Nazwa	Jednostka	Wielkość fizyczna
metr	m	długość
kilogram	kg	masa
sekunda	s	czas
amper	A	natężenie prądu elektrycznego
kelwin	K	temperatura
kandela	cd	światłość
mol	mol	liczność materii

Położenie – wielkość fizyczna określająca umiejscowienie danego ciała w przestrzeni względem wybranego układu współrzędnych.

Droga w fizyce – długość odcinka toru (krzywej lub prostej), jaką pokonuje wybrany punkt ciała lub punkt materialny podczas swojego ruchu. Droga nie oznacza odległości pomiędzy dwoma punktami wyznaczającymi początek i koniec ruchu. Liczy się ją wzdłuż toru ruchu, czyli po krzywej, po której porusza się ciało.

Prędkość transwersalna – składowa prędkości ciała w układzie współrzędnych biegunowych w kierunku prostopadłym do kierunku radialnego.

Prędkość radialna – jedna ze składowych prędkości w układzie współrzędnych biegunowych. Jej wartość równa jest prędkości zmian długości promienia wodzącego, a kierunek – wzdłuż promienia wodzącego.

Przyspieszenie – wektorowa wielkość fizyczna wyrażająca zmianę wektora prędkości w czasie. Przyspieszenie definiuje się jako pochodną prędkości po czasie, czyli jest szybkością zmiany prędkości.

Przyspieszenie styczne. Jest to składowa przyspieszenia styczna do toru ruchu, powodująca zmianę wartości prędkości, ale nie powodująca zmiany kierunku ruchu.

Przyspieszenie normalne inaczej dośrodkowe. Jest to składowa przyspieszenia prostopadła do toru ruchu. Reprezentuje tę część przyspieszenia, która wpływa na zmianę kierunku prędkości, a zatem na kształt toru, ale nie wpływa na zmianę wartości prędkości.

Zasada zachowania pędu - suma wektorowa pędów wszystkich elementów układu izolowanego pozostaje stała.

Zasada zachowania momentu pędu - Dla dowolnego izolowanego układu punktów materialnych całkowita suma ich momentów pędu jest stała.

Zasada zach energii - w układzie izolowanym suma wszystkich rodzajów energii układu jest stała (nie zmienia się w czasie).

Moment bezwładności – miara bezwładności ciała w ruchu obrotowym względem określonej, ustalonej osi obrotu. Im większy moment, tym trudniej zmienić ruch obrotowy ciała, np. rozkręcić dane ciało lub zmniejszyć jego prędkość kątową.

Twierdzenie Steinera – twierdzenie mechaniki opisujące zależność momentu bezwładności bryły względem danej osi i osi równoległej do danej przechodzącej przez środek masy bryły. Mówi, że moment bezwładności bryły sztywnej względem dowolnej osi jest równy sumie momentu bezwładności względem osi równoległej do danej i przechodzącej przez środek masy bryły oraz iloczynu masy bryły i kwadratu odległości między tymi dwiema osiami. Moment bezwładności osiąga minimalną wartość, gdy oś przechodzi przez środek mas.

I zasada dynamiki Newtona: Jeżeli na ciało nie działa żadna siła lub działające siły równoważą się, to ciało pozostaje w spoczynku lub porusza się ruchem jednostajnym prostoliniowym.

II zasada: Jeśli siły działające na ciało nie równoważą się to ciało porusza się z przyspieszeniem wprost proporcjonalnym do siły wypadkowej, a odwrotnie proporcjonalnym do masy ciała.

III zas: Jeżeli ciało A działa na ciało B siłą F_AB, to ciało B działa na ciało A siłą F_BA, o takim samym kierunku i wartości F, ale przeciwnym zwrocie.

