Akcje jako instrument właścicielski

Akcja jest papierem wartościowym, dokumentem stwierdzającym udział w spółce akcyjnej, która jest własnością akcjonariuszy - często tysię­cy osób i instytucji - z których każdy posiada część kapitału spółki. Ten, kto ku­puje akcje spółki, staje się współwłaścicielem budynków, maszyn i wszystkiego, co stanowi majątek spółki. Wielkość posiadanego przez akcjonariuszy kapitału spółki zależy od liczby nabytych akcji. Każdy akcjonariusz odpowiada za zobo­wiązania spółki akcyjnej jedynie do wysokości wpłaconego kapitału. Istnieje za­tem możliwość poniesienia straty z tytułu nabycia akcji spółki. Cena akcji może spaść nawet do zera.

Nabywcy akcji spółki stają się akcjonariuszami, czyli współwłaścicielami spółki. Akcjonariusze decydują o jej losach poprzez uczestnictwo w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy. Zgromadzenie dokonuje wyboru władz spółki (rady nadzorczej oraz zarządu) i podejmuje zasadnicze decyzje dotyczące jej działalności. Od ilości akcji posiadanych przez każdego akcjonariusza zależy liczba głosów na walnym zgromadzeniu. Ten, kto ma więcej akcji, ma również więcej głosów, a tym samym większy wpływ na losy spółki.

Akcjonariusz - z chwilą objęcia akcji - nabywa ogół praw i obowiązków z ty­tułu uczestnictwa w spółce akcyjnej. Prawa te dzielą się na majątkowe i korpo­racyjne. Te pierwsze mogą być przedmiotem samodzielnego obrotu. Prawa kor­poracyjne mogą być zbywane jedynie z samą akcją. Ze względu na sposób wy­konywania praw dzielą się one na indywidualne i kolektywne. Występują także prawa, których można się zrzec, i takie, które zrzeczeniu nie podlegają.

Do praw akcjonariusza zaliczamy:

1. Prawa majątkowe:

- prawo do dywidendy

- prawo do uczestniczenia w podziale majątku spółki w razie jej likwidacji

- prawo do poboru akcji nowej emisji

2. Prawa korporacyjne

- prawo głosu

- prawo do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu

- bierne prawo wyborcze do organów spółki

- prawo zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia

- prawo sankcjonowania władz spółki

3. Inne prawa

- prawa mniejszości

- prawo do rozporządzania akcjami przez akcjonariuszy.

Do obowiązków akcjonariusza zaliczamy:

- obowiązek dokonania pełnej wpłaty na akcje

- obowiązek wniesienia aportów

- obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych

- obowiązek dopłaty do wkładów kapitałowych, od których wniesienia uzależnione jest uzyskanie akcji uprzywilejowanych

- obowiązek lojalności akcjonariuszy wobec spółki.

Realizacja praw i obowiązków wynikających z akcji może rozpocząć się już z chwilą objęcia akcji przez akcjonariuszy. Skuteczność urzeczywistnienia zarówno praw, jak i obowiązków będzie zależeć od dokonania wpisu do rejestru handlowego w przedmiocie objęcia akcji w ramach tworzenia spółki akcyjnej lub podwyższenia kapitału akcyjnego już istniejącej spółki. Jednakże na etapie poprzedzającym wpis akcjonariusze mają możliwość wykonywania niektórych upraw­nień i spełniania obowiązków objętych procedurami przewidzianymi dla podwyższenia kapitału akcyjnego, a zwłaszcza dla tworzenia spółki akcyjnej. Taka realizacja praw i obowiązków z akcji zależy od pełnej skuteczności umowy, której były przedmiotem.

Prawo do udziału w zysku spółki, czyli prawo do otrzymania dywidendy, jest jednym z najważniejszych praw majątkowych akcjonariusza. Prawo to zależy od wyników finansowych spółki oraz decyzji walnego zgromadzenia. Jeżeli spółka nie wygospodaruje zysku netto za dany rok obrotowy, to walne zgromadzenie nie ma czego dzielić między akcjonariuszy czy decydować o reinwestycji zysku w dalszą działalność spółki. Realizowanie prawa do dywidendy stanowi istotną zachętę do nabywania akcji spółki. Spółka dywidendowa, bo tak nazywa się spółka regularnie wypłacająca dywidendę, może stanowić atrakcyjną inwestycję dla inwestorów zamierzających otrzymywać dochód cząstkowy z akcji, zanim zdecydują się zrealizować zysk z tytułu ich sprzedaży.

