Obornik – nawóz naturalny składający się z przefermentowanego kału, moczu zwierząt i ściółki. Zawiera on wszystkie składniki odżywcze potrzebne do rozwoju roślin oraz poprawia właściwości fizyczne gleby.

Obecnie w dużych gospodarstwach rolnych częściej stosowany jest nawóz pochodzący z bezściółkowego chowu zwierząt gospodarskich – gnojowica.

Wyróżnia się obornik:

• świeży – nie poddany fermentacji, o niejednolitej strukturze i szerokim stosunku C:N,

• przefermentowany – poddany fermentacji przez 4-5 mies.; w tym czasie następuje częściowa mineralizacja materii organicznej i zawężenie stosunku C:N do 15-20:1,

• słomiasty – zawierający dużo ściółki ze słomy i odznaczający się szerokim stosunkiem C:N,

• kompostowany – o dużym stopniu rozkładu, kompostowany z dodatkiem nawozów mineralnych, torfu, fekaliów lub gliny; stosowany jest w ogrodnictwie,

• sztuczny – nawóz organiczny otrzymywany przez kompostowanie pociętej słomy z gnojowicą, gnojówką, wodą gnojową i nawozami mineralnymi (N, P, Ca) oraz specjalnymi preparatami; w działaniu nawozowym nie ustępuje obornikowi naturalnemu.

Obornik powinien być składowany w specjalnie do tego celu przygotowanych miejscach z wybetonowanym dnem (gnojowniach), tak aby pochodzące z niego substancje, podlegające różnym procesom chemicznym, nie przenikały do gleby.

Wymagania stawiane budowlom rolniczym służącym do magazynowania obornika, gnojowicy i gnojówki podaje Ustawa z dnia 10 lipca 2007 roku o nawozach i nawożeniu

Gnojówka – przefermentowany mocz gromadzony w zbiornikach. Jest nawozem jednostronnym gdyż prawie całkowicie pozbawiona fosforu. Zawiera przeciętnie 1-3% suchej masy, 0,3-0,6% N, 0,68-0,83% K i poniżej 0,04% P. Nawożenie gnojówką powinno być uzupełnione nawożeniem fosforowym np. przez zastosowanie superfosfatu, którego można dodać bezpośrednio do zbiornika z gromadzoną gnojówką. Ilość dodawanego superfosfatu powinna wynosić ok. 25-30 kg/1m³ gnojówki. W gnojówce przefermentowanej organiczne związki azotu przekształcają się w formy mineralne. Stosowana jako naturalny nawóz azotowo-potasowy.
Ilość gnojówki stosowana na użytkach zielonych waha się w granicach 10-20 m³/ha. Nawóz ten przed zastosowaniem powinien zostać rozcieńczony wodą w stosunku 1:1-1:4.

Gnojowica – płynna, przefermentowana mieszanina odchodów (kału i moczu) zwierząt gospodarskich i wody, ewentualnie z domieszką niewykorzystanych pasz, pochodząca z obór bezściółkowych, gromadzona w zbiornikach.Jest stosowana jako nawóz naturalny. Gnojowica może zastępować obornik.

Ze względu na stopień rozcieńczenia wyróżnia się gnojowicę:

• gęstą >8% suchej masy,

• rzadką <8% suchej masy.

Gnojowica mająca 10% suchej masy zawiera w % świeżej masy:

• N – 0,38,

• P₂O₅ – 0,20,

• K₂O – 0,41,

• CaO – 0,32,

• MgO – 0,09.

