Istota i formy demokracji
Polityka to stosunek między tym co rząd próbuje robić a tym co tak naprawdę się dzieje
Geneza powstania państwa – państwo powstało w wyniku ewolucji, powstanie państw wiąże się z rozpoczęciem osiadłego trybu życia ludzi, pierwsze miasta-państwa powstały w Mezopotamii; w czasach politycznych Grecji zaczęto używać ustroje monarchiczne i demokratyczne; istniały systemy doktryny wojskowej;
Demokracja, ludowładztwo, termin określający rodzaj rządów, w którym władza należy do ogółu obywateli danego państwa; fundamentalne zasady ustrojowe: suwerenności narodu- “władza zwierzchnia w Rzeczypospolitej Polskiej należy do Narodu” , oznaczającym, że naród sprawuje nieograniczoną, najwyższą władzę w państwie. Na współczesne rozumienie suwerenności składa się: zwierzchność terytorialna, niepodległość i wolny od ingerencji ustrój polityczny, społeczny i ekonomiczny oraz możność współżycia z innymi narodami na zasadach równości i obopólnych korzyści.
pluralizm polityczny - koncepcja funkcjonowania systemu politycznego, charakterystyczna dla współczesnej demokracji. Sprowadza się do swobody ujawniania różnorodnych opinii dotyczących całego spektrum życia społecznego. O rzeczywistym pluralizmie politycznym można mówić dopiero wtedy, gdy istnieje konstytucyjnie zagwarantowana wolność zrzeszania się w partie polityczne, związki zawodowe, stowarzyszenia, organizacje społeczne. Dopiero w takich prawnych granicach naturalne zróżnicowanie poglądów politycznych przekształca się w pluralizm polityczny. Istotna jest również wolność słowa i druku, dzięki której w społeczeństwie może następować swobodny przepływ idei i myśli.
podział władz, klasyczna zasada liberalnej doktryny polityki, Podział władz jest obecnie jedną z podstawowych zasad ustrojowych państwa demokratycznego, polegającą na wydzieleniu trzech podstawowych sfer rządzenia: ustawodawczej, wykonawczej i sądowniczej, utworzeniu trzech organów zajmujących się tymi sferami oraz stworzeniu mechanizmów zapewniających wzjamną niezależność tych organów. Zadaniem władzy ustawodawczej jest stanowienie prawa, władzy wykonawczej – jego realizacja, natomiast wymiar sprawiedliwości (władza sądownicza) stoi na straży ich przestrzegania.
państwo prawa - Podstawą państwa prawnego jest system norm prawnych. Pod względem formalnym państwo prawa charakteryzuje się hierarchicznie uporządkowanym, spójnym wewnętrznie systemem prawnym. Na szczycie tej hierarchii stoi konstytucja wraz ze zgodnymi z nią ustawami i wszystkie będące poniżej normy prawa nie mogą być z nimi sprzeczne. Ponadto system państwa prawa przestrzega kompetencji organów państwa do tworzenia zapisów prawa, prawo musi być nie tylko hierarchicznie spójne, ale również musi być tworzone przez prawnie wyznaczone do tego organy państwa. Najbardziej charakterystyczne cechy państwa prawa:
1) zabezpieczenie wolności (ograniczenie wolności poprzez państwowe unormowanie – prawa człowieka granicą działania państwa);
2) równość wobec prawa (zniesienie podziałów stanowych);
3) pewność prawa (nadrzędność ustaw, postępowanie zgodne z przepisami prawa, sądowa ochrona prawna, zakaz stanowienia ustaw działających wstecz);
4) podział władzy (prawodawcza, wykonawcza, sądownicza).
Różnice między ustrojem demokratycznym i niedemokratycznym:
w u.dem. społeczeństwo ma wpływ na skład władz państwowych poprzez wybory i możliwość krytyki partii rządzącej;
w u.dem. społeczeństwo ma wpływ na treść podejmowanych decyzji państwowych:
pośrednio – za pośrednictwem wybranych posłów, radnych itp.
bezpośrednio – poprzez referendum, np. w maju 1997r. w Polsce referendum konstytucyjne,
– poprzez możliwość krytyki rządzących;
obywatele mogą skutecznie kontrolować działalność władz państwowych, np. poprzez:
dostęp do sądu i Trybunałów
media
prawo do krytyki władzy
Formy demokracji:
Demokracja bezpośrednia – każdy obywatel ma jednakowy, bezpośredni wpływ na treść podejmowanych decyzji.
Demokracja pośrednia (przedstawicielska) – nie każdy obywatel ma jednakowy wpływ na treść podejmowanych decyzji, większy wpływ ma np. poseł, radny itp.
