Wyższa Szkoła Oficerska im. gen. J. Bema
KATEDRA NAUK HUMANISTYCZNYCH
Materiały do seminarium fakultatywnych.
Temat: Obecna rola OBWE w kształtowaniu
dialogu europejskiego.
Opracował:
sierż. pchor. Marcin PRZYBYLSKI
Toruń 1998r
Początek lat dziewięćdziesiątych wraz ze zmianami jakie zaszły w Europie po rozpadzie Związku Radzieckiego uświadomił potrzebę stworzenia nowego ładu instytucjonalnego oraz dostosowania Konferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie do nowej roli. 1 stycznia 1995r. KBWE została przekształcona w Organizację Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Znaczący krokiem na tej drodze była Paryska Karta Nowej Europy podpisana 21 listopada 1990 r. przez szefów państw i rządów 32 krajów europejskich oraz Stanów Zjednoczonych i Kanady. Oprócz wcześniejszych norm zawarto w niej główne kierunki przekształceń rozpoczynając proces instytucjonalizacji. Kwestia bezpieczeństwa europejskiego, będąca istotą funkcjonowania KBWE/OBWE od chwili wejścia w życie podpisanego 19 (listopada 1990 r. w Paryżu "Traktatu o konwencjonalnych siłach zbrojnych w Europie" (Traktat CFE), zaczęła determinować prace nad architekturą bezpieczeństwa na kontynencie europejskim. Rozważania w tej dziedzinie objęły również rolę i miejsce Unii Zachodnioeuropejskiej. Mimo, iż nie utrzymuje ona bezpośrednich relacji z Organizacją Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie to dzięki temu, że reprezentanci poszczególnych państw członkowskich Unii Zachodnio europejskiej biorą udział w pracach OBWE ma bezpośredni wgląd w przebieg dyskusji, podejmowanych decyzji i działań. Na spotkaniu ministrów spraw zagranicznych Unii Zachodnioeuropejskiej, które miało miejsce 10 lipca 1992r. podczas Spotkania Przeglądowego KBWE powzięta została inicjatywa wysłania sił morskich państw członkowskich UZE do nadzorowania przestrzegania embarga w stosunku do krajów b. Jugosławii na Morzu Śródziemnym, zgodnie z rezolucją Rady Bezpieczeństwa ONZ. Przykładem było również uzgodnienie stanowiska w sprawie zasad funkcjonowania międzynarodowych grup powołanych do realizacji Traktatu CFE odnoszącego się do krajów KBWE, najpierw wewnątrz Unii Zachodnioeuropejskiej a następnie przyjęte w procesie konsultacji wewnątrz Sojuszu Północnoatlantyckiego. Dlatego też UZE, a w szczególności jej Zgromadzenie Parlamentarne, bierze udział w formułowaniu stanowisk, wniosków oraz implementacji przyjętych przez OBWE ustaleń w dziedzinie bezpieczeństwa. Ma to także miejsce w trakcie implementacji "Traktatu o otwartych przestworzach" podpisanego 24 marca 1992 r. w Helsinkach.
Rosja wystąpiła z inicjatywą rozpoczęcia prac nad modelem wspólnego i całościowego bezpieczeństwa europejskiego w XXI wieku. Odpowiednią decyzję w tej sprawie podjęło jeszcze spotkanie budapeszteńskie KBWE w grudniu 1994 r. Dyskusja jest prowadzona na forum stałych organów OBWE, a jej dotychczasowe rezultaty dwukrotnie były już przedstawiane do aprobaty państwom członkowskim, w grudniu 1995 r. na sesji Rady Ministerialnej w Budapeszcie i na szczycie lizbońskim w rok później.
W przyjętej decyzji Rada Ministerialna odnotowała postęp w pracach koncepcyjnych, ale w celu ich zintensyfikowania postanowiła przejść do bardziej operacyjnej fazy, polegającej na zbadaniu, jak skuteczniej stosować zasady, zobowiązania i mechanizmy OBWE w celu usuwania zagrożeń i wyzwań dla bezpieczeństwa państw uczestniczących. Rada uznała, że głównym punktem w toczącej się debacie nad przyszłym modelem bezpieczeństwa jest pełne stosowanie unikalnych możliwości budowania wspólnej przestrzeni bezpieczeństwa, jakie stwarza koncepcja całościowego, kooperatywnego i niepodzielnego bezpieczeństwa leżąca u podstaw OBWE. Właśnie na wolnym od podziałów obszarze OBWE państwa uczestniczące mogą budować prawdziwe partnerstwo.
