Na progu nowego wieku - XX-lecie międzywojenne

• Ramy czasowe

• Wewnętrzny podział

• Podłoże filozoficzne epoki

• Kierunki w sztuce

• Manifesty i poezje futurystyczne

• Polski futuryzm

Ramy czasowe epoki

XX-lecie międzywojenne to epoka historyczno-literacka, której początek datuje się na 1918 rok - wtedy właśnie skończyła się I wojna światowa, a Polska odzyskała niepodległość. Datę końcową epoki wyznacza rok 1939, w którym nastąpił wybuch II wojny światowej.

Aby dobrze zrozumieć epokę i jej literaturę, trzeba zrozumieć przede wszystkim czas, w którym ona powstała. A czas ten był niezwykły, w okresie XX-lecia międzywojennego nastąpiły ogromne przemiany cywilizacyjne, społeczne i kulturowe. Oto najważniejsze z nich:

• nowy porządek w Europie po zakończeniu I wojny światowej

• zmiany ustrojów poszczególnych państw z monarchii na demokrację (upadek monarchii Habsburgów)

• wzrost znaczenia proletariatu, krwawe rewolucje robotnicze w Rosji

• nasilenie się ruchów emancypacyjnych, kobiety liczniej wstępują na uczelnie wyższe, zaczynają wywierać wpływ na życie społeczne

• narodziny kultury masowej

• gwałtowny rozwój techniki, przemysłu, nauki: upowszechniają się takie wynalazki, jak:

• żarówka, wynaleziona przez Edisona w 1879 roku

• telefon, skonstruowany przez Bella a ulepszony przez Edisona

• kinematograf wynaleziony przez braci Lumiere (I projekcja - wyjście robotników z fabryki)

• radio, którego twórcą był Włoch Marconi (pierwszą audycję radiową nadano w 1922roku)

• pojawiają się nowe środki komunikacji: samochód i samolot, podróżowanie staje się coraz szybsze i prostsze

• w 1927 roku powstaje pierwszy film dźwiękowy, który staje się

syntezą sztuk, łączy bowiem teatr, muzykę, plastykę i literaturę. Film wkrótce zacznie kształtować świadomość mas społecznych, powstaną szkoły filmowe: francuska - awangardowa, szwedzka: bardziej monumentalna i amerykańska - komercyjna. U szczytu sławy będą R. Valentino, Ch. Chaplin, bracia Marx.

Niebywałemu rozwojowi i postępowi towarzyszą także kryzysy, pojawiają się poważne zagrożenia, szczególnie silnie ujawniające się w drugiej dekadzie omawianego okresu:

• wielki kryzys ekonomiczny w Ameryce

• dojście do władzy Stalina, Hitlera, Mussoliniego

• rozwój faszyzmu, komunizmu i nacjonalizmu

• w Polsce nasilają się ruchy antysemickie przejawiające się m. in. w bezpardonowej nagonce skrajnej prawicy na poetę Juliana Tuwima.

Wewnętrzny podział epoki

Dwudziestolecie międzywojenne w Polsce można podzielić na dwa okresy:

• okres jasny

przypada na lata 20., panuje wtedy powszechny optymizm, widoczny w poglądach na rozwój kultury, cywilizacji, radość z odzyskania po 123 latach niepodległości. W okresie tym króluje poezja, gwałtownie się rozwija, w tym czasie debiutują tacy poeci, jak: J. Tuwim, J. Iwaszkiewicz, J. Lechoń, K. Wierzyński, Julian Przyboś, Aleksander Wat, Anatol Stern.

• okres ciemny

obejmuje lata 30, nastroje lęku i zagrożenia, coraz wyraźniejsze stają się nastroje katastroficzne, ludzie mają poczucie kryzysu kultury, w tym okresie następuje bujny rozwój prozy.

Filozoficzne podłoże epoki

W XX-leciu międzywojennym w filozofii nastąpił zwrot antypozytywistyczny. Człowiek, jego indywidualizm, zagadkowość - to interesowało filozofów. W omawianym okresie wzrosły zdecydowanie tendencje irracjonalistyczne: na literaturę oddziałuje filozofia Bergsona - twórcy intuicjonizmu. Filozof ten głosił wiarę w irracjonalny ogląd rzeczy, największą wartość poznawczą przypisywał nie rozumowi, ale intuicji. Bergson uznał, że światem rządzi pęd życiowy, który w sposób najgłębszy odczuwają artyści. Ów pęd sprawia, że staje się możliwy postęp.