Trzeba odróżniać wypływające z ak­cji, jako prawa udziałowego, ogólne prawo do odpowiedniej części po­dzielonego zysku netto spółki od konkretnego roszczenia o wypłatę okre­ślonej kwoty - należnej akcjonariuszowi na skutek uchwały walnego zgromadzenia, zarządzającej wypłacenie ustalonej kwoty zysku na każdą akcje w spółce.

W spółce akcyjnej, podobnie jak w spółce z ograniczoną odpowie­dzialnością, czysty zysk istnieje wówczas, gdy aktywa pokrywają długi spółki i cały kapitał akcyjny oraz gdy pozostaje jeszcze nadwyżka. Zysk roczny oblicza się na podstawie bilansu, który należy sporządzić według zasad wyrażonych w art. 422 k.h. i nast. Możliwe są sytuacje, że w danym roku spółka ma dochody, ale nie ma zysku ze względu na fakt, iż w po­przednim roku „nadszarpnięty" został kapitał akcyjny, a powstała w ten sposób luka jeszcze nie została zapełniona. Art. 191 § 1 k.h. przyznaje wspólnikom spółki z o.o. (dotyczy to także spółki akcyjnej) prawo do czystego zysku wynikającego z rocznego bilansu, jeżeli w myśl statutu spółki zysk nie został wyłączony od podziału. Aby mogło powstać prawo wspólników do zysku muszą być spełnione następujące warunki: zysk musi wynikać z rocznego bilansu, musi zostać podjęta uchwala walnego zgromadzenia o przeznaczeniu części zysku do podziału między akcjona­riuszy, chyba, ze statut spółki akcyjnej stanowi inaczej.

Prawo do uczestniczenia w podziale majątku spółki w razie jej likwidacji określane jest również mianem prawa do udziału w kwocie likwidacyjnej. Należy podkreślić, że z istoty spółki akcyjnej oraz z przepisów kodeksu handlowego (art. 422 pkt. 1 k.h.) wynika, że wpłaty akcjonariuszy na akcje oraz wniesione przez nich wkłady niepieniężne nie są darowane spółce. Wartości te księgowane są w bilansie spółki po stronie pasywów i podlegają zwrotowi w razie rozwiązania spółki lub zakończenia jej bytu prawnego w inny sposób (z wyjątkiem fuzji).

Kwota likwidacyjna zwracana jest akcjonariuszom w zasadzie w gotówce, aczkolwiek trudno wykluczyć możliwość jej zwrotu w postaci aportu, czyli wkładu niepieniężnego, wniesionego na pokrycie kapitału akcyjnego. Majątek spółki pozostały po zaspokojeniu wierzycieli dzielony jest między akcjonariuszy w stosunku do dokonanych przez każdego z nich wpłat na kapitał akcyjny, z tym, że akcje uprzywilejowane co do podziału majątku korzystają z prawa pierwszeństwa.

Suma li­kwidacyjna majątku podlega podziałowi między akcjonariuszy proporcjonal­nie do wartości nominalnej posiadanych przez nich akcji. W kolejce do likwi­dowanego majątku akcje, stanowiące dowody współwłasności, znajdują się na samym końcu. Oznacza to, że przed akcjonariuszami spółka zobowiązana jest wywiązać się w stosunku do swoich wierzycieli. W praktyce akcjonariu­szom pozostaje niewiele, a najczęściej nie otrzymują niczego, ale też nie po­noszą osobistej odpowiedzialności materialnej za kwoty, które nie zostaną zwrócone wierzycielom.

Prawo do poboru akcji nowej emisji jest związane z podwyższeniem przez spółkę kapitału akcyjnego. Polega na tym, że dotychczasowi akcjonariusze spółki z mocy ustawy (art. 435 § 1 k.h.) mają zagwarantowane pierwszeństwo w obejmowaniu akcji nowej emisji. Prawo to istnieje po to, by ochronić dotychczasowych akcjonariuszy przed przejęciem pakietu kontrolnego akcji przez nowych akcjonariuszy, którzy przystępują do spółki na zasadzie objęcia akcji nowej emisji. Zjawisko to określane jest mianem ochrony dotychczasowych akcjonariuszy przed „rozwodnieniem" lub majoryzacją kapitału akcyjnego.