II zasady dynamiki dla ruchu obrotowego bryły sztywnej wokół stałej - jeśli na pewne ciało, o momencie bezwładności względem tej osi równym I, działają zewnętrzne siły, które wywierają na to ciało wypadkowy moment siły M, to w wyniku tego ciało będzie obracać się z przyspieszeniem kątowym.

ciśnienie hydrostatyczne - ciśnienie wywierane przez ciecz dzięki jej ciężarowi
p=hρg
ρ-gestosc, g- przysp. Ziemskie, h-wysokość słupa cieczy
jest proporcjonalne do gęstości cieczy i głębokości zanurzenia liczonej względem powierzchni swobodnej
barometryczny wzór na ciśnienie powietrza - określa zależność między wysokością w polu grawitacyjnym h liczoną od poziomu odniesienia, a ciśnieniem atmosferycznym p
p=p₀exp(- μgh/RT)
p₀ – ciśnienie atmosferyczne na poziomie odniesienia,
μ – masa molowa powietrza
ruch płynów - przepływ stacjonarny, gdy w określonym punkcie prędkość przepływu jest stała
przepływ stacjonarny warstwowy- wszystkie cząstki płynu poruszają się równolegle

prawa Keplera
1. Wszystkie planety poruszają się po torach eliptycznych, w których wspólnym ognisku znajduje się słońce
2. Planeta porusza się w ten sposób, że pola zakreślane w równych czasach przez promień wodzący poprowadzony od słońca S do planety P są sobie równe
3. Kwadraty okresów obiegów poszczególnych planet dokoła słońca są proporcjonalne do sześcianów ich średnich odległości od słońca (T1^2/T2^2=b1^3/b2^3). Średnią odległością b planety od słońca jest połowa wielkiej osi elipsy
Ruch harmoniczny - drgania opisane funkcją sinusoidalną (harmoniczną).

drgania harmoniczne
s=Asinwt
s-wychylenie punktu drgającego od p. równowagi, t-czas, A,w- wielkości stałe
-A<s<+A
A- amplituda ruchu harmonicznego, największe wychylenie od p. równowagi
czas 1 drgania- okres- T=2pi/w
częstotliwość ruchu -liczba pełnych drgań dokoła p. równowagi w jednostce czasu v=1/T
w- pulsacja =2pi/T=2pi*v

drgania tłumione - drgania w warunkach rzeczywistych, w ośrodku materialnym - pokonywanie sił oporu, energia oddawana do otoczenia, e. ciała drgającego maleje, zmniejsza się amplituda drgań; amplituda A drgań tłumionych zmienia się wykładniczo z biegiem czasu, pulsacje drgań tłumionych i nietłumionych są różne
drgania wymuszone - odbywają się z pulsacją siły wymuszającej; maja inną fazę niż ta siła, amplituda drgań wymuszonych zależy od różnicy kwadratów pulsacji drgań własnych i pulsacji siły wymuszającej
Rezonans – zjawisko fizyczne zachodzące dla drgań wymuszonych, objawiające się wzrostem amplitudy drgań układu drgającego dla określonych częstotliwości drgań wymuszających. Częstotliwości dla których drgania mają największą amplitudę nazywa się częstotliwością rezonansową. Zjawisko rezonansu występuje dla wszystkich typów drgań i fal. Rezonans występuje, gdy układ drgający łatwo pobiera energię ze źródła pobudzającego go i jest w stanie przechowywać ją.
fala sprężysta - rozchodzi się w ośrodku sprężystym w wyniku działania sił związanych z odkształceniami objętości (ściskaniem i rozciąganiem) i postaci (ścinaniem) elementów ośrodka. Ze względu na kierunek drgać cz. Ośrodka względem kierunku rozchodzenia się fali:
poprzeczne- kierunek drgań cz. prostopadły do kierunku rozchodzenia się fali
podłużne- kierunku są zgodne
dyspersja fali -rozszczepienie fali, przy przejściu światła przez pryzmat –przyczyna- zależność prędkości światła w danym ośrodku od długości fali. Wartość współczynnika załamania wzrasta, gdy maleje długość fali; dyspersja danego materiału równa się tg kąta nachylenia stycznej do krzywej dyspersji w punkcie odpowiadającym dlugości fali lambda.
miara dyspersji kątowej pryzmatu- d(gamma)/d(lambda)