Ad 1) Demokracja bezpośrednia
Instytucje, za pomocą których urzeczywistnia się demokracja bezpośrednia:
a) referendum – najczęściej spotykana instytucja, za pomocą której urzeczywistnia się władza ludu; nie występuje w RFN i w Watykanie;
b) inicjatywa ludowo–ustawodawcza (obywatelska);
c) zgromadzenie ludowe.
ad a) Referendum – łac. referendare = odwoływanie się. Jest to forma odwoływania się organu państwowego do opinii lub woli obywateli. Poprzez ref. organ je rozpisujący chce poznać opinię obywateli na dany temat lub chce aby obywatele podjęli jakąś konkretną decyzję.
r. opiniodawcze – chodzi o poznanie opinii społeczeństwa, społeczeństwo nie podejmuje decyzji.
r. prawodawcze – pod głosowanie podaje się gotowy projekt aktu podstawowego.
jeśli przedmiotem głosowania jest projekt konstytucji lub poprawki do konstytucji r. ustrojodawcze
jeśli przedmiotem głosowania jest ustawa zwykła r. ustawodawcze
r. obligatoryjne – ref. obowiązkowe, które musi się odbyć;
r. fakultatywne – ref. może się odbyć, ale nie musi; aby jakiś akt prawny wszedł w życie potrzebne jest przegłosowanie w parlamencie lub referendum, np. Francja.
Ważniejsze jest ref. prawodawcze, bo w nim obywatele podejmują decyzję!
Każde referendum jest ważne, bo dzięki niemu społeczeństwo ma wpływ na kształt władzy w państwie.
ad b) Inicjatywa ludowo–ustawodawcza – określona w konstytucji liczba obywateli ma prawo zgłosić pod obrady referendum lub parlamentu projekt konstytucji lub ustawy zwykłej.
Projekt ustawy aktu prawnego może złożyć:
prezydent
rząd
członkowie parlamentu, posłowie
określona liczba obywateli (w Polsce przekraczająca 100 tys.)
ad c) Zgromadzenie Ludowe – zebranie ogółu pełnoprawnych obywateli, którego celem jest stanowienie prawa i wybór egzekutywy (urzędników, którzy zajmą się wdrażaniem prawa).
Z.L. jest zanikającą formą demokracji bezpośredniej;
Z.L. zachowały się w trzech kantonach w Szwajcarii;
Z.L. zwołuje się w parafiach diecezji Wielkiej Brytanii; w tych mniejszych parafiach nie wybiera się rady parafialnej, lecz stanowi tam władzę całość ludności diecezji.
Ad 2) Demokracja przedstawicielska
Polega ona na tym, że społeczeństwo sprawuje władzę za pośrednictwem wybranych przez siebie i spośród siebie przedstawicieli.
Istnieją dwa systemy wyborcze (sposoby wybierania przedstawicieli):
Wybory mieszane polegają na tym, że część organów wybiera się na głosowaniu w wyborach 4–przymiotnikowych, a drugą połowę w wyborach 5–przymiotnikowych.
Podstawowe zasady prawa wyborczego, na których opierają się wybory 4–przymiotnikowe (określa je konstytucja):
zasada powszechności
z. równości
z. bezpośredniości lub pośredniości
z. tajności
z. większości
Zasady na których opierają się wybory 5–przymiotnikowe:
z. powszechności
z. równości
z. bezpośredniości lub pośredniości
z. tajności
z. proporcjonalności
z. powszechności – określa krąg osób uprawnionych do udziału w wyborach.
Jedynym warunkiem jest ukończenie określonego w konstytucji wieku (w Polsce 18 lat) oraz to, że obywatel jest zdolny prawnie i ma prawo wyborcze. Jeśli stawia się obywatelowi dodatkowe warunki, aby mógł on uzyskać prawo wyborcze, to zaczyna się ograniczenie powszechności wyborów, czyli cenzusy.
cenzusy – ograniczenia powszechności wyborów spowodowane względami politycznymi, ekonomicznymi lub społecznymi, np.:
cenzus majątkowy – do XIX w. prawa wyborcze przysługiwały osobom posiadającym jakieś nieruchomości. W drugiej połowie XIX w. prawo wyb. przysługiwało osobom płacącym podatki. W 1964r. w USA c.majątkowy został zniesiony.
c. płci – kobiety nie miały praw wyborczych, uzyskały je dopiero w XX w. Pierwszym krajem, w którym kobiety mogły glosować była Nowa Zelandia – 1894r
c. wykształcenia – prawa wyb. przysługiwały obywatelom, którzy umieli czytać i pisać.
c. rasowy – prawa wyb. przysługiwały osobom określonej rasy, koloru skóry.
c. zawodowy – praw wyb. nie posiada określona profesja, zawód, np. policjanci i żołnierze
c. zamieszkania – prawo wyb. przysługuje obywatelom, którzy na terenie danego okręgu mieszkają przez określony czas.
c. polityczny – praw wyb. pozbawieni byli obywatele, którzy byli wpisani na listy narodowościowe w Polsce.
