jest metodą pośrednią, ponieważ wartość lasu obliczano pośrednio z dochodu, jaki ten las przynosi. U podstaw rachunku renty leśnej stała proporcja ma postać:

r / k_o = P / 100 k_o = r / 0,0P => k_o r * (1 / 0,0P)

r - dochód czysty z lasu (lub renta)

P - przyjęta stopa procentowa

Z tejże proporcji można było wyliczyć stopę procentową jak i rentę:

r / k_o = 0,0P => r = k_o * 0,0P

Równanie w postaci k_o = r / 0,0P nosiło nazwę równania kapitalizacji, natomiast sam współczynnik 1 / 0,0P nazywano współczynnikiem kapitalizacji lub wartościowania. Współczynnik kapitalizacji czy wartościowania jest odwrotnie proporcjonalny do przyjętej stopy procentowej.

Np. 0,01 1 / 0,01 = 100

0,05 1 / 0,05 = 20

Współczynniki kapitalizacji czy wartościowania zestawione były w odpowiednich tabelach w celu ułatwienia szacowania wartości drzewostanów.

U podstaw renty leśnej było założenie, że kapitałem zakładowym gospodarstwa leśnego jest las, czyli grunt wraz z drzewostanami. Dochód czysty (renta) był dokładnie liczony zgodnie z formułą:

r = Au + D - (c + u * v)

r - dochód czysty

Au - wartość dochodów z użytkowania rębnego

D - wartość dochodów z użytkowania przedrębnego

Dochód to przychód minus koszty.

c - koszty założenia upraw na powierzchniach powstających po użytkowaniu głównym (rębnym)

u - kolej rębu

v - koszty zarządu i administracji przypadającej na powierzchnie użytkowania głównego

Zatem jeśli do wcześniej znanej formuły podstawimy za r:

k_o = [Au + D - (c + u * v)] / 0,0P

Powyższa formuła na wartość lasu dotyczy renty rocznej wiecznej.

Szacowanie wartości lasu w oparciu o rentę gruntową:

Metoda ta za kapitał zakładowy przyjmowała grunt wraz ze środkami trwałymi (budynki, drogi), natomiast drzewostany traktowała jako kapitał obrotowy ze względu na długi okres dojrzewania drzewostanów. W oparciu o tak przyjęte założenie wartość nieruchomości leśnej obliczono metodą składnikową, tj. obliczono osobno dochodową wartość gruntu leśnego oraz dochodową wartość drzewostanów. W ujęciu teorii renty gruntowej dochód daje grunt leśny. Metoda ta ze względu na sposób obliczenia wartości nazywana bywa niekiedy metodą składnikową lub metodą bezpośrednią. W okresie statyki leśnej powstało szereg szkół w zakresie szacowania wartości lasu w oparciu o rentę gruntową.

System Presllera Hayera:

W założeniu przyjmowali oni, że u podstaw gospodarki leśnej leży nie gotowy drzewostan, lecz ziemia niezalesiona przeznaczona do gospodarki leśnej. Podstawowe znaczenie w szacowaniu wartości nieruchomości leśnej jak i rentowności gospodarstwa leśnego miało równanie równowagi gospodarczej. U podstaw równania równowagi gospodarczej było założenie, że odsetki od kapitału gruntu leśnego (B) oraz odsetki od kapitału administracyjnego (V), a także odsetki od kapitału odnowień (upraw leśnych; c) stanowią koszty działalności gospodarstwa leśnego, które powinny być pokryte przez dochód czysty obliczony jako różnica przychodów i wydatków sprolongowanych (przeniesionych) na koniec wieku rębności. Równanie równowagi gospodarczej miało postać:

Au + Da * 1,0P ^u-a + ... + Dn * 1,0P ^u-n = (B+V)*(1,0Pⁿ - 1) + c* 1,0P^u

Au - dochód z użytkowania rębnego

Da (Db, Dc...Dn) - dochody z użytkowania przedrębnego uzyskana w wieku a,

b...n

P - przyjęta stopa procentowa

U - wiek rębności

a, b...n - wiek pobrania użytków przedrębnych

B - wartość gruntu leśnego

V - wartość kapitału administracyjnego

c - koszt założonych upraw

Wartość gruntu leśnego obliczano za pomocą wzoru Faustmanna, natomiast wartość drzewostanu obliczono za pomocą wzoru Presllera Hayera. Wzory te z czasem ulegały pewnym modyfikacjom (uproszczeniu). Uproszczone wzory wyżej wymienionych autorów w ujęciu Studniarskiego mają postać:

