Obciążenie człowieka pracą

Obciążenie człowieka prącą zawiera dwa odmienne ilościowo i jakościowo komponenty:

• wynikający jedynie z obciążenia samymi czynnościami roboczymi,

• zależny od warunków środowiska, w którym proces pracy ma miejsce oraz od charakteru reakcji ustroju pracownika na nie.

Obciążenie człowieka prącą może mieć charakter fizyczny lub psychiczny.

Efektem obciążenia człowieka pracą może być zarówno uciążliwość jak i szkodliwość.

Czynniki szkodliwe w środowisku pracy - czynniki, których oddziaływanie na pracownika prowadzi lub może prowadzić do powstania choroby zawodowej lub innego schorzenia związanego z wykonywaną pracą.

czynniki fizyczne - np. hałas,

czynniki chemiczne - np. benzen,

pyły np. pył drzewa twardego).

Czynniki uciążliwe - czynniki, których oddziaływanie na pracownika może być przyczyną złego samopoczucie lub nadmiernego zmęczenia, które nie prowadzi jednak do trwałego pogorszenia stanu zdrowia. Przykładowo:

• Mikroklimat

• Monotonia

• Obciążenie psychiczne

• Obciążenie statyczne

• Oświetlenie

• Najwyższe dopuszczalne stężenie (NDS) - wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie pracy, pracy przez okres jego aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń (dotyczy substancji chemicznych i czynników pyłowych)

• Najwyższe dopuszczalne natężenie (NDN)- najwyższe dopuszczalne natężenie fizycznego czynnika (wartość średnia), którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8-godzinnego dobowego i przeciętnego tygodniowego wymiaru czasu pracy określonego w Kodeksie Pracy, przez jego okres aktywności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia, oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.

W celu zmniejszenia uciążliwości pracy dokonuje się oceny obciążenia nią pracownika. Ocena taka powinna obejmować kompleksowe badania:

• wielkości wydatku energetycznego (WE), (charakterystyczne dla prac fizycznych),

• udziału wysiłku o charakterze statycznym,

• stopnia monotypowości ruchów.

Miarą wysiłku fizycznego są wskaźniki fizjologiczne:

1. ilość zużywanego tlenu (O₂),

2. częstość skurczu serca,

3. ciśnienie krwi,

4. temperatura ciała i skóry.

OCENA OBCIĄŻENA DYNAMICZNEGO

Badania wydatku energetycznego wykonuje się jedynie dla wysiłku fizycznego typu dynamicznego stosując jedną z metod:

• tabelaryczno-chronometrażową (mało dokładna, nie uwzględnia PPM)

• gazometryczną (dla prac mało ruchliwych o stałym, niezbyt dużym wysiłku).

• telemetryczną (przy pracach ruchliwych, niecyklicznych).

Metoda tabelaryczno-chronometrażowa polega na:

• wyodrębnieniu czynności elementarnych,

• posegregowaniu ich wg określeń zawartych w tabelach, w których określono wartości jednostkowego wydatku energetycznego, właściwe dla czynności składowych całego procesu ruchowego,

• przeprowadzeniu dokładnego chronometrażu czasu czynności wykonywanych przez pracownika,

• wyliczeniu łącznej wartości wydatku energetycznego przypadającej na zmianę roboczą,

• skonfrontowaniu wyniku z wartościami przypisanymi dla danej kategorii stopnia ciężkości pracy oraz dokonanie zakwalifikowania badanego typu obciążenia.

Metoda gazometryczna polega na pomiarach ilości tlenu zużytego przy wykonywaniu pracy.

(ilość O₂ lub CO₂, względnie pobieranego, czy wydalanego powietrza).

Przy pomocy tej metody można określić wartość:

• tlenu pobieranego dla wykonywania konkretnych czynności,

• maksymalnego poboru tlenu dla danego osobnika w dniu pomiaru.

Istnieje wysoki współczynnik korelacji i prawie liniowa zależność pomiędzy ilością zużytego tlenu i wielkością minutowej wentylacji płuc.

Przybliżoną wartość wydatku energetycznego można obliczyć posługując się równaniem Datta-Ramanathana:

E = 0,21 x VE _E(STPD)

E - wydatek energetyczny w kJ/min;

VE _E(STPD) - wentylacja płuc, w l/min w warunkach STPD (objętość gazu suchego w temperaturze OºC i ciśnieniu atmosferycznym 101, 3 kPa).

