Kategorie i typy kultury
Przez kategorie kultury rozumie się na ogół wielkie podstawowe działy kultury, obejmujące zjawiska względnie jednorodne i różniące się od siebie istotnymi cechami.
Różnice w wyodrębnieniu tych kategorii związane są ściśle z reprezentowanym stanowiskiem teoretycznym i metodologicznym. Są to na ogół klasyfikacje trójdzielne, jak to przedstawia tabela 1, zawierająca zestawienia kategorii kultury kilku najbardziej znanych autorów
A.Weber 1912 cywilizacja zewnętrzna (technika, technologia, wiedza stosowana) wewnętrzna (Państwo prawo moralność), kultura (sztuka, idee, religia)
A.L.Kroeber kultura rzeczywistości, kultura społeczna, kultura wartości
K.Dobrowolski kultura materialna, społeczna, niematerialna
Obok tego kryterium opartego na istocie różnic zjawisk zachodzących w tym samym czasie, warto przywołać podział na trzy wielkie epoki w dziejach ludzkości i kultury – to jest epokę dzikości, barbarzyństwa i cywilizację.
Każda z nich dzieli się na 3 kresy. W cywilizacji wyodrębnia się, znane z edukacji szkoły średniej, takie okresy jak starożytność, średniowiecze i czasy nowożytne (inaczej modernistyczne)
Cechy kultury postmodernistycznej można ryzykując pewne koniczne uproszczenia, ująć w kilku następujących stwierdzeń
Postmodernizm jako prąd filozoficzny i formacja kulturowa powstała w opozycji do modernizmu, do uznawania wszechpotęgi rozumu, na którego miejsce wprowadza kategorię Mądrości. Przedrostek post jest tu bardzo przydatny i bywa odnoszony do wszystkich ideałów związanych z epoką
A zatem mówi się nie tylko o postmodernizmie, ale i post indywidualizmie, a także post humanizmie. Jest to rozpaczliwa próba ponownego odnalezienia się człowieka zagubionego w otaczającym go świcie i jest to zarazem próba konstruowania nowej wizji świata w oparciu o nowy sposób myślenia i nowe ideały.
Za naczelną kategorię postmodernizmu uznaje się pluralizm. Dotyczy to odwołania się do różnych tradycji kulturowych, sposobów myślenia i postepowania, łącznie z legitymacją pluralizmu języków. Charakterystyczna jest wręcz programowa akceptacja wszelkich poglądów, stylów życia i postaw estetycznych.
Z pluralizmem łączy się w dużym stopniu relatywizm kulturowy. Neguje się tu podział na kultur na wyższe i niższe, uznaje wszystkie kultury za równouprawnione, odrzuca się ponad kulturowe kryteria prawdy czy racjonalności. Uważa się, że kultura zachodu w przeciwieństwie do kultur tego typu teokratycznego czy totalitarnego wolna jest od norm rozstrzygających sporne kwestie filozoficzne
Relatywizm kulturowy zaznaczył się wyraźnie w podejściu do tradycji. Przestała ona dla wielu twórców stanowić skarbnicę artystycznego dziedzictwa ludzkości, a stała się zbiorowiskiem różnorodności, z którego można bezkarnie czerpać obrazy, wątki, symbole, a nawet techniki i style
Podział na typy kultury zasadza się najczęściej na kryterium grupy ludzie ej i występujących w niej rodzajach więzi. W ramach tego ogólnego kryterium można wyodrębnić typy kultury:
Z względu na przynależność do warstw i grup społ. wyróżnia się typy kultury: rycerska, szlachecka, mieszczańska, chłopska ,ludowa, robotnicza, inteligencja (elit kulturalnych)
Ze względu na charakterystyczny ty gospodarowania i układu stosunków między ludźmi wydziela się np. kultury pasterskie czy myśliwskie
Ze względu na przynależność do religii lub dystansowania się wobec niej wyróżnia się typ kultury świeckiej (lackiej) i religijnej, a w ramach tej ostatniej przez przynależność do określonej religii, czy wyznania typ kultury buddyjskiej, chrześcijańskiej (w ramach tej katolickiej, protestanckiej prawosławnej), islamu itp.
Ze względu na charakter aktywni ludzi w różnych dziedzinach, jak:
Intelektualnej – mówimy np. o typie kultury intelektualnej, humanistycznej, technicznej, informatycznej
Artystycznej – wymieniamy kulturę: literacką, plastyczną, muzyczną, filmową itp.
W zależności od typu zawodu mówimy o różnych kulturach no kulinarnej, pedagogicznej itp.