dyspersja liniowa pryzmatu- da/dlambda, zależy od dyspersji kątowej, ogniskowej soczewki, kąta nachylenia płaszczyzny detekcji względem osi soczewki
miara rozszczepienia całkowitego- różnica załamania dla skrajnych promieni fioletowych i czerwonych

dyfrakcja i interferencja
w wyniku interferencji fal powstaje fala o charakterze harmonicznym, lecz mająca inną nić fale składowe amplitudę i fazę początkową. Następuje gdy w określonym punkcie przestrzeni nakładają się dwie jednakowe, monochromatyczne fale świetlne(taka sama częstotliwość), fale te wzmacniają się lub osłabiają, zależnie od różnicy faz. Najsilniejsze wzmocnienie- nakładanie się w fazach zgodnych, osłabienie - w fazach przeciwnych
dyfrakcja (ugięcie fali) –zmiana kierunku rozchodzenia się fali na krawędziach przeszkód lub w ich pobliżu. Najlepsze obserwacje, gdy rozmiary przeszkody są porównywalne z długością fali. Zgodnie z zasadą Huygensa każdy punkt fali staje się źródłem nowej fali kulistej
Prawo Coulomba - opisuje siłę oddziaływania elektrostatycznego ładunków elektrycznych; siła wzajemnego oddziaływania dwóch punktowych ładunków elektrycznych jest wprost proporcjonalna do iloczynu tych ładunków i odwrotnie proporcjonalna do kwadratu odległości między nimi.

siła Lorentza - siła jaka działa na cząstkę obdarzoną ładunkiem elektrycznym poruszającą się w polu elektromagnetycznym.
F=q (E +v x B)
F – wektor siły [N]
q – ładunek elektryczny cząstki [c]
B – pseudowektor indukcji magnetycznej [T]
v – wektor prędkości cząstki [m/s]
× – iloczyn wektorowy.
po okręgu- v prostopadłe do B
stosunek giromagnetyczny  stosunek momentu magnetycznego (Moment dipolowy magnetyczny) cząstki (lub atomu) do momentu pędu.
Dla ruchu orbitalnego elektronu związanego w atomie giromagnetyczny stosunek (γ₀ dany jest wzorem γ₀=e/(2m_ec), gdzie e - ładunek elementarny, m_e - masa elektronu, c - prędkość światła.

namagnesowanie
właściwość materiałów, które opisuje pole magnetyczne wytworzone przez materiał.
właściwości magnetyczne- efekt wtórny, wynika z ruchu ładunków
wektor namagnesowania- wypadkowy moment magnetyczny, przypadający na jednostkę objętości (suma wektorowa magnetycznych momentów atomów lub cząsteczek)
diamagnetyki-wypadkowy moment magnetyczny =0 (przy braku zewnętrznego pola)
paramagnetyki- wmm różny od 0, stały
zastosowanie zewnętrznego pola powoduje powstanie indukowanego pola, przez co osłabia się strumień indukcji- charakterystyczne dla diamag.- efekt diamagnetyczny
efekt paramagnetyczny- silniejszy, dipole obracają się zgodnie z kierunkiem pola zewnętrznego, częściowe uporządkowanie dipoli powoduje wzrost strumienia indukcji – paramagnetyzm
ferromagnetyki- określona struktura krystaliczna, silne pola sił wewnętrznych istniejących w tych ciałach, w pewnych ich obszarach (domenach)- uporządkowanie, równoległe ustawienie spinowych momentów mag sąsiadujących atomów
własności ferrom- mag momenty spinowe, struktura sieci krystalicznej
diamagnetyki- woda, złoto, bizmut, grafit
Para, ferro, antyferro, antyferii

