PŁYNY INFUZYJNE
| Iniekcje | Płyny infuzyjne | |
|---|---|---|
| Cel stosowania | Osiągnięcie właściwego dz.leczniczego | Uzupełnianie ubytku krwi, regulacja gospodarki wodno-elektrolitowej, odżywianie pozajelitowe |
| Drogi podania | Śródskórne, podskórne, domięśniowe, dotętnicze, dożylne, dostawowe, dosercowe, do oka | Gł. Dożylnie, dotętniczo, rzadko podskórnie |
| Sposób podania | Strzykawki, ampułkostrzykawki, pompy strzykawkowe, miniinfuzory programowane | Zestawy do wlewów, pompy infuzyjne |
| Stosowane obj. | 0,1-20ml | 100ml-4000ml/24h |
| Czas podawania | Od kilku sekund do kilkunastu min | Od kilkudziesięciu min do kilku godzin; liczba kropli na min powinna być tym mniejsza im bardziej stężony płyn |
| Rozpuszczalniki | Woda, rozpuszczalniki organiczne mieszające się z wodą, oleje | Woda |
| Izohydra | Pożądana, ale nie zawsze możliwa | Wymagana |
| Izoosmotyczność | Często podawane są roztwory hiperosmotyczne, roztwory hipoosmotyczne powinny być doprowadzone do izoosmotyczności | Konieczne fizjologiczne ciśnienie osmotyczne 280-320mOsm/l. do nawadniania-hipoosmotyczne nie mniej niż 150mOsm/l. do odwadniania-hiperosmotyczne powyżej 320mOsm/l |
| Izojonia | Niekonieczna | Istotna |
| Ciśnienie osmotyczne roztworów koloidalnych | Nieistotne | Istotne-preparaty krwiozastępcze |
| Substancje o dz.p/bakteryjnym | Nie mogą być dodawane do roztworów; dotętniczych, dosercowych, dordzeniowych, do ciała szklistego | Niedopuszczalne |
| Substancje gorączkotwórcze | Nieobecne w roztworach podawanych jednorazowo w objętości 15ml i powyżej | Konieczna nieobecność |
Płyny infuzyjne (Infusiones, płyny do wlewów kroplowych) są to jałowe, wolne od substancji gorączkotwórczych, wodne roztwory lub emulsje typu o/w jednej lub kilku SL przeznaczone do podawania pozajelitowego w postaci wlewu kroplowego, najczęściej dożylnego.
DROGI PODANIA
Podanie dożylne (Infusio intravenosa) najczęściej stosowana droga podania, zwykle do żyły łokciowej można podać choremu do 4l roztworu w ciągu doby. Szybkość podania zależy od stężenia SL, lepkości roztworu, ciśnienia osmotycznego, pH. Przyjęto zasadę, że prędkość podania wlewu jest odwrotnie proporcjonalna do ciśnienia osmotycznego.
Podanie dotętnicze(Infusio intraarterialis) w ten sposób podaje się pełną krew, osocze lub leki krwiozastępcze, u chorych bez tętna, bez oznaczonego ciśnienia tętniczego, w upośledzonym stanie wypełnienia żył
Podanie podskórne(Infusio subcutanea) stosowana b.rzadko i w wyjątkowych przypadkach, niekiedy u dzieci i osób w zaawansowanym wieku, gdy dostępność do żył jest utrudniona, a także przy Skórczu naczyń obwodowych
SPOSÓB PODANIA
Do podania służą specjalne jałowe i pirogenne zestawy jednorazowego użytku. Wykonywane są z tworzyw sztucznych i wyjaławiane za pomocą tlenku etylenu. Skład zestawu:
-połączenia wężowe
-igły
-komora kroplowa zaopatrzona w sączek
-zacisk umożliwiający regulację liczby kropel wypływających w jednostce czasu
-przewód napowietrzający
Pompy infuzyjne kroplowe umożliwiają podanie płynu z określoną, odpowiednio zaprogramowaną prędkością, przez dłuższy okres.
WYMAGANIA
Roztwory do wlewów muszą być:
Jałowe
Apirogenne
Wolne od zanieczyszczeń nierozpuszczalnych
Ponadto powinny być:
Izohydryczne – pH powinno być jak najbardziej zbliżone do fizjologicznego pH krwi, pewne odstępstwa są możliwe ze względu na pojemność buforową krwi. Za izohydryczne uznaje się zazwyczaj płyny o wartości pH 6,5-7,8
Izojoniczne – skład elektrolitowy powinien być zgodny ze stężeniem poszczególnych jonów występujących w płynie zew.kom.
