piegus©
Prelekcja 8
Wybrane cechy allelomorficzne i układy grupowe krwi
Rodowód – graficzne przedstawienie pokoleń danej rodziny oraz danych klinicznych dotyczących występowania cechy/choroby; umożliwia określenie sposobu dziedziczenia ryzyka genetycznego wystąpienia czy powtórzenia się choroby w rodzinie
metody tworzenia:
retrogresywna – poszukiwanie przodków, analiza do tyłu od wnuków
prospektywna – szukanie faktów późniejszych, które miałyby się pokryć ze znanymi faktami z przeszłości; poszukiwanie potomków danego przodka
utrudnienia w analizie rodowodów:
heterogenność genetyczna
fenokopie → oddziaływanie środowiska
rzadkie przypadki w mało licznych rodzinach
niepewność ojcostwa
cecha dominująca → dziedziczenie pionowe, a recesywna → poziome
Choroby
mikrosferocytoza (sferocytoza dziedziczna)
dominujÄ…ca autosomalna
najczęstsza w Europie północnej wrodzona niedokrwistość hemolityczna
mutacja → niedobór ilościowy lub nieprawidłowa budowa spektryny
monocyty – prawidłowe; sferocyty – chorobowe: mała średnica, kuliste (czyli mniejszy stosunek powierzchni do objętości), krótszy czas życia, niszczone w śledzionie, większa zawartość hemoglobiny, bardziej podatne na urazy w warunkach obniżonego ciśnienia ostmotycznego
splenomegalia, niedokrwistość hemolityczna, zwiększone stężenie bilirubiny w surowicy
u osoby chorej występują i normocyty i sferocyty
Bloki metaboliczne – zaburzenia procesu przemiany materii bezpośrednio wywołane brakiem lub niedoborem określonego enzymu, wytwarzaniem przez komórkę enzymu o nieprawidłowej budowie.
fenyloketonuria
recesywna autosomalna
mutacja genu hydroksylazy fenyloalaninowej
istotna szybkość wprowadzonej diety
brak leku
iloraz dziecka nieleczonego maleje z wiekiem
wykrywanie:
test moczowy – umożliwia rozpoznanie w 4-5 tygodniu życia, odczynnik 10% FeCl3 (chlorek żelaza), granatowe zabarwienie
test przesiewowy – po 3 dobie życia dziecka pobranie krwi z pięty, zawartość fenyloalaniny we krwi (kolorometryczna ocena stężenia). 6 krążków, 2h suszenia
Dawniej: test Gutriego
matki chore na fenyloketonurię nie stosujące diety rodzą dzieci z upośledzeniem umysłowym, mimo, że dzieci te nie są homozygotami recesywnymi
nosicielstwo – wykrywanie heterozygot w stosunku do genu fenyloketonurii: doustne obciążenie Fen w ilości 0,1g/kg masy ciała, następnie badanie stężenia tyrozyny we krwi
alkaptonuria (AKU, ochronoza)
brak lub niedobór enzymu oksydazy homogentyzynianowej
kwas homogentyzynowy jest wydalany moczem, w obecności powietrza utlenia się; mocz zmienia barwę na ciemnobrązową
w 2-3 dekadzie życia pojawiają się objawy ochronozy: ciemnienie (niebieskie/czerwone zabarwienie) tkanki łącznej
stany zwyrodnieniowe
albinizm (bielactwo)
hipomelanoza z dziedzicznych wad komórek barwnikowych (melanocytów oczu i skóry)
- wyróżnia się:
albinizm oczno-skórny – autosomalna recesywna (blada cera, jasne włosy i tęczówki)
albonizm tyrozynozo-ujemny – brak enzymu tyrozynazy przekształcającej Tyr w jeden w prekursorów melaniny (skóra różowa, białe włosy, tęczówki jasnoniebieskie lub różowe, krótkowzroczność
albinizm oczny – autosomalna recesywna lub sprzężona z chromosomem X (światłowstręt, oczopląs, gorsza ostrość widzenia)
Układy grupowe krwi
układ AB0
regularne izoprzeciwciała – przeciwciała naturalne, przez całe życie
cząsteczki krzyżowo reagujące z antygenami układu AB0 znaleziono w komórkach bakterii, roślin, zwierząt, np. w surowicy końskiej znajdują się przeciwciała aglutynujące krwinki człowieka
aglutynacja – metoda identyfikacji antygenów grupowych krwi oraz skierowanych przeciwko nim przeciwciał (zlepianie się erytrocytów)
występowanie zależy od liczby i lokalizacji antygenów na powierzchni erytrocytu, stężenia odpowiednich przeciwciał w surowicy
na powierzchni erytrocytu występuje ok. 100 000 przeciwciał
lektyny – białka roślinne (występują też u bezkręgowców) reagujące swoiście z antygenami krwinek czerwonych (o budowie cukrowej) powodując ich aglutynację
zastosowanie lektyn: badanie grup układu AB0
anty-A → Dolichus biflorus (gałązka z pojedynczymi kwiatami) - anty-A1 i anty-A2, silniej aglutynuje A1
anty-H → Ulex europeaus (dużo żółtych kwiatów)
badanie grup układu MNS
ïƒ¼ï€ ï€ anty-N â†’ï€ Vicia gramineaï€ (mizerna roÅ›lina z biaÅ‚ymi kwiatkami)
układ Rh
określenie fenotypu Rh nie zawsze pozwala na ustalenie genotypu
przeciwciała układu Rh należą do klasy IgG i powstają w wyniku immunizacji
przeciwciała odpornościowe nabywamy w wyniku nieprawidłowej transfuzji
występują śródbłonowo ok. 500 000
przeciwciała monoklonalne: anty-D, anty-C, anty-Cw, anty-c, anty-E, anty-e
Przeciwciała monoklonalne
produkowane in vitro
klony komórek, które są hybrydami limficytów B i komórek nowotworowych (szpiczaka)
produkują dużo przeciwciał, są nieśmiertelne
zastosowanie
lokalizacja i leczenie nowotworów
wykrywanie i określenie stężenia leków, hormonów, enzymów
wykrywanie antygenów mikroorganizmów
w serologii do wykrywania antygenów prawie wszystkich układów grupowych
Transfuzja krwi
w immunizacji poprzetoczeniowej największe znaczenie mają:
zgodność AB0
antygen D (układ Rh)
antygen K (układy Kell)
- u biorców D(+) antygeny E, c, Cw (układ Rh)
przetaczanie krwi i preparatów krwiopochodnych:
krew pełna
nagła znaczna utrata krwi (30-60%)
w trakcie zabiegów chirurgicznych
przy dializie i krążeniu pozaustrojowym
przy przetoczeniach wymiennych
koncentrat krwinek czerwonych
krew uniwersalna dla układu AB0 - krwinki 0 zawieszone w osoczu AB lub jednoimiennym z grupą biorcy
koncentrat krwinek płytkowych
koncentrat krwinek białych
Zasady serologicznej podstawy krwiodawstwa
zgodność układu AB0, antygenu D, układu Rh
próba krzyżowa → aglutynacja
jeśli konflikt serologiczny – zgodność na wszystkich antygenach układu Rh i antygenie k układu Kell
rzadko potwierdza się konflikt na tle niezgodności układów MNSs, Kidd, Kell