W dwudziestoleciu międzywojennym wzmogły się postawy nietzscheańskie. Nietzscheanizm głosił afirmację świata, odrzucał to, co słabe i niedoskonałe, propagował koncepcję nadczłowieka - jednostki natchnionej, powołanej do wielkich zadań. Według Nietzschego człowiek powołany jest do realizacji wielkich zadań, których nie mogą zrealizować zwykli ludzie, ma też prawo nie liczyć się z zasadami. Nietzsche miał relatywistyczny pogląd na świat, uważał, że wszystko jest względne, był wiec zwolennikiem immoralizmu.

Bardzo popularne w interesującym nas okresie stały się poglądy Freuda, austriackiego psychologa, twórcy psychoanalizy, który posługiwał się introspekcją (badał to, czego człowiek nie jest świadomy, zajmował się między innymi teorią marzeń sennych). Freud akcentował, że na życie człowieka ogromny wpływ mają przeżycia tkwiące w podświadomości. Odkrył również, że tłumienie podświadomości wywołuje kompleksy stresy i nerwice. Uważał, że na osobowość człowieka składają się instynkty, popędy i dążenia, które się wzajemnie zwalczają. Według Freuda, ludzka psychika składa się z trzech warstw: id, ego i superego.

Id (das Es - ono) to nieświadoma część nas, najgłębiej drzemiąca warstwa psychiki, kształtuje się ona w okresie dzieciństwa, gdy człowiek nie potrafi jeszcze tłumić impulsów i gdy nie wie, które zachowania są, a które nie są aspołeczne. W tej warstwie mieszczą się najbardziej prymitywne odruchy, instynkty.

Ego (ja) - obejmuje świadome czynności człowieka, poznawalne dzięki introspekcji. Relacja między id i ego przypomina relację między koniem i jeźdźcem. „Ja” to jeździec mknący na koniu (id), który gna tam, gdzie jeździec nie chce. Zadaniem tej warstwy jest kontrolowanie sfery id.

Superego (nadjaźń) - to sfera narzucana człowiekowi przez zbiorowość (normy, zasady, reguły postępowania).utożsamiana jest ona z sumieniem, zawiera świadomą, wewnętrzną kontrolę, ale też nieświadome, nieuzasadnione karanie, swego rodzaju myśli prześladowcze.

Warto parę słów poświęcić uczniowi Freuda, Jungowi, który badał podświadomość zbiorową, to on jest twórcą teorii archetypów (archetyp to stały prawzorzec zachowań i postaw ludzkich utrwalony w podświadomości zbiorowej ( np. miłość matki do dziecka). Zob. też: „Zbiorowa nieświadomość wg Junga”, „Psychoanaliza a literatura i sztuka”, „Archetypy i symbole”, podręcznik, s. 24-25.

Do głosu w dwudziestoleciu dochodzi także egzystencjalizm (z fr. existance `byt, istnienie'). Ten nurt filozoficzny narodził się w końcowej fazie omawianej epoki, jego twórcami byli Soren Kirkegaard i Karl Jaspers. Egzystencjaliści uznali byt ludzki za fakt pierwotny wobec wszelkich koncepcji i idei. Podkreślali, że człowiek jest absolutnie wolny, ale odpowiedzialny za swoje czyny, co stwarza poczucie lęku. Istota ludzka jest skazana na wolność, na dokonywanie nieustannych wyborów, co rodzi ciągłe obawy i poczucie zagrożenia. Filozofowie egzystencjalni wskazywali również na niebezpieczeństwo utraty własnej autentyczności na rzecz zbiorowych konwencji. Egzystencjalizm w literaturze w sposób najpełniejszy objawił się w twórczości Jeana Paula Sartre'a i Alberta Camusa. Sartre jest autorem pierwszego utworu egzystencjalistycznego, którym była powieść „Mdłości” wydana w 1938 roku.