Izoosmotyczne – ciśnienie osmotyczne powinno być zbliżone do ciśnienia osmotycznego surowicy krwi, w pewnych stanach chorobowych mogą być stosowane roztwory hipo- lub hiperosmotyczne
SUBSTANCJE POMOCNICZE
-substancje korygujące pH np. dodatek HCl, bufor fosforanowy
-substancje korygujące ciśnienie osmotyczne np. mannitol, sorbitol, rzadziej glukoza
-substancje zwiększające rozpuszczalność SL
-substancje zwiększające trwałość SL
Nie mogą być toksyczne, wywierać własnego działania farmakologicznego, działania drażniącego ani wpływać negatywnie na trwałość leku.
W przypadku roztworów elektrolitowych do korekty składu jonowego gł.przy zawyżonej ilości jonów Cl, stosuje się dodatek jonów mlecznowych, octanowych, rzadziej HCO3 -.
POJEMNIKI
Najczęściej stosowane są szklane, grubościenne butelki o pojemności 100, 250, 500, 1000ml. Mają zazwyczaj podwójną skale na bocznej ścianie, wskazującą objętość płynu zarówno w pozycji stojącej jak i odwróconej tzw.butelki infuzyjne. Są zamykane ściśle przylegającą zatyczką gumową, zabezpieczoną metalowym kapslem.
Mogą być to również pojemniki z tworzyw sztucznych w kształcie butelek lub worków.
Pojemniki szklane przed napełnieniem muszą zostać dokładnie umyte i wyjałowione. Do mycia służą specjalne urządzenia z zastosowaniem ultradźwięków, a suszenie, wyjaławianie i depirogenizacja odbywa się w odpowiednich tunelach.
Małe ilości myje się ręcznie lub mechanicznie za pomocą szczotek i detergentu. Następnie wielokrotnie płuka się bieżącą ciepłą i wodą pirogenną.
OZNAKOWANIE POJEMNIKÓW Z ROZTWORAMI
Na etykiecie powinna być podana:
Nazwa roztworu
Skład w gramach w odniesieniu do litra
Objętość roztworu w pojemniku
Wartość ciśnienia osmotycznego
Data sporządzenia
Termin ważności
Nazwa producenta
Roztwór elektrolitów – stężenia poszczególnych jonów
Roztwory do żywienia pozajelitowego – kaloryczność w kJ
Etykieta powinna być biała z czarnym nadrukiem.
| Skład jonowy | Płyn zewnątrzkomórkowy | Płyn wewnątrzkomórkowy 28l |
|---|---|---|
| Wewnątrznaczyniowy (osocze krwi) 2,8l | Zewnątrznaczyniowy (płyn śródmiąższowy, chłonka, płyn mózgowo-rdzeniowy, płyn jelitowy) 11,2l | |
| mmol/l | mEq/l | |
Na+ K+ Ca2+ Mg2+ Cl- HCO3- SO42- HPO42-/H2PO4- RCOO- Białczany |
140 5,0 2,5 1,5 103 27 0,5 1,2 - - |
140 5,0 5,0 3,0 103 27 1,0 2,0 4,0 16 |
Miliekwiwalent (mEq) – miligramorównoważnik – jest 1/1000 częścią gramorównoważnika wyrażoną w gramach
Masa 1 mEq = masa cząsteczkowa[g]/1000*wartościowośc
Masa 1 mmol = masa cząsteczkowa [g]/1000
Wartość ciśnienia osmotycznego zależy od liczby cząsteczek i (lub) jonów zawartych w 1l roztworu i wyraża się jako mOsm/l.
mOsm/l = stężenie substancji [g/l]*1000*n/masa cząsteczkowa [g]
ilośc substancji [g/l] = mOsm/l*masa cząsteczkowa[g]/1000*n
n –liczba jonów, na jaką dysocjuje cząsteczka związku, lub liczba cząsteczek niezdysocjowanych
Każdy jon, którego stężenie wyrażone jest w mmol/l, bez względu na wartościowość, wywiera ciśnienie osmotyczne 1 mOsm (np.1 mmol NaCl – 2 mOsm)
W przypadku gdy stężenie jonów wyrażone jest w mEq/l :
- 1 mEq/l jonu jednowartościowego 1 mOsm
- 1 mEq/l jonu dwuwartościowego ½ mOsm
- 1 mEq/l jonu trójwartościowego 1/3 mOsm
Osmolarnośc jest równa stężeniu jonów wyrażonych w mmol.