Ustawowe prawo do poboru akcji nowej emisji może być wyłączone lub ograniczone przez założycieli spółki w statucie lub przez walne zgromadzenie w uchwale o podwyższeniu kapitału akcyjnego.

Walne zgromadzenie może podjąć uchwałę o pozbawieniu dotychczasowych akcjonariuszy prawa poboru. Jednakże wyłączenie lub ograniczenie prawa do poboru akcji nowej emisji przez dotychczasowych akcjonariuszy podlega szczególnemu reżimowi prawnemu, który znajduje zastosowanie jedynie wtedy, gdyby przedmiotowe zagadnienie nie zostało uregulowane w statucie spółki.

Objęcie nowej emisji akcji może bowiem łączyć się ze znaczną nawet premią, jeżeli wartość rynkowa waloru jest wyższa niż cena emisyjna. Ponadto każda dodatkowa emisja akcji, jeśli ich sprzedaż następuje z wyłączeniem dotychczasowych akcjonariuszy lub w innych wielkościach, niż proporcjonalnie do dotychczasowego podziału udziałów pomiędzy akcjonariuszami, powoduje istotne zmiany w uprawnieniach do podziału majątku spółki.

Prawo głosu jest to podstawowe, najważniejsze prawo przysługujące akcjonariu­szowi. Wykonując je akcjonariusz realizuje swoje prawo członkostwa w spółce akcyjnej. Umożliwia ono akcjonariuszowi wpływ na sprawy spółki, w szczególności daje mu możliwość udziału w podejmowaniu de­cyzji dotyczących powołania i odwołania władz, wyboru kierunków działalności spółki, emisji nowych akcji, dopuszczenia do spółki nowych akcjonariuszy, podziału zysku i wypłaty dywidendy. Już w momencie, gdy akcjonariusze wyrażają zgodę na zawiązanie spółki akcyjnej i brzmienie statutu, muszą dodatkowo stwierdzić wybór pierwszych władz (art. 314 § 2 k.h.). Ustanowienie pierwszych władz zarządzających i nadzorczych powinno nastąpić najpóźniej w akcie o zawiązaniu spółki. Wybierając pierwsze władze spółki akcjonariusze zazwyczaj pierwszy raz korzystają z prawa głosu w danej spółce akcyjnej.

Każda akcja daje prawo do jednego głosu (art. 404 zd. 1 k.h.). Uprawnienia do głosu mogą być przyznane tylko akcjonariuszom (głos ,,idzie" za akcją). Nie mogą być skutecznie przyznane osobom nie będącym akcjonariuszami. Umowy mające na celu nabycie samego prawa głosu bez innych praw akcyjnych są pozbawione skutków prawnych.

Nie można wywierać na akcjonariusza presji, jak ma on wykonywać prawo głosu, w szczególności, jak ma głosować na walnym zgromadze­niu. Nie są ważne jakiekolwiek ustalenia lub porozumienia w tym zakresie.

W razie zastawienia akcji lub ustanowienia na niej prawa użytkowa­nia, prawo do głosowania pozostaje przy akcjonariuszu.

Nie można skutecznie postanowić w statucie lub w uchwale walnego zgromadzenia, że prawo głosu nadaje tylko posiadanie większej ilości ak­cji. Nie ma akcji, które upoważniałyby tylko do pobierania zysku i do udziału w majątku pozostałym po likwidacji, a nie do głosowania. Prawo do głosu nadaje zatem także akcja użytkowa, ale nie świadectwo założy­cielskie, gdyż ono nie jest akcją.

Akcjonariusz nie ma prawa zrzec się wykonywania przysługującego prawa głosu, nawet na pewien okres.

Kolejnym prawem jest prawo do uczestniczenia w walnym zgromadzeniu akcjonariuszy i współdecydowania o sprawach będących przedmiotem jego obrad. Każdy akcjonariusz może uczestniczyć w zwoływanym na ogół raz w roku przez zarząd spółki walnym zgromadzeniu, na którym przedstawia się jej wyniki finansowe (ekonomiczne), poddając je ocenie akcjonariuszy i gdzie są dyskutowane kwestie mające istotne znaczenie dla rozwoju spółki.