Bu = [Au + Dn - (C+V) / (1,0Pⁿ - 1) - na wartość gruntu

HEm = [ Au + Dm - (B+V) / 1,0P^u-m - na wartość drzewostanu

Bu - dochodowa wartość gruntu

Au - wartość dochodu z użytkowania rębnego

Dn - wartość dochodu z użytkowania przedrębnego

C -koszt założenia upraw

V - koszt zarządu administracji

u - wiek rębności

HEm - dochodowa wartość drzewostanu

Dm - dochód z użytkowania przedrębnego

B - odsetki od kapitału gruntu

m - wiek szacowania

Empiryczne metody szacowania wartości drzewostanów:

Teorię renty gruntowej w ujęciu Presllera Hayera ostrej krytyce poddał Glaser, który był zwolennikiem renty leśnej i zapoczątkował empiryczne metody szacowania wartości drzewostanów. Glaser uważał, że należy oddzielnie (inaczej) szacować wartość drzewostanów dojrzałych (rębnych), a oddzielnie wartość drzewostanów niedojrzałych. Z czasem uznał, że z drzewostanów niedojrzałych należy wydzielić uprawy i młodniki i oszacować wg innej metody. Wartość upraw i młodników proponował obliczać za pomocą metody wyłożonych kosztów od założenia uprawy do momentu szacowania, pomniejszoną o ewentualne dochody z użytkowania przedrębnego.

Wi = ? wyłożonych kosztów

Największe osiągnięcia Glaser posiada w zakresie szacowania wartości drzewostanów starszych (średnich klas wieku). W zakresie szacowania wartości drzewostanów średnich klas wieku Glaser opracował 3 formuły szacowania wartości drzewostanu:

1.Formuła pierwsza Glasera

Ai / Au = i / u => Ai = Au * (i / u)

Ai - wartość drzewostanu w wieku szacowania

Au - wartość drzewostanu w wieku rębności

i - wiek szacowania

u - wiek rębności

Glaser przyjął założenie, że wartość drzewostanu wzrasta proporcjonalnie do wieku, stąd ułożył tę formułę.

Tak wyliczona wartość drzewostanu, choć poprawna matematycznie, dawała wyniki zawyżone w stosunku do drzewostanów młodszych (30-40 lat).

2.Formuła druga Glasera

Przyjął założenie, że wartość drzewostanu wzrasta proporcjonalnie do kwadratu wieku.

Ai / Au = i² / u² => Ai = Au * (i² / u²)

Ta formuła dawała zaniżone wartości.

3.Formuła trzecia Glasera

Ai = (Au - c) * (i² / u²) + c

c - koszt założenia uprawy.

Drzewostany rębne i przeszłorębne obliczał za pomocą metody wartości sprzedażnej, którą obliczał za pomocą formuły:

Am = Am' - kp

Am - wartość sprzedażna drzewostanu netto w wieku rębności

Am' - wartość sprzedażna brutto

kp - koszty pozyskania drewna

Wartość sprzedażną obliczał:

Am' = (m₁ * c₁ + ... + m_n * c_n)

m₁... n - miąższość poszczególnych sortymentów

c₁... n - cena poszczególnych sortymentów

kp = kp₁ +...+ kp_n

kp₁ - koszt pozyskania pierwszego sortymentu

Modyfikacji wzorów Glasera dla warunków polskich dokonał prof. Świąder. Określił przede wszystkim ramy czasowe dla poszczególnych metod i zaproponował odpowiednie formuły rachunku. Przyjął założenie, że uprawy i młodniki są dla gatunków iglastych do wieku 20 lat, dla gatunków liściastych do 30 lat, z wyjątkiem Db do 40 lat. Drzewostany średnich klas wieku (do wieku rębności) to drzewostany powyżej wymienionych lat do przyjętego wieku rębności w planie urządzania lasu dla danego gatunku. Drzewostany przeszłorębne i rębne - równe i powyżej wieku rębności. Zaproponował by uprawy i młodniki szacować za pomocą metody kosztów reprodukcji; drzewostany średnich klas wieku za pomocą metody wartości spodziewanej; drzewostany rębne i przeszłorębne za pomocą metody wartości sprzedażnej.