Można pozbawić praw wyborczych dwie kategorie osób:
1) uznani prawomocnym orzeczeniem sądu za niezdolnych do czynności prawnej
2) skazani prawomocnym wyrokiem sądu na karę pozbawienia praw publicznych (nie wszyscy skazani są ich pozbawieni)
Prawo wyborcze dzieli się na:
czynne – prawo do wybierania, do udziału w głosowaniu
warunek: ukończenie określonego wieku
bierne – ubieganie się o wybór, do kandydowania
warunek: niekaralność
określony wiek: Sejm RP – 21 lat, Senat RP – 30 lat, Prezydent RP – 35 lat
Konstytucja Nebraski mówi, że nie mogą kandydować ludzie o złym charakterze
z. równości – ma dwa znaczenia:
1) równość wyborów w znaczeniu formalnym – każdy wyborca ma jeden głos lub taka samą liczbę głosów bez względu na wykształcenie, zasługi, majątek.
2) równość wyborów w znaczeniu materialnym – „siła” głosu każdego wyborcy jest taka sama.
z. bezpośredniości – wyborca oddaje głos bezpośrednio na kandydata ubiegającego się o wybór.
z. pośredniości – wyborcy wybierają elektorów, a dopiero oni wybierają osoby ubiegające się o wybór;
z. tajności – wybory są tajne gdy nie ma prawa, ani możliwości sprawdzenia a jaki sposób głosował dany wyborca.
z. większości – określa sposób ustalania wyników wyborczych, decyduje o tym, kto zostaje zwycięzca wyborów – jest nim ten kto uzyskał większość głosów.
Wyróżniamy większości:
względna (zwykła) – to największa liczba głosów, mimo iż wynosi mniej niż połowę.
+ wybory zawsze kończą się ostatecznym wynikiem i nie trzeba ich powtarzać
– z reguły wygrywa kandydat, na którego głosowało mniej niż połowa głosujących (liczy się tu reprezentatywność)
bezwzględna zwykła – co najmniej 50% + 1 głos
+ reprezentatywność kandydata – ponad 50% głosujących
– najczęściej trzeb je powtarzać w II turze, gdyż żaden z kandydatów nie uzyskał wymaganej większości
głosów (do II tury przechodzi dwóch kandydatów z największą ilością głosów)
bezwzględna kwalifikowana – co najmniej 50% + 1 + n (zmienna)
Wybory powszechne oparte są na większości względnej lub bezwzględnej.
z. proporcjonalności – mandaty dzieli się między partie proporcjonalnie do liczby uzyskanych przez nie głosów.
Wybory kończą się wydaniem mandatów.
Wyróżnia się dwa rodzaje mandatów:
mandat wolny – polega na tym, że poseł w okresie kadencji nie jest związany (prawnie instytucjami) z wolą wyborców i nie może być przez nich odwołany, poseł ma kierować się dobrym interesem państwa i przedstawicieli wybranych w wolnych wyborach nie możemy związać instrukcjami wyborców, bo muszą mieć oni swobodę postępowania.
mandat imperatywny – jest przeciwieństwem mandatu wolnego. Poseł w okresie kadencji jest prawnie związany instrukcjami wyborców i jeśli się nimi nie kieruje, to ci mogą go pozbawić mandatu w trakcie kadencji. Występuje on w niemieckim Bundesradzie.
Udział obywateli w wyborach może być prawem lub obowiązkiem.
ZESZYT
Celem państwa jest szczęśliwe życie, dobro wspólne.
Teoria teologiczna (teologia chrześcijańska)- jej twórcą był św. Augustyn, który twierdził, że władza pochodzi od Boga, a państwo na ziemi wzoruje się na „państwie niebieskim”;
Z teorii nowożytnej myśli politycznej pochodzi racjonalne pojęcie polityki – jako świadomych działań, mających na celu realizację dobra wspólnego
Polityka jest więc rodzajem działalności ludzkiej
Polityka nie dotyczy wszelkiej władzy a tylko władzy państwowej
Potocznie pod pojęciem polityka rozumie się sprawowanie władzy przez państwo w różnych dziedzinach życia społecznego
Polityka to umiejętność sprawowania władzy publicznej
Programy partyjne powinny być zapisem celów konkretnych, tzn. zawierać odpowiedź na pytanie: co i w jakiej kolejności zamierza dana partia zrobić, wykorzystując instrumentarium państwa
Polityka to dążenie do realizowania celów społecznych z wykorzystaniem instrumentarium i autorytetu państwa
Polityka realna – działanie przedmiotów realizujących swe cele w czasie rządzenia. Ma liczne ograniczenia; Polityka potencjalna – podmioty dążące do władzy nie uprawiają realnie polityki, głównie obiecują jaka politykę będą uprawiać po przejęciu władzy
Polityka wpływu – to działanie grup i osób realizujących swe cele poprzez nieformalne i często niejawne wpływanie na instrumentarium państwa; politykę wpływu uprawiają głównie:
Grupy lobbingu ekonomicznego
Organizacje społeczne
Grupy religijne
Środki masowego przekazu
Opozycja