Zasadą jest, że akcjonariusz nie może być pozbawiony możliwości uczestniczenia w walnym zgromadzeniu spółki akcyjnej i wyrażenia na nim swojego stanowiska. Podkreśla się, że prawo uczestnictwa w wal­nym zgromadzeniu jest jednym z najistotniejszych praw akcjonariusza.

Z przepisów kodeksu handlowego o walnych zgromadzeniach spółki akcyjnej wynika treść prawa uczestnictwa w walnym zgromadzeniu. Prawo do uczestnictwa w walnych zgromadzeniach obejmuje szereg po­szczególnych uprawnień, wykonywanych przez akcjonariusza na wal­nym zgromadzeniu. Są to następujące uprawnienia: prawo obecności na walnym zgromadzeniu, żądania sporządzenia i sprawdzenia listy obecno­ści (art. 403 k.h.), odbywania obrad i rozpraw, stawiania wniosków (art. 397 § 2 k.h.), wnoszenia sprzeciwów co do odbycia walnego zgromadze­nia (art. 398 § 1 k.h.) lub co do powzięcia uchwał (art. 397 § 1 k.h.), lub przeciwko powziętej uchwale (art. 413 § 2 k.h.) oraz prawo głosowania na walnym zgromadzeniu (art. 404 k.h.).

Bierne prawo wyborcze do organów spółki oznacza, iż akcjonariusz może zostać wybrany do zarządu, rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej spółki, której akcje posiada.

Bierne prawo wyborcze do władz spółki przysługuje każdemu akcjonariuszowi. Może on go jednak nie mieć, jeżeli np. charakter wykonywanych przez niego czynności w spółce wyklucza możliwość powołania go na określone stanowisko. Według art. 378 k.h.: „Członkowie zarządu, likwidatorzy i pracownicy spółki zajmujący stanowisko głównego księgowego, radcy prawnego, kierownika zakładu lub inne podlegające bezpośrednio członkowi zarządu nie mogą być równocześnie członkami rady nadzorczej lub ko­misji rewizyjnej".

Członkiem rady nadzorczej może być także osoba, która nie jest ak­cjonariuszem. Przy wyborze organów spółki akcyjnej kodeks handlowy nie wymaga kwalifikowanej uchwały, stąd zapadają one bezwzględną większością głosów oddanych (art. 407 k.h.), chyba, że statut spółki ak­cyjnej stanowi inaczej.

Bierne prawo wyborcze należy do grupy praw tzw. udziału osobiste­go akcjonariuszy. Obok możliwości wybrania akcjonariusza do organów spółki, jego osobistym prawem jest prawo przeglądania ksiąg i dokumen­tów dotyczących handlowej strony przedsiębiorstwa, oraz prawo do uczestniczenia i głosowania na walnym zgromadzeniu. Są to prawa umo­żliwiające akcjonariuszowi największy wpływ na bieg działalności spółki.

Jednym z najważniejszych środków ochrony mniejszości w spółce akcyjnej jest instytucja zaskarżania uchwał walnego zgromadzenia. Należy podkreślić, że prawo zaskarżania uchwały nie może być wyłączone postanowieniami statutu. Akcjonariusz może z niego nie korzystać, ale nie może się go zrzec z góry. Przepisy art. 413 i 414 k.h. w stosunku do spółki akcyjnej przewidują dwie kategorie przesłanek zaskarżenia uchwały: dotyczące samej uchwały, tj. jej treści oraz dotyczące osoby skarżącej.

Poczynając od przesłanki podmiotowej należy wskazać, że określe­nie kręgu osób, którym przysługuje prawo zaskarżania uchwał jest szero­kie. Należy do niego: zarząd spółki, rada nadzorcza, komisja rewizyjna oraz poszczególni członkowie tych organów, każdy wspólnik, który głosował przeciwko uchwale, a po jej powzięciu zażądał zaprotokołowa­nia sprzeciwu, wspólnik, który bezzasadnie został nie dopuszczony do udziału w zgromadzeniu; inni wspólnicy tylko wtedy, gdy nie brali udziału w zgromadzeniu, a było ono wadliwie zwołane lub podjęto uchwałę w sprawie nie objętej porządkiem obrad.