Ilość zużywanego tlenu zależy od stanu fizycznego człowieka, stopnia wytrenowania i przystosowania do pracy (od 2,5 do 6 l/min).

Metoda telemetryczna oparta jest na proporcjonalności skurczów serca do wydatku energetycznego. Na podstawie wartości częstotliwości skurczów serca zanotowanych w wyniku badania EKG wykorzystując tablice oznacza się wydatek energetyczny. Na podstawie tej metody można również określić stopień uciążliwości i ciężkości pracy, odnosząc wyniki do wartości granicznych. Dla prac przekraczających fizyczne możliwości człowieka należy dodatkowo wykonywać pomiar czasu restytucji , czyli czas powrotu parametrów fizjologicznych do stanu wyjściowego.

Bardziej czułym wskaźnikiem obciążenia jest czas powrotu tętna do poziomu spoczynkowego czyli czas odnowy.

Na podstawie wartości uzyskanych z każdej z ww. metod można określić:

• wydolność organizmu,

• stopień wytrenowania

• stopień ciężkości pracy.

Ogólna wydolność fizyczna jest to zdolność organizmu do ciężkiej i długotrwałej pracy bez głębszych zmian w środowisku wewnętrznym (homeostazy). Jej miarą jest maksymalne pochłanianie tlenu przez ustrój tzw. pułap tlenowy. Poziom wydolności fizycznej jest znacznie zróżnicowany wśród ludzi (rola wieku, płci)

OCENA OBCIĄŻENIA STATYCZNEGO

oparta jest na znajomości takich czynników jak:

• rodzaj przyjętej postawy ciała w trakcie wykonywanych czynności,

• stopień wymuszenia zajmowanej pozycji i pochylenia ciała,

• możliwość zmiany przyjętej pozycji ciała,

• położenie kończyn i ich czynności ruchowe,

• chronometraż czasu pracy pracownika.

Do oceny przyjmuje się pozycję ciała o największym obciążeniu statycznym, jeżeli utrzymywana jest w czasie dłuższym od 3 godz./zmianę roboczą.

• Ocenę wykonuje się wg 3 stopniowej skali: małe, średnie lub duże, uwzględniając równocześnie wartość wydatku energetycznego oraz monotypowość ruchów.

OCENA MONOTYPOWOŚCI RUCHÓW ROBOCZYCH ( metoda szacunkowa)

Monotypowość ruchów powoduje zmęczenie miejscowe ( czynnik uciążliwy).

W analizie brane są pod uwagę:

• stopień ograniczenia ruchowego,

• liczba powtórzeń,

• wielkość rozwijanych sił przez mięśnie będące w trakcie pracy.

Do oceny stosowana jest skala 3-STOPNIOWA.

Stopień monotypowości ruchów podnosi się o 1 gdy zachodzi choć jeden z warunków:

• ponad 75% wysiłku przypada na czynności, które wymagają WE>5 kcal/min,

• ponad 50% wysiłku przypada na czynności, które wymagają WE>8 kcal/min,

• temperatura efektywna TE > 30⁰ C.

OBCIĄŻENIE PSYCHICZNE PRACOWNIKA

Wynika ze stopnia angażowania systemu nerwowego człowieka. Istnieje granica jego możliwości.

Na różnych etapach procesu pracy wpływ wywierają różne czynniki:

• dla zjawisk percepcyjnych - ilość napływających informacji, ich złożoność, zmienność, czy jednoznaczność,

• gdy brak jednoznacznego przyporządkowania między sygnałem a reakcją, wysiłek psychiczny zależy od wagi podjętych decyzji,

• w procesach wykonawczych - złożoność wykonywanej czynności i jej stopień identyfikacji.

Obciążenie psychiczne jest sumą wszystkich etapów pracy ( orientacja, decyzja, czynność), a badania jego powinny być prowadzone zwłaszcza, gdy występuje:

• monotypia (powtarzające się czynności),

• monotonia (napływ tych samych informacji),

• czuwanie,

• konieczność podejmowania częstych i trudnych decyzji

• precyzyjne czynności motoryczne.