Diamagnetyki samorzutnie nie wykazują właściwości magnetycznych - nie są przyciągane przez magnes. Umieszczenie diamagnetyka w zewnętrznym polu magnetycznym powoduje powstanie w tym materiale pola magnetycznego skierowanego przeciwnie. Do diamagnetyków zalicza się: gazy szlachetne, prawie wszystkie metale i metaloidy nie wykazujące własności para- lub ferromagnetycznych (np: bizmut, krzem, cynk, magnez, złoto, miedź) a także fosfor, grafit, woda oraz wiele związków chemicznych. Diamagnetyczne są też DNA i wiele białek.

Paramagnetyki – tlen, sód, hemoglobina, platyna,

Do ferromagnetyków należą m.in. żelazo, kobalt, nikiel i niektóre stopy oraz metale przejściowe z grupy żelaza i metale ziem rzadkich. Ferromagnetyki mają właściwości ferromagnetyczne poniżej temperatury Curie, powyżej są paramagnetykami.

fale elektromagnetyczne:
rozchodzenie się w przestrzeni zaburzeń w postaci zmiennych pół elektrycznego i magnetycznego, prostopadłych do siebie i do kierunku ich rozchodzenia
zarówno pole elektryczne jak i magnetyczne rozchodzą się w próżni z prędkością c =1/pierwE0m0, e0- przenikalność elektryczna, m0- przenikalność magnetyczna. Prędkość rozchodzenia się fali elektro. w próżni jest stała, niezależna od częstotliwości i równa prędkości rozchodzenia się światła w próżni..

Promieniowanie elektromagnetyczne:

Fale radiowe: 10³m, 10⁴Hz, prom, które może być wytwarzane przez prąd przemienny płynący w antenie
Mikrofale: częstotliwość = 3·10⁹ ÷ 3·10¹² Hz, a długości λ = 10⁻⁴ ÷ 0,1 m, radary, mikrofalówki

Podczerwień: 780 nm do 1 mm., od 300 GHz do 400 THz
zast: noktowizja
Światło widzialne: 380-780 nm, od 400 THz do 789 THz

Ultrafiolet: od 10 nm do 400 nm, od 789 THz do 30 PHz; w solarium
Rentgenowskie: 10 pm do 10 nm, od 30 PHz do 60 EHz
Promieniowanie gamma – poniżej 5 pm, powyżej 60 EHz; w radioterapii
światło spolaryzowane
Światło, w którym drgania zachodzą tylko w jednej określonej płaszczyźnie (a sprzężone zaś z nimi drgania magnetyczne – w płaszczyźnie prostopadłej
polaryzacja światła to uporządkowanie kierunków drgań wektorów natężenia pola elektrycznego i pola magnetycznego fali świetlnej. Fale świetlne są falami poprzecznymi, wektory natężenia pól są prostopadłe do kierunku rozchodzenia się fali. Polaryzacja światła następuje przy przechodzeniu światła przez ośrodki wykazujące własności tzw. Dichroizmu liniowego (polaroidy) podczas załamania wiązki w kryształach anizotropowych, przy dobiciu i załamaniu światła np. na pow. szkła, przy rozproszeniu światła(medycyna, ciekłokrystaliczne wyświetlacze okulary przeciwsłoneczne).

Naturalne źródła – słońce, gwiazdy, wulkany, zorza,

strefy fresnela - ugięcie światła monochromatycznego na szczelinie na ekranie układ prążków jasnych i ciemnych, zależnie od odległości ekran-szczelina, p centralny jest jasny lub ciemny. Dla swiatła biegnącego z A do B przez kolistą przeslonę
dyfrakcja Fraunhofera zachodzi, gdy na ciało uginające pada wiązka promieni równoległych (wiązka pochodząca ze źródła nieskończenie odległego), wynik ugięcia badany jest na nieskończenie odległym ekranie. Badanie ugięcia wiązek równoległych, uzyskanych za pomocą soczewek zbierających, źródło światła umieszczone w ognisku soczewki
siatka dyfrakcyjna- zbiór równoległych do siebie szczelin. Każda szczelina z osobna daje obraz dyfrakcyjny, wszystkie razem dają obraz interferencyjny
na pojedynczej szczelinie- po przejściu przez szczelinę światło odchyla się od pierwotnego kierunku o kąt 0-90, każdy punkt szczeliny ugina światło, powstają prążki jasne i ciemne. Kąt ugięcia jest zależny od długości fali oraz szerokości szczeliny (wprost proporcjonalnie)