Guano – odchody ptaków morskich (głównie kormoranów, pelikanów i głuptaków) lub nietoperzy, gromadzące się od wieków na powierzchni ziemi lub w jaskiniach, na terenach suchych, głównie na zachodnich wybrzeżach Ameryki Południowej (Chile, Peru) i wyspach sąsiednich. Grube pokłady eksploatowane są jako cenny nawóz naturalny. W krajach posiadających największe jego zasoby, tworzy się strefy chronione, dla kolonii ptaków które przyczyniają się do najszybszego przyrostu pokładów guana, zwłaszcza głuptaków i kormoranów

Skład mineralny i chemiczny jest bardzo złożony, przeważają fosforany wapnia i magnezu. Louis J. i Maher Jr. wymieniają w swoich badaniach między innymi takie sole:

• K₄H₅Al₃(PO₄)6·11H₂O

• H₆K₃Al₅(PO₄)8·18H₂O

• (NH₄⁺, K⁺)₃HP₂O₇·H₂O

• Al₂NH₄OH(PO₄)₂·2H₂O

Kompost - nawóz organiczny wytwarzany z odpadów roślinnych i zwierzęcych w wyniku częściowego, tlenowego rozkładu (butwienie) przez mikroorganizmy poprzez proces kompostowania w pryzmach kompostowych, kompostownikach lub specjalnych bioreaktorach, tudzież toaletach kompostujących.

Kompost wzbogaca glebę w próchnicę, zwiększa jej pojemność wodną i powietrzną, poprawia wzrost i rozwój roślin. Stosuje się go jako składnik podłoża dla upraw warzyw oraz kwiatów rabatowych i doniczkowych, a także jako nawóz organiczny w rolnictwie, sadownictwie i ogrodnictwie, w parkach i ogrodach.

Słomę wykorzystuje się jako paszę i ściółkę dla zwierząt gospodarskich, z której uzyskuje się obornik. Jest także przyorywana jako nawóz organiczny. Ze słomy można produkować sztuczny obornik, który powstaje przez jej kompostowanie z organicznymi dodatkami zwilżanymi gnojowicą lub gnojówką.

Nawozy mineralne – potocznie zwane nawozami sztucznymi, substancje wydobywane z ziemi i przetworzone lub produkowane chemicznie, wzbogacające glebę w składniki mineralne niezbędne dla rozwoju roślin, poprawiające strukturę gleby lub zmieniające jej kwasowość.

Do najważniejszych składników nawozów należą: azot (N), fosfor (P), potas (K) ("nawozy NPK").

Nawozy fosforowe - nawozy mineralne, których głównym składnikiem jest fosfor, makroelement w odżywianiu roślin, składnik białek, fityny, także organicznych kwasów nukleinowych ortofosforanów i metafosforanów.

Do najważniejszych należą:

• superfosfaty, superfosfat podwójny (6-18% tlenku fosforu(V)) - będące mieszaniną diwodoroortofosforanu(V) wapnia i siarczanu(VI) wapnia, otrzymywane w reakcji pomiędzy kwasem siarkowym(VI) a fosforytami: Ca₃(PO₄)₂ + 2 H₂SO₄ → Ca(H₂PO₄)₂ + 2 CaSO₄. Diwodoroortofosforan(V) wapnia jest rozpuszczalny w wodzie, przez co łatwo przyswajalny przez rośliny.

• precypitat (tlenek fosforu(V) do 30%) - będący monowodoroortofosforanem(V) wapnia - CaHPO₄*2(H₂O).

• supertomasyna (28-30% tlenku fosforu(V)) - otrzymywana przez stapianie fosforytów z sodą i krzemionką, także tomasyna, tzw. żużel Thomasa.

• termofosfaty

• metafosforany

• niektóre mączki nawozowe - mączki fosforytowe

• polifosforany

Nawozy azotowe - to nawozy, które zawierają główny składnik pokarmowy roślin - azot, niezbędny do syntezy m.in. białek, często w formie bezpośrednio przyswajalnej przez rośliny, rzadziej w formie przyswajalnej po przemianach zachodzących w glebie.

Spośród wszelkich nawozów mineralnych nawozy azotowe mają największe znaczenie gospodarcze, wpływając w największym stopniu na plonowanie większości roślin.