PODZIAŁ PŁYNÓW INFUZYJNYCH – ze względu na ich przeznaczenie
Płyny uzupełniające objętośc utraconej krwi:
-krew i preparaty krwiopochodne
-płyny krwiozastępcze
-preparaty krwiozastępcze spełniające funkcję preparatów komórkowych krwi (płyny przenoszące tlen)
Płyny do żywienia pozajelitowego
Płyny stosowane w zaburzeniach gospodarki wodno-elektrolitowej:
-płyny nawadniające – bezelektrolitowe i hipotoniczne zawierające elektrolity
-płyny izotoniczne – izojoniczne i nie spełniające wymogu izojonii
-płyny zastępcze – uzupełniają straty soku żołądkowego lub soku jelitowego
-płyny wyrównawcze bilansowe – np.w niedoborze K+
-płyny odwadniające (osmoterapeutyki)
Płyny wyrównawcze stosowane w zaburzeniach równowagi kwasowo-zasadowej
Płyny do dializy otrzewnowej – podawane inną drogą niż dożylna
PŁYNY UZUPEŁNIAjĄCE OBJĘTOŚC UTRACONEJ KRWI
Wstrząs hipowolemiczny (pokrwotoczny) występuje w przypadku szybkiej utraty ok. 1/3 obj.krwi krążącej i zwykle po utracie 40-48% krwi kończy się zgonem. W takich przypadkach najcenniejszym lekiem jest ludzka krew.
Obecnie rzadko przetacza się krew w sposób bezpośredni, częściej stosuje się przetaczanie pośrednie. Możliwe jest to dzięki opracowaniu metod zapobiegających krzepnięciu krwi i zapewniających utrzymanie niezmienionych właściwości krwi poza organizmem, z zachowaniem biologicznej aktywności osocza przez odpowiednio długi czas.
Najbardziej rozpowszechnionym sposobem sterylizacji krwi jest dodanie jednego z dwóch standardowych roztworów cytrynianowo-fosforanowo-glukozowych (CPD). Do stabilizacji 450ml krwi potrzeba 50-60ml jednego z tych roztworów. - (Cytrynian sodu zapobiega krzepnięciu krwi – wiązanie jonów Ca w osoczu, a glukoza stanowi materiał energetyczny konieczny do przemian biochemicznych zachodzących w erytrocytach, diwodorofosforan utrzymuje pH na poziomie fizjologicznym)
Płyny stabilizujące krew muszą być jałowe i pirogenne.
Dawca dyskwalifikowany:
-dodatni wynik testów w kierunku antygenu HBs – wirusowe zapalenie wątroby typu B
-p/ciała anty-HCV – wirusowe zapalenie wątroby typu C
-nosicielstwo HIV
Jeden z CPD ma dodatek adeniny (CPDA-1)-dostarcza substratu do syntezy ATP – większa żywotność krwinek.
| Preparaty | Temperatura przechowywania i termin ważności | Wskazania |
|---|---|---|
| Krew pełna konserwowana (w połączeniu z płynem CDP lub CPDA-1) | 2-6oC W płynie CDP – 21dni W płynie CDPA-1 – 35dni |
Nagła utrata ponad 25%obj.krwi krążącej |
| Koncentrat krwinek czerwonych (otrzymany z pełnej krwi, po usunięciu większości osocza, metodą wirowania lub spontanicznej sedymentacji) | 2-6oC Z krwi pobranej do płynu: CDP – 21dni CDPA-1 – 35dni |
-Przewlekła niedokrwistość, -zastoinowa niewydolność krążenia, -zwiększa zdolność przenoszenia tlenu przy jednoczesnym niewielkim zwiększeniu objętości krwi |
| Ubogoleukocytarny koncentrat krwinek czerwonych (pozbawiony większości leukocytów za pomocą specjalnych filtrów usuwających krwinki białe i płytki krwi) | 2-6oC 8 h od chwili otrzymania |
-u chorych z powtarzającymi się powikłaniami gorączkowymi po podaniu krwinek czerwonych i płytek krwi -zapobiegawczo u chorych, którzy będą leczeni przez długi czas preparatami komórkowymi krwi |
| Koncentrat krwinek płytkowych (otrzymany metodą aferezy) | 20-24oC Otrzymany: w układzie otwartym – 24h, W ukł.zamkniętym – 5dni. Lekko mieszając na mieszadle rotacyjnym |
-ciężkie objawy skazy krwotocznej spowodowane małopłytkowością oraz zmianami jakościowymi płytek |
| Osocze świeże mrożone (otrzymane metodą plazmaferezy) zamrożone przed upływem 6h od chwili pobrania. Zawiera wszystkie stabilne czynniki ukła.krzepnięcia albuminy i globuliny oraz nie mniej niż 70%pierwotnej zawartości cz.VIII | Zależy od temp.przechowywania: -18 do -24oC – 3 miesiące -25 do -30oC – 12 miesięcy Poniżej -30oC – 24 miesiące |
Głównie w celu uzupełnienia niedoborów czynników krzepnięcia krwi |
| Krioprecypitat jest to frakcja krioglobulin otrzymywanych z osocza świeżego mrożonego: zawiera większość czynników krzepnięcia, fibrynogen oraz cz.XIII | Zależy od tem.przechowywania (tak jak wyżej) | -hemofilia typu A -choroba von Willebranda -wrodzony lub nabyty niedobór fibrynogenu |
Afereza – metoda preparowania krwi, podczas której pełna krew zostaje podzielona na poszczególne składniki. Zależnie od zapotrzebowania, niektóre z nich zatrzymuje się, a pozostałe zostają ponownie na drodze reperfuzji przetoczone dawcy lub choremu.