Empiryczne metody szacowania drzewostanów.

• Młodniki i uprawy

Metoda kosztów reprodukcji ma postać:

Wr = (kj + k_k * n + k_o * i) * z * p * BWP

kj - koszt jednorazowego założenia uprawy

k_k - koszt kilkakrotny związany z pielęgnowaniem

n - liczba zabiegów pielęgnacyjnych

k_o - koszty ochrony i administracji

i - wiek uprawy / młodnika

z - zadrzewienie

p - powierzchnia

BWP - bonitacyjny współczynnik przeliczeniowy

BWP ma za zadanie podnosić wartość upraw i młodników rosnących na lepszych siedliskach (bonitacjach). Prof. Świąder przyjął założenie, że średnie koszty (w nawiasie) odpowiadają wartości wyłącznie na najsłabszych siedliskach. Koszty zawarte w nawiasie należy brać z dużej jednostki organizacyjnej typu RDLP i koszty jako koszty średnie z 3 lat. BWP obliczamy jako stosunek zasobności drzewostanu rębnego rosnącego na danym szacowanym siedlisku do zasobności drzewostanu rębnego rosnącego na najsłabszym siedlisku dla danego gatunku. Zasobność drzewostanów rębnych potrzebna do obliczenia BWP należy odczytać z tablic zasobności drzewostanów rębnych (np. Szymkiewicza).

Wartość BWP dla słabszej bonitacji zawsze jest 1 i wzrasta wraz ze wzrostem bonitacji.

• Drzewostany średnich klas wieku

Ai = (Au - c) * (i² / u²) * z * p To jest tzw. czwarta wersja wzoru Glasera.

Ai - wartość spodziewana w wieku „i” (szacowania)

Au - wartość sprzedażna w wieku rębności

c - koszt założenia 1ha lasu

i - wiek szacowania

u - wiek rębności

z - zadrzewienie

p - powierzchnia

• Drzewostany rębne i przeszłorębne

Metoda wartości sprzedażnej dla drzewostanów rębnych i przeszłorębnych:

Au = ( M₁ *C₁ +...+ M_n * C_n ) - kp

M - miąższość poszczególnych sortymentów

C - cena poszczególnych sortymentów

kp - koszty pozyskania

• Metody tablicowe

Szacowanie wartości lasu i strat w drzewostanach jest wyjątkowo trudne z przyczyn metodycznych i praktycznych. Szacowanie jest trudne, bo nie mamy wzorca odniesienia. W 1968r. podjęto próby skonstruowania tablic wartości drzewostanów w celu ułatwienia szacowania wartości drzewostanów i strat w drzewostanach. Twórcami tablic są prof. Tadeusz Partyka i prof. Tadeusz Trampler, pracownicy IBL-u. Pierwsze wydania tablic podawały wartość drzewostanów w jednostkach pieniężnych, wymagały one jednak ciągłej weryfikacji, ze względu na zmianę wartości pieniądza i procesy inflacyjne. Od 1985r. tablice opracowane są w jednostkach przeliczeniowych do ustalenia wartości. Przelicznik ustalono dzieląc wartość drzewostanu przez cenę średnią 1m³ drewna. W tablicach wartości drzewostanu umieszczone są w 3 rodzajach tabel:

Wk (Wki) - wartość wg wyłożonych kosztów

Wi (Wdi) - wartość spodziewana drzewostanów

Ws (Wspi) - wartość sprzedażna drzewostanu

Tablice wartości drzewostanów podają wartość dla 1ha pełnego zadrzewienia (1,0) dla każdej bonitacji oddzielnie z odstopniowaniem wartości co 1 rok. Aktualnie obowiązujące tablice nazywane tablicami wskaźników wartości drzewostanów zawarte są w rozporządzeniu ministra środowiska z 20.04.2002r. w sprawie jednorazowego odszkodowania za przedwczesny wyrąb (Dz. u. nr 99. poz. 905). Tablice te podają wartość dla głównych gatunków lasotwórczych drzew, a mianowicie dla So i Md w wieku rębności do 100 lat i wieku rębności powyżej 100lat; dla Jd i Dg, bez względu na wiek rębności; dla Św w wieku rębności do 100lat i w wieku rębności powyżej 100lat; dla Bk, Kl, Wz i Jw.; dla Db i Js o wieku rębności do 140 lat i powyżej 140lat; dla Ol cz., Lp, Rb i Tp; dla Os; dla Brz; dla Gb. Olszę szarą należy traktować tak jak osikę o czwartej klasie bonitacji. Wartość spodziewaną dla potrzeb tablic obliczono za pomocą wzoru Partki:

Wi = (Wur + Wup_u - Wup_i) * (ki / ku)

Wi - wartość spodziewana

Wur - wartość użytków rębnych

Wup_u - wartość użytków przedrębnych pozyskanych do wieku „u” (do wieku rębności, z całej kolei rębu)

Wup_i - wartość użytków przedrębnych pozyskanych do wieku „i”

ki - koszty produkcji drewna (hodowli) do wieku „i”

ku -koszty produkcji drewna (hodowli) do wieku rębności „u”

Wartość wg wyłożonych kosztów liczono wg formuły:

Wki = (kj + k_k *n + k_o * i)

Wartość sprzedażną liczono wg formuły sprzedażnej Świądra:

Wspi = (M₁ * C₁ +...+ M_n * C_n) - kp

W celu obliczenia wartości drzewostanów należy wartość wskaźników odczytanych z tablic przemnożyć przez zadrzewienia, powierzchnię i cenę średnią drewna podawaną przez GUS.

Z punktu widzenia szacowania wprowadzanie ceny GUS-owskiej jest błędem, ale dobre z punktu widzenia podatków. Zgodnie z prawem musimy ją stosować.

W przypadku szacowania wartości drzewostanów wielogatunkowych oddzielnie szacujemy wartość drzewostanów dla gatunków wchodzących w skład drzewostanu i mnożymy razy udział poszczególnego gatunku.

Szacowanie strat w drzewostanach.

Konieczność wyceny strat w drzewostanach wynika m.in. z następujących przyczyn:

1. Strat na przyroście drzewostanów, które na skutek zniszczeń lub przedterminowego wyrębu nie osiągnęły wieku kulminacji przeciętnego przyrostu miąższości drewna.

2. Strat spowodowanych przez pożary, powodzie, huragany.

3. Straty powstałe na skutek przedterminowego wyrębu drzewostanu (pod budowę autostrad, bloków)

4. Szacowanie strat na przyroście spowodowanych przez czynniki abiotyczne i biotyczne.

Straty w drzewostanach możemy szacować:

1. Metodami klasycznymi.

2. Metodami tablicowymi.

• Metody klasyczne

Straty na przyroście.

W ekonomice leśnictwa wypracowano 2 metody szacowania strat na przyroście w drzewostanach, które nie osiągnęły wieku kulminacji przeciętnego przyrostu miąższości drewna. Czynnikiem różnicującym jest fakt, czy powierzchnia pod drzewostanem ulega odnowieniu, czy też nie. Szacowanie strat na przyroście w wyniku przedterminowego wyrębu drzewostanów (pod zabudowę), gdy powierzchnia nie zostanie odnowiona, straty szacuje się:

S_i I = (P_k * k - P_i * i) * z * p * Cśr

P_k - przyrost miąższości drewna w wieku kulminacji

k - wiek kulminacji

P_i - przyrost wieku szacowania

i - wiek wyceny

z - wskaźnik zadrzewienia

Cśr - cena średnia 1m³ drewna

p - powierzchnia

Szacowanie strat na przyroście, gdy powierzchnia zostanie odnowiona:

S_i II= (P_k - P_i ) * i * z * Cśr * P

Przyjmuje się założenie, że nowo założona uprawa rekompensuje straty na przyroście powstające w okresie między wiekiem wyceny „i” i kulminacji „k”.

Szacowanie strat w drzewostanach w przypadku zniszczenia.

Wielkość straty równa jest wartości drzewostanu szacowanej za pomocą odpowiedniej metody pomniejszoną o wartość możliwego do odzyskania drewna.

