Warszawa, maj 2016
OPRACOWANIE TEKSTU ANNY BRZEZIŃSKIEJ, PIOTRA WILIŃSKIEGO
WSPOMAGANIE ROZWOJU CZŁOWIEKA DOROSŁEGO
Wprowadzenie - równowaga „ja-inni”
Podstawowe warunki pomyślnej realizacji zadań, jakie stoją przed człowiekiem
w każdym okresie życia, to prawidłowa orientacja w otoczeniu, jego oczekiwaniach
i wymaganiach, ale też zasobach; większość zadań jest możliwa, gdy człowiek korzysta z zasobów zewnętrznych i własnych
Podstawowe zadania dorosłego to te związane z rolami społecznymi, które pełni, jednak ważne jest także dbanie o swój rozwój; najtrudniejsze jest znalezienie równowagi między zadaniami „dla siebie” i „dla innych”; Lewicki: stale na nowo odnajdywanie równowagi miedzy osobistą a społeczną funkcją zachowania; zakłócenie tej równowagi odbija się na zdrowiu psychicznym a później jej relacjach
z otoczeniem, albo w odwrotnej kolejności (zależy, na czym jednostka się skupi, sobie, czy innych) -> oba prowadzą do błędnego koła
Kompetencje człowieka dorosłego
Trzy obszary: kompetencje osobiste, interpersonalno- organizacyjne i realizacyjne
Pierwsze: jakość życia osobistego, indywidualnego funkcjonowania człowieka
Drugie: jakość społecznego funkcjonowania w diadach, grupach i organizacjach
Trzecie: różnorodne umiejętności i sprawności, także techniki działania przydatne
w sytuacjach -> zbiór „klocków”, którymi rozumnie się posługujemy w różnych momentach, tylko wtedy, gdy jest się pewnym, dlaczego wybiera się taki, a nie inny sposób działania (czyli gdy ma się pełną kontrolę)
Człowiek o słabych kompetencjach osobistych, nie potrafiący nawiązywać kontaktów z innymi, będzie mało elastyczny w swoich działaniach, bo będzie trzymał się stale tych samych technik, a sytuacje trudne będą wywoływać u niego napięcie – jego styl działania nie ma oparcia we własnych osobistych i społecznych kompetencjach
Wspomaganie rozwoju to przede wszystkim wspomaganie rozwoju kompetencji osobistych i interpersonalno-organizacyjnych, które traktuje się jak podstawę dla uczenia się od innych i tworzenia przez siebie strategii i technik działania
Człowiek o opartych na solidnych podstawach (wiedzy i umiejętnościach) poczuciu własnej kompetencji, mający poczucie własnych możliwości i znający swojej wady
i zalety, który potrafi zachować równowagę miedzy działaniem dla siebie i dla innych- chętniej się uczy, przyjmuje nowe informacje, nabywa nowe umiejętności, jest bardziej gotowy na zmiany
Wspomaganie rozwoju czyli czego?
Wspomaganie rozwoju to proces kilkuetapowy:
a. od wzmacniania już posiadanych kompetencji osobistych, ich modyfikowania oraz budowania nowych
b. poprzez wzmacnianie, modyfikowanie i budowanie nowych kompetencji społecznych- interpersonalnych- organizacyjnych
c. do wzmacniania, modyfikowania i kształtowania nowych technika kompetencji realizacyjnych, czyli technik działania
Mało skuteczny jest proces edukacji, który skupia się tylko na 3 punkcie; istnieje wtedy niebezpieczeństwo, że nowe techniki zawładną człowiekiem, będzie stale on ich poszukiwał na zewnątrz, zamiast zwrócić się ku sobie i odkryć, że może być pomysłodawcą i twórcą
Jak uczą się ludzie dorośli?
Uczeniem się człowieka, niezależnie od jego wieku, rządzą pewne prawa, więc warto ująć problem w sposób całościowy
Istnieje 6 obszarów, w których interesuje andragogów kierunek zmiany uczenia się dzieci i dorosłych, a nie tylko ujmowanie różnic; odbycie każdej fazy to „bagaż”,
z którym człowiek wchodzi w kolejne okresy rozwoju; bagaż ten nie jest wynikiem prostego dodawania (bo sama dorosłość to nowy jakościowo etap rozwoju, a nie dodatek do dorastania)
Pierwszy obszar to zmiany w zakresie struktury wiedzy. Niezależnie od wieku człowiek uczy się tak, że nowa wiedza jest poznawana przez pryzmat wiedzy już posiadanej, a żaden proces uczenia się nie zaczyna się od zera; dobry nauczyciel chce poznać miejsce, od którego może zacząć swoją działalność; w przypadku dzieci wiedza jest prostsza, proceduralna, mniej zróżnicowana (jak ich doświadczenia); dzieci uczy się „wiedzą, jak” zamiast „wiedzą, że”; u dorosłych obok wiedzy naturalnej, potocznej, istnieją struktury wiedzy mniej lub bardziej naukowej; źródłem wiedzy, obok doświadczenia, zaczyna być droga przekazu społecznego- wiedza ma charakter deklaratywny, jest wiedzą typu „że”, jest ustrukturyzowana, podana
w postaci gotowej do przyswojenia; nie wyrasta z doświadczenia, więc często tworzy w umyśle struktury wyizolowane, jest wtedy trudna do zrozumienia i przełożenia na działanie -> może pojawić się rozdźwięk miedzy teorią a praktyką