Ostatnim prawem korporacyjnym jest prawo sankcjonowania działalności władz spółki polega na udziela­niu zarządowi, radzie nadzorczej i ewentualnie komisji rewizyjnej po­kwitowania z ich działalności w ocenianym okresie obrachunkowym (obrotowym), a także na możliwości wytaczania im powództwa o naprawienie szkody wyrządzonej spółce.

Członkowie władz spółki (przede wszystkim członkowie zarządu) ponoszą odpowiedzialność za błędy i zaniedbania popełnione w toku sprawowania swoich funkcji. Wobec tego niezwykle doniosłe jest uzy­skanie przez nich absolutorium od walnego zgromadzenia akcjonariuszy. Zgromadzenie zatwierdza sprawozdania władz, bilans i inne dokumenty finansowe spółki, za których prawidłowe sporządzenie lub ocenę człon­kowie władz są odpowiedzialni.

Wśród innych praw, jakie akcjonariuszom przysługują zgodnie z kodeksem handlowym lub mogą dodatkowo wynikać z postanowień statutu, na uwagę zasługuje tzw. prawo mniejszości.

Są to prawa, których realizacja jest uzależniona od dysponowania przez jednego lub więcej akcjonariuszy określonym ułamkiem kapitału akcyjnego w związku z objętymi akcjami. Prawo to oznacza, że w niektórych przypadkach mniejszość ma prawo podejmowania decyzji mających wiążący charakter. Na przykład na żądanie akcjonariuszy reprezentujących co najmniej 20% gło­sów, wybór rady nadzorczej może odbywać się grupami, tzn. grupa dysponująca 20% głosów może zgłosić kandydata i wybrać go na członka rady. Zapobiega to skoncentrowaniu tak ważnej funkcji, jaką jest nadzór nad działalnością spółki ze strony akc­jonariuszy, w rękach jedynie większości, co mogłoby prowadzić do tolerowania przez komisję nieprawidłowości i nadużyć popeł­nianych ze szkodą dla mniejszości.

Należy tu wymienić prawo do żądania zwołania walnego zgromadzenia i wprowadzenia określonych spraw do jego porządku dziennego, prawo do uformowania grupy akcjonariuszy w celu wprowadzenia swojego reprezentanta do rady nadzorczej lub komisji rewizyjnej, prawo żądania ustanowienia w spółce drugiej władzy nadzorczej.

Podstawową konsekwencją istnienia prawa do rozporządzania akcjami jest prawo do ich zbywania (art. 348 § 1 k.h.). Jednocześnie jest to skutek kapitałowego charakteru spółki akcyjnej, ponieważ zbycie akcji, powodując zmiany w składzie osobowym spółki, nie wpływa na wysokość kapitału akcyjnego, a tym samym na byt prawny spółki.

Zasada zbywalności akcji, rozumianej jako wiązka praw udziałowych, rozciąga się nie tylko na prawa już inkorporowane w dokumencie akcyjnym, ale także na ogół uprawnień przysługujących akcjonariuszowi od chwili rejestracji spółki. Problemem spornym jest zbywalność uprawnień akcjonariusza przed rejestracją spółki, lecz po zawarciu umowy. Nie istnieje w kodeksie handlowym wyraźny zakaz takiego rozporządzania prawami udziałowymi.

Problemem spornym jest także to, czy rozporządzanie akcjami w postaci ich obciążenia może prowadzić do jednoczesnego rozporządzania prawami organizacyjnymi. W judykaturze kontynentalnej przeważa opinia, że uprawnienia te są tak silnie związane ze stosunkiem członkostwa w spółce, że obciążenie udziału nie prowadzi do jednoczesnego rozporządzania prawami organizacyjnymi.

Objęcie przez akcjonariusza akcji powoduje powstanie stosunku członkostwa. W związku z tym zaczynają akcjonariuszowi przysługiwać prawa, ale także ciążą na nim określone obowiązki. W spółce akcyjnej obowiązki ciążące na akcjonariuszach mają wymiar minimalny. Z tego powodu akcjonariusza określa się mianem inwestora pasywnego, którego obowiązki polegają w zasadzie tylko na wniesieniu swego wkładu kapi­tałowego, natomiast wszelkie inne, dodatkowe można na niego nałożyć postanowieniami statutu.