Kolejny ważny nurt w XX-leciu to marksizm, który próbował wyjaśnić mechanizmy rozwoju społeczeństwa, marksizm przewidywał nieuchronność rewolucji socjalistycznej.

Kierunki w sztuce

KUBIZM to jeden z najważniejszych kierunków w sztuce początku XX wieku, rozwijał się w latach 1907-1914. Za jego najwybitniejszych przedstawicieli uznaje się: Pabla Picassa, George'a Braque'a, Fernanda Legera. Kubizm (z fr. cubisme `kostka, sześcian') przejawiał się przede wszystkim w malarstwie, ale również w rzeźbie i architekturze. Polega on na deformacji i geometryzacji rzeczywistości oraz na odrzuceniu iluzji przestrzeni. Jest więc to nurt antymimetyczny (mimesis = naśladowanie), który nie kopiuje świata, ale go tworzy, kreuje, konstruuje.

Jeden z najsłynniejszych obrazów P. Picassa „Panny z Avignon”

Sztuka kubistyczna polega na rozłożeniu przedmiotów na elementy i składaniu na nowo, według nowej hierarchii i pokazywaniu go z różnych punktów widzenia.

DADAIZM (z fr. dada `konik-zabawka) to kierunek w sztuce negujący sensowność twórczości artystycznej opartej na racjonalnych zasadach, buntujący się przeciwko I wojnie światowej, mieszczańskiemu społeczeństwu, jego kulturze i sztuce. Nurt ten narodził się w Szwajcarii w 1916 roku, stworzyli go artyści skupieni wokół Cabaret Voltaire w Zurychu z Tristanem Tzarą na czele. Dadaiści byli „anarchistami” sztuki i kultury, odrzucali wszystkie tradycyjne wartości, posługiwali się nonsensem, absurdem, parodią, prowokacją, paradoksem, grą słów. Protestowali przeciw wszystkiemu, co nie było „czystym idiotyzmem”. Chcieli przede wszystkim szokować. Układali wiersze z przypadkowo zestawionych lub losowanych wyrazów, dla nich bardziej liczyły się gesty i zachowania, manifestowanie postaw niż dzieło sztuki samo w sobie. Jedną z największych prowokacji artystycznych dadaistów było wystawienie przez Marcela Duchampa w 1917 roku w Nowym Jorku pisuaru jako dzieła zatytułowanego „Fontanna” (zob. ilustracja, s. 22).

Twórcy sztuki dadaistycznej nie tworzyli zwartej grupy, zawsze występowali przeciwko ich wspólnemu nazywaniu. (Zob. też: ramka „Dadaizm” w podręczniku na stronie 22).Dadaizm w sposób znaczny przyczynił się do wystąpienia w latach 20. surrealizmu.

SURREALIZM (NADREALIZM) powstał po I wojnie światowej, za jego twórcę uznaje się Andre Bretona, autora dwóch sławnych manifestów: „Pola magnetycznego” (1919) i „Manifestu nadrealizmu” (1924). Surrealiści czerpali wiele z freudyzmu, uważali, że celem sztuki jest wyzwolenie jednostki spod przymusu i tyranii zbiorowości. Wierzyli, że poprzez miłość, poezję, wyzwolenie wyobraźni oraz zespolenie jawy i snu, można osiągnąć wewnętrzny ład, harmonię. Sam Breton twierdził, że „surrealizm polega na wierze w nadrzędną rzeczywistość pewnych pomijanych dotąd form kojarzenia, we wszechmoc marzenia, w bezinteresowną grę myśli. Dąży on do ostatecznego zburzenia wszystkich innych mechanizmów psychicznych i do zastąpienia ich w rozwiązywaniu podstawowych problemów życia”.

Nadrealiści zdecydowanie odrzucali rozumowe, racjonalistyczne podejście do świata, interesowała ich podświadomość, niezbadane, niekontrolowane przez rozum sfery psychiki człowieka. By je poznać, stosowali różne techniki pisarskie, m. in. „pisanie automatyczne” polegające na tworzeniu tekstu przy osłabieniu kontroli rozumu. Surrealizm najpełniej rozwinął się w malarstwie. Jego najwybitniejszymi przedstawicielami są Salvador Dali i Marx Ernst.