Plazmafereza – zabieg polegający na pobraniu od dawcy jedynie płynnej części – osocza. Jest to możliwe dzięki 2 metodom:
-konwencjonalna lub manualna – oddzielenie osocza od elementów kom. przy użyciu specjalnej wirówki
- krew od dawcy pobierana jest do aparatu – separatora osocza – który automatycznie oddziela elementy kom. od osocza.
PŁYNY KRWIOZASTĘPCZE
Stosuje się je w przypadkach zmniejszenia objętości krwi, w celu wypełnienia łożyska naczyniowego. Nie opuszczają szybko łożyska naczyniowego, źle przesączają się przez kłębuszki nerkowe, silnie wiążą wodę.
Dekstran. Jest najbardziej rozpowszechnionym preparatem krwiozastępczym. Otrzymuje się go z sacharozy w wyniku działania licznych drobnoustrojów. W wyniku transglukozylacji powstaje polimer zbudowany z glukozy o rozgałęzionej strukturze. Występują wiązania ; α 1-6 (90-95%), α 1-3, α 1-4.
Podczas hydrolizy kwaśnej lub enzymatycznej, działania ultradźwięków lub promieni UV uzyskuje się cząsteczki dekstranu o różnej masie, które rozdziela się na odpowiednie frakcje.
Jest białym proszkiem dobrze rozpuszczalnym w wodzie. Największe zastosowanie w lecznictwie maja dwa rodzaje dekstranu o m.cz. 40 000 i 70 000.
Dekstran 40 jest stosowany w postaci r-rów 10%, a pozostałe jako r-ry 6%. Roztwory dekstranu muszą być izoosmotyczne – rozpuszczamy w izotonicznym r-rze NaCl (0,9%) lub r-rze 5% glukozy. Następnie wyjaławia się w autoklawie.
Stosowane są w znacznej utracie osocza np. przy rozległych oparzeniach, odwodnieniach itp.
P/W jest małopłytkowość, niedobór fibrynogenu, choroby nerek z oligurią i anurią, niewydolność serca.
Żelatyna modyfikowana. Otrzymuje się przez termo lityczny rozkład żelatyny naturalnej, a następnie poddaje reakcji z aminami aromatycznymi lub arylowaniu przy użyciu bezwodników kwasów di karboksylowych.
Oksypoliżelatyna. Uzyskuje się przez kondensację żelatyny naturalnej z glioksalem, a otrzymany produkt zostaje następnie poddany degradacji działaniem nadtlenku wodoru.
W obu typach modyfikacji dochodzi do usieciowania cząsteczek żelatyny zastosowanymi podstawnikami – cząsteczki bardziej symetryczne, lepkość i pkt. tworzenia żelu są znacznie niższe.
Stosowane w postaci r-rów 3-4%, sporządzanych przy urzyciu izotonicznego NaCl.
Hydroksyetylowana skrobia (HES). Otrzymuje się ją z amylopektyny, jest polimerem znacznie rozgałęzionym, o przewadze wiązań α-1,4-glukozydowych. Są to roztwory najczęściej 6% , zawierający HES o m.cz.200 000.