Podstawowym obowiązkiem akcjonariusza jest dokonanie pełnej wpłaty na akcje. Ma on charakter bezwzględny (art. 341 § l k.h.). W związku z tym nie może być on wyłączony przez statut lub uchwałę wal­nego zgromadzenia. Bez realizacji przez akcjonariuszy tego obowiązku nie jest właściwie możliwe powstanie spółki akcyjnej - zarząd spółki nie może zgodnie z prawdą złożyć oświadczenia, że przepisane statutem wpłaty na akcje zostały dokonane (art. 331 § l pkt. 3 zd. l k.h.).

W zależności od postanowienia statutu, ewentualnie uchwały wal­nego zgromadzenia, akcjonariusze są obowiązani jedynie do częścio­wej wpłaty na akcje - co najmniej jednak do wysokości jednej czwartej wartości nominalnej akcji (art. 311 § 3 k.h.) - lub do wpłaty w pełnej wy­sokości nominału akcji. Jeżeli akcje wydawane są po cenie wyższej od wartości nominalnej, nadwyżka (agio) musi być uiszczona w całości przed zarejestrowaniem spółki (art. 311 § 5 k.h.).

Kodeks handlowy określa sposób dokonania wpłat na akcje. Powin­ny one być dokonane równomiernie na wszystkie akcje (art. 341 § 2 k.h.). Akcjonariusza obowiązuje zakaz potrącania swoich wierzytelności wo­bec spółki od wpłat na akcje (art. 341 § 3 k.h.). Wynika on z konieczności ochrony wierzycieli spółki, bowiem wierzytelności akcjonariusza potrącone z sumy wpłat na akcje mogą okazać się mało płynne, gdyż będą trudne do egzekucji albo nawet staną się niezaskarżalne.

Zarówno statut, jak i władze spółki nie mogą zwolnić akcjonariusza z obowiązku zapłaty za akcje. Pod groźbą pozbawienia praw przez unieważnienie akcji, akcjonariusz ma obowiązek uiścić odsetki za zwłokę w dokonywaniu wpłat. Do akcji imiennych mogą być dołączone obowiązkowe świadczenia niepieniężne akcjonariusza na rzecz spółki.

Jeżeli akcjonariusz w ciągu miesiąca po upływie terminu płatności nie uiści zaległej raty, odsetek i odszkodowania umownego, może być bez uprzedniego wezwania pozbawiony swoich praw przez unieważnienie akcji o czym spółka powinna uprzedzić w ogłoszeniach o wypłatach. W tym przypadku zamiast unieważnionych akcji będą wydawane nowe.

Kolejny obowiązek, obowiązek wniesienia aportów jest określony w przepisach kodeksu handlowego w sposób jasny i precyzyjny: muszą one być w całości wniesione przed jej rejestracją, bądź też, w razie obejmowania ak­cji nowej emisji, przed zgłoszeniem do zarejestrowania zmiany statutu o podwyższeniu kapitału akcyjnego spółki (art. 311 § 3 oraz 434 k.h.).

W celu zapewnienia kontroli przez spółkę rzetelnego wykonania obowiązku wniesienia aportu, przepisy przewidują w tym zakresie nastę­pujące ograniczenia oraz środki prawne (art. 347 k.h.): akcje wydane za porty muszą pozostać imiennymi aż do chwili zatwierdzenia przez wal­ne zgromadzenie sprawozdania i rachunku wyników za drugi rok obroto­wy; do końca określonego powyżej terminu akcje wydane za aporty nie mogą być zbywane ani zastawiane; do końca wyżej określonego termi­nu akcje przyznane za aporty nie zostają wydane akcjonariuszowi, lecz zatrzymane w spółce celem zabezpieczenia ewentualnych roszczeń o od­szkodowanie z tytułu umów dotyczących tych aportów (roszczeniom tym przysługuje pierwszeństwo zaspokojenia przed innymi wierzytelnościa­mi).

Do wykonania obowiązku wniesienia aportów mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego dotyczące niewykonania i nienależytego wykonania zobowiązań (art. 471 i nast. k.c.).