 

S. Dali „Uporczywość pamięci”

EKSPRESJONIZM to kierunek, który pojawił się w późnej fazie modernizmu, a rozwinął się bujnie na początku XX wieku w Niemczech. Pierwiastki ekspresjonistyczne obecne są już w twórczość van Gogha i Gauguina, których uznaje się za prekursorów tego prądu artystycznego. Dzieło ekspresjonisty ma wyrażać jego uczucia, ujawniać emocje oraz wzbudzać emocje u odbiorcy, wprowadzać go w stan niepokoju, przerażać, wywoływać grozę. Ekspresjonizm powiązany jest z filozofią Nietzschego i Schopenhauera, głosi skrajny subiektywizm, swobodę twórczą w wyrażaniu uczuć. Przeciwstawia się naturalizmowi i impresjonizmowi. Ekspresjoniści najchętniej posługiwali się kontrastem, dysonansem, deformacją, karykaturą, groteską, często wprowadzali do utworów patos. Dzieło miało wprowadzać odbiorcę w stan niepokoju. Najsłynniejszym obrazem impresjonistycznym jest „Krzyk” Edwarda Muncha.

W Polsce nurt ekspresjonizmu reprezentowali artyści skupieni wokół grupy „Formistów”. Ich najwybitniejszym przedstwicelem był Stanisław Ignacy Witkiewicz - pisarz i malarz, autor takich obrazów jak: „Walka żywiołów” i „Kompozycja ”. (Zob. też: „Ważne kierunki artystyczne XX wieku” i „Ekspresjonizm w kinie”, podręcznik, s. 15).

Witkacy „Kompozycja”

FUTURYZM (wł. futurismo `przyszłość') zrodził się z reakcji przeciwko symbolizmowi. Kierunek ten powstał w Włoszech, jego twórcą był Filippo Tommaso Marinetii, który skupił wkoło siebie grupę artystów mających podobne zapatrywania na sztukę (m. in. malarza Umberta Boccioni). Futuryści afirmowali teraźniejszość, cywilizację, technikę, głosili kult możliwości twórczych człowieka. „Odwaga, śmiałość, bunt” - te wartości w sztuce futuryści cenili najbardziej. Odrzucali tradycję, przeszłość kulturową, modernistyczną nastrojowość. Chcieli zaskakiwać, prowokować i szokować, ich wystąpienia zawsze miały posmak skandalu. Futuryści byli zwolennikami estetyki nowości i oryginalności, cenili dziwactwa i ekstrawagancję. Futuryzm silnie rozwinął się również w Rosji po 1910 roku, jego najwybitniejszymi przedstawicielami byli: Wiktor Chlebnikow i Włodzimierz Majakowski. Awangardowy, burzycielski ruch futurystyczny wystąpił z ogromną siłą, stał się bardzo popularny, wnet jednak osłabł, stracił na sile, na początku lat 20. XX wieku zaczął stopniowo zanikać. (Zob.: „Ważne kierunki artystyczne”, podręcznik, s. 17).

Manifesty i poezje futurystyczne

Marinetti, włoski przywódca i teoretyk ruchu futurystycznego w 1909 roku ogłosił „Manifest futuryzmu” (fragment utworu jest zamieszczony w podręczniku na stronach 16-17, proszę się z nim zapoznać). Tekst wydrukowany został w paryskim „Le Figaro” i zyskał wielki rozgłos. Marinetti w owym manifeście sformułował program nowej sztuki. Według niego poezja:

• musi wyrażać „odwagę, śmiałość i bunt”

• pokazywać nowe piękno: piękno szybkości

• nowa poezja to poezja walki, pojmowana jako „gwałtowne natarcie na siły nieznane, celem rzucenia ich pod nogi człowiekowi”

• poezja musi odrzucić tradycję, pozbyć się balastu przeszłości („po cóż mielibyśmy oglądać się za siebie?”

• poezja ma opiewać walkę, czyn, rewolucję, a więc postęp i nowoczesność.