PREPARATY KRWIOZASTĘPCZE SPEŁNIAJĄCE FUNKCJE PREPARATÓW KOMÓRKOWYCH KRWI
-PŁYNY PRZENOSZĄCE TLEN.
Hemoglobina pozbawiona zrębu krwinkowego – preparaty sprzężonej wewnątrzcząsteczkowo lub spolimeryzowanej hemoglobiny.
Związki perfluorowęglowodorowe – (Fluosol DA-emulsja dożylna) jest to węglowodór, w którym at.H zastąpiono F, bezbarwny i bez zapachu, zdolność do przenoszenia tlenu. Stosowany jest przy braku odpowiedniej grupy krwi, w ostrej niedokrwistości autoimmunohemolitycznej, u osób, które ze względów religijnych odmawiają przetoczenia krwi.
PŁYNY STOSOWANE W ŻYWIENIU POZAJELITOWYM
Całkowite żywienie pozajelitowe polega na dostarczeniu drogą dożylną wszystkich niezbędnych do życia substancji, w normalnych warunkach wchłanianych z p.pok.
Wskazaniem do żywienia pozajelitowego są:
-okresy okołooperacyjne u chorych wykazujących cechy niedożywienia lub wyniszczenia m.c. przekraczające 10%
-zespół krótkiego jelita
-ostre zapalenie trzustki
-różnego rodzaju wady rozwojowe, dotyczące przede wszystkim ukł. Pokarmowego
-okres chemio- i radioterapii z powodu zaawansowanych nowotworów
-śpiączki różnego rodzaju, zaburzenia i urazy OUN przebiegające z utratą świadomości
-zewnętrzne przetoki p.pok
-choroby zapalne jelit
Roztwory aminokwasów. Używa się wyłącznie syntetycznych L-aminokwasów. Wyróżnia się roztwory: -ogólnego przeznaczenia - 40-50% aminokwasów niezbędnych, skład powinien odpowiadać składowi aminokwasów białek organizmu
-pediatryczne –
żywienie noworodków i małych dzieci – roztwory o składzie aminokwasowym mleka matki
-o specjalnym przeznaczeniu (niewydolność wątroby, nerek, korygujące zaburzenia aminokwasowe)
ciężka niewydolność nerek – roztwory aminokwasów egzogennych z dodatkiem histydyny
ciężka niewydolność wątroby i(lub) śpiączka wątrobowa – roztwory aa wzbogacone o aminokwasy rozgałęzione i ze zmniejszoną zawartością aminokwasów aromatycznych
Wartość energetyczna 1g aa 16,7kJ (3,98kcal)
Roztwory węglowodanów.
Podstawowymi roztworami są roztwory glukozy. Do pokrycia dziennego zapotrzebowania energetycznego należy podać dorosłej osobie 500-600g glukozy. W żywieniu pozajelitowym stosuje się roztwory o stężeniach: 10%, 20%, 40%, 50%. Do metabolizowania potrzebna jest insulina. Gdy podaż glukozy przekracza możliwości wydzielania insuliny należy ją podać we wlewie kroplowym wraz z glukozą, ok. 1 jm insuliny na każde 5g glukozy. Wartość energetyczna 1g glukozy 17,1kJ (4,1kcal)
Fruktoza. Ma taką samą wartość energetyczną jak glukoza. Ma działanie oszczędzające białko, wpływa korzystnie na metabolizm aminokwasów oraz usprawnia przenikanie glukozy do wnętrza kom., co powoduje zmniejszone stężenie cukru we krwi. Roztwory 15-20% mogą być wprowadzane do żył obwodowych, w stężeniach wyższych do żył głównych. Ze względu na b.szybki metabolizm użycie fruktozy jako źródła energii może prowadzić do wystąpienia wielu niebezpiecznych objawów niepożądanych np. kwasicy metabolicznej, hiperurykemia, hipofosfatemia. Jej podawanie jest p/w przy nietolerancji fruktozy, fruktozurii i w zatruciu alk.metylowym. jest metabolizowana w wątrobie tylko częściowo niezależnie od insuliny. Ok. 70% zostaje przetworzone na glukozę.
Sorbitol. Jest przetwarzany przez dehydrogenazę do sorbitolu na fruktozę. Podawany jest w postaci 10-20% roztworu we wlewie kroplowym. Stosowany jest zamiast glukozy jako składnik do niektórych r-rów aminokwasów i emulsji tłuszczowych, ze względu na odporność termiczną.