Cha­rakter wyjątkowy ma obowiązek powtarzających się świadczeń niepieniężnych. Wiąże się on tylko z akcjami imiennymi (art. 361 § l k.h.) i musi być wyraźnie zastrzeżony w statucie (art. 309 § 2 pkt. 2 k.h.). Może on polegać na dostarczeniu na rzecz spółki konkretnych towarów, czy świadczeniu oznaczonych usług. Wątpliwe jest, czy „przywiązany do akcji" obowiązek świadczeń niepieniężnych może polegać na pełnieniu funkcji we władzach spółki. Może on natomiast dotyczyć wykonywania określonych usług na rzecz spółki (np.: prowadzenie księgowości).

Świadczenia niepieniężne nie są surogatem wkładów niepienię­żnych, nie mają związku z obowiązkiem opłacenia objętych akcji, nie są ujmowane w bilansie spółki jako jej składniki majątkowe. Za takie świadczenia należy się akcjonariuszowi wynagrodzenie niezależne od dywidendy przypadającej na posiadane przez niego akcje.

Niewykonywanie tego obowiązku może narazić akcjonariusza na zapłatę specjalnego odszkodowania, a jednocześnie jego wykonywanie powoduje powstanie po stronie akcjonariusza roszczenia o zapłatę wynagrodzenia nawet, gdy bilans spółki nie wykaże czystego zysku (art. 309 § 4 k.h.).

Kolejny obowiązek, obowiązek dopłaty do wkładów kapitałowych, od których wniesienia uzależnione jest uzyskanie akcji uprzywilejowanych wynika z faktu, że przyznanie akcjom szczególnych uprawnień (uprzywilejowania) może się wiązać z koniecznością dokona­nia dodatkowych dopłat. Podobnie, jak w wielu innych przepisach, ko­deks handlowy posługuje się w art. 357 § 3 k.h. zbyt wąskim terminem „dopłata". Trzeba ją rozumieć jako każde, mające walor ekonomiczny świadczenie na rzecz spółki (np. pieniądze, rzeczy lub dobra niematerial­ne). Dopłaty, które uiszczają akcjonariusze w zamian za przyznanie po­szczególnych uprawnień ich dotychczasowym akcjom, wpływają do ka­pitału zapasowego, o ile nie będą użyte na wyrównanie nadzwyczajnych strat (art. 427 § 3 k.h.). Dopłaty nie muszą mieć zdolności aportowej. Obowiązek dokonania dodatkowych dopłat może być przewidziany w statucie na wypadek, gdyby postanowiono wydawać akcje uprzywilejo­wane lub gdyby wydanym już akcjom miano nadać przywilej. O takich dopłatach można podjąć uchwałę również później, ale jest to dopuszczal­ne tylko przez zmianę statutu. Nie wystarczy wówczas uchwała powzięta zwyczajną większością głosów, choćby nawet statut dopuszczał wydanie akcji uprzywilejowanych, ale nic nie stanowił o dopłacie. Dopłata powin­na być w całości uiszczona przed zarejestrowaniem spółki, względnie przed zarejestrowaniem podwyższenia kapitału zakładowego (art. 311 § 4 k.h.).

Ostatnim obowiązkiem akcjonariuszy jest obowiązek lojalności akcjonariuszy wobec spółki. Do niedawna w literaturze europejskiej zgodnie prezentowano pogląd, że akcjonariusze nie są zobowiązani do lojalnego postępowania wobec spółki lub pozostałych akcjonariuszy. Ostatnio zdobywa uznanie twierdzenie, że w niektórych wypadkach akcjonariusz jest zobowiązany do szczególnej lojalności wobec spółki (np. w razie, gdy jest on udziałowcem strategicznym, któremu powierzono zarządzanie spółki, lub którego łączą inne trwałe więzy gospodarcze ze spółką, wykraczające poza pasywny udział kapitałowy). W niektórych sytuacjach przyjmuje się obowiązek lojalności w relacjach między akcjonariuszami.