Więc w pierwszym obszarze, wiedzy, różnica między dziećmi a dorosłymi nie polega na tym, że są one „inne”, ale że inaczej strukturyzują zdobywaną wiedzę i inaczej
z niej korzystają ; u dorosłych obok wiedzy naturalnej jest też wiedza naukowa (która, dobrze przekazywana, zachęca do różnych form aktywności)
Drugi obszar to funkcje psychiczne uwikłane w proces uczenia się- Wygotski „każdy okres życia wiąże się z dominacją jakiejś funkcji psychicznej- najpierw są to tzw. funkcje niższe, potem wyższe” – u dziecka to najpierw spostrzeganie, później pamięć, u dorosłego dominują funkcje wyższe związane z myśleniem pojęciowym i to one pełnią rolę nadrzędną, organizują cały proces uczenia się; jednakże w sytuacjach nowych, wywołujących nieprzyjemności, angażują część energii psychicznej,
a człowiek wraca do „dziecięcej” organizacji działania- bada, eksperymentuje,
a ważne jest to co spostrzega, co odkrywa
Trzeci obszar to motywacja do uczenia się. Niezależnie od wieków wzmaga ją ciekawość, zainteresowanie, własne potrzeby, interesy. Systemy zewnętrze sprawdzają się dużo gorzej; motywacja wewnętrzna uruchamia się, gdy uczący się zaczyna dostrzegać związek między tym, co już wie i umie, a tym, jaka jest oferta, gdy zaangażowane są jego emocje, wie że to jest użyteczne; Wygotski: każdy człowiek uczy się efektywnie wtedy, gdy proces uczenia się jest zgodny z jego programem wewnętrznym, a rolą nauczyciela jest uczynić ten program zewnętrzny wewnętrznym; jeśli cos nie będzie wewnętrzne może znów prowadzić do izolacji struktur
Czwarty obszar to problem generalnego nastawienia ucznia wobec tego, czego się uczy. Dzieci koncentrują się głównie na samym działaniu, a dorośli na jego efekcie, więc jeśli go nie uzyskają, albo uzyskają po długim czasie, traktują to jako niepowodzenie i porażkę; dlatego dorośli często za stratę czasu uznają dłuższe zatrzymywanie się nad jakąś kwestią
Piąty obszar to podatność na zmiany u dzieci i dorosłych i tego, jak rozwiązywany jest konflikt między „nowym” a „starym”. Dzieci uważa się za znacznie bardziej plastyczne w działaniu, otwarte, pomysłowe i twórcze, czemu sprzyja słaba strukturalizacja posiadanej wiedzy, mała ilość doświadczeń, niska zdolność przewidywania konsekwencji, nastawienie na działanie; u dorosłych opór przeciwko „nowym” jest silniejszy i wynika z indywidualnej struktury wiedzy, nastawienia na efekt, słabej gotowości do zabawy, mechanizmów obronnych wypracowanych w toku życia
Szósty obszar to problem związany z rolą kontroli i oceny w procesie uczenia się.
U dorosłych wyraźne jest poczucie własnej odrębności i godności, przez to mamy dużą wrażliwość na kontrolę i ocenę (bo oceniać mogą nas, a nie działanie),
a kontrola i ocena są tolerowane wtedy, gdy wiążą się z oczekiwaniem na informację zwrotną - wynika to z doświadczeń życiowych. U dzieci problem ma inne znaczenie- często dorośli oceniają dziecko, a nie jego zachowanie, co psuje bezwarunkową akceptację, a co za tym idzie- niszczy poczucie bezpieczeństwa; dziecko ma słabą orientację i samoświadomość, jest więc bardziej bezbronne; dorośli umieją się bronić, a dzieci nie
|
|
|
|---|---|---|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
Podsumowanie- co to znaczy „być dorosłym”?
Analiza przebiegu rozwoju człowieka pokazuje, że rozwój ten nie ma charakteru liniowego, nie polega na przechodzeniu od fazy do fazy; rozwój to proces złożony, odbywający się w pewnym powtarzalnym cyklu, w którym fazy budowania nowych struktur przeplatają się z fazami rozpadu czy modyfikacji poprzednich; nabywanie nowych kompetencji „wyrasta” i jest możliwe na gruncie tego, co osoba już wie
i umie. Formy wyższe mogą kształtować się tylko dlatego, że mają poprzednie formy niższe.
Dorosły różni się od dziecka tym, że w jego dyspozycji pozostają kompetencje opanowywane we wcześniejszych okresach życia i to w formie przez dorosłość zmodyfikowaną lub nie oraz kompetencje nabywane w okresie dorosłości; część dorosłych nie chce jednak korzystać ze swoich kompetencji „dziecięcych”, więc są to tylko zasoby potencjalne
Leon: wydaje się zatem słuszniejsze mówienie o różnych cechach specyficznych (dorosłego w roli ucznia) a nie o specyficznej sytuacji oświaty dorosłych -> złudne jest poszukiwanie odmiennych reguł i zasad edukacji ludzi dorosłych i odmiennych dla dzieci; to nie edukacja jest specyficzna, a jej uczniowie
Jedna z ważnych reguł edukacji to ta, która „chce” wspomagać rozwój osoby, odnosi się do respektowania właśnie owych indywidualnych właściwości i pośród nich odnajdywania miejsca, od którego należy proces zaczynać