Ze względu na ogólną egzystencje filozoficzno-emocjonalna człowieka np. kultura zdrowotna, erotyczna, seksualna
Ze względu na zakres występowania określonych cech kultury dokonamy podziału na k. globalą, kontynentalna, narodowa, regionalna
Ze względu na poziom kultury wyodrębniamy typy kultury wysokiej (elitarnej) i typ kultury masowej (popularnej
Ze względu na przynależność do grupy wiekowej wyodrębnia się kulturę młodzieżową i różne subkultury
Ze względu na stosunek do obowiązującej polityki państwa przeciwstawia się kulturze oficjalnej kulturę alternatywną i kontrkulturę.
Elementy kultury (wartość, wzory, kanon, obyczaj, obrzęd, rytuał, mit, symbol)
Do podstawowych elementów kultury należą: wartość, norma, wzór, kanon, kod, obyczaj, eto, mit, symbol, utopia, twórca, odbiorca, znak, styl, tekst
Wartość i wzór wydają się popełnić szczególnie pierwszorzędne znaczenie. Wartość – jako pojęcie jest różnie rozumiane w psychologii, socjologii, antropologii
Wartość wg słownika
Na chwiejność znaczenia pojęcia wartość zwrócił uwagę wl, Tatarkiewicz. Pojęcie to według niego bywa odnoszone:
Po 1 do własności rzeczy, a niekiedy do samych rzeczy te własności posiadających
Po 2 do własności dodatniej bądź także ujemnej
Po 3 do własności rozumianej w znaczeniu szerokim (filozoficzne znaczenie) lub węższym (znaczenie gospodarcze)
Wzory to normy wyrastające z systemu wartości, SA one systemem postulowanych zasad postępowania ludzi instytucji na wzór pracownika, placówki. Słusznie twierdzi się, ze świat kultury ludzkiej jawi się nam jako zbiór wzorów
Kanon łączy się ścisłe z omówionymi wyżej wzorami i wartościami w kulturz4e
Słowo jest pochodzenia greckiego i oznacza miarę, wzorzec ,prawidło, przepisy. W tym znaczeniu terminu ten uważany jest współcześnie głównie jako zasada, wzór,
3.systemy kultury ( a należy do nich nauka, filozofia, ideologia, moralność, religia, sztuka, zabawa, język – komunikacja) charakteryzują się uporządkowany i skoordynowanym zespołem swoistych elementów, powiązanych wzajemnymi relacjami, składających ….
Nauka – termin rożnie rozumiany i definiowany. W ścisłym znaczeniu obejmuje badania i wiedze naukowa, w szerszym oznacza proces nauczania oraz uczenia się, a także i przede wszystkim dyscyplinę naukowa i gotowy wytwór działalności badawczej, osiągnięty zgodnie z metodologia badan naukowych oraz ogol czynności składających się na owe badania
W sensie historycznym – socjologicznym, nauka to dziedzina kultury obejmująca: całokształt historycznie rozwijającej się wyspecjalizowanej działalności poznawczej, prowadzonej w sposób symetryczn6 przez uczonych: narzędzia i sodki tej działalności (aparatura, książki, czasopisma, archiwum, ankieta) inst spol….
Religia – należy również do odmiennie rozumianych . Wiele wcześniejszych def jak Np. Tylora czy Jamesa, nie obejmowało istoty zjawisk z religii poza europejskich, zarysowały się wyraźnie 2 tendencje w interpretacji sensu zjawisk religijnych.
Jedna z nich akcentując Silny status religii w ujmowaniu stosunku człowieka do sacrum. Wartość tego, co święte, jest także różne ujmowana, w religiach monoteistycznych oznacza Boga, w politeistycznych panteon bóstw, w buddyzmie – wartości moralne, w innych jeszcze bezosobowa sile – mana. Istnieje powszechne przeświadczenie, ze sacrum wywiera istotny wpływ na Zycie człowieka i los świata, stad wierni odnoszą się z lękiem i ufnością doń, próbując przez modlitw o ofiary uzyskać łaskawość
Drugi kierunek kładzie kolei nacisk na potrzeby i wartości. Religia jest wyrazem i formą lub substytutem wartości i potrzeb poznawczych, moralnych, obyczajowych, społecznych
Religia jako forma świadomości społecznej jest zjawiskiem złożonym i silnie opowiadanym z rożnymi dziedzinami kultury i działalności ludzkiej, zjawiskiem historycznie zmiennym i podlegającym ogólnym prawom rozwoju społecznego.
Wierzenia religijne – jak podkreśla Józef Keller - kształtowały się i rozwijały się w wyniku działania skomplikowanych mechanizmów psychologicznych – racjonalizacji, jako próba objaśniania owych wszystkich niezrozumiałych zjawisk, z którymi człowiek się spotykał w swym codziennym życiu