W badaniach stosowane są metody oparte na wskaźnikach fizjologicznych, fizjologiczno-psychologicznych lub psychologicznych, jak:

1. pomiar liczby informacji wysyłanych przez obsługiwane urządzenie – analiza ilościowa (wpływ struktury sygnalizacyjnej maszyny),

2. ocena liczby błędów - analiza jakościowa pracy,

3. czas reakcji operatora,

4. wykonywanie czynności dodatkowych jako miara „rezerwowej zdolności pracy”.

Ocenę obciążenia psychicznego przeprowadza się wg 5 - stopniowej skali, uwzględniając wcześniej stopień uciążliwości pracy wynikający z jej monotonii , analizując :

• niezmienność (jednostajność) procesu pracy,

• niezmienność warunków pracy - środowiska,

• konieczność zachowania stałego napięcia uwagi,

• stopień skomplikowania wykonywanych operacji.

Do oceny stopnia monotonni służy skala 3-stopniowa

(duża monotonia -4 elementy, średnia -3 elementy, mała przy 2 lub 1 elemencie)

Skutkiem obciążenia pracą jest zmęczenie.

Zmęczenie można określić jako:

• okresowe zakłócenie równowagi podstawowych procesów życiowych, prowadzące do obniżenia zdolności do pracy.

lub

• wszystkie stwierdzone natychmiast lub z opóźnieniem zmiany aktywności spowodowane ciągłym wykorzystaniem tej aktywności.

Zmęczeniem jest reakcją fizjologiczną chroniącą przed dalszą zbyt intensywną pracą.

• Na zmęczenie organizmu wpływ wywierają:

  • Rodzaj i intensywność wysiłku,

  • Rodzaj czynności i czas ich wykonywania,

  • Ilość i długość przerw oraz ich rozkład,

  • Czynniki organizacyjne,

  • Motywacja i stopień zaangażowania,

  • Warunki zdrowotne i adaptacyjne człowieka,

  • Warunki środowiskowe,

  • Długość i sposób wykorzystania czasu odpoczynku;

Klasyfikacja zmęczenia zależnie od przebiegu:

• Znużenie (po niedużym ale monotypowym albo monotonnym wysiłku, przy konieczności podejmowania częstych decyzji, przy braku motywacji)

• Zmęczenie podostre (po krótkotrwałym wysiłku o średnim stopniu obciążenia; nie zagraża zdrowiu i szybko ustępuje)

• Zmęczenie ostre ( po bardzo intensywnych, ale krótkim wysiłku)

• Zmęczenie przewlekłe (wynik kumulowania się innych rodzajów zmęczenia, rozciągnięte w czasie i trudne do rozpoznania)

• Wyczerpanie (gdy wysiłek przewyższa możliwości człowieka, objawy: drżenie mięśniowe, nudności, wymioty, powiększenie wątroby)

• Przyjęto wyróżniać dwa typy zmęczenia. W przypadku zmian dotyczących w przeważającym stopniu:

  • układu mięśniowego człowieka - zmęczenie fizyczne,

  • systemu nerwowego - zmęczenie psychiczne (cybernetyczne).

Zmęczenie fizyczne przy pracy statycznej i dynamicznej.

• Przy jednakowym wydatku energetycznym bardziej uciążliwa jest praca statyczna. Mięśnie biorące udział w procesie pracy nie wykonują wtedy ruchów lecz ulegają napięciu.(Następuje zwężenie naczyń krwionośnych, w wyniku czego przepływa przez nie mniejsza ilość krwi. To z kolei wpływa na zmniejszenie przemiany materii na skutek mniejszej ilości doprowadzonego do komórek O₂ i równocześnie, wolniejsze odprowadzanie z nich szkodliwych produktów przemiany materii.)

• Przebieg zmęczenia dla pracy statycznej i dynamicznej jest różny. Podczas pracy statycznej zmęczenie dużo szybciej osiąga stopień końcowy. Pojawia się już przy napięciu mięśni równym 5% siły maksymalnej, a swą wartość maksymalną osiąga przy napięciu jej 1/3 siły maksymalnej.