Autor „Manifestu futuryzmu” odrzuca obowiązujące konwencje estetyczne, głosi nowy ideał piękna, na nowo definiuje piękno: według niego większy zachwyt wzbudza cud techniki - „samochód wyścigowy ze swoim pudłem zdobnym w wielkie rury” niż klasyczny posąg Nike z Samotraki. Marinetti stawia również bardzo prowokujące postulaty: głosi konieczność zburzenia muzeów, bibliotek, akademii wszystkich rodzajów jako tworów nienowoczesnych, przestarzałych, stanowiących widomy symbol przeszłości - tak znienawidzonej przez futurystów tradycji i szeroko pojętej kultury.

Bliski założeniom futuryzmu był Guillaume Apollinaire, jeden z największych poetów awangardy początku XX wieku, Francuz polskiego pochodzenia, autor manifestu „Antytradycja futurystyczna”, ogłoszonego w 1913 roku (więcej o życiu i twórczości artysty na stronie 18 w podręczniku). Jednym z najbardziej znanych wierszy tego poety jest „Prześliczna rudowłosa” (tekst znajduje się na stronie 21). W utworze tym odnajdujemy treści odpowiadające faktom z biografii Apollinaire'a:

BIOGRAM POETY	FAKTY Z BIOGRAFII ZNAJDUJĄCE ODBICIE W WIERSZU
urodził się we francusko-polskiej rodzinie w 1880 roku wyznaczał najważniejsze kierunki nowoczesnej poezji pragnął odnowić wizję świata i poznać jego całość wydał tom wiersz „Alkohole” i „Kaligramy” sam zgłosił się do wojska w czasie I wojny światowej walczył jako podporucznik w szeregach armii francuskiej został ranny w bitwie, do historii przeszedł jako poeta z bandażem na głowie umarł dwa dni przed zakończeniem wojny zarażony wirusem grypy „hiszpanki” w 1918 roku	„Rozstrzygam ten długi spór tradycji i wynalzczości/ Porządku i Przygody” „Ja co widziałem wojnę w Artylerii i Piechocie” „Raniony w głowę z czaszką trepanowaną pod chloroformem”
INNE ELEMENTY POETYCKIEJ BIOGRAFII	CYTATY
nie stracił zdrowych zmysłów - poznał wszystko, co poznać może człowiek, zaznał miłości, ale i cierpień stracił bliskich ludzi, przyjaciół w czasie wojny potrafił wpływać na poglądy innych był poliglotą, potrafił porozumieć się w kilku językach wiele podróżował, poznał świat	„Oto ja wobec wszystkich człowiek o zdrowych zmysłach” „Znający życie i śmierć to co żyjący znać może/ Który poznałem cierpienia i radość miłości” „Który straciłem najlepszych przyjaciół w straszliwej bitwie” „Który potrafiłem niekiedy narzucać swoje myśli” „Znający wiele języków” „Który niemało podróżowałem”

Z powyższego zestawienia wyłania się portret psychologiczny podmiotu lirycznego, który jest człowiekiem dojrzałym, doświadczonym, znającym życie, osobą o silnym poczuciu własnej wartości, pozbawioną kompleksów. Potrafi on wpływać na innych ludzi, ma za sobą przykre, traumatyczne przeżycia związane z wojną i śmiercią przyjaciół. Tak podmiot przedstawia się odbiorcy, którym zapewne są reprezentanci starszej generacji, na co wskazują wypowiedzi: „spór tradycji i wynalazczości”, „nas porównujecie/ Z tymi co byli”. Osoba mówiąca stwierdza, że ich usta „są na podobieństwo Boga”, sugerując tym samym, że starsza generacja to ludzie autorytarni, przekonani o tym, że są rewelatorami prawd absolutnych. Podmiot nie traktuje ich jak wrogów, wyraźnie stwierdza: „nie jesteśmy waszymi wrogami”. Jaki więc jest cel lirycznego monologu? Otóż podmiot pragnie rozstrzygnąć spór między tradycją a współczesnością, „ten długi spór tradycji i wynalazczości”. Prosi o wyrozumiałość w ocenach. Chce ofiarować nowe światy, jego zamiarem jest „nadanie realności” tajemnicom, nieznanym do tej pory zjawiskom, on pragnie pokazać „nowe ognie kolory nigdy nie widziane”, chce tworzyć nowe środki ekspresji.