optyka geometryczna
Założenia optyki geometrycznej:
-w ośrodku optycznie jednorodnym światło biegnie po linii prostej
- optyczny to taki, w którym rozchodzi się światło
-ośrodek optycznie jednorodny to taki, który w całej swojej objętości posiada jednakowe właściwości fizyczno-chemiczne
linia, po której rozchodzi się światło, to promień świetlny: promień skierowany prostopadle do powierzchni płaskiej ulegnie odbiciu i wróci do źródła światła

zwierciadła kuliste i soczewki
zwierciadła kuliste (sferyczne)- powierzchnia odbijająca stanowi powierzchnię czaszy kulistej.
-wklęsłe odbijają wewnętrzną częścią kuli, -wypukłe- zewnętrzną
Soczewka - przezroczysta bryła ograniczona z dwóch stron powierzchniami o promieniach krzywizn r1 i r2 ( być płaska). dwuwypukłe, płasko-wypukłe, wklęsło-wypukłe oraz dwuwklęsłe, płasko-wklęsłe i wypukło-wklęsłe.
Promień krzywizny- (dla kulistej) promień kuli, której wycinkiem jest powierzchnia ograniczająca soczewkę.
Środek krzywizny-środek kuli, której Główna oś optyczna soczewki- łączy środki krzywizn

Środek soczewki – pkt na osi optycznej- przechodzące przez niego promienie nie zmieniają kierunku.

Budowa oka, przyrzady optyczne:
oko-(spojówka), rogówka, źrenica, soczewka, ciało szkliste, siatkówka (z pręcikami i czopkami), naczyniówka, twardówka
lupa-obraz powiększony, pozorny, prosty, pojedyncza soczewka lub układ zbierający. Ma zdolność do zwiększania kąta widzenia (charakterystyczna wartość powiększenia kątowego, zależnego od odległości wyraźnego widzenia obserwatora i odległości ogniskowej lupy. Krótsze ogniskowe - większe powiększenie kątowe)
mikroskop-2 układy soczewek zbierających- obiektyw(krotka ogniskowa) i okular (długa ogniskowa)
luneta astronomiczna-działanie opiera się na zasadzie załamania światła(refraktor)- obiektyw(duża średnica, długa ogniskowa) i okular obraz odwrocony
luneta ziemska-obiektyw- soczewka zbierająca i okular- rozpraszająca

cechy dźwięku
dźwięk- wrażenie słuchowe rozchodzące się w ośrodku sprzystym
wysokość dźwięku- związana z częstotliwością drgań źródła- małe częstotliwości- niskie dźwięki,
głośność-cecha umożliwiająca odróżnienie dźwięków cichszych i głośniejszych, pojęcie psychoakustyczne, zależy od parametrów fizycznych- ciśnienia, struktury widmowej, czasu trwania
ZJAWISKO DOPPLERA- polega na zmianie częstotliwości tonu odbieranego w stosunku do częstotliwości tonu nadawanego, wiąże się z ruchem źródła, obserwatora lub obu obu na raz. Pozwala to ustalic zależność między częstotliwościami tonu odwieranego i wysyłanego oraz prędnościami źródła , obserwatowa i głosu
pasma energetyczne w ciele stałym:
pasma en. dozwolone położone niżej- w całości zapełnione (pasma zapełnione), pasma wyższe :
przewodnik (metaliczny)- najwyższe pasmo nie jest całkowicie obsadzone, małe ilości energii wystarczają do przeniesiema el na wyższy poziom tego samego pasma (np. w polu elektrycznym)
izolator(dielektryk)- najwyższe pasmo całkowicie zapełnione, oddzielone od następnego dozwolonego szeroką przerwą energetyczną, która uniemożliwia przeniesienie elektronu na wyższe pasmo, w bardzo silnych polach następuje przebicie dielektryka i prąd płynie
półprzewodnik- najwyższe pasmo (walencyjne) całkowicie zapełnione, przerwa energetyczna jest mała, małe dawki energii umożliwiają przejście el do pasma wyższego (przewodnictwa)