Ksylitom. Metabolizowany jest w cyklu pentozo fosforanowym. Ok. 15% ulega przemianie w wątrobie do glikogenu, bez udziału insuliny. Pozostałe 85% przekształca się w glukozę. Może prowadzić do kwasicy metabolicznej. Odkłada się w nerkach tworząc złogi. Powoduje także hipoofosfatemię lub niewydolność nerek.
Emulsje tłuszczowe. Wartość energetyczna 1g39kJ (9,3kcal). Są źródłem energii i dostarczają NKT. Są to emulsje o/w. Do sporządzania emulsji używa się olejów frakcjonowanych, głównie sojowego lub słonecznikowego. Emulgatorami są fosfolipidy z żółtka jaja lub soi. Emulsja zawiera jeszcze glicerol, który doprowadza do izotonii. Otrzymywanie emulsji o wymaganej wielkości kropel fazy olejowej ( rzędu poniżej 1µm) odbywa się w wysokociśnieniowych homogenizatorach. Cały proces odbywa się w atmosferze azotu. Przed wyjaławianiem w autoklawie pH musi być 9,0 a po wyjaławianiu i w czasie przechowywania 7,0. Do przechowywania wykorzystuje się pojemniki szklane o pojemności 500 i 1000ml.
Roztwory elektrolitów. Dostarczają niezbędne elektrolity: Na+, K+, Ca2+, Mg2+, HPO42-, Cl-
Witaminy i pierwiastki śladowe. Dostarczanie witamin: C, B1, B2, B6, B12, PP, kwasu foliowego,kwasu pantotenowego, biotynę, A, D, E, K. dostarczanie pierwiastków śladowych: Cr, Cu, Fe, Mn, Mo, Zn, J, F, Se, Na, K.
CAŁKOWITE ŻYWIENIE POZAJELITOWE
Przygotowanie mieszaniny do żywienia pozajelitowego polega na połączeniu poszczególnych składników w jednym pojemniku z tworzywa sztucznego (EVA) – worku po pojemności 0,5-2l. Czynności związane z napełnianiem worka powinny się odbywać pod lożą z laminarnym napływem jałowego powietrza z zachowaniem aseptyki. Zawartość powinno się dokładnie wymieszać, zwykle przez ugniatanie. Napełniony worek opisujemy podając imię i nazwisko chorego, oddział, datę i skład. Worki do czasu odbioru przez oddziały szpitalne przechowuje się w temp. +4oC do 48h.
-nie powinno łączyć się roztworów o skrajnych pH
- nie powinno łączyć się preparatów w jednej strzykawce przed wprowadzeniem ich do roztworu podstawowego
-ważna jest kolejność dodawania poszczególnych składników:
Jony fosforanowe łączy się z roztworem glukozy
Pozostałe elektrolity dodaje się do roztworu aminokwasów
Do glukozy dodaje się witaminy rozpuszczalne w wodzie
Do emulsji tłuszczowych dodaje się witaminy rozpuszczalne w tłuszczach
Jako pierwsza wprowadzana jest glukoza zawierająca fosforany, po czym inne butelki glukozy. Następnie dodawane są aminokwasy z elektrolitami i na końcu emulsje tłuszczowe. Zawartość butelki z glukozą i wapniem dodawana jest jako przed ostatnia (nie łączy się bezpośrednio fosforanów z wapniem czy magnezem)
Stabilność sporządzanych mieszanin określa się na podstawie:
-obserwacji wizualnych - sprawdzamy czy nie wytrąca się osad
-pomiaru pH
-osmolarności
-określenia wielkości cząstek
Niezgodności jakie mogą powstać:
Niezgodności w fazie wodnej (zmętnienie, wytrącenie osadu, inaktywacja aminokwasów i witamin) Są wynikiem reakcji chemicznej zachodzącej między składnikami połączonych płynów. Dotyczą głównie elektrolitów, szczególnie Ca2+ i HPO42-, które występują obok siebie. Na proces wytrącania osadów duży wpływ ma pH. Najbardziej optymalne pH to 5,2-6,2. Dodatek preparatów o odczynie kwaśnym (witamin, pierwiastków śladowych, glukozy) hamuje wytrącanie osadu i stabilizuje sporządzoną mieszaninę. Aminokwasy wywierają wpływ ochronny – reagują z jonami wapniowymi i fosforanowymi tworząc rozpuszczalne kompleksy (obniżenie ich stężenia). Trwałośc połączonych płynów zależy również od czasu przechowywania.