Proszę o ponowną lekturę wiersza „Prześliczna rudowłosa” i wypełnienie poniższej tabeli.

OPOZYCJE W WIERSZU	SENS
Porządek - Przygoda	Poeta przeciwstawia to, co już się stało konwencją, tradycją, temu, co jest twórczym poszukiwaniem nowych treści i form, podróżą w niezbadaną krainę wyobraźni
stare - nowe
tradycja - wynalazczość
ja (my) - wy

Analizowany utwór można nazwać manifestem literackim, ponieważ:

• podmiot przemawia w imieniu zbiorowości, reprezentuje młode pokolenie

• podkreśla istnienie więzi łączących przedstawicieli generacji, do której sam należy

• wskazuje na odrębność światopoglądu i artystycznych zapatrywań, charakterystyczną dla jego pokolenia

• wypowiedź w drugiej części nabiera charakteru apelu.

Polski futuryzm

Futuryzm polski korzystał z doświadczeń europejskich, inspirował się głównie twórczością futurystów włoskich i rosyjskich. W pierwszej fazie rozwoju tego nurtu w Polsce powstały dwie grupy:

• klub futurystów KATARYNKA w Krakowie, założony przez Bruna Jasieńskiego i Stanisława Młodożeńca.

• warszawska grupa futurystyczna powołana do życia przez Anatola Sterna i Aleksandra Wata.

Na początku lat 20. XX wieku obie grupy połączyły się, a futuryzm stał się ruchem o zasięgu ogólnopolskim. Polscy futuryści, podobnie jak ich zagraniczni koledzy, lubowali się w tworzeniu programów i manifestów, które ogłaszali w almanachach. Najbardziej znane z nich są: „Gga” z 1920 roku oraz „Nuż w bżuhu, 2 jednodńuwka futurystuw. Wydańe nadzwyczajne” (1921).

Jakie postulaty głosili polscy futuryści, jaka była ich wizja poezji, jaka koncepcja nowej sztuki? Na to pytanie daje odpowiedź MANIFEST W SPRAWIE POEZJI FUTURYSTYCZNEJ Brunona Jasieńskiego. Oto jego fragment:

„Kubizm, ekspresjonizm, prymitywizm, dadaizm, przelicytowały wszystkie izmy. Pozostał jeszcze nie wyzyskany jako prąd w sztuce jedynie onanizm. Jako uzasadnienie podkreślamy podstawowe momenty sztuki antyfuturystycznej: bezpłciowość, niemoc zapładniania swoją sztuką tłumów (...).

Sztuka jest tworzeniem rzeczy nowych. Artysta, który nie tworzy rzeczy nowych i niebywałych (...) nie jest artystą i powinien za używanie tego tytułu odpowiadać sądownie (...).

KAŻDY ARTYSTA OBOWIĄZANY JEST STWORZYĆ ZUPEŁNIE NOWĄ, NIEBYWAŁĄ DOTĄD SZTUKĘ, KTÓRĄ MA PRAWO NAZWAĆ SWOIM IMIENIEM (...)

Przekreślamy logikę jako mieszczańsko-burżuazyjną formę umysłu.

Przekreślamy zdanie jako antypoezyjny dziwoląg (...). Na jego miejsce [proponujemy] skondensowane, ostre i konsekwentne kompozycje słów, nie krępowanych żadnymi prawidłami składni, logiki czy gramatyczności.

Pochwalamy życie, które jest wiecznym, mozolnym zmienianiem się - ruch, motłoch, kanalizację i Miasto”.

Na podstawie tego krótkiego tekstu można przedstawić w kilku punktach najważniejsze założenia polskich futurystów:

• antytradycjonalizm

• wyzwolenie słowa z rygorów semantyki (znaczenia), gramatyki, składni (postulat „słów na wolności”)

• odrzucenie prawideł logiki

• antyracjonalizm

• odrzucenie zasad ortograficznych

• sztuka tworzeniem rzeczy nowych, niebywałych

Zobaczmy, jak założenia polskich futurystów znajdują realizację w poezji. Zapoznajmy się z wierszem S. Młodożeńca „XX wiek”:

Zawiośniało - latopędzi przez jesienność białośnieżnie

• KINEMATOGRAF KINEMATOGRAF...