Przewodnik elektryczny to substancja, która dobrze przewodzi prąd elektryczny, a przewodzenie prądu ma charakter elektronowy. Przewodniki zbudowane są z atomów, od których łatwo odrywają się elektrony walencyjne (jeden, lub więcej), które z kolei tworzą wewnątrz przewodnika tzw. gaz elektronowy. Elektrony te ( gaz elektronowy) nie są już związane z konkretnym jonem dodatnim i mogą się swobodnie poruszać. [Grafit, żelazo, stal, aluminium, złoto, miedź, srebro]

Izolator elektryczny - materiał, który nie przewodzi prądu elektrycznego (np. dielektryk). Izolatorami są np.: szkło, porcelana, specjalna guma, pewne rodzaje plastików, suche drewno,olej transformatorowy, suche powietrze, próżnia. Ciekawostką jest, że czysta chemicznie, tzn. wolna od soli mineralnych i bakterii woda też jest dobrym izolatorem.

Półprzewodniki
samoistne: kryształ idealny o wiązaniach kowalencyjnych, bez domieszek ani zakłóceń sieci, w T=0 bezwzględne nie przewodzą elektryczności, wystąpienie przewodnictwa- po dostarczeniu energii- np. podgrzanie, nastepuje przeniesienie elektronu z pasma zapełnionego do najbliższego dozwolonego, zerwanie wiązania kowalencyjnego, po elektronie zostaje ‘dziura’, która jest zapełniana elektronami z innych pasm, ruch dziur- przeciwny do ruchu elektronów. Koncentracja dziur w pasmie walencyjnym i elektronów w pasmie przewodnictwa jest jednakowa, ruchliwość elektronów>ruchliwości dziur
domieszkowe: przewodnictwo zależy od rodzaju i liczby atomów domieszek wprowadzonych do kryształu, lub od zmiany struktury kryształu- złącze p-n

Tranzystor: odpowiednik triody, tr. warstwowy n-p-n wzmacniacz mocy. Półprzewodnik środkowy o słabo zaznaczonym typie p, zwany bazą, połączony jest z lewej strony z silnym półprzewodnikiem typu n (emiterem) a od str prawej ze słabym półp. typu n (kolektorem). Na złączu emiter-baza niewielkie napięcie, złącze kolektor baza- duże napięcie. Stosowane w generatorach, pulsatorach, układach przełącznikowych itd., zastępuja lampy elektronowe. Są małe, trwałe, wytrzymałe, mają mały pobór mocy, działanie zależne od temteratury
złącze p-n:
urzędzenia wytwarzane z jednego monokryształu(german i krzem), w pewnym przekroju zmianie się w sposób nagły półprzewodnik p w półprzewodnik n, to miejsce zmiany nazywamy złączem p-n. diody krystaliczne- prostowniki, triody krystaliczne (tranzystory-wzmacniacze). W złaczu tym większa koncentracja elektronów – przy n, większa koncentracja dziur- przy p, zachodzi dyfuzja- elektrony do p, zostawiają dodatnio naładowane jony donorowe, dziury do n, zostaja ujemne jony akceptorowe, powstaje podwójna warstwa elektrostatyczna, powstałe pole elektryczne przeciwdziała dalszej dyfuzji, powstaje różnica potencjałów. Przepływaja dwa pracy- rekombinacji(przepływ dziur) i termiczny(regenerowanie dziur)
Dioda – dwuzaciskowy (dwuelektrodowy) element elektroniczny, który przewodzi prąd elektryczny w sposób niesymetryczny, to jest bardziej w jednym kierunku niż w przeciwnym.