Obowiązek lojalności akcjonariusza wobec spółki, a w szczególności obowiązek lojalności między akcjonariuszami można uznać tylko w wyjątkowych wypadkach. Zawsze zasadność zarzutu naruszenia obo­wiązku lojalności lub pokrzywdzenia pozostałych akcjonariuszy (art. 414 k.h.) należy badać uwzględniając skutki uchwały dla interesów spółki. Przede wszystkim prawidłowa realizacja obowiązku lojalności akcjona­riusza ma polegać na nienaruszaniu podstawowej zasady prawa spółek akcyjnych, w myśl której decyzje organizacyjne w spółce zapadają więk­szością głosów.

Wszystkie obowiązki spoczywające na akcjonariuszu mają charakter majątkowy. Nie ma on żadnych obowiązków niemajątkowych. Kodeks handlowy nie statuuje obowiązku uczestniczenia w walnym zgromadzeniu, podobnie akcjonariusz - inaczej w przypadku wspólników w spółkach osobowych -nie ma obowiązku prowadzenia spraw spółki ani reprezentowania jej na zewnątrz. Można podjąć próbę przypisania na gruncie prawa polskiego obowiązku lojalności akcjonariusza względem spółki i względem innych akcjonariuszy.

Bibliografia:

1. W. Bień, Rynek papierów wartościowych, Difin, Warszawa, 2001.

2. J. Cybulski, Papiery wartościowe w obrocie krajowym i zagranicznym, Wydawnictwo Gdańska Grupa Promocyjna S. A., Gdańsk, 1999.

3. W. Dębski, Akcje, obligacje i ich wycena, ABSOLWENT, Łódź, 1997.

4. R. Jurga, M. Michalski, Papiery wartościowe w obrocie masowym, PWE, Warszawa, 1997.

5. A. Kondracka, Charakter prawny akcji, Temida 2, Białystok, 1999.

6. J. Socha, Rynek Giełda Inwestycje, Centrum Edukacji i Rozwoju Biznesu S. A. OLYMPUS, Warszawa, 1998.

7. prof. dr hab. W. Tarczyński, mgr M. Kunasz, Rynek kapitałowy - co inwestor wiedzieć powinien, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin, 2002.

8. Ustawa z dn. 30 sierpnia 1996 r. o prywatyzacji i komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych, Dz. U. Nr 118, poz. 561.

J. Socha, Rynek Giełda Inwestycje, Centrum Edukacji i Rozwoju Biznesu S. A. OLYMPUS, Warszawa, 1998, s. 80.

prof. dr hab. W. Tarczyński, mgr M. Kunasz, Rynek kapitałowy - co inwestor wiedzieć powinien, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin, 2002, s. 13-14.

R. Jurga, M. Michalski, Papiery wartościowe w obrocie masowym, PWE, Warszawa, 1997, s. 192.

J. Socha, op. cit., s. 83.

A. Kondracka, Charakter prawny akcji, Temida 2, Białystok, 1999, s. 72-73.

Tamże, s. 78.

prof. dr hab. W. Tarczyński, mgr M. Kunasz, op. cit., s. 16.

J. Socha, op. cit., s. 85.

Tamże, s. 80-81.

W. Bień, Rynek papierów wartościowych, Difin, Warszawa, 2001, s. 139.

A. Kondracka, op. cit., s. 84-85.

W. Dębski, Akcje, obligacje i ich wycena, ABSOLWENT, Łódź, 1997, s. 9.

A. Kondracka, op. cit., s. 89.

W. Dębski, op. cit., s. 10.

R. Jurga, M. Michalski, op. cit., s. 194.

Ustawa z dn. 30 sierpnia 1996 r. o prywatyzacji i komercjalizacji przedsiębiorstw państwowych, Dz. U. Nr 118, poz. 561.

A. Kondracka, op. cit., s. 94.

Tamże, s. 95.

Tamże, s. 97.

W. Bień, op. cit., s. 140.

A. Kondracka, op. cit., s. 103-104.

Tamże, s. 117-118.

J. Socha, op. cit., s. 85.

J. Cybulski, Papiery wartościowe w obrocie krajowym i zagranicznym, Wydawnictwo Gdańska Grupa Promocyjna S. A., Gdańsk, 1999, s. 82.

A. Kondracka, op. cit., s. 120-121.

Tamże, s. 121.

R. Jurga, M. Michalski, op. cit., s. 198.

A. Kondracka, op. cit., s. 122.

Tamże, s. 122-123.

Tamże, s. 117.

---