Równocześnie zastrzeżono, iż powinny one respektować nienaruszalne prawo każdego z nich do wyboru bądź zmiany organizacji bezpieczeństwa, w tym traktatów sojuszniczych. Podkreślono, że państwa nie będą dążyć do umacniania własnego bezpieczeństwa kosztem innych, a w ramach OBWE żadne państwo, organizacja czy ugrupowanie nie może rościć sobie prawa do jakiejś szczególnej odpowiedzialności za utrzymanie pokoju i stabilności w regionie, lub traktować jakiejś części obszaru OBWE jako swojej strefy wpływów. Zapisano także wytyczną, że w dalszych pracach nad modelem bezpieczeństwa europejskiego należy doskonalić sposoby współpracy "komplementarnych i wzajemnie wzmacniających się organizacji" w strefie OBWE.
Przyjęta przez consensus zgoda Rady Ministerialnej na takie sformułowania świadczy, że Rosja nie traktowała zapowiedzi rozszerzania NATO jako zasadniczej przeszkody do współpracy z Zachodem. W dalszych pracach nad modelem bezpieczeństwa europejskiego Moskwa, zmierzając do podniesienia znaczenia OBWE w całokształcie architektury" bezpieczeństwa w regionie, proponowała nadanie tej organizacji charakteru prawnego i koordynującej roli wobec pozostałych struktur transatlantyckich i europejskich. Państwa zachodnie i środkowoeuropejskie -jakkolwiek w swej większości przeciwne były żądaniom Rosji - to równocześnie zainteresowane były umacnianiem funkcji OBWE jako jednej z wielu instytucji tejże "architektury", toteż na szczycie lizbońskim stosunkowo łatwo zaakceptowano Deklarację o wspólnym i całościowym modelu bezpieczeństwa dla Europy w XXI wieku.
W dokumencie tym stwierdzono, że OBWE odgrywa centralną rolę w wysiłkach w celu stworzenia wspólnej i wolnej od podziałów przestrzeni bezpieczeństwa, w której wszystkie państwa będą traktowane jako równi partnerzy. Podtrzymano i rozwinięto sformułowania zaakceptowane przed rokiem przez Radę Ministerialną. Do szczegółowych zadań stojących przed państwami strefy OBWE zaliczono:
popieranie dwustronnych i regionalnych inicjatyw zmierzających do rozwijania dobrosąsiedzkich stosunków i współpracy;
pełne respektowanie zobowiązań odnośnie do praw osób należących do mniejszości narodowych;
rozwijanie współpracy z przyległymi regionami, zwłaszcza z państwami strefy Morza Śródziemnego;
kontynuowanie procesu kontroli zbrojeń ("gdyż stanowi to główną kwestię bezpieczeństwa w regionie OBWE");
poszerzanie współpracy między państwami uczestniczącymi w OBWE a organizacjami europejskimi i transatlantyckimi;
zacieśnianie przez OBWE współpracy z innymi organizacjami bezpieczeństwa, które są "przejrzyste i przewidywalne w działaniu, których członkowie indywidualnie i zbiorowo podzielają zasady i zobowiązania OBWE, a ich członkostwo w tych organizacjach oparte jest na dobrowolności".
Uczestnicy szczytu lizbońskiego opowiedzieli się za kontynuowaniem prac nad modelem bezpieczeństwa, rekomendując m.in. tworzenie nowych zobowiązań, struktur i rozwiązań w ramach OBWE, które będą wzmacniać bezpieczeństwo i stabilność w Europie i zaaprobowali rosyjską i francuską propozycję przystąpienia do prac nad Kartą Bezpieczeństwa Europejskiego. Kolejny raport o postępie prac ma zostać przedstawiony na sesji Rady Ministerialnej w Kopenhadze w grudniu 1997 r. Jak powiedział kilka miesięcy wcześniej Urzędujący Przewodniczący, szwajcarski minister spraw zagranicznych Flavio Cotti, sprawa modelu bezpieczeństwa była głównym tematem debat w stosunkach międzypaństwowych w Europie i jako "bezdyskusyjny priorytet działalności OBWE" będzie nim tak że w latach następnych.