Istotą działania większości diod jest przewodzenie prądu w jednym kierunku (zwanym kierunkiem przewodzenia) i blokowanie jego przepływu w drugim. Właściwość tę wykorzystuje się do prostowania napięcia przemiennego oraz demodulacji sygnałów w odbiornikach radiowych. Poprzez odpowiedni dobór materiałów oraz parametrów wytwarzania złącza p-n można zmienić charakterystykę diody, dzięki czemu może się ona zachowywać w sposób bardziej skomplikowany niż prosty zawór elektryczny. Przykładem są diody Zenera (używane do stabilizowania napięcia), diody pojemnościowe (używane w obwodach strojenia), diody tunelowe (używane w generatorach mikrofalowych) czy LED (emitujące światło).

Cząstki elementarne:
w fizyce, cząstka, będąca podstawowym budulcem, czyli najmniejszym i nieposiadającym wewnętrznej struktury. Niemniej pojęcie to ze względów historycznych ma trochę inne znaczenie. Badaniem tych cząstek zajmuje się fizyka cząstek elementarnych. Dawniej pojęcie to obejmowało elektron, proton, neutron i foton, później odkryto m. in miony, mezony i hiperony oraz ich antycząstki, obecnie znanych jest ponad 200 takich czastek. Cząstkami elementarnymi są te wszystkie cząstki, które są niezbędne do wyjaśnienia własności wszystkich form materii, i tylko te, których nie można wyjaśnić przez inne cząstki. Z definicji tej wynika, że są one jednocześnie podstawowym budulcem materii i nie posiadają wewnętrznej struktury (cząstki fundamentalne) , cząstki te sa sobie nawzajem potrzebne i tłumaczą się teoretycznie.
Skład i budowa jądra atomowego:
Model Rutherforda –prawie całkowita masa atomu i ego ładunek skupione są w jądrze (r=10^-14(-15)m, 10 tys. x mniejszy od promienia atomu). Budowane przez nukleony –protony i neutrony. Protony- cz. Elementarne, ładunek e=1,6021*10^-19C, m=1,6725*10^-27kg. Neutrony- cz. Obojetne m=1,6748*10^-27 kg. Liczba protonow – Z-atomowa, numer porządkowy w u okresowym l. protonów i neutronów- A-masowa
izotopia- występowanie atomów danego pierwiastka z różną liczbą Z i różną A. izotopy wodoru- proton, deuteron i tryton

Promieniotwórczość:
przemiany zachodzace w jądrach pierwiastków ciężkich, Z=81-92, zmiany te dzielimy na przemiany alfa i beta. A- wyrzucenie z jądra dodatnio naładowanej cząstki 4/2 He, b – emisja elektronu. Promieniotwórczość ta pochodzi od pierwiastków radioaktywnych w glebie, skałach, opwietrzu i wodzie, źródeł tego promieniowania nie da się uniknąć. Stwarza zagrożenie dla zdrowia, może też być korzystne. Największa n. promieniotwórczość : RADON- prom. Rozpad radu Szczególnym rodzajem promieniotwórczości jest rozszczepienie jądra atomowego, podczas którego radioaktywne jądro rozpada się na dwa fragmenty oraz emituje liczne cząstki, między innymi neutrony, które mogą indukować kolejne rozszczepienia. Zjawisko takiej reakcji łańcuchowej jest wykorzystane w elektrowniach jądrowych oraz w bombach jądrowych. Diagnostyka, terapia nowotworów, geologia, archeologia (datowanie) odkrył Becquerel.