Nawozy te dzieli się na:

• amonowe: siarczan (21% N), chlorek amonu (25% N), węglan amonu, ortofosforan(V) amonu, woda amoniakalna

• saletrzane (azotanowe(V)): saletra wapniowa (14% N), saletra sodowa (15% N), saletra potasowa (14% N)

• saletrzano-amonowe: mieszaniny soli amonu i saletr oraz saletra amonowa (34% N), saletrzak

• amidowe np. mocznik (46% N).

Do nawozów azotowych zaliczyć można ponadto niektóre mączki nawozowe, takie jak mączka rybna (mączka mięsna) - 9-10% N, mączka rogowa, z kopyt, racic - 12-14% N, mączka z suszonej krwi - 12-15% N itp.

Nawozy potasowe, nawozy mineralne których głównym składnikiem jest potas w formie kationu K⁺, będący makroskładnikiem pokarmowym dla roślin, niezbędny przy asymilacji dwutlenku węgla (CO₂) oraz do biosyntezy związków organicznych - jego niedobór powoduje mniejsze wytwarzanie cukrów (monosacharydów i skrobi).

Nawozami potasowymi są wydobywane i mielone sole mineralne np. saletra potasowa (azotan potasu, 45-46% K₂O, 12% N₂), kainit (nawóz potasowo-magnezowy), sylwin, ewentualnie produkty z ich przerobu, jak np. kalimagnezja.

Wśród nawozów potasowych możemy wydzielić:

• chlorkowe, stosowane dla roślin niewrażliwych na nadmiar chloru, gdzie potas występuje w postaci chlorku potasu (KCl), np. kainit (8-10% K₂O), sole potasowe;

• siarczanowe, tu potas występuje w postaci siarczanu potasu, może je stosować dla wszystkich roślin, np. kalimagnezja (26-30% K₂O nawóz potasowo-magnezowy);

Nawozy potasowe dzieli się również na nisko- i wysokoprocentowe (32-51% K₂O), np. sole potasowe, siarczan potasu, metafosforan potasu.

W Polsce gleby zazwyczaj są ubogie w ten składnik pokarmowy, wprowadza się go zwykle w postaci nawozów wieloskładnikowych (nawozy potasowo-magnezowe można zaliczyć do nawozów potasowych).

1. Nawozy mineralne, wysokoprocentowe, zawierają proste, bezpośrednio przyswajalne dla roślin lub po niewielkich tylko przemianach w glebie związki chemiczne; surowcami do produkcji są kopaliny, rudy, odpady przemysłu hutniczego, także odpady pochodzenia zwierzęcego; niektóre poprawiają strukturę gleby, zmieniają jej odczyn, usuwają toksyczne substancje; wyróżnia się nawozy:

   • azotowe, najważniejsze z nawozów mineralnych, dzielą się na:

     • saletrzane

     • amonowe

     • saletrzano-amonowe

     • amidowe

     • roztwory azotowe

     • azotowe o spowolnionym działaniu

   • fosforowe

   • potasowe

   • magnezowe

   • siarkowe

   • mikroelementowe

   • wieloskładnikowe, nabierające coraz większego znaczenia w dobie intensyfikacji rolnictwa, produkuje się ich coraz więcej (np. amofos, nitrofoska, polifoska, azofoska itp.); wyróżnia się tu nawozy mieszane i kompleksowe;

2. Nawozy wapniowe i wapniowo-magnezowe:

   • tlenkowe

   • węglanowe

3. Nawozy naturalne:

   • obornik

   • gnojówka

   • gnojowica

4. Nawozy organiczne:

   • kompost

   • biohumus

5. Nawozy niekonwencjonalne, w tym nawozy:

   • pochodzenia komunalnego

   • pochodzenia przemysłowego.

Nawozy można jeszcze podzielić ze względu na ich stan skupienia na: stałe i ciekłe.

Zawartość w nawozach pierwiastków stanowiących dla roślin składniki pokarmowe przyjęto umownie wyrażać w przeliczeniu na procentową wagową zawartość N, P₂O₅, K₂O, MgO, CaO, SO₃