Niezgodności w fazie olejowej (zmiana wielkości cząsteczek emulsji tłuszczowej) dotyczą głównie stabilności emulsji tłuszczowej. Emulsje te mają najczęściej pH 8,0 i potencjał powierzchniowy 35mV. Dodatek roztworu o niskim pH (glukozy) powoduje zmianę potencjału zeta (potencjał o wartości 35mV lub więcej zapewnia stabilnośc emulsji)
Potencjał zeta (powierzchniowy) spowodowany jest jonizacją i utrzymuje kropelki emulsji osobno. Im większy jest potencjał powierzchniowy kropelek emulsji, tym silniejsza jest bariera przeciwdziałająca łączeniu się cząstek.
Roztwory elektrolitów mogą prowadzic do agregacji. Kation może neutralizowac ładunek na powierzchni kropli tłuszczu, powodując zanikanie sił odpychania. Im wieksza wartościowośc tym silniejsze działanie np. kation trójwartościowy powoduje gwałtowną zmianęladunku i pełne rozwarstwienie emulsji. Elektrolity wpływają również na lepkośc emulsji. Początkowo obserwuje się zmniejszenie a następnie zwiększenie lepkości.
Aminokwasy absorbują się na granicy faz, co zwiększa barierę mechaniczną i zmniejsza agregację. Wykazują właściwości buforujące i równoważą niskie pH niektórych roztworów.
Destabilizująco działa temperatura i czas przechowywania. Wraz ze wzrostem temperatury szybciej następują procesy agregacji i załamania emulsji. Zmniejsza się pH w wyniku hydrolizy lipidów. Nie obserwuje się tych zmian w temperaturze +4oC nawet przez 7 dni.
PŁYNY STOSOWANE W ODWODNIENIU
Odwodnienie – stan niedoboru wody wynikający z zakłócenia równowagi osmotycznej
Hiperosmotyczne – utrata wody przewyższa utratę elektrolitów. Leczenie polega na podawaniu płynów bezelektrolitowych. Stosowane są przede wszystkim 2,5 %i 5% roztwory glukozy lub sorbitolu.
Hipoosmotyczne – zespół niedoboru Na+. Leczenie zależy od stężenia Na+ w surowicy, a także ogólnego stanu chorego i polega na podawaniu we wlewie kroplowym roztworów zawierających Na+
Izoosmotyczne – w wyniku utraty równoważnych ilości wody i Na+. Podaje się elektrolitowe roztwory nawadniające tzw.interwencyjne. charakteryzują się one zmniejszona ilością elektrolitów, niekiedy nawet do połowy stężenia fizjologicznego. Są to więc roztwory hipotoniczne. Dodaje się do nich glukozę lub fruktozę czy sorbitol do osiągnięcia odpowiedniej osmolarności.
Płyny izotoniczne elektrolitowe – dostosowane do składu i stężenia elektrolitów w płynie pozakomórkowym. Mogą być stosowane nawet przy upośledzonej czynności nerek bez obawy wywołania lub pogłebiena kwasicy metabolicznej. Poleca się je w zaburzeniach wodno-elektrolitowych np.po operacjach, a także w żywieniu pozajelitowym.
Roztwór Ringera – roztwór NaCl wzbogacony o K+ i Ca2+.
Izotoniczny roztwór NaCl. –stosuje się je w zab.wodno-elekt.u chorych z dobrą czynnością nerek
Izotoniczny roztwór NaCl podaje się również w stanach odwodnienia połączonych z zasadowicą np.przy utracie soku żołądkowego.
Płyny zastępcze – służą do wyrównania swoistych zaburzeń powstałych w wyniku straty soków trawiennych. Na skutek wymiotów lub biegunek dochodzi nie tylko do odwodnienia, lecz także do zab.kwasowo-zasadowych.
-utrata soku żołądkowego (wymioty, odsysanie zawartości żołądka, przetok żołądkowych) dochodzi do utraty H+ i Cl- a także K+. Dochodzi do powstania nadmiaru HCO3- w surowicy i do wzrostu pH krwi – zasadowica hipochloremiczna. Powstałe straty uzupełnia się stosując płyny zbliżone składem do składu soku żołądkowego. Zakwaszające działanie płynów żołądkowych osiąga się poprzez zwiększenie w nich zawartości chlorków.
-utrata soku jelitowego (długotrwałe biegunki, przetoki jelitowe, odsysanie traści jelitowej, nadmierne stosowanie środków przeczyszczających) dochodzi do utraty znacznych ilości Na+, K+ i HCO3- w surowicy krwi. Lecznie przede wszystkim przyczynowe. Leczenie objawowe polega na uzupełnianiu powstałych niedoborów wody i elektrolitów przez podawanie we wlewie kroplowym odpowiednio dobranych płynów.