• w przypadku zniszczenia uprawy (młodnika) szacujemy wg formuły Świąda:

Wr = (k_j + k_k * n + k_o * i) * z * p * BWP

• w przypadku zniszczenia drzewostanów średnich klas wieku według formuły Świąda:

Ai = (Au - c) * (r² / v²) * z * P

W sytuacji, gdy zniszczony drzewostan nie osiągnął wieku kulminacji przeciętnego przyrostu miąższości drzewostanów dodatkowo należy obliczyć wartość strat na przyroście za pomocą formuły SiII:

Str. = Ai + SiII

- w przypadku drzewostanów rębnych i przeszłorębnych całość straty wg formuły:

Str. = Au = (M₁ * C₁ +...+ M_n * C_n) - kp

Szacowanie strat związanych z przedterminowym wyrębem (np. autostrady), zwykle z konieczności przekazania powierzchni leśnej pod budownictwo:

• usunięcie uprawy (młodnika)

Decyzję o przekazaniu gruntu leśnego wydaje Minister Środowiska. Zadaniem leśników jest pozyskać wszystkie sortymenty i je sprzedać, a inwestorowi przekazać powierzchnię po drzewostanie. Wycena to obliczanie różnicy między wartością uprawy (młodnika) za pomocą metody kosztów reprodukcji, a wartością możliwego do odzyskania drewna:

Str = Wr - Wp sort.

Wp sort - wartość pozyskanych sortymentów drewna

Wr - wartość odtworzonej uprawy

• w przypadku usunięcia drzewostanów średnich klas wieku, drzewostanu, który nie osiągnął kulminacji przyrostu rocznego szacowanie strat ogranicza się do szacowania strat na przyroście za pomocą formuły SiI:

Str = SiI

albowiem do dyspozycji nadleśnictwa pozostaje drewno pełnej wartości.

• gdy drzewostan jest po kulminacji strat na przyroście się nie szacuje

Str = 0

• w przypadku drzewostanów rębnych i przeszłorębnych postępuje się podobnie, bo są po kulminacji przyrostu miąższości, a do dyspozycji leśników pozostaje drewno pełnej wartości

Str = 0

• Metody tablicowe

• W przypadku zniszczenia drzewostanów:

Wartość straty równa jest wartości spodziewanej drzewostanu, zatem formuła ma postać:

Str = Wi * z * p * C_GUS

2. W przypadku częściowego uszkodzenia drzewostanów:

Str = (Wiu - Wi) * (Z_i -Z_s) * p * C_GUS

Wiu - wartość spodziewana w wieku rębności (z tablic)

Wi - wartość spodziewana w wieku straty, szacowania

Z_i - zadrzewienie w wieku „i” tuż przed wystąpieniem straty

Z_s - spodziewany wskaźnik zadrzewienia po ustąpieniu czynnika szkodotwórczego

3. W przypadku przedterminowego wyrębu

Sposób szacowania określa ściśle rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 20.06.2002r. w sprawie jednorazowego odszkodowania za przedwczesny wyrąb:

• dla młodszych drzewostanów, dla których w tablicach wartości drzewostanów jest wartość wyłożonych kosztów (Wk), wartość strat należy szacować:

Str = Wk * z * p * C_GUS

• dla drzewostanów starszych, dla których nie ma w tablicach wartości wyłożonych kosztów (Wk):

Str = (Wi - Wspi) * z * p * C_GUS

Wi - wartość spodziewana w wieku rębności

Wspi - wartość sprzedażna drzewostanu w wieku „i” (powstania szkody)

(wykres)

Metody i sposoby szacowania wartości pozagospodarczych funkcji lasu (pozagospodarcza - infrastrukturalna).

VII Kongres Leśny w Buenos Aries (1917r.): 3 funkcje lasów: produkcyjna, ochronna, społeczna.

Metoda Ostrowskiego:

Wartość gospodarcza i wartość społeczna

W_? = [(R / 0,0p) + W_s) * s

R - renta

p - stopa procentowa

W_s - wartość społeczna

s - współczynnik jakościowy szacowanego gospodarstwa

Renta leśna ( R) / roczny dochód właściwy netto:

R = D_c + (E - U) * c + z * k

D_c - dochód roczny czysty

E - etat pozyskania m³ wg operatu

U - rozmiar użytkowania

c - przeciętna cena 1m³ grubizny na pniu netto

z - powierzchnia zalesień (bez odnowień)

k - średni koszt roczny hodowli lasu na 1ha zalesień

c = cena zagospodarowania / przyrost bieżący

Metoda Ostrowskiego jest prosta, bo dane można uzyskać bezpośrednio w nadleśnictwie.

Współczynnik s (0,8 - 1,2) - uwzględnia stan sanitarny lasów: stopień zainwestowania.

Dochód czysty D_c:

D_c = Wglob. - (C + V)

---