Objawy zmęczenia fizycznego:

1. Zmiany w układzie biochemicznym mięśnia,

2. Wzrost produktów przemiany materii,

3. Wyczerpanie zapasów energetycznych organizmu (m.in. dług tlenowy),

4. Pocenie się i jego skutki – odwodnienie, utrata elektrolitów,

5. Pogorszenie koordynacji ruchowo-wzrokowej, (spowolnienie ruchów, spadek sił mięśni i dokładności ruchów),

6. Spadek wydajności,

7. Wzrost zagrożenia urazowego czy wypadkowego.

Objawy zmęczenia psychicznego:

1. Przyspieszenie oddechu,

2. Przyspieszenie tętna,

3. Wzrost temperatury ciała i pocenie się,

4. Nastawienie systemu nerwowego na odpoczynek.

5. Zmniejszenie stopnia koncentracji,

6. Spowolnienie i osłabienie myślenia,

7. Spadek motywacji,

8. Zaburzenia emocjonalne (rozdrażnienie, opryskliwość, przygnębienie, apatia),

9. Pogorszenie koordynacji wzrokowo-ruchowej,

10. Spadek wydajności (wydłużenie czasu reakcji i wzrost błędów,

11. Spadek formy fizycznej, energii organizacyjnej,

12. Wzrost zachorowań, urazów i wypadków.

Metody zapobiegania zmęczeniu:

• Stosowanie właściwych metod pracy z eliminacją zbędnych czynności, ruchów i wysiłku,

• Konsekwentne wprowadzenie pięciodniowego tygodnia pracy,

• Stosowanie przerw w pracy

• Zapewnienie możliwości racjonalnego wykorzystania czasu wolnego

Stres – stan charakteryzowany przez silne emocje negatywne ( strach, wrogość i inne) wywołujące dystres oraz związane z nimi zmiany fizjologiczne i biochemiczne ewidentnie przekraczające stan normalny.

Trzy typy reakcji na stres rozumiany jako bodziec:

• Dystres jest reakcją organizmu na zagrożenie, utrudnienie lub niemożność realizacji ważnych celów i zadań człowieka, pojawia się w momencie zadziałania bodźca, czyli stresora.

• Eustres to stres pozytywnie mobilizujący do działania.

• Neustres to bodziec dla danej osoby neutralny w działaniu, chociaż dla innych bywa on eustresowy lub dystresowy.

Możliwe skutki obciążenia układu nerwowego stresem:

• Pobudzenie układu sympatycznego

  • Rozszerzenie źrenic

  • Przyspieszenie akcji serca

  • Rozszerzenie naczyń krwionośnych,

  • Hamowanie perystaltyki żołądka i jelit

• Pojawienie się adrenaliny i noradrenaliny w krwioobiegu przyczynia się do

  • Wzrostu ciśnienie tętnieczego

  • Wzrostu pojemności minutowej serca

  • Wzrostu napięcia mięśniowego

• Skutki działania hormonu ACTH – hamowanie funkcji immunologicznej

• Ogólne pobudzenie emocjonalne (reakcje w postaci lęku, strachu, przerażenia, gniewu, cynizmu, irytacji, zniecierpliwienia, agresji, niskiej oceny własnych możliwości, poczucia stałego zmęczenia)

• Zmiana sprawności wykonania zadania roboczego,

• Przy przedłużających się stanach stresu – reakcje nerwicowe takie jak stany lękowe czy depresyjne

• Skutki działania hormonu ACTH – hamowanie funkcji immunologicznej,

• Ogólne pobudzenie emocjonalne (reakcje w postaci lęku, strachu, przerażenia, gniewu, cynizmu, irytacji, zniecierpliwienia, agresji, niskiej oceny własnych możliwości, poczucia stałego zmęczenia)

• Przy przedłużających się stanach stresu – reakcje nerwicowe takie jak stany lękowe czy depresyjne

Stres jako przyczynek :

• chorób układu sercowo-naczyniowego (choroby wieńcowej, zawału serca, nadciśnienia)

• zaburzeń układu trawiennego ( wrzody trawienne)

• zmniejszenia odporności układu immunologicznego

Stres doświadczany przez pracowników przyczynia się do osłabienia funkcjonowania organizacji ( jest przyczyna zwiększonej absencji, zmniejszonej produktywności, wyższej fluktuacji kadr, wzrostu kosztów związanych ze zwiększona zachorowalnością)