PŁYNY STOSOWANE W PRZEWONIENIU
Przewodnienie – nadmierne nawodnienie komórek
Hiperosmotyczne – nadmiar Na+ powyżej 150mmol/l. leczenie polega na stosowaniu diety bezsolnej, wstrzymaniu podawania roztworów zawierających Na+, a przy dostatecznej sprawności nerek podawanie 5%roztworu glukozy we wlewie kroplowym.
Hipoosmotyczne – zatrzymywanie wody, czasem towarzyszące obniżenie stężenia Na+. Leczenie polega na ograniczeniu podaży wody, niekiedy nawet do 800ml/24h. w przypadku niedoboru Na podaje się we wlewie roztwory z Na aż do osiągnięcia w surowicy stężenia 130mmol/l, wspomagającym leczeniem jest wymuszenie diurezy osmotycznej za pomocą osmoterapeutyków.
Izoosmotyczne – proporcjonalne zwiększenie objętości wody i ilości Na+ w przestrzeni zewnątrz kom. przede wszystkim leczenie choroby podstawowej oraz stosowanie leków moczopędnych i osmoterapeutyków.
Zasaniem osmoterapeutyków jest usuwanie nadmiaru płynów, zwłaszcza wody z przestrzeni wewnątrzkomórkowej i śródmiąższowej przez wymuszoną diurezę. W tym celu stosuje się we wlewie roztwory hipertoniczne. Wymaga się aby substancja osmotycznie czynna szybko przenikała do przestrzeni zewnątrzkomórkowej, natomiast wcale lub w bardzo nieznacznym stopniu przez błony komórkowe. Powinny w niewielkim stopniu ulęgać metabolizmowi, nie mogą wykazywać działania toksycznego.
Mannitol (10%, 15%, 20%, a nawet 25%) jego roztwory są stosowane :
-w leczeniu obrzęków pochodzenia nerkowego, sercowego, wątrobowego i nowotworowego
-w celu obniżenia podwyższonego ciśnienia śródczaszkowego i zmniejszenia obrzęków mózgu o różnej etiologii
-w celu obniżenia podwyższonego ciśnienia śródgałkowego w ostrych napadach jaskry i w postępowaniu pooperacyjnym u chorych po usunięciu zaćmy
Mannitol ma wyraźne działanie ochronne w stosunku do nerek. Znosi skurcz naczyń nerkowych, usprawnia przesączanie kłębuszkowe, zmniejsza obrzęk śródmiąższowy oraz zapobiega wytrącaniu się złogów w kanalikach nerkowych.
Sorbitol (30, 40, 50%) stosowany w celu obniżenia ciśnienia płynu mózgowo-rdzeniowego oraz jako czynnik wspomagający w zatruciu wodnym do wymuszenia diurezy osmotycznej.
Mocznik (30%) ma zdolność przenikania przez barierę krew-mózg i dlatego osmotyczne obniżenie ciśnienia występuje b.szybko. Osiąga maksimum po 20-30min. Stosowany jest w obrzękach mózgu w przypadku otwartych lub zamkniętych urazów czaszki, w obrzękach mózgu w procesach chorobowych prowadzących do podwyższenia ciśnienia śródczaszkowego ( guzy, tętniaki, ropnie, przerzuty nowotworowe, pasożyty), w celu ułatwienia operacji mózgu, w obrzękach mózgu przy zapaleniu opon mózgowych. Również przy podwyższeniu ciśnienia śródgałkowego w jaskrze, w guzach oczodołu.
Glicerol (10 i 20%) przenika przez barierę krew-mózg i działa jako substrat w metabolizmie mózgu. Znalazł zastosowanie w przypadku obrzęku mózgu i podwyższonego ciśnienia wewnątrzczaszkowego (udary, urazy, guzy). Już po 15 min podany we wlewie zmniejsza obrzęk mózgu, obniża ciśnienie śródczaszkowe i poprawia przepływ krwi przez mózg. Po 30-40 min pojawia się działanie moczopędne.
Glukoza (30-50%) podana w postaci roztworu hipertonicznego ma zastosowanie nie tylko jako źródło energii, lecz także w osmoterapii. Obniża podwyższone ciśnienie płynu m ózgowo-rdzeniowego. Powoduje odpęcznienie koloidów, a odciągając wodę z tk.wywołuje hydraemię z następową diurezą.