Dla Polski i innych państw Europy Środkowej, będących na drodze demokratycznych reform, największe znaczenie ma rozszerzenie struktur zachodnich, gdyż z tym wiążą się ich najistotniejsze interesy narodowe - zapewnienie bezpieczeństwa oraz perspektyw trwałego rozwoju gospodarczego i cywilizacyjnego. W połowie lat 1990 nastąpiło dalsze istotne zbliżenie się tych państw do instytucji zachodnich, a czynnikami tego zbliżenia były: realizacja układów o stowarzyszeniu z Unią Europejską, współpraca partnerów stowarzyszonych z UZE oraz udział w NACC, Partnerstwie dla Pokoju i w Radzie Europy.
Nowymi krokami na tej drodze okazały się: oficjalne złożenie przez Węgry (1 kwietnia 1994 r.) i Polskę (8 kwietnia 1994 r.) wniosków o przyjęcie do Unii Europejskiej, podpisanie przez Litwę, Łotwę i Estonię układów stowarzyszeniowych z tą organizacją (12 czerwca 1995 r.), przyjęcie do Rady Europy Ukrainy (w listopadzie 1995 r.) i Rosji (w lutym 1996 r.) oraz przesłanie przez rządy Węgier (w lutym 1996 r.), Czech (w marcu 1996 r.) i Polski (w kwietniu 1996 r.) do Brukseli dokumentów prezentujących stanowisko tych krajów w sprawie przystąpienia do NATO.
W połowie dekady lat dziewięćdziesiątych wyraźnie ugruntował się pogląd, że Europa stanowi jako region jednostkę geopolityczną, w której dominuje tendencja do zacierania podziałów z poprzedniej epoki. Szczególnie to widać w dziedzinie spraw bezpieczeństwa, gdyż pojawienie się nowych wyzwań i zagrożeń (przede wszystkim konfliktów lokalnych) stwarza konieczność podejmowania zbiorowych działań przez wszystkich najważniejszych uczestników systemu europejskiego. Europa charakteryzuje się wyraźną tożsamością jako określona wspólnota cywilizacyjna i region silnych współzależności gospodarczych; po wielekroć potwierdza to rozwój zachodnioeuropejskich struktur integracyjnych (choćby przystąpienie z dniem 1 stycznia 1995 r. do UE Austrii, Szwecji i Finlandii oraz ciążenie do nich byłych krajów socjalistycznych.
Tak więc obecnie Europa staje się jednostką geopolityczną, szerokim regionem na półkuli północnej, którego granice nie są ostre. Główne wyzwania i zagrożenia dla stabilności i bezpieczeństwa funkcjonują na jego środkowowschodniej części oraz na azjatyckich obszarach przyległych, natomiast najsilniejsze stabilizatory pozostają na Zachodzie. Toteż z ich ekspansją na Wschód wiążą swoje oczekiwania narody państw Europy Środkowej, najmocniej te, które kiedyś w przeszłości miały tradycje bliskiej współpracy z państwami zachodnimi, a niektóre z nich -jak kraje Grupy Wyszehradzkiej czy państwa nadbałtyckie - osiągają dziś znaczne sukcesy w procesach transformacji systemowej.
Wspólnym mianownikiem postaw, zróżnicowanych, ale podzielających te same podstawowe wartości państw całej strefy euroatlantyckiej, jest wspierana przez nie Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. Ta umacniająca się demokratyczna struktura międzynarodowa jest najbardziej wymiernym świadectwem wspólnoty celów i dążeń państw całego szerokiego regionu, i jako taka wyznacza zewnętrzne polityczne ramy Europy końca XX wieku.
BIBLIOGRAFIA:
Praca zbiorowa: Davis Bobrow, Edward Halizak, Ryszard Zięba, Bezpieczeństwo Narodowe i Międzynarodowe u schyłku XX wieku, Wyd. UW, Instytut Stosunków Międzynarodowych, Warszawa 1997.
J. Gryz, Unia Zachodnioeuropejska a NATO, UE, OBWE, Biuletyn Departamentu Bezpieczeństwa Międzynarodowego, Wyd. MON, Warszawa 1996.
P. Kennedy, Mocarstwa świata. Narodziny, Rozkwit, Upadek, Przemiany gospodarcze i konflikty zbrojne, Warszawa 1994.