KINEMATOGRAF...

słowikując szeptolesia falorycznie caruzieją.

• GRAMOPATHEFON GRAMOPATHEFON...

GRAMOPATHEFON...

iokohama - kimonooka cię kochają z europy

- RADIOTELEGRAM RADIOTELEGRAM...

RADIOTELEGRAM...

espanolę z ledisami parlowacąc sarmaceniem

• ESPERANTISTO ESPERANTISTO...

ESPERANTISTO...

odwarszawiam komętuję dosłoneczniam

• AREOPLAN AREOPLAN...

zjednoliterzam paplomanię

- STENOGRAFIA...

Powyższy utwór realizuje w pełni założenia programowe futurystów, stanowi on poetycką „paplomanię”, wypowiedź nieskrępowaną regułami logicznymi i gramatycznymi. Tekst ten przypomina zapis stenograficzny czy telegraficzny, „zjednoliterzony” ciąg słów. Autor wiersza jawi się jako eksperymentator słowa, on bawi się językiem, wykorzystuje grę słów, rzeźbi w języku nowe słowa, tworzy neologizmy, często poprzez zestawienia dwóch wyrazów (latopędzi, kimonooka). Utwór ten na pierwszy rzut oka sprawia wrażenie bezładnej, pozbawionej logiki paplaniny. To jednak tylko pozór. Wiersz ten mówi o nowościach technicznych, o wynalazkach, które mają kształtować nową rzeczywistość. Ów utwór, jak sam tytuł wskazuje, jest poetycką wizją XX wieku - okresu dynamicznego, szalonego, który otwiera nieograniczone możliwości rozwoju.

ZADANIA DLA PAŃSTWA:

1. Proszę wymienić manifesty poetyckie artystycznych generacji, z którymi zetknęli się państwo do tej pory, i odpowiedzieć na pytanie, co je wszystkie łączy.

2. Proszę zapoznać się z wierszem B. Jasińskiego „Rzygające posągi” i dokonac jego interpretacji.

Bruno Jasieński

RZYGAJĄCE POSĄGI

Pani Sztuce

 

Na klawiszach usiadły pokrzywione bemole,

Przeraźliwie się nudzą i ziewają Uaaaa...

Rozebrana Gioconda stoi w majtkach na stole

I napiera się głośno cacao-choix.

 

Za oknami prześwieca żółtych alej jesienność,

Jak wędrowne pochody biczujących się sekt,

Tylko białe posągi, strojne w swoją kamienność,

Stoją zawsze "na miejscu", niewzruszenie correct.

 

Pani dzisiaj, doprawdy, jest klasycznie... niedbała...

Pani, która tak zimno gra sercami w cerceau,

Taka sztywna i dumna... tak cudownie umiała

Nawet puścić się z szykiem po 3 szkłach curacao.

 

I przedziwne, jak Pani nie przestaje być w tonie,

Będąc zresztą obecnie najzupełniej moderne. -

Co środy i piątki w Pani białym salonie

Swoje wiersze czytają Iwaszkiewicz i Stern.

 

A ja - wróg zasadniczy urzędowych kuluar,

Gdzie się myśli, i kocha, i rozprawia, i je,

Mam otwarty wieczorem popielaty buduar

Platonicznie podziwiać Pani déshabillé...

 

Ale teraz, jednakże, niech się Pani oszali, —

Nawet lokaj drewniany już ośmiela się śmieć...

Dziś będziemy po parku na wyścigi biegali

I na ławki padali, zadyszani na śmierć.

 

A, wpatrując się w gwiazdy całujące się z nami,

W pewnym dzikim momencie po dziesiątym Clicôt,

Zobaczymy raptownie świat do góry nogami,

Jak na filmie odwrotnym firmy Pathé & Co.

 

I zatańczą nonsensy po ulicach, jak ongi,

Jednej nocy pijanej od szampana i warg.

Kiedy w krzakach widziałem RZYGAJĄCE POSĄGI

Przez dwunastu lokajów niesiony przez park

---